Materiay do wykadu „Psychologia osobowoci”, SWPS, 2002/2003
Dr hab. Piotr Ole, prof. KUL
Lektury wiodce:
1. C. S. Hall, G. Lindzey, TEORIE OSOBOWOCI, Warszawa, PWN, 1990, 1994, 2001.
Nowe wydanie:
C. S. Hall, G. Lindzey, J. B. Campbell, THEORIES OF PERSONALITY, (wyd. 4), New York, John Wiley & Sons, 1998.
2. L. A. Pervin, PSYCHOLOGIA OSOBOWOCI, Gdask, GWP, 2002.
3. L. A. Pervin, O. P. John, PERSONALITY: THEORY AND RESEARCH (wyd. 8), New York, John Wiley & Sons, Inc., 2001.
4. D. P. McAdams, THE PERSON: AN INTEGRATED INTRODUCTION TO PERSONALITY PSYCHOLOGY (wyd. 3), Fort Worth, Harcourt College Publishers, 2001.
5. J. Strelau (red.), PSYCHOLOGIA (T. 2. Rozdziay 34, 35, 36), Gdask, GWP, 2000.
Psychologia osobowoci
1. Elementy przednaukowej teorii osobowoci obecne s w kulturze: filozofia, religia, literatura pikna, muzyka, sztuki plastyczne.
2. Pierwsze teorie, ktre wywary duy wpyw na rozwj nauki o osobowoci: psychoanaliza S. Freuda i teoria self W. Jamesa (koniec XIX i pocztek XX wieku).
3. Psychologia osobowoci narodzia si w latach 30. na uniwersytetach amerykaskich jako odrbna dyscyplina empiryczna skupiona na psychologicznym studium niepowtarzalnej jednostki.
1932 - pierwsze czasopismo Character and Personality
(obecnie: Journal of Personality)
W 1937 - G. W. Allport - pierwszy podrcznik: "Personality: A psychological interpretation", w ktrym zdefiniowa OSOBOWO jako "dynamiczn organizacj wewntrz jednostki tych psychofizycznych systemw, ktre determinuj unikalne przystosowanie do rodowiska" (s. 48).
4. Teoria osobowoci ma charakter teorii integrujcej.
5. Rnicowanie si podej w tym synna krytyka Mischela (1968): sposobw badania osobowoci oraz koncepcji cech - nowy impuls do rozwoju podejcia poznawczego.
6. Teoria dostarcza narzdzi rozumienia rzeczywistoci
Etapy tworzenia teorii:
znaczenie zaoe metasystemowych
obserwacja - neutralny opis, gromadzenie obserwacji, tworzenie kategorii
budowanie teorii:
zaoenia, definicje, twierdzenia, model, reguy wnioskowania
stawianie i weryfikacja hipotez - wpyw na modyfikacje modelu;
7. W poszukiwaniu zasady organizujcej osobowo i wyjaniajcej jej funkcjonowanie
Gwne orientacje w psychologii osobowoci - cztery metafory:
forma (formizm) - osobowo jako ukad cech;
mechanizm (mechanicyzm) - osobowo jako mechanizm podlegajcy uwarunkowaniom popdowo-afektywnym (np.: koncepcje psychodyna-miczne i socjobiologiczne) lub dziaajcy wedug prawide kognitywnych (teorie uczenia si, spoeczno-kognitywne i stricte poznawcze);
organizm (organicyzm) - osobowo jako zorganizowana cao (holizm) ukierunkowana ku samoaktualizacji (np.: psychologia humanistyczna);
historia (kontekstualizm) - osobowo jako system znacze definiujcych tosamo lub uporzdkowanych w formie skryptu, okrelonej koncepcji siebie lub sensu ycia (np.: niektre ujcia poznawcze, psychologia narracyjna oraz fenomenologiczno-egzystencjalna).
Przyczyna sprawcza a przyczyna celowa
8. Kryteria porwnywania teorii:
1) Wszechstronno
2) Prostota
3) Spjno
4) Testowalno
5) Trafno empiryczna (weryfikacja wikszoci hipotez)
6) Uyteczno
7) Twrczo
9. Podejcie teoretyczne czy empiryczne
10. Istota bada nomotetycznych i idiograficznych
11. Trzy sposoby prowadzenia bada - moliwoci i ograniczenia:
badania kwestionariuszowe - podejcie korelacyjne
badania eksperymentalne
badania kliniczne - analiza przypadkw
12. Podstawowe dylematy psychologii osobowoci:
Natura czy kultura ?
Osoba czy sytuacja ?
Motywacja wiadoma czy niewiadoma ?
Przeszo czy przyszo jako wiodca orientacja temporalna ?
L. A. PERVIN:
„Osobowo jest to zoona cao myli, emocji i zachowa, nadajca kierunek i wzorzec (spjno) yciu czowieka. Podobnie jak ciao, osobowo skada si zarwno ze struktur, jak i procesw, i odzwierciedla dziaanie tyle natury (geny), co rodowiska. Pojcie osobowoci obejmuje rwnie czasowy aspekt funkcjonowania czowieka, osobowo zawiera bowiem wspomnienia przeszoci, reprezentacje mentalne teraniejszoci oraz wyobraenia i oczekiwania co do przyszoci” (1996/2002, s. 416).
PSYCHOANALIZA - S. Freud (1856-1939)
Uwarunkowania historyczne i socjokulturowe
Spoeczestwo II poowy XIX w.
Synteza romantyzmu i racjonalizmu w stylu pracy i formacji intelektualnej
std koncepcja dojrzaoci = zdolno do mioci i do pracy
i zaangaowanie w prac naukow, ktra miaa doprowadzi do poprawy wiata
Matka Amalia - mio do matki
Ojciec Jakub - handlarz bawen - ambiwalencja uczu --> kompleks Edypa
Mentor: E. Brucke - patofizjolog, mylenie mechanicystyczne,
Jean Martin Charcot (wykady w Paryu) - leczenie histerii przy pomocy hipnozy
Wsppraca: lekarz Josef Breuer - mentor i wsppracownik, razem wydawali Studia nad histeri 1893-95
Przyjaciel: Wilhelm Fliess - laryngolog, listy, powiernik
1890-1900, autoanaliza, okres wzgldnej izolacji i twrczej pracy --> odkrycia
Po 1900 - duo pisze, zakada Towarzystwo Psychoanalityczne
Choroba - rak jamy ustnej, chroniczny bl, operacje; mier: IX 1939
I Wczesne pogldy:
Zasada zachowania energii (psychicznej)
Hipoteza uwiedzenia
II Trzy gwne dogmaty psychoanalizy:
1. Determinizm
Nie ma zachowa przypadkowych
2. Konflikt
rda i rodzaje lku:
Lk realistyczny -- przed zagroeniem tkwicym w rodowisku
Lk neurotyczny -- wynika z konfliktu midzy popdami a samokontrol
Lk moralny -- przed kar od wewntrz, w przypadku gratyfikacji instynktu
3. Niewiadomo
Topograficzny model ludzkiego funkcjonowania:
- wiadomo - moemy zwerbalizowa i logicznie o tym mwi
- podwiadomo - nie jestemy tego aktualnie wiadomi, ale moemy to przywoa
- niewiadomo - tego nie moemy przywoa, zawiera elementy aktywnie wypierane
III. Strukturalny model osobowoci: Id, ego, superego
Id - cakowicie niewiadome;
zasada przyjemnoci
Instynkt seksualny - libido
Instynkt mierci - tanatos (agresja)
Ego - wyania si z id; czerpie energi z id; uzgadnia dania id z wymaganiami wiata
zasada rzeczywistoci
Ego jest czciowo wiadome --> podejmowanie rozwanych decyzji
Nieuwiadomiona cz ego --> mechanizmy obronne
Mechanizm obronny to niewiadoma strategia ego,
ktra znieksztaca rzeczywisto celem zmniejszenia lku.
Superego - powstaje w wyniku kompleksu Edypa
zinternalizowana reprezentacja norm i wartoci
nabytych przez identyfikacj z rodzicami
Id: Tak, zrb to teraz <-------> Superego: Nie, nigdy, nie wolno
Znaczna cz superego jest niewiadoma. Funkcje superego:
1) pohamowa impulsy id, szczeglnie seksualne i agresywne,
2) nakoni ego wzicia pod uwag celw moralnych,
3) osignicie perfekcji.
Podsystemy superego: sumienie i ego idealne.
sumienie - nie powiniene i dotyczy gwnie celw 1 i 2.
ego idealne - powiniene i zaangaowane jest w cele 2 i 3.
IV Rozwj instynktu seksualnego
Instynkt seksualny = pragnienie przyjemnoci zmysowych.
Stadium oralne
pierwszy rok ycia; fiksacja na fazie oralnej --> osobowo oralna
Wczesna frustracja - osobowo oralno-bierna:
beztrosko pogodna, nadmiernie zalena i oczekujca opieki (matkowania) od wiata.
Pniejsza frustracja (kiedy dziecko na ju zbki) - osobowo oralno-sadystyczna:
cyniczna, pesymistyczna i uszczypliwie sarkastyczna, ktliwa, roszczeniowa, nieufna
Stadium analne
w drugim i trzecim roku ycia; doznania zmysowe: wstrzymywania i uwalniania
wyprnianie si - cykl dozna typu napicie - ulga
Trening czystoci - opanowanie instynktu seksualnego, podporzdkowanie libido spoecznie okrelonym zasadom --> autonomia, panowanie nad sob, sprawczo
Fiksacja na fazie analnej: skonno do zatrzymywania uczu i przedmiotw, albo wybuchowo
- typ analno-retencyjny: upr, zjadliwo, skpstwo, usystematyzowany styl ycia, brak spontanicznoci i gitkoci, kompulsywna samokontrola
- typ analno-ekspulsywny: impulsywne wyraanie gniewu, brak organizacji dziaa, osoba nieuporzdkowana, czsto okrutna i destrukcyjna, wybuchowa, zoliwa
Stadium falliczne
midzy 3 a 5 rokiem ycia; kompleks Edypa - formowanie si superego
Kobiety - sabsze superego ze wzgldu na brak lku kastracyjnego
Frustracja --> Osobowo falliczna:
Mczyni: nastawieni na potwierdzanie mskoci: sukcesy, wiele dzieci, powodzenie u kobiet
Kobiety: osobowo histeryczna, nadmierna koncentracja na kobiecoci - identyfikacja z matk - idealizujca, flirtujca, ale nie wchodzi w relacje seksualne
Faza latencji
libido nie wyraa si wprost, ale przez zabaw, nauk, relacje z rwienikami
Faza genitalna
dojrzewanie biologiczne i dojrzao psychoseksualna
- ku pragnieniom heteroseksualnym i mioci altruistycznej
- ekspresja libido z korzyci dla jednostki i spoecznoci
- ukierunkowanie energii instynktowej - w mio genitaln i produktywn prac
przy jednoczesnym radzeniu sobie z lkiem (nieunikniony konflikt wewntrzny).
V Podsumowanie:
24 tomy, nagroda Goethego
Wiedeskie Towarzystwo Psychoanalityczne
Teoria spjna, podna heurystycznie, ale w wielu elementach nieweryfikowalna
Lepiej stosuje si do patologii ni do normy
Wpyw na rozwj nauki i na kultur
Znaczenie niewiadomoci
Badania, np.:
- percepcja niewiadoma
- obrona percepcyjna
- podprogowa aktywacja psychodynamiczna
PSYCHOLOGIA ANALITYCZNA - Carl G. Jung (1875-1961)
Biografia: rodzice, warunki wychowania
niewiadomo kolektywna
Niewiadoma motywacja wybiega poza popd seksualny i agresj
- niewiadome pragnienia dotyczce jednoci, mierci, androgynii, mdroci, niewinnoci,
seksu i agresji
- zawdziczaj sw egzystencj dziedzictwu historycznemu
„ycie jest cigym i czsto twrczym rozwojem, poszukiwaniem peni i spenienia, pragnieniem odrodzenia.”
Libido --> denia seksualne, do przyjemnoci, do twrczoci.
zasada zachowania energii --> zasada rwnowaenia (ekwiwalencji)
Na poziomie indywidualnym energia psychiczna libido --> kompleksy (caoci)
Niewiadomo zbiorowa, kolektywna - skumulowane dowiadczenia pokole
Archetypy:
Matka
Bohater
Stary mdrzec
Anima
Animus
Cie
Maska
Typy osobowoci:
2 postawy: ekstrawersja i introwersja
+ 4 funkcje: mylenie, uczucia, percepcja, intuicja
Centralny system osobowoci - self
„Osobowo, to caociowa realizacja peni naszej istoty w nieosigalnym ideale (...), idea ten nie jest celem lecz kierunkiem (rozwoju)”
Rozwj osobowoci jest zadaniem na cae ycie.
Indywiduacja - proces rozwoju self, integracja przeciwiestw
przemiany poowy ycia: modo-staro; msko-kobieco;
twrczo-destrukcja; wi-oddzielenie
Funkcja transcendentna --> wyraa si w archetypie mandali (z sanskrytu - krg)
Podsumowanie:
duchowy wymiar; wsplne znaczenia;
koncepcja rozwoju na przestrzeni ycia; indywiduacja; wiadome denia do rozwoju; self
typy osobowoci; zasada jednoci przeciwiestw
wpyw na sposb spojrzenia na dziedzictwo kulturowe ludzkoci
PSYCHOLOGIA INDYWIDUALNA - Alfred Adler (1870-1937)
Biografia: rola starszego brata;
lekarz wojskowy w okresie I Wojny
zaangaowanie spoeczne
zaoyciel pierwszej kliniki dziecicej w Europie - Wiede
Spoeczne i wiadome motywy
- s zdolni do racjonalnych decyzji, wiadomego ycia, wyznaczania sobie planw i celw
- osobowo ksztatuje si w procesie uczenia si w rodowisku;
- czowiek jest zdolny do rozwoju i ksztatowania wasnego ja
Poczucie niszoci i denia kompensacyjne
Sposb radzenia sobie z uczuciem niszoci --> styl ycia
- znaczenie pierwszych wiadomych dowiadcze
+ cele na przyszo
Agresja - gwny motyw
potem: denie do mocy (doskonaoci) jako sposb kompensowania poczucia bezradnoci, wywodzcego si z dziecistwa --> motywuje do denia do wyszoci i przewagi
denie do wyszoci, przewagi
Denia: zainteresowanie spoeczne, poczucie wsplnoty
pragnienie wsppracy
Denie do wyszoci i wsplnoty oraz ukierunkowanie ku przyszoci: cele, oczekiwania
Cele ostateczne --> fikcyjny finalizm w motywacji
Podsumowanie:
- kompensacja jako motywacja do dziaania
- rola wiadomych de
- denie do mocy (doskonaoci) i do wsppracy
- indywidualny charakter celw i de czowieka
- zasada fikcyjnego finalizmu
- zainteresowanie spoeczne i narracyjna jako ycia (wczesna pami)NEOPSYCHOANALIZA: Karen Horney 1885-1952
polemika z Freudem - psychologia kobiety
Lk podstawowy - odczuwane przez dziecko poczucie izolacji i bezradnoci w wiecie, ktry jest potencjalnie wrogi
bezradno dziecka --> opieka rodzicw --> uczucia urazy i wrogoci --> niemono wyraenia --> nasilenie lku
Neurotyczne konflikty zawsze wywodz si z nieprawidowoci w relacjach interpersonalnych, w ktrych lk podstawowy i wrogo doprowadzaj do „alienacji jednostki od jej prawdziwego ja” (self)
Trzy strategie radzenia sobie z wewntrznym konfliktem - zwrcenie si:
ku ludziom
przeciwko ludziom
od ludzi
Postawy te i potrzeby s adaptacyjne i zdrowe, jeli si cz i przeplataj.
Potrzeby neurotyczne - nienasycone, nierealistyczne, nieselektywne:
1. Neurotyczna potrzeba uczucia i uznania
2. Neurotyczna potrzeba partnera, ktry wemie w swe rce ycie danej osoby
3. Neurotyczna potrzeba zamykania swego ycia w wskich granicach
4. Neurotyczna potrzeba wadzy
5. Neurotyczna potrzeba wykorzystywania innych
6. Neurotyczna potrzeba prestiu
7. Neurotyczna potrzeba podziwu wasnej osoby
8. Neurotyczna potrzeba osigni
9. Neurotyczna potrzeba samowystarczalnoci i niezalenoci
10. Neurotyczna potrzeba perfekcji i nienaruszalnoci
Podsumowanie:
- wczesne relacje interpersonalne w rodzinie i ich wpyw na ksztat osobowoci;
- znaczenie kontekstu kulturowego;
- koncepcja lku podstawowego i strategii zmagania si z nim; potrzeby neurotyczne
- moliwo zdrowego rozwoju: rozwijanie moliwoci ma warto moraln
- implikacje - badanie postaw rodzicielskich;
- psychoterapia: odpowiedzialno, szacunek dla norm pacjenta
NEOPSYCHOANALIZA: Erich Fromm 1900-1980
Inspiracje:
- socjologia, filozofia, antropologia
- Freud: wikszo czynnikw determinujcych zachowanie pozostaje niewiadomych
- Marks: ludzie nie s wolni, s poddani kontroli ze strony obyczajw i instytucji
Spoeczne i kulturowe determinanty zachowania czowieka
Teoria dialektycznego humanizmu
Czowiek czuje si samotny i wyobcowany,
gdy zerwa wizi czce go z przyrod i innymi ludmi
Ograniczenia wolnoci, osamotnienie
Ucieczka od wolnoci
--> podporzdkowanie si spoeczestwu, wadzy
--> bezsensowna destrukcja
--> zjednoczenie z innymi w duchu mioci i wsplnej pracy
Potrzeby (obiektywne): powiza
transcendencji
zakorzenienia
tosamoci
systemu orientacji
stymulacji
Typ produktywny a: - receptywny
- eksploatatorski
- gromadzcy
- marketingowy
Podsumowanie:
- teoria czca elementy psychoanalizy i filozofii
- wpyw czynnikw socjokulturowych na osobowo
- alienujcy wpyw spoeczestwa, ostrzeenie przed destrukcyjn rol kultury
- proponuje utopi spoeczn
NEOPSYCHOANALIZA:
Harry S. Sullivan 1892-1949
Interpersonalna teoria psychiatrii
- zamiast osobowoci, zachowanie interpersonalne
- postaci realne i fikcyjne
lk jest wytworem stosunkw interpersonalnych
unikanie lku --> tworzenie systemu jani
personifikacje
Metody: obserwacja uczestniczca, wywiad
PSYCHOLOGIA EGO:
Anna Freud, Heinz Hartmann, Rober White, Erik Erikson
EGO wedug Freuda, to lepy jedziec na chyym koniu
Psychologowie ego - adaptacyjne waciwoci ego:
zdolno tolerowania odroczonych gratyfikacji,
zmaganie si ze stresem,
poczucie sensownoci wasnego ja,
zdolno odnoszenia si do innych w kategoriach wzajemnoci i intymnoci,
zinternalizowany system wartoci
funkcjonowanie wzgldnie wolne od konfliktw
Anna Freud:
- mechanizmy obronne
- rozwj: od cakowitej zalenoci, biernoci i irracjonalnoci
po racjonaln niezaleno i aktywne opanowanie rodowiska (ego)
Heinz Hartmann:
ego i id czerpi energi ze wsplnego instynktoidalnego rda
Funkcje podstawowe (np. mowa) - autonomia pierwotna
Funkcje centralne (np. planowanie) - autonomia wtrna
energia zneutralizowana - oderwana od popdu - autonomia
Silne ego - sabe ego
stabilno ego
Regresja; regresja w subie ego
Robert White:
ego posiada wasn energi i niezalene od id rodzaje satysfakcji
Rozwj - ego dy do kompetencji
Przejawy: ciekawo poznawcza,
eksploracja otoczenia,
manipulacja przedmiotami
satysfakcja z efektywnych dziaa
Erik Erikson: osiem stadiw rozwoju na przestrzeni ycia
PSYCHOANALIZA - inspiracje
1. Psychologia ego - wiadome i niewiadome funkcje ego - A. Freud,
H. Hartmann, R. White, E. H. Erikson
2. Psychologia analityczna - C. G. Jung
3. Psychologia indywidualna - A. Adler
Obydwaj nie godzili si z akcentowaniem popdu seksualnego w tumaczeniu zachowania i dowiadczenia czowieka, cho stworzyli zupenie odmienne teorie
4. Neopsychoanaliza - kulturowe i historyczne determinanty ludzkiego zachowania K. Horney, E. Fromm, H. S. Sullivan
5. Teorie relacji z obiektem - najwczeniejsze relacje interpersonalne -
M. Klein, M. Mahler
6. Psychologia self - Self jako centrum osobowoci - H. Kohut, O. Kernberg
Freuda koncepcj popdw biologicznych zastpiono przez:
(1) oywione ego
(2) archetypy - niewiadomo zbiorowa
(3) cele i styl ycia
(4) kultur i histori
(5) relacje interpersonalne i self
PERSONOLOGIA - Henry A. Murray
biochemia, psychologia, podre, literatura, wpyw Junga
Harvard Psychological Clinic --> konsylium diagnostyczne m.in.:
R. White, D. McKinnon, B. Smith, J. Frank, S. Rosenzweig, E. Erikson,
S. Beck, R. N. Sanford, D. Levinson, J. Bruner, S. Tomkins
badania intensywne (wiele metod), interdyscyplinarne, longitudinalne
wszechstronne poznanie osobowoci --> personologia
Explorations in Personality (1938)
OSOBOWO:
- to abstrakcja, nie opis
- odnosi si do wielu zdarze (historia osobowoci = osobowo)
- obejmuje stae i powtarzalne oraz nowe i jedyne elementy zachowania
- jest czynnikiem organizujcym i kierujcym jednostk
- jest zlokalizowana w mzgu
Rne typy osobowoci - rne historie
Osobowo skada si z zespou odmiennych postaci
- pozna ich tosamo, interakcje, gwn posta
- powtarzajce si relacje --> temat
np. przyja w nieprzyjaznym rodowisku; porzdek w zorganizowanym wiecie
ycie czowieka umieszczone jest w czasie
- mona wychodzi poza popdy, wykracza poza bodce
- dziaa stosownie do swego pogldu na przeszo lub przyszo
„Organizm skada si z nieskoczenie zoonej sekwencji aktywnoci uporzdkowanych w czasie, rozcigajcych si od urodzenia do mierci.”
Potrzeba - konstrukt, odpowiadajcy pewnej sile w mzgu, ktra organizuje percepcj, apercepcj [percepcja + interpretacja], mylenie, denia i dziaanie w taki sposb by przeksztaci w pewnym kierunku istniejc sytuacj, ktra jest niesatysfakcjonujca.
Procesy motywacyjne:
redukcja napicia
zwikszanie napicia - proces redukowania napicia daje satysfakcj
POTRZEBY
Osigni Porzdku
Afiliacji Zabawy
Agresji Wrae
Autonomii Seksu
Dominacji Wsparcia
Znaczenia Zrozumienia
Unikania cierpienia Opiekuczoci
Klasyfikacje potrzeb:
pierwotne - wiscerogenne versus wtrne - psychogenne
jawne versus ukryte
skoncentrowane versus rozproszone
proaktywne versus reaktywne
aktywnoci, formy, skoncentrowane na wyniku
presja: presje alfa i beta
relacja midzy osob a rodowiskiem --> zgodno midzy presjami a potrzebami
Program badania osobowoci dla Biura Sub Strategicznych przed II Wojn
- przewidywanie zachowa w niebezpiecznych warunkach
- studium ycia - 88 przypadkw
TAT - Thematic Apperception Test
motywacja osigni --> McClelland
motyw wadzy --> posiadanie wpywu na innych, poczucie siy
motyw intymnoci --> poczucie bliskoci i kontakt z innymi
Trendy rozwojowe zdrowej osobowoœci:
1. Stabilizacja tosamoœci ego
2. Uwalnianie si od doœwiadcze z przeszoœci, budowanie relacji z ludŸmi
3. Pogbianie zainteresowa
4. Humanizowanie wartoœci --> ku moralnoœci i tolerancji
5. Ekspansja troski: o dzieci, przyjaci, ssiadw, ludzkoœ, przysze pokolenia
Podsumowanie:
Caoœciowe ujcie osobowoœci, akcent na œwiadomoœ i rozwj
Teoria potrzeb, metoda TAT
Przykad z eseju Murray'a:
„Sataniczna osobowoœ charakteryzuje si utrwalon, ukierunkowan na zewntrz wrogoœci:
(1) skrywane uczucie, e zostao si srogo, zdradziecko, niesusznie lub niegodziwie pozbawionym tego, co jest odczuwane jako zasuona korzyœ, nagroda lub chwaa;
(2) gruntowny stan wyobcowania, alu i nieufnoœci;
(3) ukryta zawiœ idca w parze z jawn wzgard wobec osigni innych;
(4) wyparcie jakiegokolwiek poczucia winy;
(5) przyjcie takiej czy innej strategii - przebiegoœ, unikanie, wywrotowoœ albo destrukcja - dla wyadowania nienawiœci, ktra zera podmiot.” (Murray, 1962).
Cecha znamienna osobowoœci satanistycznej:
Cakowity brak zdolnoœci do przeywania i wyraania autentycznej, bezinteresownej mioœci, wdzicznoœci, zachwytu lub wspczucia.
TEORIA CECH: G. W. Allport (1897- 1967)
Studia w USA i Europie; wpyw W. Sterna, E. Sprangera
1937 - Personality: A Psychological Interpretation
1961 - Pattern and Growth in Personality (Struktura i rozwj osobowoci)
Psychologia jako nauka humanistyczna
Poznanie i zrozumienie czowieka:
- niepowtarzalno i zoono jednostki
- spjno gwnych tendencji wyraajcych si w charakterze
- wiadoma motywacja
- znaczenie teraniejszoci
- granice poznania osobowoci
OSOBOWO jest dynamiczn organizacj w jednostce tych systemw psycho-fizycznych, ktre determinuj jej specyficzne przystosowanie do jej rodowiska
Cecha: - realnie istnieje jako zgeneralizowana struktura neuropsychiczna
- jest czynnikiem przyczynowym w zachowaniu
- poznawalna przez obserwacj zachowania
- obejmuje wiele funkcjonalnie rwnowanych bodcw
- odpowiada za spjno zachowania
- umoliwia ustalanie praw i przewidywanie zachowania
Cechy wsplne: stae, bipolarne, addytywne, niezalene, ujmuj rnice indywidualne
Badania cech wsplnych <--> idiograficzne studium unikalnych i wsplnych cech
Cechy indywidualne --> dyspozycje: dominujce, zasadnicze, wtrne
Zamiar --> nadzieje, pragnienia, ambicje i aspiracje;
Autonomia funkcjonalna motyww:
perseweracyjna - naogi, nawyki, czynnoci mechaniczne
propriacyjna - zainteresowania, wartoci, zamiary, uczucia, motywy,
dyspozycje osobiste, obraz siebie, styl ycia
Czy w psychologii konieczne jest pojcie ego, self?
Tak: proporium z proprius (ac.) - wasny
- poczucie ja cielesnego, tosamo, poczucie wasnej wartoci, obraz siebie
Rozwj „JA”
0-3 - poczucie cielesnego ja
- poczucie cigoci wasnej tosamoci
- szacunek dla siebie samego (duma)
4-6 - zasig swego ja
- obraz siebie
6-12 - poczucie siebie jako istoty racjonalnej
12+ - plany i odlege cele (denia osobiste)
dor. - poznanie i wiadomo rnych wymiarw siebie
Rozwj czowieka: - od tworu biologicznego ku wiadomej jednostce
- o rozszerzajcej si strukturze cech,
- ktra posiada cele i aspiracje
Motywacja:
- biologiczna - zasada redukowania napicia
- rosnca wiadomo ja - jednostka tworzy zupenie nowe motywy
Funkcjonowanie osoby jest (1) wiadome i racjonalne, (2) osadzone w teraniejszoci z odniesieniem do przyszoci, (3) spjne
„Czowiek wie, co robi i dlaczego to robi”.
Dojrzaa osobowo:
1. Poszerzanie zasigu „ja” - poczucie odrbnoci, zaangaowanie, otwarto
2. Serdeczne kontakty z ludmi - towarzyskie i intymne; szacunek, wolno, mio
3. Dojrzao emocjonalna: poczucie bezpieczestwa + samoakceptacja
4. Realizm - w podejciu do siebie i wiata; umiar, rozsdek
5. Obiektywizacja samego siebie: wgld + humor
6. Jednoczca filozofia ycia - nadaje cel i znaczenie
Wartoœci: „Study of Values” - Allport, Vernon, Lindzey
T (prawda), S (mio), P (wadza), R (doskonao), E (uyteczno), Es (pikno)
Podsumowanie:
pierwsza monografia z psychologii osobowoci
podstawy teorii cech
inspiracje humanistyczne
koncepcja „wiadomego ja”
osobowo dojrzaa
TEORIA CECH: R. B. Cattell
OSOBOWO jest tym, co pozwala przewidzie, co dana osoba zrobi w danej sytuacji
Cecha jest struktur psychiczn, wywnioskowan z obserwowanego zachowania w celu wyjanienia regularnoci czy spjnoci tego zachowania.
Cechy „wykrywamy” przy pomocy analizy czynnikowej.
Cechy:
- powierzchniowe - reprezentowane przez wizki jawnych zmiennych (niemiao)
- rdowe - uzyskuje si w drodze analizy czynnikowej
- rodowiskowe i konstytucjonalne
- dynamiczne
- zdolnociowe
- temperamentalne
L - data Q - data T - data
Program badawczy i hipoteza Cattella
lista Allporta i Odberta --> 171 sw --> 35 cech powierzchniowych --> 12PF
Rwnania specyfikacyjne, np.: roczne zarobki sprzedawcy:
0,21A + 0,10B + 0,10C + 0,10E + 0,21F + 0,10G - 0,10L - 0,31M + 0,21N
Motywacja --> powizania 3 rodzajw cech dynamicznych:
- postawy - wobec konkretnych obiektw
- ergi - popdy (gd, seks, towarzysko, opiekuczo, ciekawo)
- sentymenty - nabyte struktury postaw: kariera, hobby, sport, religia, „ja”
Wykrywanie dynamicznych cech rdowych u osoby:
analiza czynnikowa - pomiar 20 postaw, mierzonych 2 razy dziennie przez 40 dni
Podsumowanie:
- czynnikowa teoria cech
- analiza motywacji - sie
- badania nad humorem, inteligencj, twrczoci
- testy osobowoci - Cattell 16PF - i inteligencji
TEORIA CECH: H. J. Eysenck
Badania nad fizjologicznymi uwarunkowaniami i dziedzicznoci cech osobowoci
OSOBOWO stanowi wzgldnie trwa organizacj charakteru, temperamentu, intelektu i waciwoci fizycznych, ktre determinuj specyficzne sposoby przystosowania si do otoczenia.
Model hierarchiczny: typ, cecha, nawyk, zachowanie
Wymiary N, E, P
N
niespokojny przygnbiony z poczuciem winy z nisk samoocen napity
irracjonalny niemiay zmienny uczuciowy
E
towarzyski ywy aktywny stanowczy szukajcy wrae
beztroski dominujcy z si przebicia przedsibiorczy
P
agresywny zimny egocentryczny bezosobowy impulsywny
antyspoeczny obojtny twrczy gwatowny
N - wrodzona waciwo autonomicznego ukadu nerwowego
E - odniesienie do siy procesw pobudzenia i hamowania
P - predyspozycje do zaburze psychicznych?
Typy osobowoci a zdrowie:
N
C
I |
A
E |
|
B |
Z
Podsumowanie:
- hierarchiczny model osobowoci
- biologiczne postawy osobowoci; zapadalno na choroby
- autor testw osobowoci i inteligencji, np.: EPQ-R.
TEORIA CECH: „Wielka Pitka”
Fiske, 1949
Tupes, Christal, 1961
Norman, 1963
O. John, R. McCrae, P. Costa
Hipoteza Goldberga (1981): „Rozmaito rnic indywidualnych jest niemal nieograniczona, jednak wikszo tych rnic nie ma znaczenia w codziennych interakcjach midzyludzkich i pozostaje niezauwaana. Sir Franciszek Galton mg by jednym z pierwszych naukowcw, ktrzy jawnie postawili fundamentaln hipotez leksykaln - mianowicie, e wikszo istotnych rnic indywidualnych w funkcjonowaniu czowieka mona odczyta jako pojedyncze okrelenia w niektrych lub wszystkich jzykach na wiecie.” (1990, s. 1216)
Ekstrawersja - Extraversion
Ugodowoœ - Agreeableness
Sumienno - Conscientiousness
Neurotyczno - Neuroticism
Otwarto na dowiadczenie - Openness to Experience
E - interakcje midzyosobowe, poziom aktywnoci, potrzeba stymulacji, nastrj
U - jako relacji od wspczucia po antagonizm w mylach, uczuciach i dziaaniu
S - organizacja, wytrwao i motywacja dziaaniach celowych
N - niestabilno emocjonalna, dyskomfort, nieadaptacyjna reakcja na stres
O - poszukiwanie nowych dowiadcze, tolerancja i eksploracja
Propozycja - R. McCrae: OCEAN
Potwierdzenia w rnych krajach przez analizy leksykalne i psychometryczne
Kontrowersje wok Wielkiej Pitki
Podsumowanie:
- uniwersalna struktura osobowoci
- inspiracja bada: psychofizjologicznych, genetycznych, leksykalnych, interkulturowych
- aplikacje: NEO-PI-R, NEO-FFI
- ograniczenia: opis osobowoci
TEORIE SPOECZNEGO UCZENIA SI - Inspiracje
Behawioryzm - John. B. Watson, Clark Hull, Edwin Tolman
Zaoenie metasystemowe: XVIIw. J. Lock --> umys jako biaa karta
B. F. Skinner (1904-1990)
- teoria osobowoci nie jest potrzebna
- zachowanie daje si wyjani w oparciu o procesy uczenia si
Warunkowanie klasyczne - uczymy si przez skojarzenia:
bodziec bezwarunkowy --> reakcja bezwarunkowa
bodziec warunkowy + bodziec bezwarunkowy --> reakcja bezwarunkowa
bodziec warunkowy --> reakcja warunkowa
Warunkowanie instrumentalne (sprawcze) - rola wzmocnie
Zastosowania:
- punkt wyjcia dla teorii spoecznego uczenia si
- badania eksperymentalne: procesy uczenia si, pami, mylenie, percepcja
- terapia behawioralna i modyfikacja zachowania
TEORIA UCZENIA SI: N. E. Miller, J. Dollard
John Dollard, socjolog + Neal E. Miller, psycholog eksperymentalny
(Robert Sears, O. H. Mowrer)
Uczenie si: motywowane jest popdami
ukierunkowanie: bodce ze rodowiska
reakcje: redukcja popdu - nagroda
wzmocnienie
Uczenie to: chcenie czego (popd)
zauwaanie czego (bodziec)
robienie czego (reakcja)
osiganie czego (wzmocnienie)
Reinterpretacja psychoanalizy w duchu teorii uczenia
Hipoteza frustracja - agresja (1939)
Teoria konfliktu:
1. Tendencja do zbliania si do celu staje si tym silniejsza, im bliej do celu
2. Tendencja do unikania bodca negatywnego staje si tym silniejsza, im bliej do celu (gradient unikania)
3. Gradient unikania jest bardziej stromy ni gradient denia:
w miar zmniejszania si odlegoci od celu sia tendencji do unikania ronie szybciej ni sia tendencji do zbliania si
4. Wzrost siy popdu zwizanego z deniem, czy unikaniem podnosi oglny poziom napicia
5. Gdy rywalizuj dwie reakcje to wystpi silniejsza z nich.
KONFLIKTY: - midzy deniem a deniem
- midzy unikaniem a unikaniem
- midzy deniem a unikaniem
- midzy podwjnym deniem a unikaniem
Podsumowanie:
- moliwo testowania tez psychoanalitycznych;
- teoria agresja-frustracja
- teoria konfliktw
TEORIA OCZEKIWANIA I WARTOCI: Julian Rotter
psychoterapeuta, psycholog kliniczny
Czowiek aktywnie konstruuje rzeczywisto.
Uczenie si zachodzi w kontekcie spoecznym.
Czowiek testuje rzeczywisto i dziaa stosownie do swych przewidywa.
OCZEKIWANIE - subiektywnie prawdopodobiestwo wzmocnienia
Dziewczyna wie, e duo uczc si ma szans na dobre wyniki i stypendium naukowe, ale wie rwnie, e nawet jeli bardzo si bdzie stra o popraw kontaktu z chopakiem, to raczej ten zwizek nie przyniesie jej wiele satysfakcji.
Zgeneralizowane oczekiwania na temat natury wzmocnie:
lokalizacja kontroli: zewntrzna/wewntrzna
pocz. kontroli zewntrznej = efekty zachowania zale od losu, sytuacji, ludzi
pocz. kontroli wewntrznej = efekty zachowania zale od podmiotu
WARTO WZMOCNIENIA - atrakcyjno okrelonego wzmocnienia.
Jak postpi dziewczyna, jeli wiksz warto ma dla niej poprawa relacji z chopakiem ni osignicia akademickie?
Przewidywanie zachowania --> kombinacja oczekiwanie + warto
Prawdopodobiestwo zachowania = oczekiwanie + warto wzmocnie
PZ = O + WW
Podsumowanie:
- akcent na poznanie
- teoria warto x moliwo
- koncepcja LOC
- Test Zda Niedokoczonych
TEORIE SPOECZNEGO UCZENIA SI - Walter Mischel
- wsppracownik i ucze J. Rottera oraz G. Kelly'ego
- wsppracownik A. Bandury
Interesowa si przestpczoci wrd nieletnich,
psychologiczne mechanizmy odraczania gratyfikacji, samokontroli
Praca w siach pokojowych
1968 - krytyka teorii cech --> kontrowersja osoba-sytuacja
5 kognitywnych/spoecznie wyuczonych/zmiennych osobowociowych
1. Kompetencje (np.: analiza logiczna, empatia)
2. Strategie dekodowania - interpretacja informacji
3. Oczekiwania co do:
(1) skutkw zachowania
(2) znaczenia bodca
(3) zaufania osoby do wasnych umiejtnoci zachowania
4. Subiektywna warto skutkw zachowania
5. Systemy i plany samoregulacji: cele i standardy
Podsumowanie:
- teoria stricte kognitywna
- prymat sytuacji nad cechami osobowoci
TEORIA SPOECZNO-KOGNITYWNA - Albert Bandura
- inspiracje z behawioryzmu
- zainteresowania kliniczne --> agresja
Adolescent Aggression (1959)
Social Learning and Personality Development (1963)
Social Foundations of Thought and Action (1986)
Albert Bandura + Richard Walters --> rola modelowania w rozwoju osobowoci
W jaki sposb ludzie ucz si okrelonych zachowa?
Obserwuj wiat i naladuj innych ludzi.
PROCES MODELOWANIA:
- obserwowanie wzorca
- przechowywanie: odkodowanie, zrozumienie, zapamitanie
- motoryczna reprodukcja (zdolno do powtrzenia zachowania)
- motywacja: ch powtrzenia zachowa
PRZEKONANIE O WASNEJ SKUTECZNOCI (self-efficacy):
mog z powodzeniem dziaa w nowych,
nieprzewidywalnych i stresujcych sytuacjach
--> podjcie dziaania celowego
--> wysiek
--> wytrwao
--> mobilizacja systemu immunologicznego
Struktura osobowoci:
procesy kognitywne,
kompetencje (umiejtnoci),
cele
Self i przekonanie o wasnej skutecznoci
Zachowania moralne
regulowane przez sankcje:
- spoeczne i zinternalizowane standardy --> samokontrola:
- monitorowanie wasnego zachowania
- osdzanie - ocena samego siebie i wasnego postpowania
--> antycypowane reakcje dumy z siebie, satysfakcji i samokrytyki
„Ludzie robi to, co daje im poczucie satysfakcji i poczucie wasnej wartoci,
a stroni od robienia rzeczy, ktre naruszaj ich standardy moralne,
poniewa prowadzi to do samokrytyki i samopotpienia”
Motywacja:
1) biologiczna - kognitywna kontrola;
2) spoeczne bodce (wzmocnienia);
3) antycypacja wynikw dziaa, stawianie celw, planowanie
--> automotywowane dziaania, cele
Motywacja: redukowanie rozbienoci - reaktywna kontrola
produkowanie rozbienoci - proaktywna kontrola
Motywacja poznawcza: samoocena, spostrzegana wasna skuteczno, standardy
Kognitywna regulacja --> antycypacja
Autoregulacja:
automotywowanie: standardy --> nierwnowaga --> mobilizacja do wysiku
--> automonitorowanie, standardy, ewaluacja, samoocena, afektywne reakcje
(1) predyktywna kontrola antycypacyjna - na ile mnie sta
(2) afektywna samoocena wysiku w odniesieniu do systemu wartoci
(3) samoocena osobistej skutecznoci
(4) autorefleksyjna aktywno metapoznawcza (np. czy wysiek by odpowiedni)
Podsumowanie:
- spjna teoria ludzkiego zachowania
- teoria spoecznego uczenia si --> spoeczno-kognitywna:
- wyjanianie zachowa indywidualnych i spoecznych
Blok rozszerzajcy: Zjawiska kliniczne wg teorii A. Bandury
Patologia - wynik dysfunkcyjnego uczenia si
bezporedniego i przez modelowanie
Przekonanie o nieskutecznoci/niskiej skutecznoci
wzorzec kognitywny + oczekiwanie skutecznoci + ocena konsekwencji
--> lk, napicie, zaburzenia poznawcze
lk - spostrzegana niezdolno do kontrolowania zagraajcych wydarze
--> depresja
przygnbienie, apatia - rozbieno standard <--> wykonanie
Im wiksze przekonanie o wasnej nieskutecznoci tym gbsza depresja.
--> samokrytycyzm - surowy standard, wysoki cel --> std poraka
Wasna nieskuteczno + niska samoocena + ograniczone zainteresowania --> obnione morale
--> agresja - modelowanie
zachowania agresywne:
s nabywane - przez modelowanie
pobudzane - przez bolesne dowiadczenia
lub oczekiwanie nagrody
regulowane - przez konsekwencje:
- bezporednie
- obserwowane
- samo-wytwarzane
Leczenie przez modelowanie i kierowane uczestnictwo
--> nauka zachowa skutecznych
PSYCHOLOGIA POZNAWCZA: George Kelly (1905-1966)
„The Psychology of Personal Constructs”
Czowiek dziaa jak naukowiec, ktry testuje rzeczywisto
- stawia hipotezy i sprawdza je
- przewiduje wydarzenia i stara si je kontrolowa
Klasyfikuje wiat tworzc osobiste konstrukty poznawcze
pod jakim wzgldem rzeczy s: podobne i rne od siebie
System konstruktw: hierarchiczny i unikalny (porzdkuje dowiadczenie), zintegrowany
Konstrukty: zakres stosowalnoci
przepuszczalno
pozycja (centralne - peryferyjne)
kontradykcje
mog nie by zwerbalizowane
mog by niezintegrowane --> napicie i trudno przewidywania
- brak konstruktu --> Lk
- percepcja niezgodnoci zachowania z konstruktem --> Wina
- zmiana w systemie konstruktw osobistych --> Zagroenie
Badania: ludzi czy bardziej wsplnota znacze ni dziaa
Zdrowie --> system konstruktw zoony i zintegrowany
Podsumowanie:
- akcent na poznanie i werbalizacj:
„jeli nie wiesz, co dzieje si w umyle czowieka, zapytaj o to”
- sposb funkcjonowania umysu i osobowoci - tworzenie konstruktw
- Role Construct Repertory Test (Rep Test) - Test Zbioru Konstruktw Rl
Blok rozszerzajcy: Oglna Teoria Regulacyjna
cechy wsplne wg T. Tomaszewskiego
1. Osobowo jest systemem regulujcym zachowanie i przez nie regulujcym rwnie stosunek z otoczeniem i dziki temu zdolnym do wasnego rozwoju.
2. Procesy te nastpuj dziki wymianie, przetwarzaniu i wytwarzaniu informacji: o przedmiotach, sobie, stosunku do wiata, wasnej aktywnoci.
3. Informacje maj charakter opisowy i wartociujcy.
4. Emocje maj funkcje aktywizujc i sygnalizujc.
5. Osobowo jako system jest zdolna do wytwarzania planw dziaania celowego, ktrego przebieg jest przedmiotem procesw kontroli.
6. Osobowo ma podstawy organiczne - centralny ukad nerwowy.
POZNAWCZA TEORIA SELF
Pojcie „ja”:
- dane porwnawcze i rozwojowe
- zdolno rnicowania siebie i innych, autorefleksja --> koncepcja siebie
struktura „ja”: - dowiadczenie siebie
- implikacje dla funkcjonowania systemu poznawczego
- pozwala zrozumie zachowanie umotywowane
James --> SELF: I - Me
Koncepcja kognitywna: self - jako konstrukt poznawczy
--> zapewnienie spjnoci i przewidywalnoci
Markus: - schematy poznawcze
- ja robocze
- ja moliwe
funkcje ja moliwego: - poznawcza
- motywacyjna
- modelujca
- kontekst dla samooceny
Cantor, Kihlstrom --> hierarchiczna struktura self
Procesy motywacyjne:
spjno ja - autoweryfikacja
- spoisto i integracja
- przewidywalno zachowania
umocnienie siebie - autowaloryzacja
- dobre samopoczucie
- poczucie wasnej wartoci
Konflikt motyww: Szukamy dobra, czy prawdy?
Swann: cognitive-affective crossfire
pozytywne uczucia <---> negatywna samowiedza
Roy Baumeister --> destrukcja self
Carver, Scheier samowiadomo prywatna i publiczna
teoria samokontroli
Higgins: teoria autoregulacji, rozbienoci ja
LK
ja realne <----------------------> ja powinnociowe
DEPRESJA
ja realne <----------------------> ja idealne
Podsumowanie:
- kognitywna teoria Ja
- badania eksperymentalne
- regulacyjne funkcje Ja
- implikacje kliniczne
SOCJOBIOLOGIA
Geneza: etologia --> Konrad Lorenz, Niko Tinbergen
instynktoidalny wzorzec zachowa:
1) u wszystkich,
2) jednakowy,
3) pojawia si samoistnie
4) nie zmienia si pod wpywem dowiadczenia i uczenia
Psychologia -->
ewolucja czowieka
instynktowne wzorce zachowa
biologiczne podstawy zachowa spoecznych
adaptacja
Buss, Burnes: badania interkulturowe - adaptacyjne wzorce zachowa
np.: dowiadczeni mczyni i mode kobiety
Socjobiologia --> agresja
altruizm
Robert Hogan: Teoria socjoanalityczna
adaptacyjny sens niemiaoci
Teoria przywizania: John Bowlby, Mary Ainsworth
Belsky, Steinberg, Draper: Ewolucyjna teoria socjalizacji
Adaptacyjna warto dwu cieek rozwojowych:
- maksymalizowanie jakoci
- maksymalizowanie iloci
Podsumowanie:
- inspiruje, daje proste wyjanienia zoonych zachowa,
- moe zagraa ideom pomocy i opieki spoecznej oraz zasadzie rwnoci
TEORIA OPANOWANIA TRWOGI:
Jeff Greenberg, Tom Pyszczyski
Inspiracje: E. Becker
Zaoenia --> 1. socjobiologii
2. zdolnoci intelektualne decyduj o gitkoci i adaptacji gatunku:
- zdolno ujmowania rzeczywistoci w kategoriach przyczynowych
- zdolno wyobraania sobie przyszych wydarze
- zdolno do refleksji nad sob
Koszty: wiadomo nieuniknionej mierci i przypadkowoci ycia
zdolno do przewidywania --> rdem lku, paraliujcej trwogi
rodki zaradcze: Symboliczne ujcie rzeczywistoci --> tworzenie kultury
wiatopogld nasyca wiat sensem, porzdkiem, stabilnoci -> bufor dla lku
- opis stworzenia wiata
- wskazania, jak y w sposb „dobry i wartociowy”
- obietnica niemiertelnoci
Przekonanie: jestem wartociowym czonkiem spoecznoci --> bufor dla lku
Samoocena --> zaakceptowania standardw wartoci
ycie stosownie do nich
Postpowanie wedug spoecznie przepisanego wzorca pocz. bezpieczestwa
Bufor kulturowy skada si z dwu komponentw: wiatopogldu i samooceny.
Zachowanie motywowane jest deniem do uniknicia trwogi egzystencjalnej
wynikajcej ze wiadomoci niespenienia fundamentalnego pragnienia --> ycia
Obrona poczucia wasnej wartoci - to obrona przed lkiem przed mierci
Podsumowanie:
- zaoenia socjobiologii - gwny motyw: przetrwanie
- waciwoci specyficzne dla czowieka --> zdolnoci intelektualne
- elementy biologiczne, emocjonalne i kognitywne
--> poznanie rdem --> lku + kognitywny mechanizm zaradczy
- wyjania zachowania konwencjonalne - lk i obrona wasnej wartoci
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA - Inspiracje
A. Adler
G. W. Allport
H. A. Murray
Kurt Goldstein (1878 - 1965)
1. Akcent na jedno i spjno osobowoci
2. Organizm jako system
3. Jeden gwny motyw --> samorealizacja
4. Zdolno organizmu do rozwoju
5. Zasady psychologii postaci
6. Akcent na badanie jednostki
I Wojna wiatowa --> nastpstwa uszkodze mzgu
zdrowie - gitko, odraczanie przyszoci, dystans wobec przeszoci
choroba - sztywno, niezdolno odraczania, determinizm przeszoci
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA: Abraham Maslow
- czowiek ma wrodzon, biologiczn natur
- natura jest indywidualna i gatunkowa
- moliwe jest wykrycie tej natury
- natura jest neutralna lub dobra; ze waciwoci s reakcj na frustracj potrzeb
- rozwj zgodny z natur jest zdrowy, owocny i szczliwy
- jeeli rdze osobowoci zostanie odrzucony lub stumiony jednostka zachoruje
- natura nie jest tak silna i nieomylna jak instynkt u zwierzt, ustpuje presji kulturowej
- natura mimo swej saboci nie zanika ale trwa w gbi i domaga si aktualizacji
- konieczno dyscypliny i wyrzecze, frustracji, cierpienia i tragedii
- dowiadczenia te odkrywaj i rozwijaj natur - s zatem podane
- umacniaj nasze ja, daj poczucie sprawczoci
- rodz zdrowy szacunek dla samego siebie, daj poczucie pewnoci
Samoaktualizacja --> Czowiek dy do aktualizacji swych potencjalnoci
S co najmniej cztery potrzeby bardziej podstawowe --> hierarchia potrzeb
fizjologiczne - poywienie, woda, sen
bezpieczestwa - struktury, bezpieczestwa, porzdku, opieki, unikania blu
przynalenoci i mioci - akceptacji, mioci i jednoci
szacunku - dla siebie i ze strony innych
samoaktualizacji - speniania potencjalnoci, wychodzenia poza potrzeby nisze
Potrzeba podstawowa:
1. jej brak rodzi chorob,
2. jej obecno zapobiega chorobie,
3. jej przywrcenie leczy chorob,
4. w sytuacjach wolnego wyboru, osoba woli zaspokoi t potrzeb ni inne,
5. jest funkcjonalnie nieobecna u osoby zdrowej.
+ odczuwana jako wiadoma lub niewiadoma tsknota i pragnienie
+ niezaspokojenie powoduje uczucie braku lub upoledzenia
Motywacja:
motywy braku - potrzeby podstawowe
wartoci istnienia (B-values) - motywy wzrostu i wzbogacania dowiadczenia
cao, jedno; integracja pikno
doskonao dobro
spenienie jedyno
sprawiedliwo atwo
ywotno artobliwo
bogactwo prawda; uczciwo; realno
prostota samowystarczalno
Metapatologie
Dowiadczenia szczytowe
Kompleks Jonasza
Charakterystyki osoby dojrzaej - samoaktualizujcej si:
1. S nastawieni realistycznie - wysza percepcja rzeczywistoci.
2. Akceptuj siebie, innych ludzi oraz wiat natury.
3. Odznaczaj si du spontanicznoci.
4. S skoncentrowani na problemach, nie na sobie.
5. Cechuje ich pewien dystans i potrzeba odosobnienia.
6. S niezaleni i autonomiczni.
7. Oceniaj ludzi i rzeczy w sposb niestereotypowy.
8. Wikszo miewa doznania mistyczne czy duchowe (dowiadczenia szczytowe).
9. Identyfikuj si z ludzkoci.
10. Ich bliskie zwizki z osobami kochanymi maj charakter gboko uczuciowy.
11. Ich wartoci i postawy s demokratyczne.
12. Nie myl rodkw z celami.
13. Maj filozoficzne i niezoliwe poczucie humoru.
14. Maj wielki zasb zdolnoci twrczych.
15. S odporni na wpywy kulturowe, zachowuj niezaleno od danej kultury.
16. Wznosz si ponad swoje rodowisko, a nie tylko borykaj si z nim.
+ otwarto na dowiadczenie, integracja, autonomia
Podsumowanie:
- akcent na zdrowie, rozwj, moliwoci, twrczo
- koncepcja samoaktualizacji
- hierarchiczna koncepcja potrzeb
- refleksje o naturze i kulturze
„Czy chcecie by sawni, wielcy, wieci? Czy chcecie napisa ksik? By dobrymi terapeutami?
Umiechacie si? - a ja pytam: Jeeli nie wy, to kto to zrobi? Czy jest to zgodne z samoaktualizacj skoro nie chcecie by sawnymi, dobrymi, witymi?
A jeeli tak jest, e naprawd tego nie chcecie, to mog was zapwni, e nie macie ambicji, nie umiecie y z sensem, nie dycie do doskonaoci. A jeeli faktycznie tak jest, to ostrzegam was - bdziecie przez cae ycie nieszczliwi. Uciekacie bowiem przed waszymi moliwociami i zdolnociami, tak jak ucieka Jonasz przed swoim przeznaczeniem.”
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA: Carl R. Rogers
- rodzina protestancka, seminarium duchowne
- zainteresowanie psychologi kliniczna
University of Chicago - Counselling Center
1951 - Client-Centered Therapy
1964 - Orodek Bada Jednostki - La Jolla
Optymistyczny pogld na natur czowieka
--> zdolno do zdrowego i twrczego rozwoju
--> ograniczajcy wpyw rodzicw, szkoy i presji spoecznych
Jednostka potrafi przyj odpowiedzialno za wasne ycie
TEORIA SELF
Podejcie fenomenologiczne --> dowiadczenie wewntrzne jednostki
Organizm jest umiejscowieniem dowiadczenia <--> pole wiadomoci
Subcepcja - proces podwiadomego spostrzegania dowiadcze
Symbolizacja dowiadczenia: prawidowa --> realistyczne zachowanie
nieprawidowa --> nierealistyczne zachowanie
Rozumienie osoby z perspektywy pola fenomenologicznego
By pozna pole fenomenologiczne musimy uwanie sucha osoby,
jej relacji ze swego dowiadczenia --> empatyczne suchanie
SELF-CONCEPT: „zorganizowana spjna cao pojciowa, skadajca si ze spostrzeganych waciwoci `ja', czyli samego siebie oraz ze spostrzeganych relacji midzy `ja' a innymi i midzy `ja' a rnymi aspektami ycia, a take z wartoci przypisywanej tym spostrzeeniom. Posta ta dostpna jest wiadomoci, aczkolwiek niekoniecznie jest w niej obecna. Obraz jest pynny i zmienny, jest procesem, lecz w kadym momencie stanowi specyficzn cao.”
Moliwe rozbienoci:
(1) Ja realne <--> Ja idealne --> nieprzystosowanie
(2) Niezgodno midzy ja a organizmem --> lk --> zachowanie obronne
Kongruencja - zgodno midzy self a dowiadczeniem
(3) Rozbieno midzy rzeczywistoci subiektywn a zewntrzn
Tendencja do aktualizacji:
„Istnieje wrodzona tendencja organizmu do rozwijania wszystkich swych zdolnoci w sposb, ktry umacnia osob.”
Stawanie si --> rozwj, zmiana, wzrost
- w kierunku wikszego zrnicowania, niezalenoci i odpowiedzialnoci
- zaley od zdolnoci do rozeznania, co im sprzyja
- poprzez wiadome, ukierunkowane na cel wybory
W peni funkcjonujca osoba, czyli zdolna jest wypenia swe potencjalnoci:
- otwarto na dowiadczenie
- brak nastawienia obronnego
- jasna i dokadna wiadomo
- bezwarunkowe poczucie wasnej wartoci
- harmonijne relacje z ludmi
Dziaa zgodnie z organizmicznym procesem wartociujcym
Potrzeba bezwarunkowo pozytywnej oceny i szacunku
Gdyby jednostka dowiadczaa jedynie bezwarunkowej akceptacji, to jej poczucie wasnej wartoci nie byoby uzalenione od spenienia jakichkolwiek warunkw, byoby bezwarunkowe, a wtedy potrzeby uznania ze strony innych i szacunku do samego siebie nie byyby nigdy sprzeczne z ocenami organizmu i jednostka byaby stale przystosowana w sensie psychologicznym, a jej funkcjonowanie miaoby charakter caociowy.
Akceptacja warunkowa --> introjektowanie wartoci
Dowiadczenie zagraajce dla self
Terapia skoncentrowana na kliencie: - bezwarunkowy szacunek
- empatyczne zrozumienie
--> uwiadomienie uczu i dowiadcze
--> koncepcja siebie zgodna z dowiadczeniem organizmu
Badania (Technika Q): - w wyniku psychoterapii ronie samoakceptacja
- akceptacja siebie koreluje z akceptacj innych
Podsumowanie:
- teoria self
- koncepcja natury ludzkiej
- wpywowa szkoa terapeutyczna
PSYCHOLOGIA EGZYSTENCJALNA
Inspiracje historyczno-filozoficzne
II Wojna wiatowa --> egzystencjalizm
prekursor: Soren Kierkegaard (XIX w.)
Gowni twrcy: Jean Paul Sartre Martin Heidegger
Albert Camus Karl Jaspers
Rozumienie egzystencji jednostki jako bycie-w-wiecie
+ analiza fenomenologiczna
„Psychologi egzystencjaln okreli mona jako empiryczn nauk o egzystencji czowieka, posugujc si metod analizy fenomenologicznej.”
Psychiatrzy szwajcarscy: Ludwig Binswanger, Medard Boss
Wiede: Viktor E. Frankl
USA: Rollo May, Adrian Van Kaam, James Bugental
- przeciw zasadzie przyczynowoci
- odrzucenie pozytywistycznego stylu uprawiania nauki
- pojcia: bycie-w-wiecie stawanie si
sposb egzystencji transcendencja
wolno przestrzenno
odpowiedzialno czas
- zasada motywacji i rozumienia
- przeciw dualizmowi: teza o jednoci bytu --> jednostka-w-wiecie
- opis i analiza fenomenologiczna: Dasein-analiza (Dasein = bycie w wiecie)
Jednostka ludzka jest wolna i odpowiedzialna.
wina egzystencjalna --> trwoga zwizana z perspektyw mierci i nicoci
Boss: „Wina egzystencjalna czowieka polega na tym, e nie udaje mu si w peni wywiza z nakazu urzeczywistnienia wszystkich swych moliwoci.” (1963, 270)
Struktura egzystencji: bycie w wiecie --> Dasein:
Umwelt
Mitwelt
Eigenwelt
Stawanie si, denie do transcendencji
ycie autentyczne - urzeczywistnianie swych moliwoci
Granice wolnoci wyznacza osnowa egzystencji
Wrzucenie w wiat
Osoba tworzy projekt wiata
Sposoby bycia w wiecie: dualny: Ja + Ty = My
pluralny
pojedynczy
anonimowy
Skoro ludzie s wolni, to skd tyle zaburze i lkw?
1 - ludzie mog niewaciwie wybiera
2 - ale s w stanie przezwyciy urazy
Dylematy egzystencjalne:
autentyzm <--> osamotnienie
wyobcowanie i izolacja od wiata --> niespenione moliwoci egzystencji
Istnienie-ku-mierci
Stawanie si
Marcel: twrcza wierno
Frankl: logoterapia
Badania Shelly Taylor:
zdrowe przystosowanie do zagraajcych wydarze yciowych
obejmuje poszukiwanie znaczenia, poczucie kontroli i umacnianie siebie
Podsumowanie:
- filozofia: wybr - wolno, odpowiedzialno
- praktyka psychiatryczna i terapeutyczna: metoda analizy fenomenologicznej
- odrzucenie zasady przyczynowoci w interpretacji historii ycia
- akcent na sens ycia
PSYCHOLOGIA NARRACYJNA
J. Bruner --> sposoby mylenia:
paradygmatyczny
narracyjny
Bruner (1990): „Narracja jest naturalnym sposobem w jaki istoty ludzkie wytwarzaj sens ycia w czasie.”
- warto bada historie tworzone prze ludzi
Tworzenie autonarracji jako przejaw intencjonalnej aktywnoci podmiotu
- W jaki sposb ludzie tworz spjn histori ycia ?
- Jak nadaj znaczenia wydarzeniom yciowym ?
- Czy autonarracja moe motywowa - zasada Don Kichota
- W jaki sposb nadaj sens wasnemu yciu ?
- Jak interpretowa zmiany linii ycia ?
P. Ricoeur: czas pojmujemy w kategoriach historii,
a historie organizujemy w czasie
analiza hermeneutyczna - odkrywanie znacze
TEORIA SKRYPTU - Silvan Tomkins
UCZUCIA s gwnymi czynnikami w motywacji czowieka
pierwotne:
+ zainteresowanie/podniecenie - napicie (distres)
- zo
+ rado - zdegustowanie, zawd
- strach/lk
+/- zaskoczenie - smutek
- wstyd
- wina
Teoria skryptu
scena - pami zdarzenia: uczucie + jego przedmiot
„uporzdkowana cao obejmujca osoby, miejsca, czas, akcj i uczucia”
skrypt - zesp zasad interpretowania --> sens scen
podobiestwa rnych dowiadcze --> analogie (uczucia negatywne)
rnice --> warianty (uczucia pozytywne)
Commitment - zaangaowanie (uczucia pozytywne):
- pozytywne sceny z dziecistwa --> rado, ekscytacja, optymizm
- wczenie okrelony cel
- nadzieja na jego osignicie
- powicenie w realizacji
Nuclear - jdrowy (uczucia ambiwalentne i negatywne):
- pozytywne sceny z dziecistwa przeksztacaj si w negatywne
pogarda, wstyd, smutek, rozczarowanie
- skrypt prba przywrcenia dobrych scen --> niepowodzenie -->analogi
- scena ta stanowi jdro, organizujce narracj, nadaje sens dowiadczeniom
- cele yciowe: niejasne, ambiwalentne, jest ich wiele
Podsumowanie:
- znaczenie emocji i uczu (parametry fizjologiczne) w motywacji
- teoria skryptu: czowiek nadaje scenom znaczenie wedug dominujcych w nich uczu, skrypt wyznacza dalszy bieg ycia
KONCEPCJA NARRACYJNEJ TOSAMOCI - Dan McAdams
historia - mit osobisty skonstruowany, by nada yciu spjno i sensu
Tosamo - zinternalizowana i rozwinita historia ycia lub mit osobisty, ktry spaja zrekonstruowan przeszo, percypowan teraniejszo i antycypowan przyszo w konfiguracj narracyjn aby nada ludzkiemu yciu poczucie zgodnoci z sob, spjno i cigo
Modzie: banie osobiste
--> unikalno, przeznaczenie do rzeczy wielkich, niezrozumienie
- daje zarys tosamoci
- potem staje si bardziej realistyczna
Historie: - wspaniaa przeszo skada si na dobre „teraz”
- „od ebraka do bogacza”
Wczesne dziecistwo --> ton narracyjny (emocjonalny) + wyobraenia
Lata szkolne ---> temat wyraa motywacj:
- sia, dziaanie
- wsplnota, mio
Adolescencja --> osobiste przekonania i wartoci
--> tosamo narracyjna
- kontekst psychospoeczny (rodzina, rwienicy)
- ideologiczny ukad odniesienia (kultura)
Doroso --> gwne postaci: imago
Poowa ycia --> zmiana tematyki narracji:
- temat mierci - skrypt generatywny
--> zmiana formy narracyjnej:
- spjno - zrnicowanie
- otwarto - wewntrzna integracja
- wiarygodno - generatywno
Podsumowanie:
- koncepcja narracyjna skupiona na zjawisku tosamoci
- rozwj na przestrzeni ycia
- „historie wedug ktrych yjemy”
TEORIA WARTOCIOWANIA - Hubert J. M. Hermans
Napicie midzy ja podmiotowym a ja przedmiotowym --> autorefleksja
Proces wartociowania - selekcjonowanie, porzdkowanie i interpretowanie dowiadcze, ktre tworz uporzdkowan cao
Dowiadczenie --> interpretacja (zdanie)
+ uczucia (pozytywne, negatywne, lub ambiwalentne)
Poziom jawny wartociowania: UCZUCIA
Poziom ukryty: MOTYWY PODSTAWOWE:
denie do umacniania siebie (S)
pragnienie kontaktu i jednoci (O)
SELF - jako uporzdkowany system znacze
Typy dowiadcze:
HH - sia i jedno
+S - autonomia i sukces +O - jedno i mio
-S - agresja i zo -O - niezaspokojona tsknota
LL - bezsilno i izolacja
Konstruowanie autonarracji przy pomocy Metody Konfrontacji z Sob
Kryteria zdrowia:
1) rnorodno wartociowa
2) gitko wartociowania
3) integracja
+ (4) dobre samopoczucie
Podsumowanie:
- Badanie jako dialog
- Teoria dialogowego Ja
- Teoria wielogosowego Ja - pozycje Ja
- Metoda Konfrontacji z Sob
Propozycje integracji nauki o osobowoci
I PICIOCZYNNIKOWA TEORIA OSOBOWOCI - R. R. McCrae, P. T. Costa
Psychologia osobowoci zajmuje si
- podstawowymi tendencjami
- wpywami zewntrznymi
- specyficznym przystosowaniem
koncepcj siebie
obiektywn biografi (kumulacja zachowa i dowiadcze)
Za organizacj tych zespow zmiennych odpowiadaj PROCESY, np. uczenie si, obrona
Podstawowe tendencje - CECHY
- oglne potencjalnoci i dyspozycje
- uwarunkowane biologicznie
- niezalene od wpyww rodowiskowych
„Cechy osobowoci wyraaj raczej biologi czowieka, ni s produktami dowiadcze yciowych, rozwj podstawowych tendencji pozostaje pod niewielkim, jeli w ogle, wpywem rodowiska” (McCrae, i in. 2000).
W cigu ycia jednostki, cechy wywieraj wpyw na:
SPECYFICZNE SPOSOBY ADAPTACJI
- umiejtnoci, nawyki, przekonania i postawy, relacje i role
- s wynikiem interakcji cech i oddziaywa rodowiska
- zawieraj wan podkategori: koncepcja siebie
KONCEPCJ SIEBIE
- jednostka tworzy histori ycia lub mit osobisty
Specyficzne adaptacje i oddziaywania rodowiskowe determinuj wybory yciowe i decyzje jednostki, co znajduje odbicie w OBIEKTYWNEJ BIOGRAFII i KONCEPCJI SIEBIE
Najpierw trzeba pozna struktur osobowoci, a potem procesy,
wedug zasady: „najpierw anatomia, potem fizjologia”.
PICIOCZYNNIKOWA TEORIA OSOBOWOCI
- ma znaczenie integracyjne, czy biologiczny punkt widzenia na cechy ze zmiennymi uwarunkowanymi rodowiskowo, opisywanymi w ramach rnych teorii
- otwiera wiele pyta, na przykad dotyczcych specyfiki procesw postulowanych w wielu miejscach, co stwarza pole dla rozwiza teoretycznych i bada
- pokazuje miejsce i znaczenie cech w osobowoci
cechy nie s wszystkim w osobowoci
cechy odgrywaj znaczc rol w caociowej teorii
osobowoci.
- stanowi propozycj
MODELU OSOBOWOCI
INTEGROWANIA NAUKI O OSOBOWOCI
II MODEL D. McAdamsa
Co to znaczy zrozumie osob, czyli pozna jej osobowo ?
Pozna cechy, ktre wskazuj na stae predyspozycje behawioralne (natur ludzk)
Pozna rnice indywidualne, ktre pozwalaj okreli w czym jednostka jest podobna do innych ludzi, a w czym nie: denia, cele i wartoci
Pozna takie aspekty ycia osoby, ktre decyduj o jej unikalnoci: system osobistej narracji obejmujcy znaczenie, jakie osoba nadaje swym dowiadczeniom i oglnie swemu yciu
CECHY jako dyspozycje maj charakter akontekstowy (np.: temperament)
SPECYFICZNE ADAPTACJE
- obejmuj denia osobiste, zadania yciowe, mechanizmy obronne, strategie radzenia sobie, uzdolnienia specjalne i zainteresowania, wartoci
- zmienne maj charakter kontekstowy - odniesienie do czasu, miejsca lub roli,
- zmienne opisuj i wyjaniaj dynamik, procesy i zmiany w osobowoci
HISTORIE YCIA maj charakter narracyjny i dotycz tego, co unikalne:
interpretacja faktw z ycia
tosamo
cel i sens ycia
Dan McAdams (2001): Trzy poziomy osobowoci
POZIOM |
DEFINICJA
|
PRZYKADY |
Cechy |
Wymiary osobowoci opisujce wewntrzne, oglne i stabilne rnice indywidualne w zachowaniu, mylach i uczuciach. Cechy odpowiadaj za spjno funkcjonowania jednostki w rnych sytuacjach i czasie.
|
yczliwo dominacja skonnoci depresyjne punktualno |
Charakterysty-czna adaptacja |
Bardziej szczegowe aspekty osobowoci opisujce osobist adaptacj do wyzwa i zada o charakterze motywacyjnym, poznawczym i rozwojowym. Czas, miejsce, sytuacja i role spoeczne stanowi zwykle kontekst dla charakterystycznej adaptacji.
|
cele, motywy i plany yciowe wartoci i przekonania schematy poznawcze typy odniesie interpersonalnych stadia psychospoeczne zadania rozwojowe |
Historie ycia |
Zinternalizowane i rozwijane autonarracje, tworzone przez ludzi w celu integrowania przeszoci, teraniejszoci i przyszoci oraz nadawania yciu poczucia sensu, spjnoci i celu. Historie ycia odnosz si do problemw tosamoci i integracji w osobowoci - problemw specyficznych zwaszcza dla wspczesnego czowieka. |
najwczeniejsze wspomnienia rekonstrukcja dziecistwa spostrzeganie siebie w przyszoci historie „od ebraka do bogacza” wyobrania i temat historii |
Aktualizacja: 12.10.2002