Utwór pozbawiony chronologii czasowej, ukazujący osobowość głównej bohaterki, Róży. Powieść wykorzystuje nowe rozwiązania formalne. Obraz przedstawiony w książce stanowi całość, choć przed oczami kobiety przesuwają się chwile z różnych etapów jej życia, bez zachowania porządku czasowego. Przypomina sobie czas Michała, chwile nieszczęśliwej miłości.
Młodziutka Róża pokochała syna słynnego skrzypka. Niestety nastąpiło rozstanie, bo Michał ożenił się z inną. Róża, pełna nienawiści do mężczyzn, wychodzi za mąż za Adama. Jej 40-letnie pożycie z mężem jest ciągłą demonstracją nienawiści. Bohaterka miażdży Adama swą urodą i osobowością. Jest wzorową panią domu, daje lekcje muzyki, doskonali własną grę na skrzypcach, uczestniczy też w koncertach dobroczynnych. Jednak to wszystko nie przynosi jej zadowolenia, wciąż czuje się niespełniona jako artystka i kobieta. W jej domu panuje atmosfera rozdrażnienia, złości i nienawiści.
Osobny czas w życiu Róży to czas dzieci. Kazio, pierworodny syn, umiera w dzieciństwie na dyfteryt. Kolejne dziecko, Władyś, staje się jej pupilem. Róża od dzieciństwa sterowała jego życiem. Nawet jako żonaty mężczyzna nie potrafi wyzwolić się spod wpływu matki. Córka Marta budzi jedynie niechęć matki do momentu, gdy ujawniła swoje talenty muzyczne. Wtedy śpiew córki staje się własną sprawą Róży. Nieustannie kontroluje rozwój i przebieg kariery muzycznej primadonny.
Kulminacyjnym punktem powieści jest scena, kiedy główna bohaterka czuje w sobie siłę do wykonania koncertu d-dur Brahmsa. W tej scenie pisarka przetłumaczyła tony muzyczne na słowa, ukazała przechodzenie świadomości artystycznej przez różne fazy.
Zakończenie powieści przypomina finał koncertu muzycznego. Podstawowym doświadczeniem głównej postaci staje się podwójność zakorzenienia kulturowego, równocześnie w rosyjskości i polskości. Róża wszędzie czuje się obco. W Moskwie czuje się Polką, w Warszawie Rosjanką. Jej powołanie artystyczne stanowi osobną sprawę. Bohaterka przeżywa sztukę jako sposób samotnego osiągania harmonii ze wszechświatem. W konsekwencji wyjątkowo silna potrzeba samorealizacji skazuje ją na niespełnione istnienie, pozbawione sensu i celu.
Utwór stanowi zapis seansu psychoanalitycznego. Rolę terapeuty spełnia narrator. Charakter Róży jest doskonałą ilustracją podstawowych założeń teorii Zygmunta Freuda, dotyczącej ludzkich kompleksów. Freudyzm, tkwiący w fabule powieści, przejawia się w strukturze fabuły i koncentruje się na wewnętrznych doznaniach bohaterki. Wydaje się, że wieczna potrzeba dręczenia innych i niezadowolenia z życia wynikała z niespełnienia artystycznego i niedosytu erotycznego tej pięknej kobiety.
Maria Kuncewiczowa Cudzoziemka - streszczenie (1 strona)
1