POSTĘPOWANIE KARNE
1. Pojęcie procesu karnego
Prawo karne procesowe - zbiór norm regulujących proces karny
Proces karny - zespół prawnie uregulowanych czynności, których celem jest wykrycie przestępstwa i jego sprawcy, osądzenie go za to przestępstwo i ewentualnie wykonanie kary, środków karnych oraz środków zabezpieczających.
Celem procesu karnego jest realizacja norm prawa karnego. Proces karny to reakcja organów państwowych na popełnione przestępstwo.
Prawna regulacja przebiegu post karnego ma na celu (zadania):
zapewnienie właściwej odpowiedzialności za popełnione czyny
poszanowanie zasad prawa i współżycia społecznego
ochrona interesów pokrzywdzonego
rozstrzygnięcie ma nastąpić w rozsądnym terminie
Funkcje prawa karnego procesowego:
porządkująca (regulacyjna) - reguluje przebieg post, wyznacza porządek czynności
instrumentalna (prakseologiczna) - prawo karne procesowe reg przebieg post karnego, zajmuje się realizacją celów ustawowych, dyrektywa „trafnej reakcji karnej”
gwarancyjna - okr. prawa i obowiązki uczestników post
sprawiedliwościowa
ponadto: regulacja wzajemnych stosunków między uczestnikami procesu; wychowawcza; profilaktyczna; budzenia zaufania do organów wymiaru sprawiedliwości.
Nowy proces:
zmiana osoby oskarżonego
zmiana chronionego dobra
zmiana pokrzywdzonego - co do iejdca, czasu lub okoliczności popełnienia przestępstwa
Źródła p. karnego procesowego:
Konstytucja
Ustawy (najważniejsze: kpk z 6.06.1997r i przepisy wprowadzające z 6.06.1997r.)
Rat. Umowy mn
Rozporządzenia
2. Naczelne zasady procesowe:
Podstawowe, swoiste normy, określające głowne cechy procesu, wskazujące i podkreślające to, co na tle całokształtu przepisów jest najważniejsze i najogólniejsze
Dyrektywy uregulowania najbardziej istotnych kwestii procesowych
Podział zasad:
W sensie : ABSTRAKCYJNYM - niełączące się (nieodnoszące się bezpośrednio) z żadnym systemem procesowym ogólne wskazanie możliwego kierunku rozwiązaniaw ustawie istotnego zagadnienia procesowego, ogólna idea rozstrzygnięcia węzłowej kwestii prawnej w procesie, niezwiązana z konkretnym ustawodawstwem, np. proces powinien być uczciwy.
W sensie KONKRETNYM - odpowiednia zasada abstrakcyjna w postaci takiej, w jakiej została zaakceptowana i ujęta w danym systemie procesowym
SKODYFIKOWANA (prawnie zdefiniowana) - których def lub podstawowy zarys zawarte są w obowiązującym ustawodawstwie
POZAKODEKSOWE (prawnie niezdefiniowane) - których obowiązywanie wynika z ogółu przepisów ich dotyczących, ale brak przepisów wprost je określających
Ustrojowo-organizacyjne
Prawo do sądu - mocą Konstytucji i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka: „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny, niezawisły sąd”
Zasady udziału czynnika społecznego - 182 K, 3 kpk
Ws o zbrodnie 1s+2ł
Ws zagrożonych karą dożywotniego pozb. wolności 2s+3ł
Ławnik:
- wnosi doświadczenie i mądrość życiową,
- u o ustroju sądów powszechnych: na 4-letnią kadencję wybiera Rada Gminy spośród osób między 30 a 65 r.ż., nieskazitelnego charakteru, jest zatrudniona lub zamieszkuje w okręgu wyboru co najmniej od roku, posiada pełnię praw publicznych i obywatelskich.
Zasada niezależności sądów i niezawisłości sędziowskiej - 8 kpk
Sąd:
- rozstrzyga samodzielnie - kształtuje prawa i nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu
- nd to orzeczeń konstytutywnych (np. rozwody, ustalenie ojcostwa) jeśli wykładnia przepisu niejasna - wniosek do SN o dok wykładni
Zasada obiektywizmu
- dyrektywa zobowiązująca organy procesowe do obiektywnego stosunku do sprawy i jej uczestników, pozbawionego stronniczości i osobistego nastawienia
- art 4 - odnosi się do sądu, organów prowadzących post przygotowawcze, organów nadzorujących post przygotowawcze, oskarżyciela publicznego
PODSTAWY WYŁĄCZENIA SĘDZIEGO;
- art. 40 - sędzia jest z mocy prawa wyłączony (w każdej fazie procesu) od udziału w sprawie jako niezdatny do orzekania - IUDEX INHABILIS, jeśli:
- sprawa dot sędziego bezpośrednio
- jest małżonkiem strony, pokrzywdzonego, ich obrońcy, pełnomocnika, przedstawiciela ustawowego, pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych stron,
- jest krewnym, powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziemi rodzeństwa osób wymienionych w p2 ablo jest w związku z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli
- świadek czynu, był przesłuchiwany jako świadek czynu lub wyst jako biegły
- brał udział jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy stroy albo prowadził post przygotowawcze
- brał udział w wydaniu uchylonego orzeczenia
- brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw
- prowadził mediację
- powody wyłączenia trwają mimo odpadnięcia podstawy; sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego wnioskiem o wznowienie lub zaskarżonego w trybie kasacji - wyłączony spod orzekania dot wniosku lub kasacji - BEZWZGLĘDNE PRZYCZYNY ODWOŁAWCZE
- art 41 - IUDEX SUSPECTUS (osoba podejrzewana o stronniczość) sędzia ulega wyłączeniu, jeśli mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności - wniosek o wyłączenie rozpatruje się przed rozpoczęciem przewodu sądowego.
- z tych samych powodów co sędzia wyłączeniu ulegają: ławnicy, protokolant, stenograf.
- ulec wyłączeniu mogą także: biegli, tłumacze, prokurator, osoby prowadzące post przygotowawcze, inni oskarżyciele publiczni.
Funkcjonalne
Zasady dotyczące oskarżonego (dot sytuacji prawnej oskarżonego w procesie karnym)
Zasada domniemania niewinności, IN DUBIO PRO REO
- zasada konstytucyjna
- 5 kpk - osoba uznana jest za niewinną póki wina nie zostanie udowodniona i potwierdzona prawomocnym wyrokim
- wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego
- zasada opiera się na domniemaniach prawnych:
- niewzruszalne
- wzruszalne, tzw. prawdy tymczasowe - mogą być obalone dowodem przeciwnym i wydaniem wyroku skazującego, pokazuje się niezasadność
- teorie domniemania niewinności:
- obiektywistyczne - ustawa nakazuje uznawać za niewinnego póki wina nie zostanie udowodniona
- subiektywistyczne - doktryna nadaje, że wszyscy mają myśleć, że do momentu wydania wyroku osoba jest niewinna
- ONUS PROBANDI - ciężar dowodowy:
- oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności, ale może dowieść wniosków przeciwnych niż oskarżyciel
- oskarżyciel ma wykazać dowody wzruszające domniemanie niewinności
- w ramach linii obrony oskarżony ma prawo kłamać, przemilczeć, zataić, powiedzieć prawdę.
Zasada prawa do obrony
- posiada każdy człowiek
- OBRONA:
- MATERIALNA - zespół uprawnień przysługujących oskarżonemu, nie musi z nich korzystać (linia obrony), wszelka dziłalność podmiotów
- FORMALNA - prawo do korzystania z pomocy fachowca, tak aby co najmniej zmniejszyć wymiar kary
- 79 kpk - OBRONA OBLIGATORYJNA: nieletni, głuchy, niemy, niewidomy, uzasadniona wątpliwość co do poczytalności, sąd uzna to za celowe z uwagi na okoliczności
- 80 kpk - OBRONA OBLIGATORYJNA PRZED SĄDEM OKRĘGOWYM:
- zarzucono zbrodnię
- oskarżony pozbawiony wolności
- 78 kpk - obrońca z urzędu - prawo ubogiego - oskarżony wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny
- prawa oskarżonego (podejrzanego) do obrony:
- musi być poinformowany, że jest osobą pociągniętą do odpowiedzialności karnej
- prawo składania wyjaśnień, wypowiadać się nt zarzutów z oskarżenia, odmówić odpowiedzi na pytanie/a - należy go pouczyć
- prawo do nieobwiniania i niedostarczania dowodów przeciwko sobie
- prawo do inicjatywy dowodowej
- prawo do udziału w czynnościch organów procesowych
- prawo do zapoznania się z aktami sprawy
- prawo do zaskarżania decyzji i czynności organów procesowych
Zasady związane ze wszczęciem procesu karnego
Zasada skargowości - organ prowadzi post na wniosek uprawnionego podmiotu - wnosi się akt oskarżenia (prokurator, oskarżyciel prywatny)
AKT OSKARŻENIA - oświadczenie woli postulujące albo zawierające wniosek uprawnionego oskarżyciela o rozstrzygnięcie przez sąd kwestii odpowiedzialności karnej w granicach przedmiotowyc i wyciągnięcie konsekwencji od sprawcy, tzw. Skarga zasadnicza (+pozew cywilny)
SKARGI ETAPOWE - inicjują nowy etap procesu - kasacja, apelacja
SKARGI INCYDENTALNE - rozstrzegają kwestie uboczne, nie muszą wystąpić w toku procesu, np. zażalenie na tyczasowe aresztowanie
Funkcje aktu oskarżenia:
- bilansująca - wyniki post przygotowawczego
- inicjująca (impulsu procesowego, inicjująco-programowa) - otwiera post jurysdykcyjne
- programowa - wskazuje, czego będzie dot. Post
- obligująca - zobowiązuje sąd do wstępnego rozpatrzenia sprawy
- informująca - poinformowanie oskarżonego o wniesieniu aktu i przedstawieniu zarzutów, inf się też pokrzywdzonego
Zasada legalizmu - dyrektywa nakazująca organowi procesowemu bezwzględne wszczynanie i kontynuowanie ścigania każdego przestępstwa, jeśli ściganie z urzędu jast prawnie dopuszczalne i faktynie zasadne.
- 10 kpk
- obowiązek ścigania każdego ujawnionego przestępstwa, podlegającego ściganiu z urzędu
- legalizm ścigania jest elementem zachowania demokratyzmu i praworządności wymiaru sprawiedliwości, a jego akceptowanie ma istotne znaczenie społeczne, zaspokaja poczucie sprawiedliwości społecznej
Zasada oportunizmu - dyrektywa uprawniająca, w myśl której organ procesowy może zaniechać ścigania (jako niecelowego), mimo że ściganie z urzędu jest prawnie dopuszczelne i faktycznie zasadne.
OPORTUNIZM:
- WŁAŚCIWY (rzeczywisty) - społeczna negatywność jest większa niż znikoma, ale post nie wszczyna się z uwagi na ważny interes społeczny (np. immunitety)
- NIEWŁAŚCIWY - odstępienie od wszczęcia post, z uwagi na czyn mniejszej wagi, znikomą społeczną szkodliwość.
UMORZENIE ABSORBCYJNE:
- w przypadku, gdy toczą się równolegle 2 post wobec tego samego sprawcy
- art 11 kpk
- można zastosować umorzenie:
- post w sprawie o występek
- zagrożenie karą pozbawienia wolności do 5 lat
- orzeczenie kary byłoby niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary orzeczonej za inne przestępstwo
- można zawiesić post:
- kara za inne przestępstwo nie została prawomocnie orzeczona
- umarza się lub podejmuje w ciągu 3 miesięcy od uprawomocnienia
- można wznowić post, w przypadku uchylenia lub isotnej zmiany treści prawomocnego wyroku
Zasady post dowodowego
Zasada prawdy materialnej - dyrektywa wg której rozstrzygnięcia organów procesowych powinny być oparte na prawdziwych ustaleniach faktycznych
- art 2 §2 kpk - podstawę rozstrzygnięć stanowią prawdziwe ustalenia faktyczne
- ograniczenia: 170 kpk - oddalenie wniosku dowodowego: z uwagi na niedopuszczelność przeprowadzenia, okoliczność bez znaczenia, nieprzydatność dowodu, dowodu nie da się przeprowadzić
- dowodzi się: z przesłuchania, konfrontacji, okazania, wyjaśnień, zaznań i in.
Zasada bezpośredniości:
- niskodyfikowana
- obejmuje 3 dyrektywy:
- sąd powinien opierać się wyłącznie na dowodach przeprowadzonych na rozprawie (posiedzeniu 410kpk)
- sąd powinien zetknąć się bezpośrednio ze źródłami i środkami dowodowymi - ale możliwe np. odczytanie zeznań świadka
- sąd powinien oprzeć się na dowodach pierwotnych (dowód oryginalny, miał bezpośredni kontakt z faktem mającym znaczenie w sprawie - 174 kpk). Dowód pochodny, np kopia dokumentu, ma mniej istotne znaczenie od oryginalnego.
- wyjątki od zasady bezpośredniości:
- biegli i specjaliści - dowód z natury pochodny
- odczytanie zeznań świadka, protokołów przesłuchań świadków i oskarżonych
- pomoc sądowa
- post apelacyjne i kasacyjna - brak czasu na ponowne rozpatrywanie dowodów, ale można przeprowadzić post. dowodowe uzupełniające w przypadku błędnych ustaleń faktycznych
Zasada szybkości i koncentracji
Zasada koncentacji - polega na tym, aby materiał dowodowy zgromadzić przed 1 sądem na 1 posiedzeniu, by przedstawić okoliczności na korzyść i niekorzyść oskarżonego
- post karne stanowić powinno pozbawiony zbędnych przerw i zahamowań zwarty tok czynności i zdarzeń, prowadzących do wyczerpująceho wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy i skupienia wokół przedmiotu procesu pełnego materiału dowodowego, stwarzającego warunki prawidłowego realizowania norm prawa karnego materialnego
Zasada szybkości - rozstrzygnięcie sprawy jak najszybciej, ale nie chaotycznie - o ile to możliwe - na 1 rozprawie
Skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w procesie bez nieuzasadnionej zwłoki:
- wymogi formalne:
- jak dla pisma procesoego - art 119 kpk
- warunki szczególne: żądanie stwierdzenia przewlekłości, przytoczenie okoliczności uzasadniających, żądanie zasądzenia dopowiedniej sumy pieniężnej do 10 000 zł, skarga podlega opłacie w wysokości 100 zł, przymus radcowsko-adwokacki
- sąd właściwy powiadamia Skarb Państwa, rozpatrzona w ciągu 2 miesięcy od daty złożenia na posiedzeniu (może sąd zezwolić na udział stron), tryb 1-instancyjny - postanowienia niezaskarżalne
- przyczyny przewlekłości: obiektywne (braki organizacyjne niezależnie od sądu), subiektywne (leżą po stronie sędziów)
- rodzaje rozstrzygnięć:
- odrzucenie skargi - błędy formalne
- oddalenia skargi - bezzasadność
- uwzględnienie skargi
- skarga na funkcje kontrolne względem sędziów (odp dyscyplinarna), ochrona uczestników post.
Zasada swobodnej oceny dowodów
- organ procesowy ocenia dowody i wyciąga z nich wnioski wg swego wewnętrznego przekonania, nieskrępowany regułami prawnymi
- uwzględnia zasady logiki, wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego
- art 7 i 424 kpk
- Ewolucja:
- legalna ocena dowodów:
- stopniowanie dowodów, ustawowy system dowodów formalnych
- nie wszystkie dowody miały taką samą wartość
- negatywna legalna ocena dowodów:
- stopniowanie dowodów z ustanowieniem minimum dowodowego
- SINE QUA NON - polega na zakazie uznawania winnym jeśli nie uzyskano ściśle okr dowodów
- swobodna ocena dowodów:
- sędzia uznawał dowód, nie był skrępowany żadnymi regułami dowodowymi, oceniał dowody tylko wg własnego przekonania
- brak kontroli, brak uzasadnień
- typowe dla kontynentalnych sądów przysięgłych
- swobodna acz kontrolowana ocena dowodów:
- sędzia uzasadnia stanowisko
- sąd wyższej instancji może skorygować błąd
- racjonalna ocena
- art 424 kpk: uzasadnienie wyroku zawiera wskazanie, jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nie, na jakich w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych
- Teorie dowodowe karnistów:
- aprioryczne (a priori - z góry) wskazuje się czy ocena dowodó będzie przydatna i wniesie coś istotnego do post.
- aposterioryczne - po przeprowadzeniu dowodu ocenia się jego przydatność
Zasady dotyczące formy i sposobu prowadzenia post
Zasada kontradyktoryjności (sporności)
- dyrektywa, w myśl której proces jest prowadzony w formie sporu równouprawnionych stron (podmiotów) przed bezstronnym arbitrem
- audiatur et altera pars
- przejawy:
- prawo składania wniosków
- prawo stron do wypowiadania się na rozprawie co do każdej kwestii
- prawo stron do zajmowania stanowiska we wszelkich kwestiach
- prawo stron i ich przedstawicieli do zadawania pytań
- prawo zaskarżania wydawanych decyzji
- realizacja: 167, 171, 367 kpk
Zasada śledcza (inkwizycyjności) - w procesie nie występują strony, zaś funkcje oskarżania, obrony i orzekania (rozstrzygania) skumulowane są w rękach podniotu - organu procesowego, któremu podporządkowany jest proces
Zasada jawności (publiczności procesu)
- jawność zewnętrzna - każda osoba, która nie jest pod wpływem alkoholu, uzbrojona może wejśćna salę rozpraw, mogą uczestniczyć media, ale nie mogą ferowć wyroków.
- jawność wewnętrzna - strony post mają dostęp do akt sprawy, uczestnicy post mogą znać sytuację procesową swoją i przeciwnika
- cele:
- zaspokajanie sprawiedliwości społecznej
- kontrola społeczeństwa nad normami post
- prewencja ogólna
- zagrożenia:
- presja psychiczna na pokrzywdzonym - wtórna wiktymizacja ofiary,
- presja psychiczna na oskarżonym - przyczepianie etykietek
- OGRANICZENIA:
- art 360 kpk - wyłączenie jawności występuje w przypadku, gdy rozprawa jawna może powodować:
- zakłócenie spokoju publicznego
- obraza dobrych obyczajów
- zagrożenie ważnego interesu państwa
- zagrożenie ważnego interesu prywatnego
- art 185a - przesłuchanie pokrzywdzonego poniżej lat 15 na okoliczność popełnienia przestępstwa z rozdziału 25 i 26 KK.
- art 183 - nie można się samooskarżyć
- art 184 - świadek incognito (anonimowy)
- art 361 - udział w rozprawie niejawnej
Zasada rzetelnego procesu
- proces musi być przeprowadzony uczciwie, zgodnie z prawdą
- art 16 - obowiązek pouczania i informowania uczestników
- brak pouczenia lub mylne nie wywoła skutków prawnych dla uczestników
- art 74 - obowiązki oskarżonego w post - inaczej naruszenie nietykalności cielesnej
- art 300 - obowiązek pouczenia podejrzanego
Zasada ustności
- proces odbywa się ustnie - art 365
- naturalna forma komunikowania się uczestników czynności - ułatwia i przyspiesza określenie stanowisk, wymianę poglądów, przedstawienie argumentów.
Zasada pisemności
- utrwala się czynności - kontrola
- ustawa przewiduje: protokoły, notatki służbowe, akt oskarżenia
Zasada kontroli
- art 78
- dwuinstancyjność
- rejonowy, okręgowy, apelacyjny, SN
- gdy sędziowie się pomylą, ujawnią się nieznane dotąd okoliczności
- funkcje kontroli w procesie
- korekcyjna - korygowanie błędów
- precedensowa - wykładnia norm (wiążąca)
- stymulacyjna - prawidłowość post karnego (zgodnie z hierarchią)
3. Przesłanki procesowe:
Twórcy i cele
-Na gruncie prawa cywilnego: Oscar Buellow - „przesłanki to warunki egzystencji procesu” 1868
-Na gruncie prawa karnego: August von Kries (1885) - uznawał za obowiązujące w post. jurysdykcyjnym, ustalenie w przygotowawczym
- Cele:
- ekonomika procesowa - z uwagi na koszty,
- respektowanie interesów uczestników post - odciąża się strony post
Podział
- Z uwagi na studium post (przygotowawcze, jurysdykcyjne, wykonawcze) odnoszą się do:
- wszystkich 3 stadiów np. podsądność sądom powszechnym
- do post przygotowawczego i jurysdykcyjnego np. obecność stron procesowych
- do post jurysdykcyjnego np. skarga uprawnionego oskarżyciela
- do post wykonawczego np. darownie winy w drodze łaski
- Z uwagi na dopuszczalnośc procesu
- pozytywne (dodatnie) - pozwalają na dopuszczalność procesu np. istnienie stron procesowych,
- negatywne (ujemne) - występowanie warunkuje niedopuszczalność procesu np. przedawnienie karalności
- Z uwagi na tryb wszęcia
- ogólne - umożliwiają wszczęcie procesu w trybie zwykłym (3 stadia),
- szczególne- warunkują wszczęcie procesu w trybie szczególnym (np. tryb nakazowy - gdy nie ma wątpliwości co do winy, okoliczności i osoby)
- Z uwagi na dopuszczalnośc w układach procesowych
- bezwzględne - dopuszczają wszczęcie post karnego w każdym układzie procesowym,
- względne - warunkują wszczęcie post w określonym układzie procesowym
- Z uwagi na stosunek do p. Karnego materialnego
- formalne - spełniają wymagania określone w kpk,
- materialne - zawarte w KK np. brak karalności czynu,
- mieszane - zawarte w kpk i kk np. znikoma społeczna szkodliwość
Skutki występowania przesłanek negatywnych
- W post przygotowawczym:
- oskarżyciel wydaje postanowienie (przed lub w czasie wszczęcia) o odmowie wszczęcia post
- gdy ujawnią się w czasie post - umorzenie post
- W post jurysdykcyjnym:
- sąd np. stwierdza przedawnienie - prezes sądu skieruje sprawę na posiedzenie
- na posiedzeniu - umorzenie post
- W post wykonawczym - nie ma miejsca!!
Negatywne przesłanki procesowe ART 17: Nie wszczyna się post, a wszczęte umarza, gdy:
- Czynu nie popełniono lub brak danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia - nie było: przestępstwa, sprawcy; ktoś nie popełnił czynu niezgodnego z prawem - art 2: nie było czemu zapobiec.
- Czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa
- Znikoma społeczna szkodliwość - przestępstwo o charakterze nieszkodliwym
- Ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze np. okazał czynny żal, zapobiegł skutkowi popełnionego przestępstwa, odstąpił od dokonania czynu - dot również świadka koronnego
- Oskarżony zmarł - zgodnie z zasadą kontradyktoryjności post umorzone, ale
- post w celach rehabilitacyjnych - 541 §2: wniosek o wznowienie post na korzyść oskarżonego w razie jego śmierci może wnieść osoba najbliższa
- Przedawnienie karalności - wskutek upływu terminu okr w kk art 101 - 103 i 105
- Post karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone lub wcześniej wszczęte toczy się
- ne bis in idem - nic 2 razy się nie karze - nie można wszczynać post do tego samego czynu
- wyjątki - post zostaje wznowione:
- PROPTER NOVITER PRODUCTA - ujawniają się nowe fakty, okoliczności, dowody
- PROPTER DESERE LEVITATEM - dot świadka koronnego, który wycofa się ze swych obowiązków
- PROPTER CRIMINA - zachodzi, gdy istnieje podejrzenie, że w czasie orzeczenia wyroku popełniono przestępstwo
- PROPTER DIRECTA - oskarżony jest skazany, a norma będąca podstawą została zmieniona
- Sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych - art 5 kpk - zasada terytorialności; zasada specjalności - sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach nie zastrzeżonych dla właściwości innych sądów
- Brak skargi uprawnionego oskarżyciela - prokurator, pokrzywdzony - kto i przeciw komu wnosi zarzuty
- Brak wymaganego zezwolenia na ściganie - dot. Immunitetó (formalnych, materialnych) - póki nie będzie uchykiny nie można wszcząć post
- Zachodzi inna okolicznośc wyłączająca ściganie - karniści i doktryna uznają:
- abolicja - zakaz wszczynania post i nakaz umorzenia wszczętego wobec sprawców okr kategorii,
- amnestia - darownie kary lub jej złagodzenie wobec okr kategorii sprawców,
- klauzule denuncjacyjne - sprawca, który poda wszystkie okoliczności i dane sprawców ma duże szanse na złagodzenie lub darowanie kary,
- indywidualny akt łaski - skierowany do okr sprawcy, Murzynowski: jeśli kara jest nieadekwatna można zwrócić się do prezydenta, który może złagodzić lub darować karę.
4. Uczestnicy procesowi
Podmiot, który posiada okr prawa i obowiązki i występuje w procesie karnym
Wśród uczestników wymienia się:
Organy procesowe
Osobowe źródła dowodowe
Strony procesowe
Pomocnicy procesowi
Przedstawiciele stron procesowych
Rzecznicy interesu społecznego
Organy procesowe
Podział
Ze względu na uczestnictwo w post:
- przygotowawczym: policja, prokuratura
- jurysdykcyjnym: sąd, prokuratora
- wykonawczym: sąd
Ze względu na rolę:
- kierownicze - odgrywają główną rolę w okr etapie procesu
- pomocnicze - pomagają organom przewodnim
Ze względu na rodzaj:
- policja
- prokuratura
- sąd
Prokurator
Historia: pojawił się już w starożytnym Rzymie, początkowo miał inne funkcje.
Cechy charakteru: nieustępliwy, uczciwy, dociekliwy, bystry, konsekwentna, zdeterminowany, silny psychicznie
Hierarchia:
- Prokurator Generalny
- prokuratury powszechne: prokuratorzy Prokuratury
- apelacyjnej
- okręgowej
- rejonowej
- prokuratury wojskowe: prokuratorzy Prokuratury:
- okręgowej
- garnizonowej
- prokuratorzy Prokuratury IPN - KŚZpNP
Zadania:
- prowadzenie i nadzorowanie post przygotowawczego
- prowadzenie badań w zakresie przestępczości
- jako oskarżyciel publiczny przed sądami
- prowadzi śledztwo i dochodzenie
Zasady działania prokuratury
Poufności - związane z etyką i tajemnicą zawodową
Indyferencji - każdy prokurator reprezentuje Prokuraturę niezależnie kto prowadzi postępowanie, a kto występuje w sądzie - zmiana prokuratora w toku post nie wpływa na ważność czy skuteczność
Substytucji - prokurator nadrzędny może powierzać prokuratorom podległym (podwładnym) wykonywanie okr czynności, chyba że:
- przepisy zastrzegają wyk czynności prokuratorowi okr stopnia
- przepisy nie zezwalają pewnym osobom na dok okr czynności
- nie można powierzyć kontroli prokuratora nadrzędnego
Dewolucji - prokurator nadrzędny może przejmować sprawy prowadzone przez podwładnych.
Hierarchicznego podporządkowania - jest niezależny, ale nie niezawisły, zobowiązany wykonywać zarządzenia, wytyczne i polecenia przełożonego
Jednolitości - prokuratura jednolitym organym, działania prokuratorów działaniem prokuratury
Bezstronności- obiektywizm, uwzględnić okoliczności na korzyść i niekorzyść.
Policja
Zadania
- ochrona życia, zdrowia i mienia przed zamachami
- ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego
- inicjowanie działań zapobiegających popełnieniu przestępstw
- wykrywanie przestępstw i wykroczeń, ściganie sprawców
- nadzór nad strażą gminną
- kontrola przestrzegania prawa w miejscach publicznych
- współpraca z organami
Rodzaje służb
- kryminalna
- prewencyjna
- służb pomocniczych (wspomagająca działalność w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym)
Organizacja:
- na czele Komendant Główny Policji, podlegaący MSWiA, mianowany na wniosek Prezesa RM,
- w terenie:
- Komendant wojewódzki
- Komendant rejonowy
- Komendant komisariatu Policji
Dokonują czynności:
- operacyjno-rozpoznawcze:
- kontrola operacyjna (kontrola korespondencji, podsłuch)
- zarządzenia tajnego nadzorowania pomieszczeń
- dochodzeniowo-śledcze
Środki przymusu bezpośredniego - fizyczne, techniczne i chemiczne środki służące do obezwładniania lub konwojowania oraz zatrzymywania pojazdów, w tym: pociski niepenetracyjne z broni palnej, pałki służbowe, wolne środki obezwładniające, psy i konie służbowe)
Użycie broni palnej:
1) w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta lub innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu;
2) przeciwko osobie niepodporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu, zdrowiu lub wolności policjanta albo innej osoby;
3) przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemocą odebrać broń palną policjantowi lub innej osobie uprawnionej do posiadania broni palnej;
4) w celu odparcia niebezpiecznego bezpośredniego, gwałtownego zamachu na obiekty i urządzenia ważne dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, na siedziby naczelnych organów władzy, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej albo wymiaru sprawiedliwości, na obiekty gospodarki lub kultury narodowej oraz na przedstawicielstwa dyplomatyczne i urzędy konsularne państw obcych albo organizacji międzynarodowych, a także na obiekty dozorowane przez uzbrojoną formację ochronną utworzoną na podstawie odrębnych przepisów;
5) w celu odparcia zamachu na mienie, stwarzającego jednocześnie bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia lub wolności człowieka;
6) w bezpośrednim pościgu za osobą,
7) w celu ujęcia osoby, o której mowa w pkt 6, jeśli schroniła się ona w miejscu trudno dostępnym, a z okoliczności towarzyszących wynika, że może użyć broni palnej lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu lub zdrowiu;
8) w celu odparcia gwałtownego, bezpośredniego i bezprawnego zamachu na konwój ochraniający osoby, dokumenty zawierające wiadomości stanowiące tajemnicę państwową, pieniądze albo inne przedmioty wartościowe;
9) w celu ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności.
Inne organy
Straż Graniczna
ABW
CBA
ŻW
Organy kontroli skarbowej: Minister Finansów, Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, urzędy skarbowe i urzędy celne
Straż Leśna
Post jurysdykcyjne - sąd:
Niezawisły, orzeka w imieniu RP
Właściwośc miejscowa
Sąd okręgu popełnionego przestępstwa; gdy dot statku - sąd macierzystego statku; gdy popełniono w kilku okręgach - sąd, który pierwszy wszczął post.
Dodatkowe kryteria - gdy nie ustalono miejsca popełnienia:
- ujawniono przestępstwo
- ujęto oskarżonego
- oskarżony stale mieszkał lub czasowo przebywał
Właściwośc delegacyjna - przekazywanie jednej sprawy do wykonania innej prokuraturze/ sądowi ze względu na ekonomię procesu i dobro wymiaru sprawiedliwości
Skład rozprawy głównej
- 1 sędzia
- 1 sędzia i 2 ławników - ws o zbrodnie
- 2 sędziów i 3 ławników - ws o przestępstwo zagrożone karą dożywotniego pozb wolności
- 3 sędziów - szczególnie zawiłe sprawy - dec. Sąd I instancji
Zadania prezesa sądu
- może skierować sprawę na psiedzenie
- rozpatruje właściwość
- wyznacza skład sędziowski
- uczestniczy w odtworzeniu akt
- kontroluje działalność sądu
Zadania sędziego przewodniczącego:
- przewodniczy rozprawie (czuwa nad prawidłowym przebiegiem post)
- uprawnienia w ramach policji sesyjnej (kary porządkowe)
- odracza rozprawę lub zarządza przerwę w rozprawie
- przesłuchuje kolejnych świadków
- czuwa nad przebiegiem post dowodowego
- odczytuje wyrok
- uchyla pytania sugerujące i nieistotne dla danej sprawy
- wydaje zarządzenia
Organy post wykonawczego:
- sąd I - instancji
- sąd penitencjarny w s. okręgowy
- prezes sądu lub uprawniony sędzia
- dyrektor zakładu karnego, aresztu śledczego
- kurator
- organ egzekucyjny
Pomocnicy procesowi:
Podmiot, który realizuje określone przez przepisy prawa karnego procesowego zadania ułatwiające organom procesowym wyk. ich funkcji lub warunkujące prawidłowość ich realizacji
Rodzaje:
- protokolant - osoba przybrana dla sporządzenia protokołu z czynności procesowej,
- stenograf - osoba sporządzająca stenogram z czynności, który jest przedkładany na pismo zwykłe,
- tłumacz - przekaźnik informacji płynącej z osobowego źródła dowodowego,
- konwojent
- specjalista - dokonuje czynności technicznych przy oględzinach, eksperymencie, przeszukaniu
- kurator sądowy
Strony postępowania
Uczestnicy post, którzy działają w procesie we własnym imieniu, mając interes prawny w określonym rozstrzygnięciu o przedmiocie sporu
- zgodnie z zasadą kontradyktoryjności
Podział
- defensywna (czynna) - prokurator, pokrzywdzony, powód cywilny,
- ofensywna (bierna) - oskarżony, podejrzany, skazany
Pokrzywdzony
Osoba fizyczna, osoba prawna, instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo
Prawa i obowiązki pokrzywdzonego
PRAWA:
- w post przygotowawczym jest stroną uprawnioną do działania we własnym imieniu, zgodnie z własnym interesem
- do bycia reprezentowanym:
- gdy jest osobą małoletnią albo ubezwłasnowolnioną - przedstawiciel ustawowy lub osoba, która sprawuje pieczę
- gdy jest osobą nieporadną - osoba, która wykonuję faktyczną pieczę
- w razie śmierci w jego prawa wstępują osoby najbliższe lub prokurator
- do ustanowienia pełnomocnika
- wniosek o wyłączenie sędziego
- wniosek o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu
- prawo do zażalenia, gdy w ciągu 6 tygodni od zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa nie zostanie poinformowany o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia
- prawo do złożenia wniosku o ściganie niektórych sprawców, obowiązek ścigania dot również osób, których czyny są w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku (nd. najbliższych osoby składającej wniosek)
- czynności z udziałem pokrzywdzonego poniżej lat 15 przeprowadza się w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna
- ws o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności na szkodę małoletniego poniżej lat 15 powinno się przesłuchiwać tylko 1 raz, chyba że:
- istotne okoliczności
- zażąda podejrzany, który w czasie pierwszego przesłuchania nie miał obrońcy
- gdy zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec pokrzywdzonego występującego jako świadek lub wobec osób najbliższych w związku z post może on zastrzec dane dot zamieszkania do wyłącznej wiadomości sądu lub prokuratora
- przesłuchanie można prowadzić na odległość, w miejscu pobytu
- do takich warunków okazania, by nie zostać rozpoznanym
- organ prowadzący post informuje o dopuszczeniu dowodów z opinii biegłych i specjalistów
- prawo wzięcia udziału w przesłuchaniu biegłego
- prawo do zwrócenia się do sądu z żądaniem w toku śledztwa lub dochodzenia, o przesłuchanie świadka, jeśli niebezpieczeństwo, że nie będzie go można przesłuchać na rozprawie
- prawo zarzutów do podpisywanego protokołu
- prawo żadania odpisu protokołu czynności, dokumentu od niego
- prawo do 1 kopii zapisu dźwiękowego lub obrazu
- prawo przeglądania akt i sporządzania z nich odpisów
- zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia oraz na post o umorzeniu prawa przejrzenia akt i prawa zażaleń na inne czynności
- złożyć wniosek lub wyrazić zgodę na post mediacyjne
- występować jako oskarżyciel subsydiarny (1 miesiąc od postanowienia prokuratora o odmowie wszczęcia lub umorzeniu)
- występować jako oskarżyciel posiłkowy uboczny lub powód cywilny
- jako oskarżyciel posiłkowy ma prawo składać wnioski dowodowe, być obecnym na całej rozprawie, zadawać pytania przesłuchiwanym, złożyć apelację od wyroku.
- w razie umorzenia lub zawieszenia post przygotowawczego, w któ®ym zgłoszono powództwo cywilne w terminie 30 dni może żądać przekazania sprawy do rozpoznania sprawy sądowi właściwemu ds cywilnych
- prawo do zwrócenia się o orzeczenie naprawienia szkody
OBOWIĄZKI:
- stawia się na wezwanie organu prowadzącego post (gdy się nie stawi lub wydali z miejsca czynności przed jej zakończeniem - do 3000 zł)
- można od niego pobrać odciski daktyloskopijne, włosy, ślinę, próbę pisma, zapach, wykonać fotografię, dokonać utrwalenia głosu)
- poddaje się badaniom i oględzinom
- gdy zmienił miejsce zamieszkania, nie podaje nowego adresu, nie przebywa pod wskazanym adresem - pisma wysłane uznaje się za doręczone.
Łącznośc:
- przedmiotowa - podmiot łączy sprawy np. Jan K. popełnił 3 przestępstwa
- podmiotowa - przedmiot łączy sprawców, np. zgwałcenie: 2 sprawców, 1 podżegacz, 3 pomocników
Oskarżyciel - uczestnik procesu, który występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie sprawcy przestępstwa i wniosek ten popiera w toku procesu
Oskarżyciel publiczny - organ państwa, który wnosi akt oskarżenia ws o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego lub ws o przestępstwa prywatnoskargowe, gdy wymaga tego interes społeczny i popiera ten wniosek przed sądem.
- zasadniczo przed sądem - prokurator
- post uproszczone - nieprokuratorski organ państwowy, np. Urząd Skarbowy
Oskarżyciel prywatny - pokrzywdzony (lub osoba najbliższa w razie śmierci - prekluzja 3 miesiące), który wnosi i popiera przed sądem akt oskarżenia ws ściganych z oskarżenia prywatnego
- głównie dot zniesławienia, znieważenia, naruszenie nietykalności, rozstrój zdrowie poniżej 7 dni, sprostowanie artykułu
- na policję, która szuka dowodów
- rozpoczyna się post pojednawczym - sędzia dąży do porozumienia
- gdy oskarżyciel nie przychodzi - post umorzone
- ugodzie nadaje się klauzulę wykonalności
- 497 kpk - wzajemny akt oskarżenia - sąd rozpatruje jednocześnie obie sprawy, gdy oskarżony również wnosi zarzuty
Oskarżyciel posiłkowy
Uboczny - pokrzywdzony, który po wniesieniu aktu sokarżenia przez prokuratora chce popierać oskarżenie obok oskarżyciela publ
- dla zaspokojenia poczucia sprawiedliwości
- wspomaga prokuratora
- udział zależy od:
- oświadczenia na piśmie lub do protokołu rozprawy
- oświadczenie złożone przed rozpoczęciem przewodu sądowego
- brak trybu wyłączającego udział oskarżyciela posiłkowego
Subsydiarny - pokrzywdzony, który wniósł akt oskarżenia ws publicznoskargowej zamiast prokuratora i popiera go przed sądem. Zyskuje status w procedurze:
- prokurator wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu post lub odmowie wszczęcia post
- pokrzywdzony zaskarżył to postanowienie do sądu I instancji dla sprawy
- sąd rozpatrzył zażalenie i wydał postanowienie o uchyleniu postanowienia lub umorzeniu odmowie wszczęcia
- prokurator nie znalazł podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, ponownie wydał post o umorzeniu post lub odmówił wszczęcia
- pokrzywdzony ma prawo wnieść akt oskarżenia:
- sporządzony przez adwokata
- pełna forma aktu oskarżenia
- pokrzywdzony może ponieść koszty procesu w razie uniewinnienia lub umorzenia post
Powód cywilny - osoba dochodząca w procesie karnym roszczeń majątkowych wynikających z popełnienia przestępstwa
- związane z ekonomią procesu
- odmowa wszczęcia powództwa cywilnego, gdy:
- niedopuszczalne ipso iure
- nie ma związku z oskarżeniem
- wnosi osoba nieuprawniona
- przedmiot innego post lub roszczenie orzeczono
- aby sprawca zadośćuczynił
Bierne strony post
Osoba podejrzewana - osoba w stosunku do której podjęto w post przygotowawczym pewne czynności
Podejrzany - osoba co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której postawiono zarzut w związku do przystąpieniem do przesłuchania
Oskarżony - osoba przeciw której wniesiono oskarżenie do sądu albo co do której prokurator złóżył wniosek o warunkowe umorzenie post
Prawa i obowiązki podejrzanego i oskarżonego:
PRAWA:
- składanie wyjaśnień, odmowa ich składania, odmowa odpowiedzi na pytanie/a
- składanie wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia, obecności przy czynnościch dowodowych
- korzysta z pomocy obrońcy
- żądanie przesłuchania z udziałem obrońcy, niestawiennictwo nie zatrzymuje
OBOWIĄZKI:
- poddaje się:
- oględzinom zewnętrznym ciała
- badaniom psychologicznym i psychiatrycznym
- badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na ciele (nie dotyczy chirurgicznych)
- na wolnści:
- stawia się na wezwanie
- zawiadamia organ prowadzący o zmianie miejsca zamieszkania i pobytu powyżej 7 dni
- za granicą: wskazuje adres do doręczeń w kraju
- domniemanie doręczenia pism.
Skazany - osoba wobec której orzeczono prawomocny wyrok z zachowaniem:
- humanitaryzm
- prawo do składania wniosków, gdy kara nieprawidłowo wykonywana
- prawo do spotkania z obrońcą
Prawa tymczasowo aresztowanego - prokurator ma dostęp do dokumentów przez 14 dni od tymczasowego aresztowania.
Strony szczególne
Quasi-pozwany cywilny - osoba trzecia, która jest w posiadaniu korzyści majątkowej pochodzącej z przestępstwa, na rzecz SP
Podmiot posiłkowo odpowiedzialny - osoba, która sąd wezwał w związku ze sprawą przestępstwa skarbowego
Interwenient - osoba, która rości sobie prawo do korzyści majątkowej podlegającej przepadkowi z uwagi na tytuł prawny
Rodzice/opiekun małoletniego - w związku z władzą rodzicielską, a oskarżony małoletni
Reprezentanci stron procesowych
Obrońca
- Osoba ustanowiona do obrony: adwokant lub aplikant adwokacki (tylko s. rejonowy)
- Ustanowienie
- Na wniosek z wyboru - mocą pełnomocnictwa - adwokat ma obowiązek uwzględnić życzenia klienta co do wyboru; pełnomocnictwo tymczasowe - może ustanowić inna osoba, ważne do 1 spotkania
- Z urzędu:
- prawo ubogiego - trzeba udokumentować, że nie można ustanowić samodzielnie bez niezbędnego uszczerbku
- gdy spreparowano dokumenty - sąd wycofuje zarządzenie prezesa,
- obrona obligatoryjna: gdy brak obrońcy z wyboru, a:
- oskarżony głuchy, niemy, niewidomy, nieletni, uzasadniona wątpliwość co do poczytalności
- prawo ubogiego
- sprawy o zbrodnie przed sądem okręgowym
- Rezygnacja:
- śmierć adwokata
- rezygnacja adwokata
- rezygnacja oskarżonego
- sprzeczność interesów oskarżonych - stwierdza sąd i wyznacza termin do wyboru/ złożenia wniosku
- Max ilośc - nie więcej niż 3 obrońców
- Czynności jedynie na korzyść oskarżonego
Pełnomocnik - osoba ustanowiona przez mocodawcę, czynności tylko na korzyść osoby, jest związany żądaniami mocodawcy
- nie więcej niż 3
- adwokat/ aplikant adwokacki
- występuje w interesie pokrzywdzonego lub innej osoby (nie dot oskarżonego)
Przedstawiciele ustawowi
- rodzice, opiekunowie (faktyczni, prawni), kurator
- gdy oskarżony niepełnoletni, ubezwłasnowolniony
Rzecznicy interesu społecznego
Cele: reprezentuje interesy obywateli, niezależnie od stron procesowych
RPO: chroni interesy obywateli, nie realizuje bezpośrednio obrony, zwraca uwagę na aspekt społeczny
Przedstawiciel społeczny tj. przedstawiciel organizacji społecznej
- musi udokumentować, że sprawa jest związana z celem statutowym organizacji
- uwzględnia cele organizacji
Podmiot uprawniony do wnoszenia kasacji nadzwyczajnej - prokurator Generalny
Prokurator w post adhezyjnym (w post z powództwem cywilnym)
Prokurator: przy oskarżycielu prywatnym z uwagi na ważny interes społeczny (post oskarżonego jest niezbędne dla zaspokojenia poczucia sprawiedliwości, celów wychowawczych
Kumulacja ról procesowych - zabroniona, gdy:
- łączona przez 1 osobę (konflikt interesów)
- łączenie powoduje nienależyte wykonywanie jednej z ról.
5. Czynności procesowe
- Fakty procesowe:
- czynność procesowa - okr zachowania się uczestników procesu celem wywołania skutków prawnych przewidzianych przez prawo karne procesowe
- zdarzenia procesowe - niezależny od woli uczestników procesu fakt wywołujący okr skutki prawne, np. śmierć oskarżonego
- prof. Cieślak - proces karny to splot zdarzeń i czynności procesowych
- PODZIAŁ CZYNNOŚCI PROCESOWYCH ZE WZGLĘDU NA:
- rodzaj działania:
- pozytywne - wszelkiego rodzaju działanie
- negatywne - zaniechania
- liczbę uczestników:
- indywidualne, np. zeznania świadkó
- zbiorowe, np. przesłuchania
- stopień komplikacji:
- proste - 1 czynność
- złożone - kilka powiązanych elementów
- sposób ich wyrażania:
- wyraźne - wola oświadczana w sposób zdecydowany i jawny
- konkludentne - dorozumiane
- dopuszczalność:
- dopuszczalne - zgodne z prawem
- niedopuszczalność
- wadliwość:
- wadliwe (nie spełniają wymogów formalnych)
- niewadliwe
- podmiot dokonywanych czynności:
- czynności organów procesowych
- czynności stron i ich reprezentantów
- czynności innych uczestników post
- funkcję danej czynności:
- rozpoznawcze - badanie i rozstrzyganie okr kwestii prawnej w post
- wykonawcze - realizują decyzje
- treść i charakter:
- czynności faktyczne - działania wywołujące w świecie zewnętrznym zmiany
- spostrzeżenia procesowe - przyjmowanie do świadomości odpowiednich faktów i zjawisk zachodzących w post
- oświadczenia procesowe - uzewnętrznienie w formie przewidzianej prawem procesowym treści intelektualnych lub aktów woli; dzieli się na:
- oświadczenia wiedzy - przekaz treści intelektualnych
- oświadczenia woli - przekaz woli, dążeń, żądań oświadczającego:
- postulujące: następuje, gdy podmiot nie pozostaje w stosunku nadrzędności wobec adresata, a oświadczenie wyraża dążenie (żądanie), przybiera postać: „skargi”, „wnioski”, „oświadczenia”, „prośby”, „podania”. Czasem może być cofnięte przez kolejne oświadczenie wiążące organ procesowy. Wynikają z zasad skargwości i kontradyktoryjności.
- imperatywne - władczy efekt działania, przysługują organom procesowym. Mają postać:
- polecenia - wydaje sąd lub prokurator
- decyzje - rozstrzygnięcia okr kwestii prawnej
DECYZJE PROCESOWE - FORMY:
- orzeczenia:
- wyrok - wydawany, gdy ustawa tego wymaga, zamyka post
- postanowienie - gdy ustawa nie wymaga wyroku, wydawane także w trakcie
- zarządzenia - wydawane, gdy nie trzeba nawet postanowienia przez:
- prezes sądu, przewodniczący wydziału, przewodniczący składu orzekającego, upoważniony organ lub inny organ
- może dot zarządzenia wykonania jakiejś czynności
- Naruszenie warunków czynności procesowych powoduje:
- Niedopuszczalność - czynności, których prawo karne procesowe wyraźnie zakazuje bądź nie stwarza uprawnienia do ich dokonania, są jednocześnie bezskuteczne
- Bezskuteczność - nie wywołuje skutku, jaki wiąże się z daną czynnością
- Wadliwość - są dopuszczalne, ale nie spełniają wszystkich stawianych im wymogów procesowych.
- KONWALIDACJA (sanacja) - usunięcie z mocą wsteczną wady, jaką dotknięta jest czynność lub zespół czynności lub całe post
- KONWERSJA - dokonuje przemiany czynności wadliwej w inną czynność zastępczą i osiągnięcie określonych skutków za pomocą tej czynności.
- Bezzasadność - dot merytorycznej oceny czynności, może powodować umorzenie post, oddalenie, utrzymanie wyroku w mocy
- Nieważność - instytucja zakładająca, że w przypadku poważnych uchybień proceduralnych czynność uznaje się za nieważną ex tunc:
- bezwzględna - nieważna od momentu dokonania
- względna - nieważna, gdy może stać się powodem uchylenia
- Niestawiennictwo osoby - skutki:
- zobowiązanej do stawiennictwa:
- czynności nie przeprowadza się - zawsze, chyba, że ustawa stanowi inaczej
- czynność przeprowadza się - gdy ustawa tak stanowi np. opuszczenie Sali i niestawiennictwo oskarżonego, niezdolność oskarżonego do udziału w rozprawie
- uprawnionej do stawiennictwa:
- czynności nie przeprowadza się:
- brak dowodu zawiadomienia
- przypuszczenie, że niestawiennictwo wynika z przeszkód żywiołowych lun innych wyjątkowych przyczyn
- osoba usprawiedliwiła się należycie i wnosi o przeprowadzenia czynności bez jej udziału
- czynność można przeprowadzić:
- niestawiennictwo osoby wynika z innych przyczyn
- ustawa zezwala na przeprowadzenie bez względu na powód.
PODZIAŁ TERMINÓW:
KRYTERIUM |
RODZAJE |
Upływ czasu |
Maksymalne - po upłynięciu nie można dokonać czynności
|
|
Minimalne - czynność można dokonać dopiero po upłynięciu okr okresu czasu
|
Następstwo ich niezachowania
|
Zawite - po upływie czynność bezskuteczna, ale można przywrócić |
|
Prekluzyjne - nieprzekraczalne i nieprzywracalne; czynność bezskuteczna, nie można przywrócić |
|
Instrukcyjne (porządkowe) - przekroczenie, czynność skuteczna, ale można wyciągnąć konsekwencje służbowe i dyscyplinarne
|
Charakter |
Przedawnienia (karnomaterialne) - 101-103 i 105 KK |
|
Cywilnoprawne - 555 kpk i 641 kpk
|
Sposób obliczania |
Określone kalendarzowo - w godz, dniach, tygodniach, miesiącach, latach |
|
Zrelatywizowane do stopnia zaawansowania procesu np. do rozpoczęcia przewodu sądowego, do zakończenia pierwszego przesłuchania |
|
Określone ogólnie - bezzwłocznie, niezwłocznie, natychmiast |
|
Blankietowe - na czas oznaczony przez określenie terminu wskazując datę końcową, wskazanie kalendarzowe. |
Kpk - czynności procesowe:
I. WSTĘP
- podstawę faktyczną orzeczenia stanowi całokształt okoliczności: 92 kpk = podstawa faktyczna+podstawa prawna=orzeczenie
- formy decyzji procesowych:
- postanowienia - gdy nie wymagany wyrok, wydaje sąd, w post przygotowawczym - prokurator oraz uprawniony organ
- zarządzenia - ws nie wymagających postanowienia, wydaje: prezes sądu, przewodniczący wydziału, przewodniczący składu orzekającego, upoważniony sędzia; w post przygotowawczym: prokurator, upoważniony organ
- polecenia - wydaje sąd prokurator - policji lub innym organom
- postanowienie i zarządzenie zawierają:
- oznaczenie organu oraz osoby (osób) wydających
- datę wydania
- wskazanie sprawy oraz kwestii, któęrj dot
- rozstrzygnięciem z podaniem podstawy prawniej
- uzasadnienie, chyba że nie dot
- decyzje zapadają:
- na rozprawie - przewiduje sutawa, np. publiczne rozstrzygnięcie odpowiedzialności
- na posiedzeniu - bez konieczności udziału stron
- zasady udziału stron na posiedzeniu:
- strony i osoby nie będące stronami mają prawo wziąć udział gdy ustawa tak stanowi
- w innym przypadku - gdy się stawią
- czynności sprawdzające - gdy należy sprawdzić okoliczności faktyczne przed wydaniem orzeczenia na posiedzeniu sąd:
- dokonuje tego sam
- wyznacza sędziego ze składu orzekającego
- zwraca się o wykonanie okr czynności do sądu właściwego miejscowo
- uzasadnienie postanowienia; zarządzenia
- na piśmie wraz z samym postanowieniem doręcza się stronom
- ws zawiłej lub z innych przyczyn można odroczyć sporządzenie na czas 7 dni podając powody
- nie dot dopuszczenie dowodu, uwzględnienia wniosku, któremu strona się nie sprzeciwiła, chyba że orzeczenie podlega zaskarżeniu
- zarządzenie wymaga pisemnego uzasadnienia jeśli podlega zaskarżeniu
- orzeczenia i zarządznia:
- wydane na rozprawie ogłasza sie ustnie
- wydane poza rozprawą doręcza się prokuratorowi, stronie, osobie niebędącej stroną, którym przysługuje środek zaskarżania, jeśli nie brali udziału w posiedzeniu lub nie byli obecni na ogłoszeniu
- gdy sprawa rozpoznana z wyłączeniem jawności zamiast uzasadnienia wręcza się zawiadomienie, że sporządzono uzasadnienie
- po ogłoszeniu lub przy doręczeniu orzeczenia należy pouczyć uczestników post o prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia lub o tym, że orzeczeniu nie przysługuje zaskarżenie
- sprostowanie orzeczeń lub zarządzeń i ich uzasadnień
- oczywiste pomyłki pisarskie, rachunkowe, w obliczeniu terminów można prostować w każdym czasie
- dokonuje organ, który popełnił omyłkę lub organ odwoławczy z urzędu, jeśli toczy się post
- orzeczeń i ich uzasadnień w drodze postanowienia
- zarządzenia zarządzeniem
- na postanowienie lub zarządzenie prostujące przysługuje zażalenie
- nadanie klauzuli wykonalności:
- przez sąd orzekający co do roszczeń majątkowych na wniosek uprawnieonej osoby
- dot również: obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nawiązka na rzecz poszkodowanego
II. NARADA I GŁOSOWANIE
- są tajne, zwolnienie z tajemnicy niedopuszczalne
- prócz składu orzekającego może być protokolant, chyba że inaczej uzna przewodniczący
- kieruje przewodniczący, w razie wątpliwości co do porządku i sposobu - rozsktrzyga skład orzekający
- kolejność - przewodniczący zbiera głosy od najmłodszego wśród ławników - wiek; od sędziów wg starszeństwa służbowego, sam na końcusprawozdawca, o ile nie jest przewodniczącym - głosuje jako 1
- przedmiot narady i głosowania nad wyrokiem osobno co do:
- winy i kwalifikacji prawnej czynu
- kary
- środków karnych
- pozostałcyh kwestii
- zasady liczenia głosów
- większością głosów
- w braku większości - zdanie najmniej korzystne dla oskarżonego przyłącza się do najbardziej mu zbieźnego
- gdy sędzia głosował przeciwko uznaniu za winnego może wstrzymać się od głosowania dalej, a jego głos dolicza się do najkorzystniejszego zdania
- podpisywanie orzeczenia:
- przez wszystkich, nawet przeciwnych
- nie dot, gdy przeczenie w protokole
- votum saparatum
- przy podpisywaniu orzeczenia członek składu może zaznaczyć swoje zdanie odrębne określając w jakiej części i w jakim kierunku kwestionuje
- może dot samego uzasadnienia - zaznacza się przy podpisaniu uzasadnienia
- jeśli ustawa nie przewiduje uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia w razie zgłoszenia zdania odrębnego - uzasadnienie sporządza się z urzędu w ciągu 7 dni od wydania orzeczenia, a składający votum separatum dołącza w ciągu 7 dni uzasadnienie zdania - nd ławnika
- podpisywanie uzasadnienia:
- przez wszystkich, którzy wydali
- 1+2 - podpisuje tylko sędzia przewodniczący, chyba że zdanie odrębne
- 2+3 - podpisują obaj sędziowie, chyba że zdanie odrębne
- gdy brak podpisu przewodniczącego lub innego członka składu orzekającego jeden z podpisujących czyni o tym wzminakę na uzasadnieniu z zaznaczeniem przyczyny
III. PORZĄDEK CZYNNOŚCI:
- forma wniosków lub oświadczeń stron - na piśmie lub ustnie do protokołu
- udział w czynnościach procesowych i następstwa nieobecności:
-uprawnionego zawiadamia się o czasie i miejscu czynności procesowej
- czynności nie przeprowadza się:
- osoba uprawniona nie stawiła się, a brak dowodu, że ją poinformowano
- niestawiennictwo może wynikać z przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przyczyn
- osoba należycie usprawiedliwiła niestawiennictwo i wnosi o nieprzeprowadzenie bez jej obecności, chyba że ustawa stanowi inaczej
- niestawiennictwo strony, obrońcy lub pełnomocnika, których obecność obowiązkowa
- usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby:
- dot obecności obowiązkowej lub wnosili o dopuszczenie do wzięcia udziału
- wymaga przedstawienia zaświadzenia potwierdzającego niemożność wzięcia udziału lub zawiadomienie organu prowadzącego post przez lekarza sądowego
- wielu obrońców, pełnomocników:
- czynność można przeprowadzić w razie obecności chociaż 1
- nawet bez udziału obrońcy, pełnomocnika, których udział nieobowiązkowy jeśli strona lub osoba niebędąca stroną lub powód cywilny wyrazi zgodę
- znaczenie czynności prawnej
- ocenia się według treści oświadczenia
- niewłaściwe oznaczenie, zwłaszcza środka zaskarżenia nie pozbawia czynności znaczenia prawnego
- pismo niewłaściwie skierowane przekazuje się właściwemu organowi
- PISMO PROCESOWE zawiera:
- oznaczenie organu, do którego skierowano i oznaczenie sprawy, której dotyczy
- oznaczenie i adres wnoszącego
- treść wniosku lub oświadczenie, w miarę potzreby z uzasadnieniem
- data i podpis wnoszącego (lub osoby upoważnionej ze wskazaniem przyczyny złożenia swojego podpisu)
- uzupełnienie braków formalnych:
- brak wstrzymuje nadanie biegu, dot niezłożenia opłat lub upoważnienia do podjęcia czynności procesowej - wzywa się wnoszącego do usunięcia braku w terminie 7 dni
- nieuzupełnienie braku powoduje bezskuteczność pisma, o czym informuje się przy doręczeniu wezwania
- uzupełnienie - pismo wywołuje skutki od chwili wniesienie (ex tunc)
- w razie odmowy/ niezdolności do złożenia podpisu uczestnika czynności - organ dokonując czynności zaznacza przyczynę
IV. TERMINY:
- termin zawity:
- czynność po upływie terminu jest bezskuteczna
- dotyczy terminów do wnoszenia środków zaskarżania oraz inne
- zasady obliczania terminów:
- do biegu nie liczy się dnia podjęcia czynności
- termin oznaczony w tygodniach, miesiącach, latach - koniec przypada na ten dzień, który odpowiada początkowi, gdy w miesiącu nie ma takiego dnia - liczy się ostatni dzień miesiąca
- gdy koniec przypada na dzień wolny od pracy - czynność można dokonać dnia następnego
- nadanie pisma - termin zachowany, gdy pismo nadano w:
- polskiej placówce pocztowej operatora publicznego
- polskim urzędzie konsularnym
- w dowództwie jednostki wojskowej przez żołnierza
- w administracji odpowiedniego zakładu przez osobę pozbawioną wolności
- kapitanowi statku morskiego przez członka załogi
- niewłaściwe wniesienie pisma - termin zachowany
- warunki przywrócenia terminu zawitego:
- niedotrzymanie z przyczyn niezależnych
- strona w ciągu 7 dni od daty ustania przeszkody może zgłosić wniosek o przywrócenie terminu dopełniając czynności
- w kwestii przywrócenia orzeka organ, przed którym należało dokonać czynności
- na odmowę przysługuje zażalenie
- wniosek o przywrócenie terminu:
- nie wstrzymuje wykonania
- organ może wstrzymać wykonie
- odmowa wstrzymania nie wymaga uzasadnienia
V. DORĘCZENIA:
- forma doręczanych pism:
- uwierzytelnione odpisy
- w taki sposób, by treści nie udostępniono osobom niepowołanym
- treść wezwania lub zawiadomienia:
- oznaczenie organy wysyłającego
- podanie, w jakich sprawie
- podanie, w jakim charakterze, miejscu i czasie
- czy stawiennictwo obowiąkowe i podać skutki niestawiennictwa
- od dnia doręczeni biegnie termin wykonania czynności
- pismo doręcza się za pokwitowaniem odbioru na zwrotnym pokwitowaniu czytelnym podpisem (imię i nazwisko)
- doręczenia:
- przez pocztę lub uprawniony podmiot zajmujący się doręczeniami korespondencji albo pracownika organu wysyłającego
- w razie konieczności przez policję
- gdy pokrzywdzonych bardzo dużo - zawiadamia się środkiem masowego przekazu; również dotyczy to postanowienia, ale gdy pokrzywdzony się o to w terminie 7 dni od ogłoszenia - doręcza się
- doręczenie:
- osobiście:
- w chwilowej nieobecności:
- dorosłemu domownikowi
- gdy podejmą się oddać: administracji domu, dozorcy domu, sołtysowi
- również faksem i pocztą elektroniczną
- doręczenie zastępcze:
- gdy doręcznia nie wykonano w ww. sposób pismo:
- przesłane pocztą pozostawia się w najbliższej placówce pocztowej operatora publicznego
- przesłane w inny sposób - w najbliższej jednostce Policji lub właściwym Urzędzie Gminy lub na widocznym miejscu z informacją: gdzie, kiedy odebrać oraz w ciągu 7 dni
- po upływie 7 dni czynność powtórzyć
- również zostawia się w miejscu stałęgo zatrudnienia adresata
- doręczenie pośrednie:
- gdy doręcznie do żołnierzy i funkcjonariuszy Policji, ABW, SKW, AW, SWW, CBA, SG, SW - można za pośrednictwem przełożonych
- przez administrację zakładu - osobom pozbawionym wolności
- dla adresata nie będącego osobą fizyczną, dla obrońcy/ pełnomocnika - w biurze
- zawiadomienie prokuratora odbywa się przez doręczenie wykazu spraw (wokandą)
- odmowa przyjęcia pisma, odmowa lub niemożność pokwitowania - sporządza się na zwrotnym pokwitowaniu wzmiankę; doręczenie uważa się za dokonane
- pismo nie przyjęte zwraca się organowi wysyłającemu
- wezwanie lub zawiadomienie w wypadkach nie cierpiących zwłoki - telefonicznie lub w inny sposób stosownie do okoliczności, do akt - odpis nadanego komunikatu
- doręczenie osobie przebywającej za granicą:
- adres do doręczeń w kraju
- ostatni znany adres w kraju
- adresu nie ma - załączone do akt sprawy uważa się za doręczone
- uznanie pisma za doręczone:
- osoba nie podała nowego adresu w razie zmiany
- osoba nie przebywa pod wskazanym adresem
- nd pism wysłanych po raz pierwszy po prawomocnym uniewinnieniu oskarżonego
- orzeczenia, zarządzenia, zawiadomienia i odpisy - obowiązek doręczeń reprezentantom stron
- MS ustali zasady i tryb doręczeń pism
- doręczenie przez przyznanie - osoba przyznaje, że pismo otrzymała
VI. PROTOKOŁY:
- spisania protokołu wymagają:
- przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego cofnięcie
- przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego i kuratora
- dokonanie oględzin
- dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcie zwłok z grobu
- przeprowadzenie eksperymentu, konfrontacji, okazania
- przeszukanie, zatrzymanie rzeczy
- otwarcie korenpondencji i przesyłki
- zaznajomienie podejrzanego z materiałami
- przyjęcie poręczenia
- przebieg rozprawy, posiedzenie sądu z udziałem uprawnionych osób
- gdy wymaga tego przepis szczególny (inaczej: notatka urzędowa)
- protokolant:
- aplikant, pracownik sekretariatu, asesor sądowy (o ile nie należy do składu orzekającego)
- osoba przybrana przez prowadzącego czynność lub on sam - osoba przybrana składa przyrzeczenie
- stenogram:
- gdy istnieje, protokół można ograniczyć do istotnych oświadczeń osób
- stenograf przekłada na pismo zwykłe, przy czym informuje jaki miał system
- pierwopis i przekład - załączniki do protokołu
- wyłączenie protokolanta i stenografa:
- dotyczy iudex nhabilis i iudex suspectus
- o wyłączeniu orzecza w toku rozprawy/posiedzenia sąd, a w innych przypadkacj osoba, która dokonuje czynności
- rejestracja dźwięku i obrazu:
- przed uruchomieniem informuje się sąd
- przesłuchanie świadka lub biegłego za pomocą urządzenia rejestrującego dźwiek:
- zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłychanie tej osoby nie będzie możliwe
- przesłuchanie w trybie art 396
- przesłuchanie za pomocą urządzenia auidowizualnego
- pokrzywdzonego poniżej lat 1
- świadka poniżej lat 15
- protokół można ograniczyć do zapisu istotnych oświadczeń
- strona ma prawo 1 kopii na swój koszt (nd. wyłączenia jawności)
- elementy protokołu:
- oznaczenie czynności, jej czasu i miejsca oraz osób w niej uczestniczących
- przebieg czynności, oświadczenia i wnioski uczestników
- wydawane w toku postanowienia i zarządzenia lub wzmiankę o nich, gdy wydano poza post
- innne okoliczności
- wyjaśnienia, zeznania, oświadczenia i wnioski - z możliwą dokładnością
- nie wolno zastępować zapisu treści zeznań lub wyjaśnień odwołaniem się do innych protokołów
- podpisanie
- protokołu rozprawy/ posiedzenia podpisuje przewodniczący i protokolant
- stenogram i jego przekład - stenograf, przewodniczący rozprawy/ prowadzący czynność
- za przewodniczącego podpisać może członek składu zaznaczając przyczynę
- protokół innych czynności niż protokół rozprawy/posiedzenia
- podpisują osoby biarące udział w czynności po odczytaniu i uczynieniu o tym wzmanki
- podpisując osoba może zgłosić zarzuty co do treści - wciąga się do protokołu z oświadczeniem osboby wykonującej czynność protokołowaną
- skreślenia, poprawki, uzupełnienia - wymagają omówienia przez osoby podpisujące protokół
-uzupełnienie podpisu - ze wskazaniem daty i przyczyn opóźnienia
- wniosek o sprostowanie protokołu rozprawy/ posiedzenia - składa strona i osoby mające interes prawny wskazując nieścisłości i opuszczenia
- tryb sprostowania protokołu:
- przewodniczący po wysłuchaniu protokolanta może przychylić się do wniosku i wydać zarządzenie o spostowaniu protokołu, inaczej w przedmiocie sprostowania orzeka sąd w składzie, który rozpoznał sprawę
- gdy nie można odtworzyć składu - postanowienie nie zapada, a członkowie i protokolant składają oświadczenia o zasadności do akt sprawy
- uwzględnienie wniosku - wzmianka, podpisuje protokolant i przewodniczący
- wniosek bez rozpoznania, jeśli złożony po wysłaniu akt do wyższej instancji
- sprostowanie omyłek pisarskich i rachunkowych -w każdym czasie na wniosek lub z urzędu
- zawiadomienie:
- o sprostowaniu - strony
- o odmowie - osobę wnioskującą
- wniosek dołącza się do akt sprawy
VII. PRZEGLĄDANIE AKT I SPORZĄDZANIE ODPISÓW
-przeglądanie akt sprawy, czynienie odpisów - stronom, quasi-pozwany, obrońcy, pełnomocnicy, przedstawiciele ustawowi, a za zgodą prezesa sądu - inne osoby
- kopie - odpłatnie - ww.
- prezes sądu może zarządzić wydanie odpłatnie uwierzytelnionych odpisów z akt
- odmowa - tajemnica państwowa
- w post przygotowywawczym - tylko za zgodą organu prowadzącego
- odpisy orzeczeń i protokołów:
- oskarżonemu bezpłatnie uwierzytelniony odpis orzeczeń
- ws z wyłączeniem jawności z uwagi na ważny interes państwa oskarżonemu wolno wydawać tylko odpis orzeczenia kończącego post, bez uzasadnienia
- przeglądanie akt sądowych przez prokuratora:
- w każdym stanie sprawy
- żada przesłania mu ich, o ile nie tamuje biegu post i nie ogranicza dostępu
- gdy jest w posiadaniu akt - udostępnia je stronie, obrońcy, pełnomocnikowi
- zażalenie na odmowę udostępnienia akt w post przygotowywawczym:
- stronom
- gdy zarządzenie prokuratora - do bezpośrednio przełożonego
VII. ODTWORZENIE ZAGINIONYCH LUB ZNISZCZONYCH AKT:
- właściwość:
- post w sprawie prowadzi sąd, w którym sprawa ostatnio sie toczyła
- SN prowadzi w zakresie odtworzenia akt SN
- gdy sprawa prawomocnie zakończona - sąd I-instancji lub wskazany w ustawie
- akta post przygotowawczego odtwarza prokurator
- częściowe odtworzenie akt:
- sprawa prawomocnie zakończona - odtworzeniew częściach niezbędnych do wykonania orzeczenia, wznowienia post, pzreprowadzenia post kasacyjnego, urzeczywistnienie innych interesów stron
- obowiązki i prawa stron - prezes sądu wzywa do:
- złożenia wnioskó co do sposobu odtworzenia akt sprawy
- przedstawienia dokumentów umożliwiających odtworzenie
- powszechny obowiązek przedstawienia dokumentów:
- prezes sądu wzywa do przedstawienia sądowi, zarządza przymusowe odebranie
- po sporządzeniu uwierzytelnionych odpisów dokumenty zwraca się sobie, która dostarczyła
- dowody w odtworzeniu:
- wpisy do rejestrów karnych, repertoriów i innych ksiąg biurowych
- utrwalenia dźwięku lub obrazu
- notatki protokolantó, sędzió, ławników, prokuratorów i adwokatów
- przesłuchanie uczestników sprawy i inne osoby
- postanowienie co do odtworzenia:
- ustala zakres lub stwierdza, że jest niemożliwe
- przysłuchuje zażalenie
- akta sprawy nie ukończonie prawomocnie nie mogą być odtworzone lub odtworzone w części - czynności procesowe należy powtórzyć.
1