1. POJĘCIE USTROJU I SYSTEMU POLITYCZNEGO PAŃSTWA.

System polityczny - to ogół zasad odnoszących się do struktury organizacyjnej i wzajemnych relacji organów państwa, a także sposobów rządzenia nim.

Ustrój polityczny - to struktura władzy, ale również sposób jej funkcjonowania.

2. ZASADA REPUBLIKAŃSKIEJ FORMY RZĄDÓW- POJĘCIE „republiki” I ROZUMIENIA PAŃSTWA JAKO „ dobra wspólnego”.

Art. 1. Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.

Republika oznacza państwo, w którym „głową” jest osoba powołana na ten urząd na czas z góry określony (kadencję), przeważnie w drodze wyborów powszechnych ( przez ogół obywateli uprawnionych do głosowania) lub pośrednich (np. przez członków parlamentu). Republikanizm polega także na takim zorganizowaniu państwa, dzięki, któremu jest zapewniony pewien wpływ obywateli na bieg spraw publicznych, przez instytucję narodowego przedstawicielstwa.

Dobro wspólne wszystkich obywateli- obywatele mają obowiązek wierności, obrony, ponoszenia ciężarów materialnych itp. Obywatele zobowiązani są także do wzajemnej pomocy i solidarności z innymi. Z kolei Rzeczypospolita musi dbać o bezpieczeństwo swych obywateli, nieść im pomoc, gwarantować niezależne prawa oraz swobody. Państwo będące Rzeczypospolita nie może być stojącym ponad obywatelami aparatem władzy, lecz obywatelska wspólnotą polityczną, wspólnym dziedzictwem narodu.

3. ZASADA ZWIERZCHNICTWA NARODU

ZASADA ZWIERZCHNICTWA narodu oznacza, ze obywatele polscy sprawują rzeczywista władze w państwie. Podstawa są wolne i powszechne wybory, w których naród wybiera swoich przedstawicieli- posłów, senatorów i radnych. Naród polski sprawuje również władze w sposób bezpośredni, wyrażając swoja wole w referendum.

Art. 4. 

1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.

2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

1. POJĘCIE NARODU W ZNACZENIU POLITYCZNYM I ETNICZNYM

Pojęcie "Naród" obejmuje wspólnotę wszystkich obywateli Rzeczypospolitej (tak np. we Wstępie - "my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej") i dlatego nie może być zawężone do rozumienia w ujęciu etnicznym.

1. Naród w znaczeniu etnicznym (Polacy, Niemcy, Rosjanie itp.)- przynależność narodowa

Art. 35. 

1. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.

2. Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.

2. Naród w znaczeniu politycznym - wszyscy uprawnieni do uczestnictwa w życiu politycznym jako element Narodu (uprawnieni do uczestnictwa w wyborach, referendach).

2. KONCEPCJE DOTYCZACE ŹRÓDŁA WŁADZY WG MARSYLIUSZA Z PADAWY, J. BODINUSA i J. ROUSSEAU

Wg Marsyliusza

Marsyliusz był odkrywcą teorii „suwerenności ludu”.. Władza państwowa powinna wspierać się na woli suwerennego ludu nazywanego przez Marsyliusza prawodawcą. Suwerenność ludu oznacza udział wszystkich obywateli w powoływaniu organów państwowych oraz stanowieniu praw. Idea suwerenności ludu staje się gwarancją wolności obywatelskich. Jest jednolita w takim sensie, że nikt nie posiada przewagi  nad innymi, nie posiada jej ani władca, ani rząd, będąc w zupełności podporządkowanym ludowi. Marsyliusz nie był zwolennikiem jakichkolwiek form podziału władz. Rząd powinien przestrzegać praw i pozostawać gwarantem powszechnej sprawiedliwości. Marsyliusz hierarchizuje źródła począwszy od: prawa bożego, poprzez prawo natury do prawa pisanego. Uważał, że kościół jest częścią państwa, a zatem każde państwo powinno mieć swój wewnętrzny kościół.

Wg J. Bodinusa

Uważał, że tylko silna władza, reprezentowana przez monarchę i podległy mu aparat urzędniczy, może wyprowadzić kraj z kryzysu, zapewniając stabilność i najlepsze warunki rozwoju. Wiedza prawnicza i polityczna powinny służyć praktyce państwowej. Teoria państwa opiera się na założeniu konieczności istnienia naturalnych związków, jakimi są rodziny. Bodinus opracował definicję państwa jako sprawiedliwego rządu nad rodzinami z władzą suwerenną na czele, która jest samodzielna i nieograniczona. Teoria prawa: Prawo posiada formę rozkazodawczą, adresowaną przez monarchę do poddanych. Prawo pozytywne powinno być sprawiedliwe na zasadzie zgodności z prawem boskim i natury.

Wg Rousseau

Władza dla Russo jest niepodzielna, nie można jej oddać. Zwierzchnictwo ma charakter nieograniczony..

Rousseau przez władzę suwerenną rozumiał władzę tzw. woli powszechnej. Uważał, że suwerenność narodu zawiera się właśnie w „woli powszechnej”. Zwierzchnictwo narodu jest niezbywalne, co oznacza, że Naród nie jest w stanie nikomu przekazać swej woli, suweren musi sprawować władzę sam bezpośrednio. Zwierzchnictwo narodu jest niepodzielne, co oznacza, że „wola powszechna” jest jednolita i stanowi całość. Nie można jej podzielić bez jej zniszczenia. Według Rousseau władza suwerenna narodu nie tylko nie może być odstąpiona, ale również nie może być reprezentowana. Władza ta powinna być wykonywana przez wszystkich bezpośrednio. Dopuszczał sprawowanie władzy suwerennej przez przedstawicieli, ale pod warunkiem, że przedstawiciele narodu nie mogą mieć władzy własnej, muszą działać według mandatu udzielonego przez wyborców. Uważał, że ustawa przyjęta przez ciało ustawodawcze staje się doskonała po jej zaaprobowaniu przez naród w referendum.

3. HISTORYCZNE POLSKIE DOŚWIADCZENIA DOTYCZĄCE POJĘCIA „NARODU” JAKO SUWERENA WŁADZY PAŃSTWOWEJ

Podmiot władzy - suweren - ulegał zmianom wraz z rozwojem państwa. Pojęcie suwerenności, które wykształciło się na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych, ulegało znaczącym przeobrażeniom, zarówno ze względu na podmiot suwerenności jak i jego treść. Początkowo dotyczyło ono określenia władzy królewskiej - pierwotnie najwyższej i niezawisłej. W monarchii despotycznej, a potem absolutnej podmiotem władzy, a więc sprawującym rządy (suwerenem), był władca, występujący pod różnymi nazwami - jako faraon, książę, król, cesarz, chan, car itp. Swymi poddanymi rządził często despotycznie i okrutnie. Pierwszej istotnej modyfikacji takiego rozumienia zasady suwerenności dokonano w Anglii, kiedy to w okresie walki o ograniczenie władzy królewskiej przyjęto kompromisowa formułę ,iż podmiotami suwerenności są król i parlament równocześnie. Stwierdzono wówczas, że tylko ich wspólne, zgodne rozstrzygnięcie ma charakter suwerenny. Zwolennicy rewolucji francuskiej w II połowie XVIII wieku zamierzali położyć temu kres, powierzając, wzorem demokracji ateńskiej, władzę ludowi - narodowi.
Dominujące dzisiaj rozumienie suwerenności i jej interpretacja wywodzi się od J. Rousseau i jego koncepcji umowy społecznej. Koncepcja ta, która przenosi podmiot suwerenności z suwerena na naród, stała się podstawą nowożytnej i obowiązującej do dziś fundamentalnej zasady demokracji. Ta zmiana podmiotu suwerenności nadała jej nowa treść
Przez suwerenność narodu rozumie się obecnie najwyższą, ostateczną, niezależną i nieograniczoną władzę narodu przejawiającą się w decydowaniu i ostatecznym rozstrzyganiu przez naród wielu kwestii dotyczących polityki i funkcjonowania państwa.

4. AKSJOLOGICZNE MOTYWACJE CELOWOŚCI I REALNOŚCI ZASADY ZWIERZCHNICTWA NARODU FORMY REALIZACJI ZASADY SUWERENNOŚCI NARODU.

Naród posiada władzę, której nie jest w stanie permanentnie wykonywać, jest jednak podmiotem zdolnym do działania- poprzez tworzenie i wyrażanie swojej woli.

Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej należy do narodu. Naród jest suwerenem, podmiotem władzy. Władza zwierzchnia należy do narodu, jest to:

1. władza pierwotna nie jest nadana przez kogokolwiek wynika z samego istnienia suwerena

2. władza trwała - bez ograniczeń czasowych

3. powinna należeć do narodu i zawsze do niego należeć będzie nie można jej się zrzec

4. całowładność wszechogarniająca, władzy zwierzchniej suwerena oznacza, że nie podmiotów ani terytoriów w Rzeczypospolitej, które były spod tej władzy suwerennej wyłączone

5. samowładcza - niezależna od czynników zewnętrznych, od innych państw, organizacji międzynarodowych

6. prawnie nieograniczona - nie ma granic poza które mogłaby wystąpić

5. ROZUMIENIE POJĘCIA „ZWIERZCHNIEJ” WŁADZY NARODU

Przez suwerenność narodu rozumie się obecnie najwyższą, ostateczną, niezależną i nieograniczoną władzę narodu przejawiającą się w decydowaniu i ostatecznym rozstrzyganiu przez naród wielu kwestii dotyczących polityki i funkcjonowania państwa.

Zasada suwerenności narodu polega na tym, że władza najwyższa w państwie (władza suwerena) znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli.

6) WSPÓŁCZESNE FORMY REALIZACJI ZASAD ZWIERZCHNIEJ WŁADZY NARODU

Podstawowe formy wykonywania władzy przez Naród określa art. 4 ust. 2 Konstytucji: ,,władza zwierzchnia w RP należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”. Artykuł ten nawiązuje do rozróżnienia demokracji bezpośredniej i demokracji pośredniej (przedstawicielskiej) jako dwu podstawowych form sprawowania władzy

1. ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

Zasadę tę formułuje art. 2 konstytucji, stanowiąc: "Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej".

1. POGLĄDY DOKTRYNY NIEMIECKIEJ NA ISTOTĘ PAŃSWA PRAWNEGO W XIX I PIERWSZEJ POŁOWIE XX WIEKU

Państwo prawa to koncepcja niemieckiej myśli politycznej i prawnej.

Jest ona istotnie i w sposób wieloraki związana zarówno z XIX-wieczną historią polityczną Rzeszy, jak i z tradycją niemieckiej szkoły prawa naturalnego, państwowości niemieckiej i teorii państwa.

Zasada państwa prawa nie jest wymieniona wśród zasad ustrojowych w Ustawie Zasadniczej RFN.

2) PAŃSTWO PRAWNE FORMALNE I MATERIALNE

Formalne państwo prawne- to państwo rządzone przez prawo, które stoi ponad państwem i w którym praworządność oznacza, że system organów działa w ściśle przez prawo określony sposób.

Materialne państwo prawne spełnia warunki formalnego państwa prawnego, ale oparte jest również na wartościach ludzkich takich jak wolność, równość, sprawiedliwość, demokratyzm.

1. GWARANCJE DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

1. ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU

Zasada konstytucjonalizmu oznaczająca uznanie konstytucji za podstawę porządku prawnego i akt o najwyższej mocy prawnej w państwie (art. 8 ust. 1),

Art. 8. 

1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

.

2. USTAWA JAKO PODSTAWOWE ŹRÓDŁO PRAWA

Ustawa jest podstawowym aktem prawnym na podstawie którego następuje konkretyzacja postanowień Konstytucji . Ustawy regulują praktycznie każdą dziedzinę życia.
Ustawy obowiązują w sposób bezpośredni.
W polskim prawie znaczenie ustawy podkreślają dwie zasady: zasada nadrzędności ustawy oraz zasada wyłączności ustawy.

zasada nadrzędności ustawy

Zgodnie z tą zasadą wszystkie inne źródła prawa muszą, nie tylko formalnie, być zgodne z ustawami, lecz również materialnie.

zasada wyłączności ustawy

Oznacza ona, że najważniejsze dla funkcjonowania państwa i jego organów oraz dla życia obywateli sprawy powinny być regulowane wyłączenie w drodze ustawowej, a nie w drodze innych (podrzędnych) aktów normatywnych.

Art. 87. 

1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

3. MATERIA USTAWOWA- ZASADA WYŁĄCZNOŚCI USTAWY

zasada wyłączności ustawy

Oznacza ona, że najważniejsze dla funkcjonowania państwa i jego organów oraz dla życia obywateli sprawy powinny być regulowane wyłączenie w drodze ustawowej, a nie w drodze innych (podrzędnych) aktów normatywnych.

Poprzez zasadę wyłączności ustawy realizowane są określone funkcje gwarancyjne, zarówno w sferze praw i wolności jednostki, jak i działalności organów państwa.

4. USTAWA A AKTY WYKONAWCZE

Akt wykonawczy, akt prawny podstawowej rangi wydany w celu wykonania ustawy z powołaniem się na szczegółowe upoważnienie w niej zawarte. Najczęściej akty wykonawcze przyjmują formę: rozporządzenia, zarządzenia, uchwały.

Akty wykonawcze regulują jedynie te sprawy, które zostały im wyraźnie przekazane przez określoną ustawę, muszą być zgodne z aktami wyższego rzędu (tj. konstytucją i ustawami). W Polsce akty wykonawcze wydawane są przez prezydenta (rozporządzenia i zarządzenia), Radę Ministrów (rozporządzenia), prezesa RM (rozporządzenia) oraz poszczególnych ministrów (rozporządzenia i zarządzenia).

Aktami wykonawczymi o charakterze lokalnym są przepisy gminne ustanawiane przez rady gminy (wyjątkowo także przez zarząd gminy) oraz rozporządzenia wykonawcze wydawane przez wojewodę na podstawie upoważnienia udzielonego przez ustawę.

5. PRAWO JEDNOSTKI DO SĄDU

Art. 45. 

1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

Art. 173. 

Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.

Niezawisłość sędziowska - konstytucyjna zasada wymiaru sprawiedliwości, zgodnie z którą sędzia rozstrzygając sprawę podlega wyłącznie Konstytucji i ustawom, nie podlega żadnym naciskom i żadnym zależnościom z zewnątrz, szczególnie ze strony władzy wykonawczej. Niezawisłość jest niezależnością sędziego w orzekaniu, nie oznacza natomiast braku podporządkowania służbowego. Wymaga jednakże, aby kontrola prawidłowości orzeczenia należała wyłącznie do innego sądu i odbywała się w trybie określonym prawem

.

6. ZASADA ZAUFANIA OBYWATELI DO PAŃSTWA

Zasada zaufania obywatela do państwa, a tym samym i prawa przez nie stanowionego. Zasada ta jest dyrektywą dla takiego stanowienia i stosowania prawa, by nie stawało się ono swoistą pułapką dla obywatela i aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, iż nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań,

7. ZASADA OGRANICZONEJ OCHRONY PRAW NABYTYCH

W sensie normatywnym zasada ochrony praw nabytych jest źródłem względnej trwałości uzyskanych uprawnień, polegającej na tym, że ochronie przed likwidacją i uszczupleniem podlegają prawa nabyte słusznie i pod warunkiem, że nie odpadła też ich ratio legis w nowym (zmienionym) układzie stosunków społecznych,

8. ZASADA LEX RETRO NON AGIT

Zasada niedziałania prawa wstecz. Zasada ta oznacza zakaz stanowienia przepisów prawnych, które obowiązywałyby z mocą wsteczną. Odnosi się wyłącznie do przepisów pogarszających sytuację adresata. Zasada lex retro non agit nie ma natomiast charakteru absolutnego i można od niej odstąpić, jeżeli nowa regulacja polepsza sytuację prawną adresatów,

9. PUBLIKACJA AKTÓW PRAWNYCH- VACATIO LEGIS

Vacatio legis- czas między publikacją prawa a wprowadzeniem go w życie; w wypadku obszernych i ważnych aktów prawnych wynosić może parę miesięcy. Celem vacatio legis jest umożliwienie wszystkim zainteresowanym zapoznania się z nowymi przepisami i ich wykładnią.

Vacatio legis określona dla ustawy wynosi 14 dni, ale jeśli przepisy dotyczą np. podatków lub działalności gospodarczej, wówczas okres ten może okazać się zbyt krótki. Dlatego obowiązkiem ustawodawcy jest odpowiednie wydłużenie vacatio legis,

1. ZASADA RZĄDÓW PRZEDSTAWICIELSKICH

Zwana też zasadą rządu przedstawicielskiego

Jest to obowiązek delegowania uprawnień władczych na przedstawicieli wybieranych przez naród w wyborach powszechnych i działających pod jego kontrolą

Zasada przedstawicielstwa wyrażona jest w Konstytucji przy określeniu sposobu wykonywania władzy zwierzchniej narodu: „naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli”. Zasada reprezentacji polega na tym, że władzy zwierzchniej nie sprawuje bezpośrednio sam naród, ale w jego imieniu i na jego rzecz sprawują tą władzę przedstawiciele narodu.

Na prawidłowość funkcjonowania współczesnych rządów wpływają najbardziej wybory i ordynacja wyborcza.

1. CHARAKTER PRAWNY STOSUNKU REPREZENTACJI

Mandat to udzielone na określony czas, przeważnie w wyborach pełnomocnictwo do pełnienia funkcji parlamentarnej, upoważniające oraz zobowiązujące do uczestniczenia w kształtowaniu i wyrażaniu przez parlament woli państwowej narodu.

ATR. 104 Konstytucji RP

1. Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.

2. Przed rozpoczęciem sprawowania mandatu posłowie składają przed Sejmem następujące ślubowanie:" Uroczyście ślubuję rzetelnie i sumiennie wykonywać obowiązki wobec Narodu, strzec suwerenności i interesów Państwa, czynić wszystko dla pomyślności Ojczyzny i dobra obywateli, przestrzegać Konstytucji i innych praw Rzeczypospolitej Polskiej." Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania "Tak mi dopomóż Bóg".

3. Odmowa złożenia ślubowania oznacza zrzeczenie się mandatu.

1. ZASADA RZĄDÓW PRZEDSTAWICIELSKICH W MYŚL KONCEPCJI MANDATU IMPERATYWNEGO

Mandat imperatywny - zakłada on, że przedstawiciel reprezentuje swoich wyborców i powinien wykonywać ich zalecenia. Można go odwołać, gdy nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań. Mandat imperatywny występował np. w polskim Sejmie w czasach demokracji szlacheckiej. Dziś rzadko stosowany, mandat imperatywny mają np. deputowani do Bundesratu. Przeciwieństwo mandatu wolnego.

2. CECHY MANDATU WOLNEGO

1. Generalny- poseł (senator) wyraża wolę całego narodu nie zaś wolę wyborców okręgu wyborczego. Rota ślubowania poselskiego nakazuje posłom „wykonywać obowiązki wobec Narodu”. Posłowie i senatorowie wykonują swój mandat kierując się dobrem narodu.

2. Niezależny- parlamentarzystów nie wiążą instrukcje wyborcze, nie maja tez żadnych obowiązków prawnych wobec konkretnych wyborców, w postaci składania im sprawozdań lub uzgadniania z nimi swego postępowania w parlamencie. Powinni natomiast informować wyborców o swej pracy i działalności organu, do którego zostali wybrani.

3. Nieodwołalny- wyborcy nie mogą cofnąć przedstawicielom udzielonego im pełnomocnictwa.

3. WYNATURZENIA PRAWIDŁOWOSCI FUNKCJONOWANIA WSPÓŁCZESNYCH RZĄDÓW PRZEDSTAWICIELSKICH