W sferze finansów rozróżniamy finanse prywatne i finanse publiczne, natomiast w sferze realnej (rzeczowej) z uwagi na rodzaj własności - sektor prywatny i sektor publiczny. Obydwa terminy dawniej były często, a czasem nadal są, używane zamiennie, głównie w publicystyce, a również w wypowiedziach ekonomistów. Wynika to z faktu, że obydwa zbiory (jednostki gospodarki publicznej i fundusze publiczne) mają wspólną cechę - nie są własnością prywatną. W sektorze publicznym należy odróżnić przedsiębiorstwa publiczne od sektora finansów publicznych. Istotne różnice między nimi są przedstawione poniżej. Cechy przedsiębiorstw publicznych: Zjawiska realne, wytwarzanie dóbr i usług; Działalność komercyjna; Źródło finansowania: samofinansowanie wynikające z działalności komercyjnej; Wydatki rzeczowe, ekwiwalentne; Procesy narastania majątku; W analizie działania ważne: wielkość i struktura majątku oraz zysk. Cechy finansów publicznych: Zjawiska i procesy pieniężne; Działalność publiczna; Źródło finansowania: redystrybucja dochodów (podatki, itp.); Wydatki transferowe; Procesy strumieniowe; W analizie działania ważne: wielkość i struktura funduszy tworzonych i rozdysponowanych, ocena nakładów w stosunku do oczekiwanych korzyści.
Przedsiębiorstwa publiczne mają więc takie same cechy jak sektor prywatny i tak samo realizują cele ekonomiczne, nie korzystając z funduszy publicznych (poza ewentualnymi dotacjami, jakie obecnie występują np. w przypadku kopalni węgla kamiennego). Operują one funduszami państwowymi, a więc formalnie publicznymi, ale nie są to finanse publiczne w rozumieniu tego terminu. Natomiast finanse publiczne i podmioty realizujące je, opierają swą działalność na funduszach publicznych, a nie na samofinansowaniu, jak np. jednostki obrony narodowej, administracji państwowej, szkolnictwa państwowego. Podział powyższy nie jest jednoznaczny. Z założenia samofinansujące się przedsiębiorstwa państwowe mogą otrzymywać dotacje z budżetu. Z założenia finansowane z budżetu instytucje publiczne mogą prowadzić dodatkową działalność komercyjną (zwłaszcza w ramach tzw. gospodarki „pozabudżetowej”). Z założenia transferowe operacje finansów publicznych wymagają też odpowiednich instytucji publicznych do ich prowadzenia (np. urzędów skarbowych, pośrednictwa poczty, itp.), a więc również ponoszenia wydatków rzeczowych - charakterystycznych dla zjawisk realnych
Do podstawowych funkcji finansów publicznych zalicza się:
Istotą tej funkcji jest to, że f.p. są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów przez system finansów publicznych jest dostarczenie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu. Dostarczenie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje w związku z dwojakiego rodzaju zadania stawianymi przed państwem:
2. Funkcja redystrybucyjna - korygowania poziomu dochodów indywidualnych przez podmioty (nakładanie podatków). Państwo nie wytwarza bezpośrednio żadnego dochodu. Sięga po dochody innych podmiotów wykorzystując atrybut władzy. Ta specyficzna sytuacja dochodowa państwa wymusza redystrybucję dochodów społecznych. Dokonuje się to przez system transferu dochodów (realizowana w formie pieniężnej)- przepływ pieniędzy miedzy rożnymi podmiotami a państwem (ma charakter jednostronny). Transfery:
Kryteria redystrybucji dochodów maja wymiar: - makroekonomiczny aspekt redystrybucji dochodów dotyczy zakresu redystrybucji, PKB, ogólnej struktury dochodów i wydatkó realizowanych przez władze publiczne w ramach redystrybucyjnej funkcji finansó publizcnych.. W tym ujęciu redystrybucji wywołuje wpływ na działy, segmenty, branże - makrospołeczny aspekty redystrybucji dochodów to analizowanie skutków tego rodzaju działalności państwa dla różnych grup społecznych: emerytów, rencistów, sektora prywatnego - jednostkowy Przy realizacji redystrybucji funkcji finansów publicznych państwo musi [podjąć decyzję co do rodzaju instrumentów (np. jakie podatki, ich budowy itd.) 3. Funkcja stabilizacyjna. Celem władz publicznych powinno być umiejętne posługiwanie się instrumentami alokacji zasobów i redystrybucji dochodów do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego, stabilizacyjne oddziaływanie finansów publicznych mogą być różne. Najczęściej wykorzystuje się dwie grupy instrumentów: - podatki - narzędzia redystybucji dochodów - wydatki Podatki, które umożliwiają finansowanie procesów alokacji dóbr publicznych i dóbr społecznych, są narzędziem redystrybucji dochodów. Ta funkcja podatków może być wykorzystywana do stabilizowania cyklu koniunkturalnego, co może być osiągnięty przez odpowiednie skonstruowanie podatków. Sposoby wykorzystania instrumentów podatkowych w ich funkcji stabilizacyjnej: - wbudowanie tzw. Automatycznych stabilizatorów koniunktury w systemie podatku dochodowego - dyskrecjonowe (uznaniowe) regulowanie poziomu opodatkowania podmiotów w zależności od przebiegu koniunktury gospodarczej Stabilizacyjna funkcja finansów publicznych pojawia się w oddziaływaniu dochodów, wydatków, salda budżetu na:
3.Pojęcie oraz instrumenty realizacji polityki fiskalnej Istnieją dwa podstawowe rodzaje instrumentów finansowych, za pomocą których państwo może oddziaływać na gospodarkę:
Władze fiskalne (rząd, głównie Minister Finansów) są odpowiedzialne przede wszystkim za realizację dwóch bezpośrednich celów fiskalnych: dostarczenie państwu niezbędnych dochodów i racjonalną ich alokację. Polityka fiskalna powinna uwzględniać następujące ogólne cele pozafiskalne:
Polityka fiskalna, to wiązanie w sposób racjonalny bezpośrednich celów fiskalnych z wyżej wymienionymi ogólnymi celami pozafiskalnymi. Do realizacji tak rozumianej polityki fiskalnej służą przede wszystkim następujące narzędzia polityki fiskalnej:
. Właściwa realizacja celów polityki fiskalnej wymaga dobrze rozwiniętych instrumentów tej polityki. instrumenty polityki fiskalnej:
sprawne procedury legislacyjne, łączące stabilność podstawowych rozwiązań prawnych w zakresie podatków i wydatków, z elastycznością rozwiązań szczegółowych, umożliwiających względnie szybką reakcję na zmiany uwarunkowań gospodarczych Zagadnienie „dobrej” polityki fiskalnej jest od dawna przedmiotem rozważań teoretycznych. Istnieją pewne uniwersalne cechy, których przestrzeganie przyczynia się do zmniejszania arbitralności w stosowaniu polityki fiskalnej . Są to głównie następujące trzy cechy:
3. Stabilność polityki fiskalnej 4.Pojęcie i rodzaje wydatków publicznych Istotą wydatków publicznych jest alokacja części dochodu społeczeństwa realizująca zadania państwa i samorządów. Ekonomiczny sens wydatków fp polega na alokacji dóbr, tzn. wykorzystaniu części PKB na inwestycje albo konsumpcję, wg wyboru dokonanego przez władze. Wydatki finansów publicznych klasyfikuje się wg różnych kryteriów, z których trzy są najważniejsze: kryterium funkcji, kryterium przeznaczenia i kryterium szczebla wydatkowania Funkcje wydatków publicznych wynikają bezpośrednio z funkcji państwa i samorządów. Istnieją trzy ogólne funkcje państwa:
Wydatki wg przeznaczenia, dzieli się ogólnie na: 1) wydatki bieżące, w tym wydatki na obsługę długu publicznego; 3) wydatki majątkowe albo kapitałowe (w tym głównie inwestycyjne). Wydatki bieżące obejmują: 1) subwencje ogólne (tylko w budżecie państwa - dla jednostek samorządu terytorialnego)-mają charakter środków wyrównujących dochodowość poszczególnych j.s., w odróżnieniu od dotacji - nie podlegają zwrotowi w razie nie wykorzystania. 2) dotacje (przedmiotowe i podmiotowe), dla jedn. sam. teryt. oraz przedsiębiorstw i instytucji-powiązane z określonym zadaniem realizowanym przez jednostkę dotowaną, a nie wykorzystane w danym roku, podlegają zwrotowi do budżetu państwa albo jednostki samorządu terytorialnego w części, w jakiej zadanie nie zostało wykonane. Dotacje podmiotowe. Wykaz jednostek dotowanych podmiotowo musi zawierać ustawa (uchwała) budżetowa. Jeśli nie jest możliwe wskazanie podmiotu, wykaz taki może zawierać grupy jednostek i łączną kwotę dotacji. Dotacje przedmiotowe mogą być udzielane wówczas, gdy zostaną odpowiednio skalkulowane według stawek jednostkowych np.dotacje do podręczników szkolnych i akademickich czy przedsięwzięć rolniczych 3) świadczenia na rzecz osób fizycznych-Dotyczą głównie emerytur, rent i zasiłków dla bezrobotnych. 4) wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane; 5) zakupy towarów i usług; 6) inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek fp lub realizacją ich statutowych zadań. Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa albo jednostki samorządowej obejmują wydatki budżetu z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi poręczeniami i gwarancjami. Wydatki majątkowe obejmują: 1) wydatki inwestycyjne państwowych albo samorządowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji przedsiębiorstw albo instytucji spoza sektora finansów publicznych; 2) wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego. Podział według kryterium szczebla wydatkowania wskazuje na stopień decentralizacji finansów publicznych. Dzielimy te wydatki w przypadku Polski, gdzie nie ma szczebla regionalnego, na: 1) centralne; 2) lokalne (samorządowe). Wg.kryterium formy funduszu publicznego: wydatki budżetowe; wydatki publicznych funduszy celowych. Inny istotny podział to:
Transfery,
Z punktu widzenia kryterium gospodarka krajowa -zagranica ;
Z punktu oddziaływania władz publicznych na wydatkowanie środków:
Z podziałem powyższym wiąże się: - wydatki sztywne i pozostałe wydatki 5.Pojęcie i rodzaje dochodów publicznych Dochody publiczne przejęte przez państwo (samorząd)oznaczają definitywne,czyli bezzwrotne zasilanie finansowe władz publicznych. Źródłem tych dochodów są dochody innych podmiotów, wydatkowanie tych dochodów oznacza ostateczne ich zużycie przez władze publiczne. Wyróżniamy dochody publiczne :
Podział na dochody :
wpływy publiczne i dochody publiczne Głównym źródłem dochodów publicznych są dochody bieżące, a wśród nich dochody podatkowe Podatek-jest klasyczną daniną publiczną. Jest to: pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznoprawnych. Rodzaje podatków: ze względu na kryterium przedmiotowe:
Kryterium z punktu widzenia związku między ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem:
Kryterium związane z władztwem podatkowym: podatki nakładane przez państwo, podatki nakładane przez władze samorządowe. Inny podział to: podatki centralne; regionalne; lokalne. Szczególnym rodzajem dochodów pub. Są opłaty - świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, odpłatnym, jednostronnie ustalane i pobierane przez władze publiczne z tytułu określonych czynności urzędowych oraz usług jednostek sektora publicznego. Rodzaje opłat:
Cła jako żródo dochodów publicznych - a ściśle budźetu państwa, gdyż polityka celna jest domena władz centarlnych-będą w perspektywie wykazywać tendencje spadkową Cła - spełniają różne funkcje, 3 z nich;
Polityka celna jest podporządkowana doktrynie ekonomicznej i roli państwa w stosunku do gospodarki. 6.Rola finansów publicznych w gospodarce rynkowej: komercyjne przedsiębiorstwa publiczne Finanse publiczne są elementem gospodarki. Instrumenty takie jak podatki, opłaty , dotacje, pożyczki itd.wpływają bezpośrednio lub pośrednio na całą gospodarkę narodową oraz na mikropodmioty. Procesy tworzenia funduszy publicznych ograniczają więc dochody jednych podmiotów, a jednocześnie zwiększają dochody innych podmiotów. Redystrybucja dochodów dokonywana przez system finansów publicznych wywiera wpływ funkcjonowania mechanizmu rynkowego przez regulowanie popytu na towary i usługę, podaży towarów i usługę, rynku czynników wytwórczych, rynku kapitałowego itd. Powracając do prawnych aspektów funkcjonowania finansów publicznych należy zauważyć, że jest ono możliwe dzięki istnieniu norm prawnych, poczynając od ustawy zasadniczej, w której z reguły określone są kompetencje organów wtedy w sprawach finansów publicznych, przez ustawy o ustroju budżetowym, ustawy podatkowe itd., aż po szereg aktów wykonawczych organów władzy różnego szczebla. Finanse publiczne są instrumentem władzy, stad tez muszą być analizowane w kontekście funkcjonowania mechanizmu politycznego. Chodzi np. o badanie wpływu różnych czynników politycznych na wielkość funduszy publicznych, źródła ich powstawania i kierunki wydatkowania środków publicznych. Procesy tworzenia funduszy publicznych (np. z podatków) oraz ich wykorzystanie (np. zasiłki, renty, emerytury) mają nie tylko charakter gospodarczy, lecz także społeczny np.analiza interesów grupowych realizowanych za pośrednictwem finansów publicznych a także wiele innych aspektów funkcjonowania funduszy publicznych, jest przedmiotem zainteresowania socjologii. Dla nauk ekonomicznych F.P. to przede wszystkim sposób alokacji zasobów w gospodarce. Nauki ekonomiczne badają więc efektywność sektora prywatnego, funkcjonowanie całego mechanizmu rynkowego, zakres i kierunki redystrybucji dochodów, wpływu instrumentów finansowych na decyzję podmiotów w skali mikroekonomicznej itd. XIX wieczni liberałowie uważali, że państwo powinno ograniczać się do roli stróża nocnego czyli zapewnić bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne i tworzyć prawno-organizacyjne ramy dla gospodarki rynkowej. Później jednak zaakceptowali liberałowie podejmowanie przez sektor publiczny takiej działalności, której sektor prywatny nie chce bądź nie może prowadzić (np. ochrona środowiska, kolej, poczta) W wieku XX ukształtowała się teoria konieczności interwencjonizmu państwowego (przedstawiciel Keynes ), która uznaje, że konieczne jest regulacyjne oddziaływanie sektora publicznego na gospodarkę przez wykorzystanie dochodów (ulgi i zwolnienia podatkowe) i wydatków (subwencyjne np. dla rolnictwa) publiczne rozbudowa infrastruktury społecznej zwłaszcza związanej z inwestycjami w człowieka (oświata, kultura, ochrona zdrowia) redystrybucyjna dochodów z punktu widzenia sprawiedliwości społecznej ( ochrona najbiedniejszych, nie radzących sobie w warunkach działania praw rynku). Obecnie w Europie popularne są teorie krytykujące aktywną politykę państwa ale w praktyce dominuje koncepcja ponoszenia przez państwo odpowiedzialności za przebieg i wyniki procesów gospodarczo - społecznych więc występuje wiele instrumentów wskazujących na interwencjonizm. komercyjne przedsiębiorstwa publiczne Przede wszystkim trzeba zadać sobie pytanie: czy pomiary publiczne powinny zajmować się komercyjną przedsiębiorczością. Zadania, które nie są zastrzeżone dla państwa w odniesieniu do samorządu , zasady reguluje państwo, tworzy ramy prawne. Państwo ma prawo określania działania jednostek samorządowych. Argumenty: Liberałowie, zwolennicy rynku formułują argumenty, które prowadzą do zakazu prowadzenia działalności przedsiębiorstwa nastawionej na zysk-komercyjne. Przeciw:
Zwolennicy (za):by gminy prowadziły działalność prywatną Ci którzy twierdzą:
Dobrze prosperujące przeds. sektora publicznego jest w stanie osiągnąć nadwyżki, które mogą być transferowane do sektora-finansowanie określonego projektu Francja: zaleca się szanowanie konkurencji prywatnej, a jeżeli powstaje przeds. prywatne powinno być uzupełniane pomocą od przeds. państw. Niemcy: jeżeli gmina chce założyć przeds. pryw. Musi prosić o zezwolenie przez Terytorialną placówkę monopolową USA- wniosek musi być poparty argumentami o wypełnieniu luki podażowej Polska- w latach 90- gminy zaczęły zakładać pzreds. Własne(scentarlizowane) ekwiwalent mienia komunalnego, samorządowego.. Holandia, Dania, Szwecja-brak regulacji zakazujących otwierania działalności gospodarczej przez gminy. 1996- ustawa o gospodarce komunalnej. W Polsce wszystkie jedn. Gospodarcze, które mieszczą się w definicji jedn. Komunalnych maja być w formie zakładu budżetowego. Jednostki nastawione na zysk-komercyjne powinny być konsekwentnie nastawione na sprywatyzowanie. Jednoosobowa spółka na szczeblu państwowym, jednoosobowa spółka na szczeblu samorządowym-gminy. Jednoosobowa spółka skarbu państwa może funkcjonować jeśli są luki podażowe, zapobiega bezrobociu. Te 2 warunki nie obowiązują jeśli spółka musi istnieć z ważnych powodów wpływających na rozwój gminy. Rada gminy decyduje o tym co jest ważne. 7.Dotacje budżetowe dla przedsiębiorstw komercyjnych: problem przedsiębiorstw użyteczności publicznej W ramach sektora publicznego występuje działalność przedsiębiorstw komercyjnych, których właścicielem jest państwo lub związki publiczno-prawne o charakterze lokalnym. Fakt że pewna część tych przedsiębiorstw wykazuje deficyt i wymaga subsydiowania z funduszy publicznych, nie zmienia charakteru działalności w którą zaangażowany jest sektor publiczny. Różnica między działalnością skomercjalizowanych przedsiębiorstw i jednostek publicznych z zakresu administracji publicznej sprowadza się głównie do źródeł finansowania. Na obecnym etapie transformacji systemowej kluczowym zagadnieniem jest status przedsiębiorstw państwowych oraz status przedsiębiorstw przekształconych w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. W zachodniej teorii finansów publicznych przyjmuje się że przedsiębiorstwa komercyjne mimo, że są własnością państwa nie wchodzą w całości do finansów publicznych- płacą podatki. jednak traktowane są inaczej przedsiębiorstwa państwowe płacą mniejsze podatki oraz korzystają z subwencji z funduszy publicznych. Im mniejsza jest rentowność przedsiębiorstw państwowych tym mniejsze są dochody z podatków. Polityka finansowa państwa doprowadziła do radykalnego zmniejszenia bezpośrednich dotacji dla przedsiębiorstw z budżetu państwa, ale nie jest to równoznaczne z redukcją wydatków publicznych związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstw państwowych. Fundusze te zostały obciążone przez radykalny wzrost zasiłków dla bezrobotnych oraz wypłat emerytur związanych z polityką tzw. Wcześniejszych emerytur, ulgi dla przedsiębiorstw państwowych lub odłożenie w czasie zobowiązań przedsiębiorstw państwowych wobec budżetu. Dalsze implikacje dla systemu finansów publicznych ma ukryte finansowanie przedsiębiorstw państwowych Odbywa się ono nie poprzez dotowanie czy systemowe ulgi podatkowe lecz niepłacenie podatków, obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne i na inne fundusze publiczne. Zaległości podatkowe i z tytułu składek na ubezp. Społeczne są często umarzane w części lub całości, wydawanych jest wiele zindywidualizowanych decyzji o ulgach podatkowych, państwo udziela przedsiębiorstwom poręczeń i gwarancji kredytowych, które w części przeistaczają się w rzeczywiste ciężary przenoszone z przedsiębiorstw państwowych na barki podatników, co oznacza w istocie ukryte finansowanie z budżetu państwa przedsiębiorstw państwowych. 8.Rola finansów publicznych w polityce socjalnej
W literaturze polskiej pojawia się traktowanie polityki socjalnej jako " tej sfery działania państwa oraz sił socjalnych, która zajmuje się kształtowaniem warunków życia ludności oraz stosunków międzyludzkich" . „Państwo opiekuńcze zorientowane na politykę socjalna działające w rozwiniętej gospodarce rynkowej wyróżnia się szczególnie wysokim poziomem wydatków publicznych na transfery w ramach zabezpieczenia społecznego (systemy ubezpieczeniowe - dofinansowanie składek składek pracowników i pracodawców celu zapewnienia tego poziomu świadczeń emerytalno - rentowych + zasiłki rodzinne + stypendia + zasiłki dla młodych matek + mieszkaniowe) oraz na bezpośrednie finansowanie usług społecznych (oświata, ochrona zdrowia),. Finansowanie kształcenia jest kontrowersyjne a zwolennicy państwa opiekuńczego wskazują na to że wykształcenie ma wpływ zewnętrzny na społeczeństwo jako całość.
Państwo kształtuje strukturę wydatków publicznych w odzwierciedleniu swoich priorytetów np.. aktywnej polityki demograficznej państwa ------ duże znaczenie opiekuńczości państwa wobec rodzin wychowujących dzieci ( w Polsce - obniżenie podatków w BRD) zasiłki wychowawcze i na dzieci (wyższe na każde następne dziecko), Szwecja - system bezpłatnej opieki przedszkolnej Ostatnio nastąpił kryzys państwa opiekuńczego z powodu coraz bardziej rosnących zasiłków (starzenie się społeczeństwa) dofinansowań. Kryzys rozwiązywany jest obniżaniem poszczególnych zasiłków i niestety ograniczaniem wydatków na tzw. usługi niematerialne (kultura w Polsce powołano Fundusz celowy. F. Rozwoju kultury na świecie) Na świecie państwa stopniowo wycofują się z wydatków o charakterze nabywczym (ostatecznym) i tak np. w zakresie kultury zostały wyodrębnione 2 obszary (edukacyjny i rozrywkowy) edukacyjna + prestiżowe . Instytucje ( zbiory dzieł sztuki) utrzymywane są przez państwo.” Dzięki środkom pieniężnym, zgromadzonym w formie dochodów budżetowych, rząd może realizować plany polityki socjalnej poprzez ich wydatkowanie na określone cele. Natomiast, wydatki budżetowe przeznaczane głównie na cele socjalne. Jest to podstawowy element tej polityki. Dzięki wydatkowaniu środków zgromadzonych na rachunkach budżetu państwa wiele resortów, osób i grup społecznych otrzyma potrzebne im pieniądze, co, jak wiemy, jest domeną polityki socjalnej. Świadczenia społeczne- głównym zadaniem jest przekazanie części funduszy społecznych, pozostających w dyspozycji państwa, do dyspozycji określonych grup społecznych i na określone cele społeczne Ważnym element polityki socjalnej, są fundusze celowe. Wśród funkcji socjalnych państwa ważne miejsce zajmują ubezpieczenia społeczne. Wyrosły one na tle ubezpieczeń gospodarczych opartych na przezorności grupowej. Ubezpieczenia społeczne w tworzeniu których państwo odegrało rozstrzygającą ról, są jednym z największych zdobyczy cywilizacyjnych. Społeczeństwo oczekuje od państwa nie tylko odpowiedzialności politycznej za ubezpieczenia społeczne, lecz także gwarancji finansowych. Zakres odpowiedzialności państwa nie ogranicza się tylko do świadczeń emerytalno - rentowych ale i do;
Źródłem finansowania świadczeń zdrowotnych są dochody gospodarstw domowych. Wśród ubezpieczeń społecznych centralne miejsce zajmują ubezpieczenia emerytalno-rentowe-mają one nie tylko wymiar społeczny ale i wymiar ekonomiczny. Funkcjonowanie ubezpieczeń społecznych zawsze oznacza konieczność gromadzenia funduszy na ten cel, bez względu na to czy źródłem tych funduszy są skłądki ubezpieczeniowe , czy podatki celowe, czy podatki ogólne. W badaniu zależności między składkami emerytalnymi a świadczeniami emerytalno-rentowymi istotne jest , czy system ubezpieczeń wytwarza nadwyżki, czy wywołuje deficyt. Przez ubez.społ. dokonuje się międzygeneracyjna redystrybucja dochodów oraz poziom wypłacanych emerytur i reny jest zdeterminowany stanem gospodarki; dotyczy to także realności świadczeń emerytalno-rentowych. Dla ubezpieczeń społ. Charakterystyczne jest to, ze ostateczne konsekwencje nierównowagi finansowej w funduszach emerytalnych ponosi państwo. Wynika to z charakteru świadczeń i szczególnej wrażliwości problemów wywołanych prze niewydolny system ubezpieczeń spol Do zakresu ubezpieczeń społecznych należą także ubezpieczenia zdrowotne oraz ubezpieczenia na wypadek bezrobocia. Źródlem fianansowania publicznych usług zdrowotnych są podatki wpływajace do budżetu pastwa i budżetów samorządowych, przy czym podatki te mają charakter ogólny a nie celowy (wada-wydatki na ochronę zdrowia kształtowane są w ramach procedury budżetowej ze wszystkimi konsekwencjami). Innym rozwiązaniem jest wprowadzenie ubezpieczeń zdrowotnych których finansowanie opiera się na składkach, w tym rozwiązaniu organizacja i finansowanie ubezpieczeń zdrowotnych mogą być prowadzone przez władze publiczne. Finansowanie zasiłków dla bezrobotnych może odbywać się ze specjalnych składek o charakterze ubezpieczeniowym, płaconych przez pracodawców lub/i pracowników. Środki pochodzące ze składek gromadzone są na ogół w ramach funduszu celowego publicznego a ewentualnie jego dofinansowanie następuje w sytuacjach szczególnych Stosownie do głównych założeń tej polityki zasiłki dla bezrobotnych, podobnie jak i inne wydatki publiczne kreujące popyt w gospodarce, powinny być wypłacane nawet wtedy, gdy brakuje pieniędzy w funduszach tworzonych w celu finansowania świadczenia dla bezrobotnych lub w budżecie państwa. Fundusze celowe są na ogół wykorzystywane do finansowania zadań socjalnych oraz zadań związanych z ochroną środowiska naturalnego. W roku 1999 istniały następujące klasyczne państwowe fundusze celowe:
Fundusz Ochrony Gruntow Rolnych. 9.Opiekuńcza funkcja państwa a dobra publiczne Dobro publiczne dla nauki o finansach publicznych podstawowe znaczenie ma pojęcie dobra publicznego istnienie tego rodzaju dobra jest przyczyną gromadzenia funduszy publicznych, koniecznych do finansowania procesów tworzenia dóbr publicznych (budowa dróg. Lotnisk, portów morskich) jak też finansowania eksploatacji urządzeń publicznych. Najczęściej stosowanym kryterium jest: -kryterium użyteczności (kryterium społeczne) -kryterium odpłatności (kryterium ekonomiczne) Według kryterium ekonomicznego o tym czy dobro ma charakter publiczny czy prywatny decyduje źródło odpłatności. Dobrami publicznymi są te towary czy usługi, które są finansowane przez budżet państwa, budżety samorządowe i inne fundusze publiczne. W takim ujęciu dobra publiczne tworzą konsumpcję zbiorową społeczeństwa, która finansowana jest z funduszy publicznych. Wadą dóbr publicznych jest fakt że są one bezpłatne dla odbiorcy ale w sensie ekonomicznym są opłacane zbiorowo. Konsumpcja dóbr publicznych zawsze oznacza konsumpcję przymusową, narzuconą poszczególnym jednostkom. Istnieją trzy kategorie dóbr:
korzyści z używania dobra czystego publicznego są niepodzielne do dóbr tych należą: powietrze, jeziora rzeki autostrady bezpieczeństwo zewnętrzne, działalność służb dyplomatycznych itp. niektóre z dóbr publicznych powstają dzięki działalności człowieka jnp. Obiekty wojskowe, budynki administracji publicznej, drogi publiczne. Dobra społeczne to takie dobra które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na skutek doktryny społecznej prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej są dostępne dla każdego obywatela. Sytuacja taka dotyczy podstawowych potrzeb ludzkich tj. ochrona zdrowia, edukacja. Dobra społeczne wytwarza się dzięki istnieniu urządzeń, które są własnością publiczną i które zostały sfinansowane z funduszy publicznych. tak jak w przypadku budynków szkół publicznych, obiektów szpitalnych i innych służących ochronie zdrowia, obiektów sportowych itd. Dostąp każdego obywatela jest nieograniczony ze względu na posiadane dochody. W przypadku dóbr społecznych przesłankami do tworzenia tychże jest umożliwienie konsumpcji dóbr społecznych obywatelom, których dochody indywidualne mogłyby uniemożliwiać lub ograniczać ich nabycie gdyby dobra te były alokowane na zasadach rynkowych. Budowana doktryna polityczna Państwa to:
Odpowiedzialność materialna oznacza przyjęcie przez władze publiczne obowiązku bezpłatnego dostarczania określonych dóbr publicznych, a więc wiąże się z koniecznością fiannsowania tych dóbr ze środków publicznych pochodzących głównie z podatków. 10.Struktura systemu finansów publicznych; transfery wewnątrz systemu, bilans sektora publicznego Wyjście od funkcje finansów publicznych: -funkcja alokacyjna -redystrybucyjna -stabilizacyjna Realizacja zadań społecznych to zapokajanie indywidualnych potrzb obywateli, które ze względu na ich cechy fizyczne mogłyby być zaspokajane na zasadach rynkowych (ograniczenie pewnych dóbr ) Funkcja alokacyjna finansów to wytwarzanie i dostarczanie dóbr publicznych obywatelom, społecznościom lokalnym, społeczeństwu jako całości. Procesy te wymagały zasobów ziemi, zasobów pracy, zasobów kapitału trwałego i obrotowego. Spełniając funkcje konstytucyjne (obrona narodowa bezpieczeństwo publiczne, administracja, edukacja) państwo musi ponosić wydatki związane z alokowaniem dób publicznych i społecznych. W przypadku polski system finansów tworzą: -budżet państwa -budżety województw -budżety powiatów -budżety gmin -państwowe i samorządowe fundusze celowe -kasy chorych -jednostki i zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne w sektorze rządowym oraz w sektorze samorządowym. Transfery między funduszami publicznymi można podzielić na zwyczajne i nadzwyczajne. Transfery zwyczajne wynikają z istniejącego systemu podziału dochodów np. udziału gmin w dochodach podatków centralnych czy istniejących zasad zasilania gmin z tytułu subwencji ogólnej. Sytuacja poszczególnych dysponentów funduszy publicznych w przypadku powstawania transferów nadzwyczajnych jest wyraźnie różna. Dysponenci budżetu państwa korzystając z przywileju władzy oddziałują na rozmiary i strukturę nie tylko budżetu państwa, lecz w ogóle funduszy publicznych. Przykładami są: ustalanie stawek podatkowych, określanie udziału władz samorządowych w dochodach z podatków centralnych, przyznawanie ulg podatkowych, określanie stawek maksymalnych podatków gminnych. Z kolei władze samorządowe mają zagwarantowaną w ustawie znaczną autonomię finansową. Z powyższego wynika, że najczęściej występującymi nadzwyczajnymi transferami wewnątrz systemu finansów publicznych są transfery z budżetu państwa do budżetów samorządu oraz z budżetu państwa do państwowych funduszy celowych. Powstają one w szczególnych okolicznościach np. załamania się zwyczajnych dochodów funduszy celowych czy budżetów samorządowych. Do najważniejszych cech wspólnych poszczególnych elementów systemu finansów publicznych należy zaliczyć: -publiczną własność funduszy -identyczną lub zbliżoną metodę gromadzenia dochodów(przymusowo, bezzwrotnie) -szczególną kontrolę ze strony społeczeństwa (jego przedstawicieli) przy wydatkowaniu środków -na ogół nie gospodarcze lub tylko pośrednio związane z gospodarką wydatkowanie środków. Wymienione cechy, zwłaszcza ostatnia z nich, nakazują łączne traktowanie funduszy publicznych , gdyż ich suma stanowi łączną stopę redystrybucji PKB przez system finansów publicznych. Jej poziom określa więc skalę bezpośredniej ingerencji władz publicznych w gospodarkę, skalę redystrybucji dochodów, zakres alokacji zasobów. Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej. Dokonuje się poprzez system transferów dochodów. Transfery te przyjmują postać przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem. Władze publiczne dokonują transferów na rzecz podatników np.wówczas gdy administracja publiczna dokonuje wypłat wynagrodzeń pracownikom zatrudnionym w sektorze publicznym, wypłat rent emerytur stypendiów itd. Osobną grupą transferów są transfery wewnątrz sektora publicznego np.transfery z budżetu państwa do publicznych funduszy celowych, transfery z budżetu państwa do budżetów sanorządowych, transfery między różnymi szczeblami gestorów pieniężnych środków. Kryteria redystrybucji dochodów mają wymiar zarówno makroekonomiczny oraz makrospołeczny, jak i jednostkowy. Makroekonomiczny aspekt redystrybucji dochodów dotyczy zakresu redystrybucji produktu krajowego brutto.(dochodu narodowego) ogólnej struktury dochodów i wydatków reaalizowanych przez władze publiczne w ramach redystrybucyjnej funkcji finansów. Makrospołeczny aspekt redystrybucji dochodów to analizowanie skutków tego rodzaju dzałalności państwa dla różnych grup społecznych: emerytów rencistów, pracowników sektora publicznego (nauczycieli lekarzy) grup zawodowych, sektora prywatnego. Struktura systemu finansów publicznych: Gromadzenie i rozdysponowywanie pieniężnych środków publicznych wymaga działania określonych podmiotów nie tylko najwyższego szczebla władzy ustawodawczej lecz także sieci instytucji (podmiotów) , które na bieżąco realizują dochody i wydatki publiczne.Podmioty te mają określoną formę organizacyjną, działają na podstawie aktów normatywnych, w oparciu o określone instytucje finansowe (budżet państwa, fundusze ubezpieczeniowe) Finanse publiczne tworzą więc złożony system w przekroju podmiotowym, prawnym instytucjonalnym, instrumentalnym. W przekroju podmiotowym najważniejszymi elementami systemu fiannsów publicznych są:
zarządzaniem budżetem, funduszami ubezpieczeniowymi itp. struktura aparatu skarbowego (finansowego)
W przekroju prawnym system finansów publicznych tworzą:
W przekroju instytucjonalnym system finansów publicznych tworzą fundusze przyjmujące najczęściej formę:
W przekroju instrumentalnym funkcjonowanie systemu finansów publicznych zapewniają zwłaszcza następujące narzędzia:
Techniczne elementy systemu finansów :
Bilans sektora finansów publicznych 1.Dochody ogółem W tym transfery wewnątrz systemu 2.Dochody własne (bez transferów) 3. Wydatki ogółem w tym transfery wewnątrz systemu 4. Wydatki (bez transferów) 5.Wynik (1-3) 6. Wynik netto (2-4)
|