Wzrost i fluktuacje gospodarcze

1. Makroekonomia i jej zastosowania

Mikroekonomia - bada zachowanie pojedynczych konsumentów, przedsiębiorstw i rynków

Makroekonomia - wyjaśnia jak i dlaczego z upływem czasu gospodarka rozwija się, podlega fluktuacjom i zmianom.

Różnice makroekonomii z mikroekonomią:

1. Zajmuje się gospodarką jako całością, a nie różnicami między rynkami.

2. Wyjaśnia proces ustalania się zmiennych, które mikroekonomia traktuje jako dane.

Przedmiotem zainteresowania makroekonomii są:

1. Wzrost gospodarczy

2. Bezrobocie

3. Inflacja

4. Stopy procentowe

5. Deficyt budżetowy

6. Kursy walutowe i bilans płatniczy

Do czego przydaje się makroekonomia?

• ważna dla przedsiębiorców, ponieważ umożliwia im przewidywanie wydarzeń w przyszłości (np. wcześniejsze rozwinięcie mocy wytwórczych, by skorzystać na wzroście popytu w czasie dobrej koniunktury)

• ważna dla polityków do prowadzenia dobrej polityki gospodarczej (np. pozwala podejmować działania zapobiegające recesji, oceniać w jaki sposób zmiany polityki wpływają na typy dóbr produkowane w gospodarce etc.)

• ważna dla wyborców, by żądali od polityków prowadzenia dobrej polityki gospodarczej (np. pozwala ocenić różne propozycje, co do zmiany podatków i wydatków rządu)

W stosunku do polityków podejmującymi decyzje dotyczące gospodarki stosujemy określenie „politycy gospodarczy” (policy makers).

Główne błędy logiczne w rozumowaniu:

• post hoc, ergo propter hoc (po tym, a więc w wyniku tego) - jeśli zdarzenie B wystąpiło po zdarzeniu A, to wydaje nam się, iż B jest skutkiem A (a A przyczyną B)

• przyjmowanie zjawisk wyjątkowych jako reguły

1. Zjawiska makroekonomiczne

Realny produkt krajowy brutto (PKB; produkcja) [real gross domestic product, GDP] - mierzy faktyczną, fizyczną produkcję dóbr i usług.

Potencjalny PKB [potential GDP] - wielkość produkcji, którą gospodarka może wytworzyć w długim okresie (podawana przeciętnie dla jednego roku) przy danych, istniejących czynnikach wytwórczych. Inaczej mówiąc: wielkość produkcji, jaka zostałaby wytworzona, gdyby gospodarka nie przechodziła boomów, ani recesji (czyli nie biorąca pod uwagę czynnika cyklicznego).

Rzeczywisty PKB [actual GDP] - wielkość produkcji, która rzeczywiście została w danym roku wytworzona.

Czynniki wytwórcze nigdy nie są wykorzystane w 100% ponieważ przy wysokim stopniu wykorzystania czynników produkcji koszt krańcowy szybko rośnie i przewyższa krańcową korzyść. Z tego powodu rzeczywisty PKB może być zarówno wyższy, jak i niższy niż potencjalny.

Luka PKB [output gap] - różnica między PKB: potencjalnym a rzeczywistym.

Fluktuacje - zmiany czasowo odbiegające od trendu.

Rozkwit (ożywienie, boom) - okres, gdy realny PKB zwiększał się.

Recesja - okres, gdy realny PKB obniżał się.

Dno [through] - ostatni okres (np. kwartał) recesji.

Szczyt [peak] - ostatni okres (np. kwartał) ożywienia.

Uwaga: przeważnie przyjmuje się, że recesją nazywamy okres, gdy realny PKB obniża się przez dwa lub więcej kwartały. A więc krótkotrwały spadek produkcji w jednym miesiącu nie oznacza jeszcze recesji (ponieważ może być wywołany np. czynnikami sezonowymi).

(JD)

/ rysunki 1.1 i 1.3 /

W języku angielskim używa się również następujących określeń:

• recession - recesja, jw.

• slump - spadek produkcji o więcej niż 10% w jakimś okresie

• depression - głęboki i długotrwały spadek produkcji

(JD - wyrzuć to, ale wstaw te 3 sposoby definiowania recesji: The Economist, 1.12.2001)

Czasami występują „recesje z podwójnym dnem”- double dip recessions.

Zatrudnienie jest silnie procykliczne: zmniejsza się w czasie recesji i wskutek tego:

1. zwiększa się bezrobocie

2. zmniejsza się odsetek ludności w wieku produkcyjnym, który chce pracować (stopa aktywności zawodowej społeczeństwa)

Stopa bezrobocia - procent pracowników niepracujących, ale poszukujących pracy.

Bezrobocie jest antycykliczne: istnieje silna negatywna zależność między tempem wzrostu gospodarczego a bezrobociem (w recesji rośnie, a w czasie boomu - maleje).

Stopa inflacji - procentowa zmiana przeciętnej ceny wszystkich dóbr i usług w gospodarce.

Inflacja jest procykliczna: istnieje pozytywna zależność między stopa inflacji a tempem wzrostu gospodarczego (w czasie recesji ceny rosną wolniej, a w czasie boomu - szybciej).

Stopa procentowa - suma pobierana przez kredytodawcę w skali rocznej od jednostki wartości udzielonego kredytu, wyrażona jest jako odsetek.

Stopa procentowa jest procykliczna: istnieje pozytywna zależność między stopa inflacji a tempem wzrostu gospodarczego, czyli w czasie recesji silnie spada, a w czasie boomu silnie rośnie.

Uwaga: w gospodarce istnieje bardzo wiele stóp procentowych. W makroekonomii przeważnie będziemy mówić o jednej stopie, gdyż wszystkie te stopy są ze sobą związane (w finansach zjawisko to opisuje np. teoria oczekiwań struktury stóp procentowych).

W gospodarce polskiej najbardziej reprezentatywną stopą procentową jest WIBOR (Warsaw Interbank Offered Rate) - stopa procentowa na rynku międzybankowym (rynku, na którym banki komercyjne udzielają sobie nawzajem pożyczek). WIBOR 1M oznacza stopę dla pożyczek na okres miesiąca, WIBOR 3M - na trzy miesiące. W Unii Europejskiej będzie to EURIBOR, dla Wlk. Brytanii LIBOR.

Często jednak dla lepszego zrozumienia gospodarki trzeba rozróżniać te różne rodzaje stóp.

Realna stopa procentowa - nominalna stopa procentowa skorygowana o skutki zmian cen.

Podaż pieniądza - gotówka i wkłady ludności w bankach.

Pieniądz realny (= realna podaż pieniądza) - nominalna podaż pieniądza podzielona przez poziom cen.

2. Główne narzędzia w analizie ekonomicznej

Model - uproszczony opis gospodarki.

Wszystkie nauki używają modeli. Np. w geografii modelem jest mapa.

Modele ekonomiczne mogą:

• prawidłowo albo błędnie odzwierciedlać rzeczywistość

• być odpowiednio dobrane lub źle dobrane do potrzeb analizy

• być zbyt rozbudowane (skupiać się na niepotrzebnych przedmiotach)

• mieć różną postać: słowa, wykresy, równania

Zasada ceteris paribus - poza wielkościami badanymi w danym momencie, wszystkie inne czynniki, których zmiana mogłaby wpłynąć na wynik analizy, pozostają stałe.

Zjawiska gospodarcze można analizować

ex-post - zjawiska już wystąpiły i analizujemy co się stało

ex-ante - zjawiska dopiero wystąpią w przyszłości i chcemy przewidzieć, co się stanie

Zapis zależności kilku zmiennych

M = L (Y, R, c)

Oznacza że zmienna M jest zależna od zmiennych Y, R, c w sposób L.

M nazywamy zmienną zależną, a Y, R, c zmiennymi niezależnymi.

M nazywamy również zmienną endogeniczną, czyli określaną w ramach rozpatrywanego modelu (wyjaśnianą przez ten model), a Y, R, c nazywamy zmiennymi egzogenicznymi.

W ekonomii często nie można określić, które zmienne są zależne, a które niezależne - najczęściej są one współzależne. Dla uproszczenia w pewnych miejscach będziemy zakładali, że niektóre z nich są egzogeniczne.

Uproszczenia są kluczem do analizy gospodarki. Musimy upraszczać rzeczywistość, bo gospodarka jest zbyt skomplikowana, by opisać wszystkie jej aspekty. W skutek tego makroekonomia jest nauką stosunkowo abstrakcyjną i potrzeba także dużo wyobraźni, żeby ją rozumieć i docenić.

Badania empiryczne - po zbudowaniu teorii przeprowadza się różnego rodzaju obserwacje rzeczywistych danych historycznych (czyli zaobserwowanego już zachowania się gospodarek) i określa się, czy dana teoria dobrze odzwierciedla rzeczywistość, czy też nie.

Stopa wzrostu jakiejś zmiennej między dwoma okresami - zmiana wartości tej zmiennej podzielona przez wartość tej zmiennej w pierwszym okresie i pomnożona przez 100.

x procent ≠ x punktów procentowych ≠ x punktów bazowych

W slangu finansowym stosuje się określenie punkty bazowe (bp - base points): 1 punkt procentowy to jest 100 punktów bazowych. A więc obniżenie stóp procentowych z 20% do 18% to obniżenie ich o 10 procent, inaczej mówiąc o 2 punkty procentowe, a jeszcze inaczej mówiąc - o 200 punktów bazowych.

3. Polityka gospodarcza

Co to jest rząd?

1. w szerokim znaczeniu (łac. sensu largo) - władze publiczne (rząd centralny, bank centralny, samorządy, sądy, wszelkie urzędy, instytucje publiczne jak ZUS itd.)

2. w wąskim znaczeniu (łac. sensu stricto) - ministerstwa i urzędy centralne (KPRM, MON, MF, urzędy wojewodów itd. - bank centralny nie )

Polityka gospodarcza

• polityka strukturalna (mikroekonomiczna)

• polityka makroekonomiczna (fiskalna i pieniężna)

• inne rodzaje polityk gospodarczych (np. ekologiczna)

Polityka strukturalna (mikroekonomiczna)

pobudzanie przez organy państwa zmian struktury gospodarki w celu zapewnienia wysokiego tempa wzrostu i podnoszenia konkurencyjności międzynarodowej poprzez mechanizmy rynkowe.

(zarówno za pomocą regulacji, jak i zasobów)

Polityka makroekonomiczna

1. polityka fiskalna - decyzje wszelkich władz publicznych dotyczące podatków i wydatków publicznych

2. polityka pieniężna (monetarna) - decyzje władz publicznych dotyczące ilości pieniądza w gospodarce

W przypadku makroekonomii interesuje więc nas podział na:

1. władzę fiskalną - określamy ją słowem „rząd”, prowadzi politykę fiskalną

2. władzę monetarną (pieniężną) - określamy ją „bank centralny”, prowadzi politykę pieniężną

Naczelnym zadaniem polityki makroekonomicznej jest utrzymanie stabilności gospodarki.

Cele polityki makroekonomicznej

1. wzrost gospodarczy (zwiększenie realnego PKB)

2. pełne zatrudnienie (czyli optymalnie małe bezrobocie)

3. stabilność budżetu (unikanie nierównowagi budżetowej w średnim i długim okresie)

4. stabilność wewnętrzna (utrzymanie stabilnego poziomu cen)

5. stabilność zewnętrzna (utrzymanie równowagi bilansu płatniczego i stabilnego kursu walutowego)

Należy również pamiętać o:

1. ekologii (ochronie środowiska naturalnego przed degradacją)

2. sprawiedliwości (sprawiedliwy podziału dochodu narodowego)

Uwaga: makroekonomia zajmuje się nie tylko polityką makroekonomiczną, zajmuje się również polityką strukturalną. Jednak zajmuje się nią badając jej wpływ na zachowanie całej gospodarki. Natomiast mikroekonomia bada, jak ta polityka wpływa na zachowania poszczególnych podmiotów gospodarczych.

Popyt globalny

Ogólna suma pieniędzy, jaką ludzie chcą wydać na dobra i usługi w gospodarce jako całości. Inaczej można to nazwać planowanymi globalnymi (całkowitymi) wydatkami w gospodarce. Inaczej: zapotrzebowanie na dobra i usługi zgłaszane przez podmioty w danej gospodarce.

Podaż globalna

Zdolności produkcyjne danej gospodarki warunkowane przez ilość siły roboczej, kapitału i poziom technologii (w tym także strukturę gospodarki, system społeczno-gospodarczy, instytucje itd.)

Politykę gospodarczą można również podzielić na

• politykę propodażową - mającą na celu zwiększyć możliwości produkcyjne gospodarki (jej efekty ujawniają się głównie w długim okresie),

• politykę propopytową - mającą na celu zwiększyć popyt globalny i przez to produkcję w k (jej efekty ujawniają się głównie w krótkim okresie, natomiast dyskusyjne jest, czy ma ona skutki w długim okresie)

4. Tłumaczenie wzrostu i fluktuacji makroekonomicznych

Model długookresowy (inaczej: model wzrostu) - opisuje jak w długim okresie gospodarka się zmienia. Nie rozpatruje krótkotrwałych fluktuacji. Wielkość produkcji jest określona przez podaż - możliwości produkcyjne gospodarki (zasoby siły roboczej, ilość kapitału, poziom technologii), zaś ceny dostosowują się.

Źródła wzrostu

1. przyrost siły roboczej

2. przyrost kapitału

3. usprawnienia technologiczne

Produkcja może być przeznaczona na:

1. konsumpcję

2. inwestycje

3. wydatki rządowe

4. eksport za granicę

Potencjalny PKB - wielkość produkcji, jaka zostałaby wytworzona, gdyby gospodarka rozwijała się według modelu wzrostu, czyli nie przechodziła boomów, ani recesji. Można go zwiększyć np. bardziej optymalnie wykorzystując czynniki produkcji.

Model krótkookresowy (inaczej: model fluktuacji) - opisuje jak gospodarka fluktuuje w krótkim okresie i stara się wyjaśnić, jakie są tego przyczyny. W krótkim okresie zmiany w gospodarce mają niewielki wpływ na poziom cen (z wyjątkiem egzogenicznych zmian cen), zaś wielkość produkcji jest określona przez popyt, czyli zapotrzebowanie na dobra i usługi zgłaszane przez różne sektory gospodarki przy danym poziomie cen.

Źródłami fluktuacji mogą być:

1. sektor prywatny (np. spontaniczne zmiany nastroju inwestorów krajowych)

2. państwo (np. zmiany opodatkowania, zmiana podaży pieniądza)

3. zagranica (np. wahania cen na giełdach zagranicznych, zmiany polityki gospodarczej)

4. inne czynniki (np. zmiany cen surowców, odkrycia technologiczne, klęski żywiołowe)

Wiele wstrząsów wywoływałoby niewielkie fluktuacje, gdyby ceny i płace dostosowywały się szybko do zmiany sytuacji.

1. Tendencje rozwojowe w myśli makroekonomicznej

Główne kwestie sporne w makroekonomii

• czy ceny zmieniają się szybko, czy bardzo wolno?

Ekonomia klasyczna - podstawowym założeniem są giętkie (elastyczne) ceny.

Ekonomia keynesowska - podstawowym założeniem są lepkie (sztywne, nieelastyczne) ceny.

• w jaki sposób na gospodarkę wpływa zmiana ilości pieniądza?

• czy państwo powinno aktywnie przeciwdziałać recesji, gdy ta wystąpi albo ma wystąpić?

Keynesiści - państwo działać aktywnie i oddziaływać polityką fiskalną.

Monetaryści - państwo nie powinno prowadzić aktywnej polityki makroekonomicznej, a jeśli już, to tylko pieniężną.

Uwaga! Nie ma bezpośredniego związku między koncepcją keynesowską sztywności cen i płac, a zaleceniami keynesistów co do stosowania aktywnej polityki fiskalnej w czasie recesji.

Modele realnego cyklu koniunkturalnego [real business cycle models] - zakładają, że spadek zatrudnienia i produkcji w czasie recesji nie wynika z obniżenie popytu i/lub recesji. Brak elastyczności cen nie ma w nim znaczenia.

Jest to całkowicie inny model od opisywanego w tym podręczniku.

2. Oczekiwania

Oczekiwania - wszelkie przewidywania podmiotów gospodarczych co do biegu wydarzeń w przyszłości. Wpływają na podejmowane przez te podmioty decyzje, a to z kolei zmienia sposób zachowania się gospodarki jako całości (a więc i sposób działania zależności opisywanych przez makroekonomię).

W zależności od czynników determinujących je możemy mówić o różnych rodzajach oczekiwań.

Oczekiwania racjonalne- przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe wykorzystują w jak największym stopniu wszystkie posiadane informacje (zarówno doświadczenia z przeszłości, jak i

Oczekiwania adaptacyjne - podmioty zmieniają swoje oczekiwań w zależności od błędów, jakie popełniły w przeszłości.

Oczekiwania ekstrapolacyjne - podmioty zmieniają swoje oczekiwań w zależności od błędów, jakie popełniły w przeszłości, zakładając, że wielkość błędów byłaby jeszcze większa.

Oczekiwania egzogeniczne - są przypadkowe, nie zależą (albo nie jesteśmy w stanie znaleźć zależności) od bieżącej sytuacji gospodarczej.

Pomiar wyników gospodarczych

1. Produkt krajowy brutto

Produkt krajowy brutto - strumień nowych (wyprodukowanych) produktów w ciągu jakiegoś okresu czasu.

Sposoby mierzenia PKB

1. Pomiar PKB poprzez wartość dodaną

2. Pomiar PKB przez sumowanie wydatków

3. Pomiar PKB przez sumowanie dochodów

Te sposoby są tożsame - ze swojej natury muszą być równe. Niezgodności mogą wynikać tylko z błędów pomiaru i sumowania wartości (tzw. rozbieżności statystyczne).

3. Pomiar PKB przez sumowanie wydatków

Y = C + I + G + X

C - konsumpcja - wydatki gospodarstw domowych

1. na dobra konsumpcyjne trwałego użytku

2. na dobra konsumpcyjne nietrwałego użytku

3. na usługi

Uwaga: wydatki na budowę domów są zaliczane do inwestycji.

I - inwestycje:

1. w kapitał trwały - wydatki przedsiębiorstw i gospodarstw domowych na kapitał trwały:

1a. wydatki przedsiębiorstw w kapitał trwały (tzw. inwestycje niemieszkaniowe)

1b. wydatki gospodarstw domowych na domy (tzw. inwestycje mieszkaniowe)

2. w zapasy - zakupy zapasów przez przedsiębiorstwa

Kapitał trwały - przeznaczony do długotrwałego użytku, nie zużywający się w jednym cyklu produkcyjnym.

Zasób kapitału - całkowita, fizyczna ilość kapitału w gospodarce.

Inwestycje - strumień nowego kapitału w ciągu danego okresu.

Amortyzacja [depreciation] - ubytek, zużycie zasobu kapitału

może być: 1. fizyczna (np. niszczenie samochodu dostawczego na skutek użytkowania), 2. Ekonomiczna (kapitał staje się przestarzały, np. programy komputerowe po kilku latach od ich wyprodukowania)

Inwestycje netto = inwestycje brutto - amortyzacja

Uwaga!

Termin „inwestycje” w makroekonomii oznacza coś innego, niż w przedmiotach związanych z finansami. W szczególności tzw. inwestycje portfelowe (portfolio), czyli zakup akcji lub udziałów jednego przedsiębiorstwa przez inny podmiot, nie wchodzą w zakres tego pojęcia stosowany w makroekonomii. Jest to zrozumiałe - takie wydarzenie nie kreuje nowych mocy wytwórczych, czyli nie zwiększa kapitału w gospodarce.

G - Zakupy państwowe - wydatki rządu na produkty i usługi.

Uwaga: to tylko część wydatków państwa, gdyż państwo wypłaca płatności transferowe (np. zasiłki dla bezrobotnych) oraz odsetki od długu publicznego.

Płatności transferowe (=transfery)

Wypłaty, które nie wiążą się z dostarczeniem w zamian (czyli wytwarzaniem) jakichkolwiek dóbr czy usług (np. emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, subsydia dla przedsiębiorstw). Służą redystrybucji już istniejących dochodów i siły nabywczej.

Eksport - towary dostarczone za granicę.

Import - towary otrzymane zza granicy.

Uwaga: część z towarów eksportowanych, nie została wyprodukowana w kraju, a importowana i następnie „reeksportowana”. Np. części i podzespoły w różnych urządzeniach czy samochodach. W skutek tego w niektórych krajach wartość eksportu może być większa od wartości PKB.

Eksport netto = saldo bilansu handlowego (może ono mieć nadwyżkę lub deficyt)

Struktura wydatków w USA (1995, udział w PKB):

• konsumpcja 68%

• inwestycje 15%

• zakupy rządowe 18,5%

• eksport netto - 1,5%

Obliczając PKB za pomocą wydatków:

• liczymy tylko dobra finalne (kupione przez ostatecznego nabywcę, czyli takiego który wykorzysta te dobra do zaspokojenia swoich potrzeb)

• uwzględniamy ceny zakupu przez konsumenta (łącznie z podatkami)

• uwzględniamy tylko nowowytworzone produkty.

Realny PKB - miara produkcji uwzględniająca proces inflacji.

4. Pomiar PKB poprzez produkcję: wartość dodana

Wartość dodana [value added] - różnica między przychodem przedsiębiorstwa pochodzącym ze sprzedaży nowowytworzonych produktów, a sumą, jaką musi ono zapłacić innym przedsiębiorstwom za użyte przez siebie dobra pośrednie.

= miara wartości, którą przedsiębiorstwo dodaje do produktu na danym etapie procesu produkcji.

Dobra pośrednie [intermediate goods] - produktu sprzedawane przez jedno przedsiębiorstwo innemu przedsiębiorstwu.

(dobra pośrednie nie są więc liczone przy pomiarze PKB metodą wartości dodanej).

W gospodarkach świata wyróżniamy najogólniej trzy sektory produkcji: przemysł, rolnictwo i usługi. Obecnie największa wartość dodana powstaje w sektorze usług: 50-70% PKB, przemysł wytwarza 25-40%, zaś rolnictwo ma bardzo niewielki udział - w rozwiniętych gospodarka to kilka procent PKB.

5. Pomiar PKB przez sumowanie dochodów

Wartość dodana jest to również wartość usług świadczonych przez czynniki produkcji, a więc suma płac (opłata za czynnik produkcji praca), czynszów, odsetek i zysków (opłaty za czynnik produkcji kapitał).

Rachunek dochodu narodowego

/uwaga: nie jest do całkowicie precyzyjne, lecz pozwala się zorientować w problemie/

Produkt Krajowy Brutto

+ saldo dochodów z wykorzystania czynników produkcji za granicą

= Produkt Narodowy Brutto

- amortyzacja

= Produkt Narodowy Netto

- podatki pośrednie

+ subsydia do dóbr i usług

- transfery przedsiębiorstw

= Dochód Narodowy (DN)

= Dochód Narodowy (DN)

- składki na ubezpieczenia społeczne

- nierozdzielone zyski spółek akcyjnych

+ transfery od sektora publicznego i przedsiębiorstw

= Dochody Osobiste (DO)

- podatki bezpośrednie

= Rozporządzalne Dochody Osobiste (RDO):

• konsumpcja

• oszczędności

Udział kapitału w tworzeniu dochodu narodowego USA wynosi 27%, zaś siły roboczej 73%.

(tzn. z każdego produktu o wartości 100 dolarów 27 dolarów powstało dzięki „pracy” kapitału, a 73 dolary powstały dzięki „pracy” siły roboczej).

6. Oszczędności i inwestycje

W gospodarce zamkniętej bez udziału państwa

Y = C + I DN = C + S => C + I = C + S => I = S

W gospodarce otwartej

F - transfery z sektora publicznego do sektora prywatnego

N - odsetki od długu publicznego

T - podatki

V - saldo dochodów z czynników produkcji za granicą oraz międzynarodowe płatności transferowe netto

S_p - oszczędności prywatne

S_g - oszczędności państwa

S_r - oszczędności zagranicy

Oszczędności prywatne

S_p = (Y + V+ F + N - T) ­- C

Ogólnie rzecz biorąc, oszczędności prywatne to ta część dochodu, która nie została zabrana przez państwo (podatki), ani nie została skonsumowana, często więc stosowany jest zapis: S_p = Y - T ­- C

Oszczędności rządu (=publiczne)

S_g = T - (F + N + G)

Uwaga: F i N w krótkim okresie nie zależą od bieżących czynników gospodarczych (np. od fazy cyklu koniunkturalnego), dlatego często w analizach ekonomicznych przyjmuje się je za stałe. Deficyt budżetowy [BD - budget deficit] są to ujemne oszczędności rządu. Często stosuje się więc zapis: BD = G - T

Oszczędności zagranicy

S_r = - X - V

Oszczędności w rozliczeniach z zagranicą są równocześnie zagranicznymi inwestycjami netto. Ponieważ międzynarodowe płatności transferowe są zwykle niewielkie, a także nie zależą one od czynników ekonomicznych, w dalszych rozważaniach można tę wartość nazwać również rachunkiem obrotów bieżących [CA - current account]: CA = X = - S_r

I = S_p + S_g + S_r = Y - C - G - X

W powyższym wzorze widać zjawisko bliźniaczych deficytów [twin deficits]:

I - S_p = S_g + S_r

Jeśli w gospodarce oszczędności prywatne są równe inwestycjom I = S_p, a występuje deficyt budżetowy, to na pewno występuje również deficyt handlowy (X < 0).

Sytuacja jest jeszcze bardziej widoczna, jeśli oszczędności prywatne nie pokrywają potrzeb inwestycyjnych gospodarki I > S_p - taką sytuację można było zaobserwować np. w Polsce w 2 połowie lat 90tych XX w.

Uwaga: na razie nie jesteśmy w stanie powiedzieć tu nic o związkach przyczynowo-skutkowych, np. czy deficyt budżetowy wywołuje deficyt handlowy.

7. Transakcje z zagranicą

Bilans płatniczy [BP - balance of payments] -- zestawienie transakcji kraju z zagranicą

1. rachunek obrotów bieżących [CA - current account]

• bilans handlowy: eksport minus import

• transfery zagraniczne netto

• płatności odsetek od aktywów zagranicznych netto

2. rachunek obrotów kapitałowych [KA - capital account]

• zaciągnie i udzielanie pożyczek (w różnej formie: akcje, obligacje, kredyty itd.)

Bilans płatniczy zawsze wynosi zero. Jeśli ktoś mówi o „deficycie” lub „nadwyżce” bilansu płatniczego, to znaczy, iż inaczej definiuje on terminy bilans płatniczy. Mianowicie wyłącza z niego operacje banku centralnego dotyczące rezerw walutowych (oficjalnych). Jeśli np. KA minus rezerwy walutowe jest mniejszy od CA, to rezerwy walutowe się zmniejszają.

Kurs walutowy [exchange rate] - cena jednej waluty wyrażona w ilości walut obcych, którą można dostać za jednostkę waluty krajowej.

Jest to tzw. brytyjska (odwrotna) metoda wyrażania kursu walutowego. Metoda europejska (prosta): ilość waluty krajowej, którą można dostać za jednostkę waluty zagranicznej.

Kurs walutowy ważony handlem - średnia ważona kursów walutowych między daną walutą, a innymi walutami, gdy wagi zależą od udziału poszczególnych państw w handlu zagranicznym danego kraju.

8. Mierzenie inflacji

Inflacja - przyrost przeciętnego poziomu cen dóbr i usług w ciągu jakiegoś okresu.

Deflacja - spadek przeciętnego poziomu cen dóbr i usług w ciągu jakiegoś okresu.

Dezinflacja - zmniejszanie się wielkości inflacji z okresu na okres.

Roczna stopa inflacji

procentowy przyrost przeciętnego poziomu cen dóbr i usług w ciągu roku

π ≡ ( P_t - P_t-1 / P_t-1 ) * 100

Metody pomiaru ogólnego poziomu cen

1. za pomocą indeksów cen

2. za pomocą deflatorów

Indeks cen - stosunek ceny koszyka dóbr i usług w różnych latach do ceny tego koszyka w roku przyjętym za podstawę wyliczeń. W roku bazowym indeks wynosi 100.

Przykłady indeksów cen:

• indeks cen towarów konsumpcyjnych CPI [consumer price indem] - jest stosowany w wielu krajach w różnych odmianach. Np. w USA i Polsce używa się nazwy CPI, w Wlk. Brytanii jest on nazywany RPIX [retail price index], a w krajach Eurolandu HICP [Harmonized Index of Consumer Prices]. Nie ma jednego, uniwersalnego sposobu jego liczenia.

• wskaźnik cen hurtowych [wholesale price index, WPI],

• indeks cen producenta [producer price index, PPI] - istnieją znaczne rozbieżności w definiowaniu tego wskaźnika.

Ceny są zbierane na podstawie badań ankietowych. W Polsce cały czas 300 ankieterów GUS zbiera informacje o cenach 2100 towarów.

(JD, sytuacja w marcu 2001 r.)

Deflator (cen) PKB - stosunek nominalnego PKB do realnego PKB

Inflacja w danym roku może być obliczana w formie

• indeks inflacji średniorocznej - średnia z sumy inflacji uzyskanej w każdym miesiącu,

• inflacji miesiąc-do-miesiąca - porównanie poziomów cen między konkretnymi datami, np. 1 stycznia jednego roku, a 1 stycznia roku następnego.

Wysokość inflacji miesięcznej może być podawana w kategoriach:

• wzrostu poziomu cen w ciągu tego miesiąca

• wzrostu poziomu cen w skali całego roku

Inflacja bazowa [core inflation] - inflacja oczyszczona z czynników jednorazowych lub krótkotrwałych

1. wahań sezonowych (np. cen żywności)

2. skutków szoków cenowych (np. cen paliw)

3. zmian administracyjnych cen (np. wartości akcyzy, VATu)

Pozwala odróżnić wzrost inflacji wynikający z szoków podażowych od wynikającego z czynników zależnych od BC (np. nadmiernej podaży pieniądza, wiarygodności BC i oczekiwań rynków), a także zmian prędkości obiegu pieniądza.

Narodowy Bank Polski podaje 5 różnych miar inflacji bazowej.

Inny przykład: na Węgrzech indeks inflacji bazowej nie uwzględnia zmian cen nieprzetworzonej żywności, kwiatów, nośników energii, cen administrowanych, prywatnych czynszów za wynajem mieszkań.

(Gazeta Bankowa, 3-9.07.2001)

9. Mierzenie zatrudnienia i płac

Wielkość zatrudnienia jest mierzona na podstawie badań ankietowych

1. gospodarstw domowych

2. zakładów pracy

Podaż czynnika praca można wyrazić poprzez podanie

1. ilości zatrudnionych w danej gospodarce

2. ilości przepracowanych godzin w danej gospodarce

10. Inne zagadnienia związane z mierzeniem produkcji

Nominalny PKB - PKB w cenach bieżących, czyli istniejących w momencie wytworzenia towaru

Realny PKB ( = PKB w cenach stałych)

Wielkość nominalnego PKB skorygowana o skutki inflacji, wyrażona w cenach z pewnego okresu (określanego jako rok bazowy).

PKB per capita - PKB podzielony przez liczbę mieszkańców.

Ilość wytworzonej w ciągu roku produkcji na jednego mieszkańca.

PKB wg PSN (parytetu siły nabywczej) [PPP - purchasing power parity]

Problemy w liczeniu PKB wg PSN i porównywaniu krajów

1. PKB: wszelkie problemy związane z liczeniem PKB

2. metoda: wybór najlepszej, wybór koszyków dóbr

3. dane: krótkie szeregi czasowe, jednolitość i porównywalność

PKB jest niedoskonałym miernikiem dobrobytu gospodarczego

1. mierzy tylko przyrost bogactwa (nie poziom - majątek, a poza tym nie uwzględnia amortyzacji)

2. część działalności gospodarczej jest nierejestrowana (szara strefa, produkcja nie sprzedawana na rynku)

3. upusty - dwa identyczne dobra mają różny wpływ na PKB

4. nie uwzględnia efektów zewnętrznych (kosztów ekologicznych, hałasu, itp.)

5. nie uwzględnia zwiększenia wartości aktywów (np. domu w wyniku wzrostu cen nieruchomości)

6. nie uwzględnia użyteczności czasu wolnego

Na wielkość szarej strefy wpływają

• skomplikowanie systemu prawnego

• stosunek podatków i narzutów na dochody do dochodów

• efektywność działania systemu podatkowego (urzędów)

• stosunek społeczny

Szara strefa w Polsce

• szacuje się ją na 15-25% PKB

• wg oficjalnych szacunków GUS: 16%

• dla porównania: Szwajcaria - 3%, Grecja - 30%

11. Dane statystyczne a polityka makroekonomiczna

Dane statystyczne dotyczące całej gospodarki

• uzyskiwane są z dużym opóźnieniem (np. na początku roku 2002 najnowsze posiadane dokładne dane dotyczą roku 1999)

• pokazują sytuację istniejącą dużo wcześniej (np. dane o bilansie rachunku obrotów bieżących podawane przez NBP pokazują przepływ towarów sprzed kilku miesięcy, gdyż zapłata za towar jest zwykle opóźniona)

• są obarczone błędami

• trudne do porównywania

• metodologia liczenia i definicje różnych wielkości przez daną instytucję zmieniają się często

• między instytucjami je zbierającymi istnieją poważne różnice co do definicji itp. (np. w Polsce dane o bilansie płatniczym podawane przez GUS i NBP; dane o bezrobociu podawane przez GUS i OECD)

• często są wycinkowe - np. GUS w statystykach ujmuje wartość sprzedaży detalicznej na podstawie danych z firm zatrudniających więcej niż 9 osób

• wyrażane w różnych walutach mogą się istotnie różnić (w zależności od zmian kursów)

• inflacja może bardzo zaburzać ich odczytanie

W skutek tego podejmowanie wszelkich działań w polityce makroekonomicznej natrafia na barierę braku wiedzy: na jakiej podstawie mamy podejmować decyzje, skoro nie wiemy jaka jest rzeczywistość?

Podstawą do obliczeń PKB są różnego rodzaju raporty i zeznania (np. podatkowe) dostarczane przez przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe (PIT) i instytucje publiczne. GUS szacuje także wielkość produkcje w dwóch obszarach, co do których nie ma możliwości uzyskania dokumentów:

1. części szarej strefy gospodarki

2. usług mieszkaniowych świadczonych samym sobie przez właścicieli mieszkań

(Rzeczpospolita, 22.05.2000)

Wzrost gospodarczy

1. Czynniki wzrostu gospodarczego

Czynniki wzrostu gospodarczego

1. siła robocza

2. kapitał

3. technologia

Nakład pracy N - ilość przepracowanych godzin w gospodarce w ciągu jakiegoś okresu.

Jest miarą czynnika praca.

Siła robocza = ludzie aktywni zawodowo

Liczba ludzi pracujących lub poszukujących pracy

Stopa aktywności zawodowej

Odsetek ludności w wieku produkcyjnym należącej do siły roboczej.

W przypadku USA ludność wieku produkcyjnym definiuje się jako ilość ludzi powyżej 16 lat.

W USA stopa ta wynosi ponad 70%, w UE - nieco ponad 60%. (JD)

Ludność w wieku produkcyjnym, która nie należy do siły roboczej:

• osoby studiujące i uczące się

• osoby pracujące w domu (np. matki wychowujące dzieci)

• osoby niezdolne do pracy (np. inwalidzi)

• osoby nie chcące pracować

Naturalna stopa bezrobocia - wielkość bezrobocia, gdy rynek siły roboczej znajduje się w stanie równowagi.

W USA stopa ta wynosi między 5-6 procent, w UE znacznie więcej, a w państwach transformujących się - jeszcze więcej.

Kapitał K - wszystkie fizyczne dobra rzeczowe, których celem jest użycie do produkcji innych dóbr i które nie zużywają się w jednym cyklu produkcyjnym.

• w gospodarce ilość kapitału zwiększa się, jeśli inwestycje brutto są większe od amortyzacji, czyli jeśli inwestycje netto są dodatnie

• dany projekt inwestycyjny (inwestycja) powiększa zasób kapitału wtedy, kiedy jest ukończony (tzn. może być użyty do produkcji innych dóbr)

Technologia A - wszystko co wpływa na wydajność pracy i produktywność kapitału

• technika (w tradycyjnym rozumieniu)

• sposób efektywnego zorganizowania produkcji i zarządzania nią

Czynniki produkcji:

1. praca

2. kapitał

Technologia zwiększa całkowitą produktywność czynników produkcji.

Postęp techniczny - wzrost, ulepszenie technologii.

Uwaga: w podręczniku HT czasem mylone są czynniki produkcji z czynnikami wzrostu. Autorzy raz traktują technologię jako czynniki produkcji, a raz jako czynnik zwiększający produktywność czynników produkcji.

Funkcja produkcji Y = F (N, K, A)

Jaka wielkość produkcji zostanie wyprodukowana przy danej ilości pracy, kapitału i technologii

Krańcowy produkt pracy - produkcja wytworzona przez dodatkową jednostkę pracy.

Prawo malejącej krańcowej produktywności pracy - krańcowy produkt pracy maleje wraz ze wzrostem zatrudnienia. Z tego powodu funkcja produkcji gdy K=const. i A=const. jest funkcją malejącą.

/ rysunek 3.1 /

Kapitał ludzki (danego społeczeństwa) - system więzi między ludźmi, wspólnie akceptowane normy, wzajemne zaufanie i wynikająca z nich gotowość do współpracy.

2. Pełne zatrudnienie a potencjalny PKB

• Przypomnienie: istnieje pełne zatrudnienie czynników produkcji

• Załóżmy na chwilę, iż A = const. i K = const.

Płaca realna W/P - płaca nominalna podzielona przez poziom cen.

Popyt na pracę - ilość pracy na jaką zgłaszają zapotrzebowanie przedsiębiorcy przy każdym (danym) poziomie płacy realnej.

/ rysunek 3.2 /

/ rysunek 3.3 /

• przedsiębiorstwo wybierze taki poziom zatrudnienia, by krańcowy produkt pracy był równy płacy realnej.

• funkcja popytu na pracę jest ujemną funkcją płacy realnej, gdyż istnienie prawo malejącej krańcowej produktywności pracy

Podaż pracy - ilość pracy jaką chcą dostarczyć pracobiorcy przy każdym (danym) poziomie płacy realnej.

Efekt substytucyjny wzrostu płacy - wzrost wynagrodzenia powoduje rezygnację przez ludzi z czasu wolnego i zwiększenie ilości godzin przepracowanych.

Efekt dochodowy wzrostu płacy - dla osiągnięcia określonej stopy życiowej ludzie mogą pracować mniej, więc rezygnują z pracy, by mieć więcej czasu wolnego.

Długookresowa krzywa podaży siły roboczej jest prawie pionowa.

Badania ekonometryczne pokazują, iż w większości wypadków efekt netto obydwu powyższych efektów jest w przybliżeniu równy zero. Oczywiście nie obowiązuje to zawsze i wszędzie.

/ rysunek 3.4 /

Wielkość zatrudnienia wyznaczona jest przez przecięcie krzywych podaży i popytu na pracę.

/ rysunek 3.5 /

Potencjalny PKB Y* - wielkość produkcji, gdy na rynku siły roboczej panuje pełne zatrudnienie.

Y* = F (N*, K, A)

/ rysunek 3.3 /

12. Formuła wzrostu gospodarczego

∆Y/Y = ∆A/A + 0,7 ∆N/N + 0,3 ∆K/K

• formuła opisuje udział siły roboczej, kapitału i zmian technologicznych we wzroście produkcji

• formuła jest niezależna od postaci funkcji produkcji

• technologia wpływa w sposób neutralny (tzn. tak samo na oba pozostałe czynniki wzrostu), natomiast wagi 0,3 i 0,7 są oparte na względnych udziałach kapitału i pracy w dochodzie narodowym.

13. Model wzrostu Solowa

(inne nazwy: model wzrostu egzogenicznego, neoklasyczny model wzrostu; został zaprezentowany przez R. Solowa w 1956 roku)

Przychody (korzyści) skali - o ile wzrośnie produkcja, jeśli oba czynniki produkcji zwiększą się w tym samym stopniu.

Mogą być:

• rosnące - wzrost siły roboczej o jednostkę i wzrost kapitału o jednostkę powodują wzrost produkcji o więcej niż jednostkę

• stałe - wzrost siły roboczej o jednostkę i wzrost kapitału o jednostkę powodują wzrost produkcji dokładnie o jednostkę

• malejące - wzrost siły roboczej o jednostkę i wzrost kapitału o jednostkę powodują wzrost produkcji o mniej niż jednostkę

Założenia upraszczające (ich uchylenie nie wpływa na wnioski z modelu)

• gospodarka zamknięta, nie ma deficytu budżetowego * S=I

• A = const.

Ścieżka zrównoważonego wzrostu - ścieżka wzrostu, gdy stopa wzrostu kapitału równa się stopie wzrostu siły roboczej.

Inwestycje zrównoważonego wzrostu - taka wielkości inwestycji, by gospodarka utrzymywała się na ścieżce zrównoważonego wzrostu.

n - stopa wzrostu siły roboczej i równocześnie stopa wzrostu kapitału, gdy jest wzrost zrównoważony

s - stopa wzrostu oszczędności

inwestycje netto we wzroście zrównoważonym = nK

oszczędności = sY

Załóżmy, iż występują stałe korzyści skali. Można wtedy podzielić funkcję produkcji przez N:

Y/N = F (1, K/N, A)

Funkcja ta mówi o wydajności pracy - jest to produkcja na 1 robotnika.

(dokładniej: na 1 przepracowaną godzinę, ale przybliżamy)

K/N - współczynnik kapitałochłonności

/ rysunek 3.6 /

linia prosta - taka wielkość inwestycji na pracownika, by współczynnik kapitałochłonności był stały: n(K/N)

linia krzywa - wielkość oszczędności na pracownika, zależy ona od wielkości dochodu: sF(K/N,1,A)

Punkt stanu stacjonarnego - rzeczywista wielkość inwestycji (określona przez wielkość oszczędności) jest równa wielkości wzrostu zasobu kapitału w tym samym tempie, w jakim rosną nakłady pracy.

Dowód stabilności ścieżki wzrostu zrównoważonego

Co się dzieje, jeśli rzeczywiste inwestycje różnią się od inwestycji zrównoważonego wzrostu?

Stopa wzrostu oszczędności na pracownika przewyższa poziom niezbędny do utrzymania stałości współczynnika kapitałochłonności * co roku przyrasta więcej kapitału niż siły roboczej * współczynnik kapitałochłonności wzrasta * gospodarka zbliża się do stanu stacjonarnego

Stopa wzrostu oszczędności na pracownika jest niższa niż poziom niezbędny do utrzymania stałości współczynnika kapitałochłonności * co roku przyrasta mniejsza ilość kapitału niż siły roboczej * współczynnik kapitałochłonności maleje * gospodarka zbliża się do stanu stacjonarnego

Wnioski z dowodu Solowa

1. proces wzrostu jest stabilny (w długim okresie zbliża się do stanu stacjonarnego)

2. w długim okresie tempo wzrostu nie zależy od stopy oszczędności

/ rysunek 3.7 /

Większe oszczędności są korzystne dla gospodarki przez to, iż podnoszą przyszły poziom PKB, natomiast w długim okresie nie zwiększają stopy wzrostu.

Egzogeniczny postęp techniczny

W modelu Solowa postęp techniczny jest egzogeniczny, czyli dany z zewnątrz, model nie wyjaśnia jego przyczyn.

Postęp techniczny powoduje, iż nawet jeśli stosunek kapitału do siły roboczej K/N pozostaje stały, to wydajność pracy Y/N wzrasta dzięki ulepszeniom technologicznym.

Podsumowanie - główna teza modelu Solowa

Tempo wzrostu gospodarczego jest egzogeniczne - zależy od zmiennych na które z ekonomicznego punktu widzenia nie mamy wpływu, tj. wzrostu ilości pracy i postępu technicznego. Tempo wzrostu inwestycji (które jest zdeterminowane przez stopę oszczędności) nie wpływa w długim okresie na tempo wzrostu gospodarczego.

Hipoteza konwergencji - kraje o niskim poziomie współczynnika kapitał/praca znajdujące się poniżej średniego poziomu długookresowego dochodu na mieszkańca będą notować szybszy wzrost gospodarczy i doganiać inne państwa.

Hipoteza konwergencji warunkowej - konwergencja nastąpi wtedy, jeśli cechy charakterystyczne danej gospodarki, które wpływają na wzrost, będą do siebie podobne.

/ rysunek 3.8 /

14. Teoria wzrostu endogenicznego

Teoria określająca kształtowanie się czynnika technologii A, czyli tłumacząca, dlaczego następuje postęp techniczny i jak wpływa to na wzrost gospodarczy.

Technologia jest wytwarzana tak samo jak każde inne dobro - za pomocą czynników produkcji.

Funkcja technologii:

∆A = T(N_A, K_A, A)

• częściową miarą produkcji technologii jest ilość patentów

• niektóre technologie są przykładami dobra niewyłączalnego: korzystające zeń przedsiębiorstwo nie może wyłączyć innego przedsiębiorstwa z korzystania z niej - efekt ten ogranicza jednak istnienie ochrony patentowej

• natura technologii jest inna niż innych dóbr ekonomicznych: nie ulega ona zużyciu (choć podlega amortyzacji ekonomicznej)

Czy podwyższenie stopy wzrostu technologii podwyższa stopę wzrostu gospodarczego na stałe, czy też tylko podczas okresu przejściowego?

(model Solowa pokazuje, że podwyższenie stopy wzrostu oszczędności i przez to inwestycji, podwyższa stopę wzrostu tylko w okresie przejściowym)

Załóżmy, iż K_A=const., a c - pewien współczynnik

∆A = cN_AA

po przekształceniu

∆A/A = cN_A

Oznacza to, iż stopa wzrostu technologii zależy od liczby pracowników zatrudnionych w dziale produkcji technologii. A więc zwiększenie tej liczby zwiększy stopę wzrostu ∆A/A. Ponieważ wyrażenie ∆A/A występuje w formule wzrostu, to podwyższy to również stopę wzrostu produkcji. Takie samo rozumowanie można przeprowadzić dla kapitału.

Wniosek:

Wzrost nakładów (siły roboczej i kapitału) na badania spowoduje trwałe zwiększenie stopy wzrostu gospodarczego.

/ rysunek 3.10 /

Przyczyna: technologia nie wykazuje malejących przychodów skali.

(każda dodatkowa jednostka technologii podkosi produkcję nowej technologii o tyle samo)

/ rysunek 3.11 /

Podobny wpływ na wzrost gospodarczy może mieć liberalizacja handlu międzynarodowego.

15. Pozostałe uwarunkowania wzrostu gospodarczego

Istnieje dodatnia korelacja wzrostu gospodarczego z:

• niską stopą inflacji

• małym zaangażowaniem państwa w gospodarkę

• małą wielkością zadłużenia zagranicznego

• niską wielkością korupcji

• otwartością na handel zagraniczny

• wysokim udziałem usług i niskim udziałem rolnictwa w PKB

• stopniem rozwoju systemu bankowego

• czynniki geograficzne

• położenie nad morzem

• strefa klimatyczna

• odległość od państw rozwiniętych

Zasobność w surowce naturalne - dwuznaczne:

• holenderska choroba (aprecjacja walut)

• problemy polityczne - infrastruktura może być łatwo kontrolowana przez niewielu, co prowadzi do koncentracji władzy i niszczy demokrację, jest również przyczyną wojen domowych itd.

Kapitał społeczny - pewne cechy społeczeństwa (np. zaufanie, normy i powiązania w jego ramach), które ułatwiają skoordynowane działania i przez to zwiększają jego sprawność, co ma wpływ na możliwości wytwórcze gospodarki.

/zmodyfikowana definicja J. Colemana i R. Putnama, więcej zob. Z. Stańczyk, Kapitał społeczny a gospodarka, Zeszyty Naukowe AE nr 589, AE w Krakowie, 2001/

Korzyści z dobrze uregulowanych praw własności: INFORMACJA i ZAUFANIE

1. kredyty - są zabezpieczenia, jest adres itd.

2. wspólne formy działań gospodarczych (np. ziemia nie jest dzielona na małe działki, zakłada się spółki)

3. przeprowadzanie transakcji - farmer USA sprzedaje na giełdzie papier reprezentujący mięso, a biedni muszą wozić na targ

(Poverty and property rights, The Economist, 31.03.2001, s. 19-21, za H. De Soto „The Mystery of Capital”)

Pięciu jeźdźców biurokracji /wg prof. Kieżuna/

• gigantomania - tendencja do rozrastania się: coraz więcej urzędników i przepisów;

• luksusomania - brak racjonalizacji kosztów: płace, samochody, biura;

• arogancja władzy - oderwanie od

• korupcja

• nieróbstwo

Czynniki sprzyjające powstaniu korupcji

1. duży zakres regulacji sfery gospodarczej

2. duża aktywność gospodarcza państwa

3. słabe finanse publiczne

4. słaba podaż usług sektora publicznego (oświata, sądy itp., niskie płace!)

5. niedemokratyczny system rządów

6. historia i tradycje

7. bieda

16. Polityka pobudzania wzrostu gospodarczego

Ingerencja państwa w gospodarce rynkowej jest uzasadniona tylko wtedy, gdy mechanizm rynkowy nie może zapełnić osiągnięcia celów wyznaczonych przez społeczeństwo, czyli gdy występuje rozbieżność między społecznymi i prywatnymi kosztami lub korzyściami określonej działalności - tzw. niesprawności (ułomności) rynku.

Pobudzanie postępu technicznego

• nakłady na edukację

• nakłady na działalność badawczo-rozwojową (B&R)

• ulgi sprzyjające prywatnym nakładom na B&R

• regulacje prawne sprzyjające prywatnym nakładom na B&R (np. ochrona patentowa)

Pobudzanie wzrostu inwestycji

• nakłady na infrastrukturę i inne inwestycje

• ulgi proinwestycyjne

Pobudzanie wzrostu siły roboczej

• nakłady na ochronę zdrowia

• sprzyjanie imigracji

• zwiększanie bodźców do podejmowania pracy (reforma podatkowa)

• regulacje (zwiększenie długości wieku produkcyjnego, pobudzenie aktywności zawodowej kobiet)

Reforma podatkowa

obniżka stawek podatku dochodowego i ograniczenie progresywności systemu podatkowego równoczesna z redukcją (lub likwidacją) ulg podatkowych.

Efekt dochodowy wyniesie 0, zaś efekt substytucyjny wystąpi (zwiększa się krańcowa stawka podatkowa), a więc krzywa podaży pracy przesunie w się w prawo o pełną wartość efektu substytucyjnego.

/ rysunek 3.13 /

17. Gospodarka oparta na wiedzy /knowledge economy/

Warunki włączenia się przez kraj w światową gospodarkę opartą na wiedzy

1. otoczenie gospodarcze i instytucjonalne

• stabilizacja makroekonomiczna,

• rozwinięty system finansowy,

• konkurencja na rynku wewnętrznym (niskie bariery wejścia, brak monopoli etc.),

• ochrona praw własności (także intelektualnych)

2. edukacja

• dająca umiejętności do życia w społeczeństwie

• stymulująca zainteresowania do nauki, a szczególnie techniki

• kształcąca zróżnicowane umiejętności

• umożliwiająca wykształcenie wyspecjalizowanych ekspertów

3. infrastruktura informatyczno-telekomunikacyjna (sieci telefoniczne, komputerowe itp., także wolna konkurencja)

4. wydajny system wprowadzania innowacji

/World Bank, A preliminary Strategy to develop a knowledge economy in EU accesion countries, streszczenie w: T. Radzimińska, W stronę gospodarki wiedzy, NŻG, 23.03.2002, s. 4-8/.

18. Zwolnienie tempa wzrostu wydajności pracy

Całkowita produktywność czynników produkcji - wielkość produkcji podzielona przez uogólnioną jednostkę nakładu. (pracy, kapitału, techniki, surowców itd.)

Ponieważ praca jest najważniejszym składnikiem kosztów produkcji to miarą produktywności może być

Wydajność pracy - produkcja na godzinę pracy.

Wydajność pracy ma charakter procykliczny - rośnie w czasie dobrej koniunktury, spada w okresie recesji.

Od lat 70tych XX w. nastąpiło zwolnienie tempa wzrostu produktywności. W wyniku tego zwolnił również w USA wzrost płac realnych.

/ rysunek 3.15 /

/ rysunek 3.14 /

Przyczyny spadku tempa wzrostu produktywności od lat 70tych

1. malejące korzyści skali

2. szoki naftowe (spadek produktywności energochłonnych urządzeń)

3. spadek tempa inwestowania

4. podaż niewykwalifikowanej siły roboczej (w szczególności kobiet)

5. rozwój sektora usług (są one pracochłonne i mają niższe tempo wzrostu produktywności)

(Burda, Wyplosz, s. 152)

W ostatnich pięciu latach XX w. prawdopodobnie nastąpiło przyśpieszenie (choć niewielkie) tempa wzrostu produktywności. Wiąże się to z zastosowaniem nowych technik komputerowych i telekomunikacyjnych do produkcji.

Polityka fiskalna i polityka pieniężna w modelu wzrostu

W rozdziałach 3, 4 i 5 pomijamy problemy związane z odchyleniami wzrostu PKB od trendu.

1. Polityka fiskalna i polityka pieniężna

Polityka makroekonomiczna = polityka fiskalna i polityka pieniężna

Państwo prowadzi też inne rodzaje polityki: politykę strukturalną (wpływającą na strukturę gospodarki), politykę regulacyjną (zmiany prawa) itp.

Polityka fiskalna - dokonywanie zmian w zakupach państwowych (G), płatnościach transferowych dla sektora prywatnego (F), płatnościach odsetek od długu publicznego (N) i podatkach (T)

Prowadzi ją rząd.

Deficyt budżetowy = G + F + N - T

(czyli wydatki minus podatki)

Polityka pieniężna - zmiany podaży pieniądza w gospodarce

Prowadzi ją bank centralny.

Jak polityka makroekonomiczna wpływa na PKB w długim okresie?

W długim okresie istnieją doskonale giętkie ceny, więc rzeczywisty PKB równa się potencjalnemu PKB. Ponieważ zależy on tylko od trzech czynników wzrostu, to w długim okresie polityka makroekonomiczna musi wpływać na jeden z nich.

Ponieważ nie widać żadnego bezpośredniego związku między polityką makroekonomiczną, a tymi czynnikami, to w modelu długookresowym przyjmujemy, że jest ona neutralna w stosunku do PKB (nie wpływa na jego zmianę)

Uwaga:

Spostrzeżenie to wynika z założeń i uproszczeń naszego modelu. Jednak jeśli analizować ich skutki pośrednie polityki makroekonomicznej, to okazuje się, że są one olbrzymie. Na przykład zmiany podaży pieniądza oznaczają wystąpienie inflacji lub deflacji, a te z kolei wiążą się z dużymi kosztami. Z kolei przedsięwzięcia podejmowane poprzez sektor publiczny mają dużo niższą efektywność, niż przedsięwzięcia prywatne, więc ekspansywna polityka fiskalna powoduje zmniejszenie się wydajności wykorzystania kapitału i siły roboczej, a więc ma negatywny wpływ na potencjalny PKB.

19. Wpływ polityki fiskalnej na strukturę produktu

Konsumpcja jest ujemnie związana ze stopą procentową ponieważ

wyższe stopy procentowe * droższe kredyty, korzystniejsze oszczędzanie * konsumenci wydają mniej pieniędzy na bieżącą konsumpcję

Inwestycje są ujemnie związane ze stopą procentową ponieważ

wyższe stopy procentowe * droższe kredyty * inwestorzy nie mają jak sfinansować projektów inwestycyjnych, zaś niektóre projekty stają się nieopłacalne (nie przyniosą wystarczających zysków, by pokryć koszty kredytu)

Eksport netto jest ujemnie związany ze stopą procentową ponieważ

wyższe stopy procentowe * napływ kapitału * wzrost wartości waluty * spadek opłacalności eksportu, wzrost opłacalności importu * eksport netto maleje

Wrażliwość konsumpcji na stopę procentową jest mniejsza, niż inwestycji i eksportu netto.

/ rysunek 4.1 /

Deficyt budżetowy jest pozytywnie związany z deficytem handlowym.

Efekt wypierania - większe wydatki publiczne spowodują zmniejszenie się wydatków prywatnych.

Powody:

• dla sfinansowania wyższych wydatków państwo podwyższa podatki * podmioty prywatne mają mniej środków i ich wydatki maleją

• dla sfinansowania wyższych wydatków państwo zaciąga dług publiczny * na rynku finansowym rośnie popyt na zasoby * rośnie ich cena, czyli stopa procentowa * podmioty prywatne nie mogą uzyskać kredytów i ich wydatki maleją

/ rysunek 4.2 /

1. Podsumowując

Bezpośrednim efektem polityki fiskalnej w długim okresie jest zmiana struktury produktu: zwiększa się udział zakupów rządowych, zaś zmniejsza się udział wydatków prywatnych.

III. Pieniądz i inflacja

Aktywa - coś, co ma wartość lub się nabywczą. Forma przechowywania majątku.

Rodzaje aktywów

1. pieniądz

2. pozostałe aktywa finansowe

3. nieruchomości

4. inne

Cechy różniące aktywa

1. dochodowość

2. ryzyko

3. płynność

Pieniądz - gotówka i środki na rachunkach bieżących, które są używane do realizowania transakcji.

Twierdzenia dotyczące popytu na pieniądz

1. Ludzie chcą utrzymywać mniej pieniędzy, jeśli stopa procentowa jest wysoka (i odwrotnie) - jest to tzw. motyw portfelowy utrzymywania pieniądza (nazywany też spekulacyjnym albo oszczędnościowym)

2. Ludzie chcą utrzymywać więcej pieniędzy, jeśli mają wyższe dochody (i odwrotnie) - jest to tzw. motyw transakcyjny utrzymywania pieniądza (nazywany też zasobowym)

3. Ludzie chcą utrzymywać więcej pieniędzy, jeśli poziom cen jest wyższy

Funkcja popytu na pieniądz

M = (kY - hR) P

M - popyt na pieniądz

P - poziom cen

R - stopa procentowa

Y - PKB / dochód

k - jak bardzo wzrasta popyt na pieniądz, jeśli rośnie dochód (motyw transakcyjny popytu na pieniądz)

h - jak bardzo maleje popyt na pieniądz, jeśli rośnie stopa procentowa (motyw portfelowy popytu na pieniądz)

Uwaga: dla rynku pieniężnego istotną rolę odgrywa nominalna stopa procentowa. By nie komplikować analizy, założono, iż inflacja jest bliska zeru i wtedy nominalna stopa procentowa jest równa realnej.

Elastyczność popytu na pieniądz średnio dla gospodarek OECD: 1,2% wzgl. PKB i 3,7% wzgl. nominalnej stopy procentowej.

Podaż pieniądza jest określona przez bank centralny.

Uwaga: stosuje się to samo oznaczenie M zarówno na popyt, jak i na podaż pieniądza, gdyż zakłada się, iż gdy gospodarka jest w stanie równowagi są one równe.

Na ścieżce długookresowego wzrostu: PKB = Y*, a stopa procentowa R*.

Popyt na pieniądz jest wtedy proporcjonalny do poziomu cen.

M = (kY* - hR*) P

/ rysunek 4.4 /

Klasyczna dychotomia (neutralność pieniądza) - w długim okresie zmienne nominalne (podaż pieniądza, poziom cen) nie mają wpływu na zmienne realne (realna produkcja, realna stopa procentowa).

Bank centralny w długim okresie dopuszcza do (niewielkiej) inflacji ponieważ:

1. by nie wywołać fluktuacji krótkookresowych

2. podatek inflacyjny może być efektywnym sposobem finansowania państwa (np. dla państw o słabym systemie podatkowym)

Uwaga: są to wstępne spostrzeżenia, temat nie jest wyczerpany.

1

1

---