Gospodarka państw socjalistycznych po II wojnie światowej
Kraje, w których po II wojnie światowej ustawiono gospodarkę kolektywistyczną wg narzuconych im wzorców sowieckich, realizowały politykę industrializacji. Stosowano strategię rozwoju ekstensywnego, opartą na posługiwaniu się czynnikami ilościowymi, a więc powiększaniu majątku trwałego i zatrudnianiu w sferze produkcji. Wymagało do podnoszenia poziomu stopy akumulacji, co uzyskiwano dzięki scentralizowanym metodom zarządzania, koncentrowaniu środków uznanych za podstawowe i odsuwaniu na później innych. Zapewniało to początkowo uzyskiwanie wysokiego tempa wzrostu produkcji, ale nie przyniosło wyników w dziedzinie spożycia, co przyniosło napięcia społeczne. W miarę wyczerpywania się rezerw zasobów ekstensywnych skuteczność zaczęła maleć.
Charakterystycznym modelem zarządzania gospodarczego dla socjalizmu jest gospodarka planowana, nakazowa i nakazowo-rozdzielcza. Jednym lub dominującym regulatorem produkcji jest wzajemnie powiązanych planów gospodarczych /rocznych, wieloletnich, perspektywicznych/ zawierających decyzje planowania na szczeblu centralnym. Plany gospodarcze przygotowane były przez powołane do tego agendy rządowe. Gospodarka planowana eliminuje oddziaływanie rynku na procesy gospodarcze, dokonuje się tylko na nim obrót dobrami konsumpcyjnymi. Jest on sterowny przez państwo które decyduje o ich podaży, cenach, a w pewnym stopniu o popycie /regulacja dochodów gospodarstw domowych/.
Uznawanie przez kraje zachodnie podziału Europy przesądzono przez układ jałtański. Przewidywał on przyznanie istotnej roli ZSRR, co skonkretyzowało zajęcie ziem wschodnioeuropejskich przez wojska radzieckie. W lutym 1947 podpisano traktaty pokojowe z Rumunią, Węgrami, Bułgarią i Finlandią. Sposób odzyskania niepodległości przez Czechosłowację /wyzwoliły wojska radzieckie - w lutym 1948 władzę przejęli komuniści/ Albanię przesądził o radzieckiej strefie wpływów. Podczas wojny ustalono jednakowy wpływ ZSRR, Anglii i USA w Jugosławii, co pozwoliło na pewną niezależność tego kraju. Tito mimo podobnego sposobu rządzenia jak w ZSSR w 1948r oficjalnie zerwał z nim i państwami satelickimi stosunki. Najtrudniejsze były posunięcia związane z Polską, która miała dwa rządy; w Londynie i na terenach Polski, zajętej przez wojska radzieckie. Pod wpływem nalegań ZSRR i zgody Zachodu obie grupy zjednoczyły się, tworząc Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. Koalicja ta przetrwała do 1947 kiedy komuniści przejęli nad nim całkowitą kontrolę. Rozstrzygnięcia w Poczdamie dotyczyły tymczasowych granic Polski, które po poparciu przez ZSRR stały się definitywnymi. Państwa satelickie Niemiec z okresu wojny; Rumunia, Bułgaria i Węgry musiały płacić reparacje - większość tych sum otrzymał ZSRR. Komuniści tych państw pod ochroną wojsk radzieckich przejęły władzę i utworzyły republiki ludowe na wzór radziecki. Finlandia utraciła na rzecz ZSRR część ziem i musiała płacić reparację /300ml dol/, ale utrzymała niepewną neutralność. Łotwa, Litwa i Estonia zostały anektowane przez ZSRR jako republiki autonomiczne. W styczniu 1949r. po wstępnych sukcesach Programu Odbudowy Europy ZSRR utworzył Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej /RWPG/. Organizacja ta obejmowała Albanię, Bułgarię, Rumunię, Węgry, Czechosłowację, Polskę i Niemcy Wschodnie. Oficjalnie jej celem miała być koordynacja rozwoju gospodarczego krajów komunistycznych i promowania efektywniejszego podziału pracy, w rzeczywistości ZSRR wykorzystał ją do zwiększenia uzależnienia państw satelickich.
Wymian handlowa ze Związkiem Radzieckim, jak i między pozostałymi krajami nadal odbywała się na zasadach bilateralnych /wymiana handlowa między dwoma krajami/. Kiedy w 1953r. umarł Stalin, blok radziecki pozornie prezentował się monolitycznie. Wszystkie kraje były uzależnione od Moskwy, jednak istniały rozbieżne tendencje. Po zerwaniu Jugosławii z ZSRR mimo, że była krajem komunistycznym, przyczyniło się do pragnień pójścia w jej ślady przez państwa satelickie. Wkrótce po śmierci Stalina w kilku krajach wybuchły strajki i zamieszki, w związku z którymi ZSRR musiał użyć sił wojskowych. W 1956 premier Węgier /komunista Imre Nagy/ obiecał przeprowadzenie rozległych reform i zwrócił się do ONZ, by zagwarantowała neutralność Węgier /na zasadach podobnych do Austrii/. Dla Związku Radzieckiego było to za wiele, 4.11b.r. wojska radzieckie zaatakowały i mimo bohaterskich walk przez węgierskich robotników i studentów, Rosjanie odzyskali kontrolę. Ruch na rzecz demokratycznego socjalizmu najbardziej rozwinął się w Czechosłowacji. W styczniu 1968r. komuniści pod kierownictwem A.Dubczeka zdymisjonowali starą stalinowską gwardię i wprowadzili program reform; zwiększenie wolnego rynku, złagodzenie cenzury, zwiększenie swobody jednostki. Rosyjskie imperium znów trzeba było utrzymać siłą /wprowadzenie stanu wyjątkowego w Czechosłowacji/.
Chiny chociaż nie wchodziły w skład bloku radzieckiego były państwem komunistycznym i były związane sojuszem ze Związkiem Radzieckim. Posługując się nowoczesnymi metodami dyktatury monopartyjnej komuniści rozciągnęli swą kontrolą na cały kraj. Nowy rząd początkowo tolerował chłopską własność jak i własność w dziedzinie handlu i przemysłu. W 1953r. przystąpił do kolektywizacji rolnictwa i nacjonalizacji przemysłu. Głównym celem Chin była przebudowa społeczeństwa, wyeliminowania klasy feudalnej i burżuazyjnej /wywłaszczenia i egzekucje/. W 1960 ZSRR przerwał swoją pomoc Chinom i doszło prawie do wojny. Chociaż Chiny utraciły pomoc ZSRR w 1964 miały swój triumf w dziedzinie techniki /eksplozja bomby atomowej/. Związek Radziecki w Azji miał 3 państwa satelickie: Mongolia / na początku gospodarka pasterska, ale po odkryciu złóż miedzi i molibdenu rozwinął się przemysł/, Korea Północna /gospodarka typu radzieckiego, w dużym stopniu uprzemysłowiona w stosunku do państw Azji/, Wietnam Północny - od 1954r. Na półkuli zachodniej państwem socjalistycznym była Kuba związana z ZSRR i w 1972r. została przyjęta do RWPG.