|
„Myśli nowoczesnego Polaka” są dokumentem nowego, rodzącego się w Polsce, nacjonalizmu mieszczańskiego. Wyrastał on w polemice z ideologią socjalistyczną, z demokratycznym liberalizmem i tradycjami romantycznymi, a także z polityką ugodową. Po ogłoszeniu „Myśli..” kończyła się pierwsza faza rozwoju Ligi Narodowej i ogólnie nacjonalizmu polskiego. Ruch zapoczątkowany jako inicjatywa niepodległościowa epigonów Powstania Styczniowego został, przy walnym udziale Dmowskiego, skierowany na inne tory. Powstała Liga Narodowa, silna organizacja tajna, zmierzająca do opanowania całej opinii polskiej. Powołała ona do życia Stronnictwo Narodowo - Demokratyczne, działające na młodzież inteligencką, drobnomieszczaństwo i zamożnych chłopów. Przez długi czas narodowcy posiłkowali się hasłami radykalnymi obok patriotycznych. W pierwszych latach stulecia udało się jednak Dmowskiemu przeforsować w ruchu narodowym kierunek wszechpolski. Narodowcy zwracali się do różnych sił i warstw społecznych. Charakterystyczna dla poglądów Dmowskiego jest książka „Myśli nowoczesnego Polaka”, wydana w 1903 roku. Chciał podkreślić konieczność unowocześnienia charakteru narodowego. Był to wykład koncepcji patriotyzmu polskiego w ujęciu coraz silniejszego mieszczaństwa i burżuazji. Dmowski pragnął budzić poczucie narodowe w Polsce, polemizując z dwoma kierunkami: z socjalizmem i demokratycznym liberalizmem. Jego nacjonalizm oparty na zasadach solidaryzmu społecznego, stał się w ręku warstw posiadających daleko nowocześniejszym i przydatniejszym narzędziem walki z rodzącym się ruchem socjalistycznym. W warunkach Polski podzielonej na trzy zabory, myśl Dmowskiego miała obiektywną funkcję narodową obok społeczno - klasowej. Dlatego też głęboko zakorzenił się w części społeczeństwa. Dmowski sprzeciwiał się przenoszeniu na grunt polski liberalnych elementów ówczesnej demokracji europejskiej. Uważał że ten typ demokracji troszczy się tylko o obywatela i wolność, a nie dba o interes narodowy. Jego zdaniem liberalizm pogłębia bierność polskiego społeczeństwa. W zamian proponuje on ideologię czynu narodowego. Ideologia Dmowskiego jest już wtedy antydemokartyczna i skierowana przeciw żywiołowi klasowemu. Głównym przeciwnikiem ruchu narodowego, jeszcze przed pierwszą wojną światową, była akcja niepodległościowa organizowana przez socjalistów. Dmowski lekceważy znaczenie europejskich partii socjalistycznych. Wysunął hasło polityki „wszechpolskiej”, jednolitej polityki narodowej we wszystkich trzech zaborach, w sytuacji kiedy nierealne jest utworzenie własnego państwa