Zaburzenie osobowości występuje gdy elastyczny system regulacji usztywnia się i powoduje stały, niezmienny wzorzec zachowania, ujawniający się w niezmiennych reakcjach na zmieniające się sytuacje.

Powyższy model opiera się na założeniach, że:

1. osobowość

jest to wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności).

2. zaburzenie

jest to efekt niedopasowania potrzeb, sposobu ich zaspokajania i sposobu realizacji zadań jednostki na danym etapie życia do wymogów społecznych czyli aktywności własnej do wymagań społecznych i kulturowych obowiązujących w środowisku jednostki.

Zaburzenie osobowości jest stanem psychicznym, w którym następuje częściowa dezintegracja psychiki, rozchwianie emocjonalne, szybkie gwałtowne zmiany osobowości. Osobowość może ulec dezintegracji gdy dochodzi do traumatycznych przeżyć osobistych, uzależnień lub może być jednym z objawów niektórych chorób psychicznych. Zaburzenia osobowości nie są typowymi zespołami klinicznymi to raczej stany behawioralne i psychospołeczne.

Spis treści

• 1 1. osobowość

• 2 2. zaburzenie

• 3 Objawy wg DSM IV

• 4 Podział zaburzeń osobowości wg ICD-10

• 5 Podział zaburzeń osobowości wg DSM IV

• 5.1 Definicja zaburzeń osobowości wg DSM IV oś II

• 5.2 Niektóre z zaburzeń:
  

Objawy wg DSM IV

W przebiegu zaburzeń osobowości, które nie są efektem organicznego uszkodzenia mózgu, lub choroby psychicznej (oś I), występują zwykle następujące objawy:

• znacząco dysharmonijne postawy lub zachowania, wyrażające się w takich obszarach życia psychicznego jak: afektywność, kontrola zachowań impulsywnych, style myślenia lub przeżywania, relacje z innymi osobami;

• wzorce zachowań trwają przez długi okres i nie są ograniczone do zaostrzenia innego zaburzenia psychicznego;

• wzorce zachowań utrudniają funkcjonowanie oraz relacje z innymi osobami;

• zaburzenia osobowości rozpoczynają się w okresie dzieciństwa lub adolescencji i trwają w okresie dorosłości;

• subiektywne uczucie dyskomfortu w przebiegu zaburzeń osobowości pojawiaja się zwykle w późniejszym okresie jej trwania;

• zaburzenia te prowadzą zwykle do gorszego funkcjonowania społecznego lub zawodowego.

Podział zaburzeń osobowości wg ICD-10

• Specyficzne zaburzenia osobowości F60

• Osobowość paranoiczna F60.0

• Osobowość schizoidalna F60.1

• Osobowość dyssocjalna F60.2

• Osobowość chwiejna emocjonalnie F60.3

• Osobowość chwiejna emocjonalnie typ impulsywny F60.30

• Osobowość chwiejna emocjonalnie typ borderline F60.31

• Osobowość histrioniczna F60.4

• Osobowość anankastyczna F60.5

• Osobowość lękliwa (unikająca) F60.6

• Osobowość zależna F60.7

Podział zaburzeń osobowości wg DSM IV

• Osobowość paranoiczna 301.0

• Osobowość schizoidalna 301.20

• Osobowość schizotypowa 301.22 (F21 dla ICD-10)

• Osobowość antyspołeczna 301.7

• Osobowość borderline 301.83

• Osobowość histrioniczna 301.50

• Osobowość narcystyczna 301.81 (F60.8 dla ICD-10)

• Osobowość unikająca 301.82

• Osobowość zależna 301.6

• Osobowość anankastyczna 301.4

• Nieokreślone zaburzenie osobowości 301.9

Definicja zaburzeń osobowości wg DSM IV oś II

Przewlekle trwający wzorzec patologicznych zachowań i przeżywania manifestujący się w zakresie poznawczej, afektywnej, interpersonalnej, kontroli impulsów ; stabilność tych wzorców, czyli sztywność zachowań prowadzi do pogorszenia funkcjonowania.

Niektóre z zaburzeń:

• paranoiczne zaburzenie osobowości - przewrażliwiony, podejrzliwy i autorytarny

• schizoidalne zaburzenie osobowości - aspołeczny, "samotnik", niepodobny do schizofrenika

• schizotypowe zaburzenie osobowości - schizofreniczny, bez halucynacji lub urojeń

• osobowość unikająca - wycofany z kontaktów społecznych, nadwrażliwy

• osobowość bierno-agresywna - negatywne nastawienie i bierny opór względem wymagań otoczenia

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

OSOBOWOŚĆ zintegrowana struktura cech przeżywania i zachowania jednostki, która wpływa na utrzymywanie relacji jednostki z otoczeniem (jest to coś , co odróżnia nas od innych osób) . Osobowość prawidłowo zintegrowana to osobowość o równolegle rozwiniętych i dopełniających się sferach os. :

• sfera emocjonalna

• sfera intencjonalno-poznawcza

• sfera motywacyjna

• sfera potrzeb

W zaburzonej osobowości mamy do czynienia najczęściej z niepełną integracją struktury osob. Lub nieprawidłową czy patologiczną integrację.

NIEPEŁNA INTEGRACJA STRUKTURY OSOB.

Na pewnym etapie, życie się zatrzymało , rodzice nie zajmują się rozwojem dziecka , następuje etap samorozwoju . Normalnie rozwinięta osoba posiada IQ=70 , lecz emocjonalnie jest na etapie kilkunastoletniej osoby - jest to osobowość niedojrzała , osobowość niepełna , czyli ta , która w toku rozwoju zatrzymała się .

Zaburzenia osobowości to utrwalone wzorce zachowań, odmienne od powszechnych w danej kulturze i środowisku , zaburzenia te charakteryzują się odmiennym sposobem przeżywania i odnoszenia się do innych ludzi niż ten , który obowiązuje w danej grupie : zaburzenia osob. Formują się w dzieciństwie , są względnie trwałe i na całe życie , łączą się z brakiem elastyczności w reagowaniu i zachowaniu. Niepełna integracja struktury osob. Łączy się ze stopniem rozwoju osobowości i zintegrowana spójność różnych elementów składowych dających podstawę danej osobowości. Do niepełnej integracji osobowości należy osobowość niedojrzała , charakteryzuje się ona zahamowaniem rozwoju psychospołecznego , a wyraża się w infantylności przeżywania i zachowania połączonej z dziecięcym funkcjonowaniem .

CECHY OSOBOWOŚCI NIEDOJRZAŁEJ

• natychmiastowe uzyskanie gratyfikacji w przyjemności (gratyfikacji materialnej)

• kierowanie się dążeniem do natychmiastowego rozwiązywania tylko swoich spraw (pseudoegoizm)

• przewaga emocjonalnych aspektów w zachowaniu dorosłego człowieka wobec racjonalnego podejścia do problemu

• brak niezbędnych mechanizmów radzenia sobie z sytuacjami stresującymi

• brak odpowiedzialności za swoje zachowanie , przerzucanie winy na drugie osoby

• brak kontroli nad swoim zachowaniem i nad osobami za które jednostka jest odpowiedzialna

OSOBOWOSĆ HISTERYCZNA ( określana jako niestała emocjonalnie )

• chwiejność i płytkość uczuć

• skłonność do dramatyzowania i teatralność ( wzmożona ekspresja słowna i ruchowa )

• egocentryzm zachowania

• labilność nastroju(od strachu do radości)

• silne dążenie do uzyskania aprobaty drugiego człowieka poprzez zwracanie na siebie uwagi

• częste manipulowanie osobami dla uzyskania ich akceptacji

O osobowości nieprawidłowej mówimy wtedy , gdy w toku rozwoju jednostki pewne cechy osobowości uległy HIPERTROFII (nadmierny rozwój), inne natomiast nie rozwinęły się wcale .

Do typu osobowości nieprawidłowej patologicznie należą :

• O. paranoidalna

• O. narcystyczna

• O. bierno-zależna

O. PARANOIDALNA ( często zwana paranoiczną) :

- nadmierna podejrzliwość

• brak tolerancji na krytykę

• zaciętość i nie wybaczanie krzywd

• wrażliwość na swoje niepowodzenia

• poczucie odrzucenia i mniejszej wartości

• opaczne interpretowanie czyjegoś zachowania i odmiennie

O. NARCYSTYCZNA ( zwana osob.autokreacji) charakteryzuje się :

• wybujałym poczuciem własnej wartości i ważności

• ekshibicjonistyczna potrzeba stałego podziwiania się

• domaganie się nieustannej admiracji (podziwiania ) ze strony otoczenia

• fantazjowanie na temat własnego wyglądu , zachowania

• bezkrytyczne podejście do siebie i egoizm w swoim zachowaniu

ZABURZENIA OSOB. U DZIECI

Osobowość dziecka jest w trakcie stawania się. Definiuje się ją jako całość mechanizmów regulacyjnych , zorganizowanych wokół struktury „ja” , które wyzwalają i regulują zachowanie dziecka .Osobowość nie jest dana człowiekowi , rozwija się etapami :

I etap wiek 3-6 lat tworzy się osobowość autonomiczna , którą cechuje wyodrębnienie się struktury „ja”, czyli powolna tożsamość

II etap wiek 7-11 lat charakteryzuje się osobowością integracyjno-zależną, potrafi dokonywać wyboru, potrafi doceniać relacje z otoczeniem , wrażliwa na reakcję otoczenia na niego samego

III etap 12-17 lat - kształtowanie się pełnej dojrzałej osob.

Zaburzony typ osobowości dziecka - osobowość o rysach socjopatycznych ; cechuje się zaburzeniami procesów emocjonalno-motywacyjnych

OBJAWY :

• częste wybuchy złości i gniewu

• impulsywność reakcji z nadpobudliwością psychoruchową

• słaby rozwój uczuć wyższych ( empatii)

• dążenie do niezależności i dominacji nad drugimi osobami

• dążenie do zadawania cierpienia i bólu drugim osobom

ETIOLOGIA :

• brak lub wadliwy proces identyfikacji

• wadliwy system wymagań wobec dziecka

• deprywacja podstawowych potrzeb psychologicznych w młodszym wieku dziecka

ZABURZENIA OSOBOWOSCI - PSYCHOPATIA

PSYCHOZA - zaburzenie psychiczne , choroba psychiczna

Profesor Kretshmer stwierdził , że psychopatia jest degradacją moralną , czyli upośledzeniem kontaktów międzyludzkich . Podał jako pierwszy , że psychopaci istnieją od zarania dziejów i w „gorących” czasach trzymają się u steru władzy , natomiast w czasach „zimnych” my nimi rządzimy. Oni zawsze są , ale wtedy gdy jest norma , stabilizacja społeczna osobowość psychopatyczna jest ukryta, w gorących okresach ludzkości te osobowości się uaktywniają .

Psychopatia jest nieprawidłowym rozwojem osobowości , wiąże się z trwałym defektem w strukturze osobowości w taki sposób, że w trakcie rozwoju osobowości jednostki jedne cechy osobowości uległy hipertrofii ( przerostowi ) , a drugie nie rozwinęły się w ogóle - DSN 4 w klasyfikacji chorób wg WHO

W zaburzeniu psychopatycznym defekt dotyczy sfery emocjonalnej . Jeżeli ktoś nie potrafi dać sobie rady ze swoimi uczuciami - cechy sfery emocjonalnej ulegają stłumieniu . Mówi się wtedy, że dana osoba pozbawiona jest uczucia empatii , nie potrafi się wczuć w uczucia innych ludzi .

Cechy osobowości psychopatycznej :

1. upośledzenie umiejętności nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi na podstawie głębszych związków emocjonalnych

2. manipulowanie ludźmi w celu zaspokojenia własnych potrzeb i racjonalizowania celów

3. brak tzw. wglądu w siebie , czyli bezkrytycyzmu zachowania

4. brak poczucia winy z wyolbrzymionym poczuciem krzywdy

5. nieumiejętność wyciągania wniosków z przeżytych doświadczeń

Jeśli występuje deficyt emocjonalny wtedy uaktywnia się cecha nieumiejętności nawiązywania kontaktów i manipulacja . Psychopata nie ma poczucia moralności . Ludzie służą mu jako przedmioty , które wykorzystuje w celu realizacji własnych potrzeb . Upośledzenie kontaktów powoduje , że psychopaci inaczej dochodzą do ludzi . Aby zdobyć sympatię innych ludzi psychopata manipuluje nimi .

Poczucie krzywdy = brak poczucia winy ( brak sumienia )

f) deficyt lęku czyli niski poziom lęku psychicznego :

• impulsywność w zachowaniu

• niekontrolowana agresja

• brawurowość

• błędy w ocenianiu sytuacji społecznej

7. lęk fizyczny o własne ciało ( nadmiar lęku )

PSYCHOPATIA JAKO CIERŃ DUSZY - Antoni Kępiński - psychopata sam cierpi , jako człowiek cierpiący zadaje cierpienie innym ludziom . Charakterystyczne u psychopaty jest postawa biorąca nad postawą dającą . Psychopata widzi , że jest odrzucany ale nie wie dlaczego , ma własny kolec , którego nie potrafi wyrwać .

UWARUNKOWANIA , PRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHOPATYCZNYCH

1. czynniki psychologiczne ( uzależnione od potrzeb , od siebie samego )

2. czynniki społeczno - kulturowe

3. czynniki biologiczne

AD. 1

1. koncepcja deprywacji potrzeb ( prof. Spitz ) warunkuje psychopatię jako brak podstawowych potrzeb psychicznych tzn. potrzeby miłości , akceptacji , bezpieczeństwa , przynależności

2. koncepcja narcyzmu - dotyczy ona procesu uspołecznienia dzieci , czyli powolnego niwelowania cech narcystycznych . Wg psychoanalityków każdy z nas rodzi się jako osoba narcystyczna . Proces uspołecznienia powoduje , że te cechy są usunięte

3. koncepcja niedorozwoju superego - dotyczy zaburzonego procesu identyfikacji z osobami znaczącymi w rodzinie . Zaburzone jest wytwarzanie obrazu samego siebie w szczególności sylwetki moralnej jednostki . Psychopata nie ma sumienia w skutek zaburzonej identyfikacji

AD. 2

Do tych czynników zaliczamy :

• postawy wychowawcze rodziców

• style wychowania

• wartości normy środowiska

• zasady postępowania ( ogólnie , dekalog zachowań jakie przedstawia dziecku rodzina )

AD. 3

1. dziedziczenie skłonności - występowanie pewnych cech społecznie nieakceptowanych

2. aberracje chromosomalne - dotyczy dodatkowego chromosomu Y w kodzie genetycznym psychopaty

Dziedziczone są najczęściej cechy charakterologiczne jak np. impulsywność . Dodatkowy chromosom powoduje zwiększoną impulsywność . Niski poziom bodźca wywołuje nadmierną reakcję .

1. Antyspołeczne zaburzenia osobowości - socjopatia

2. Zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych : 1. Psychologiczna problematyka wszystkich uzależnień ; 2. Diagnozowanie nadużywania substancji psychoaktywnych

3. Uzależnienie spowodowane alkoholem : 1. Teorie uzależnienia alkoholem i kryteria ; 2. Negatywne skutki uzależnienia , społeczne skutki uzależnienia

4. Uzależnienie od narkotyków : 1. Objawy uzależnień, przyczyny; 2. Pomoc farmakologiczna i psychologiczna

5. Zaburzenia seksualne, dysfunkcje i rodzaje

6. Nadużycia i przemoc (przemoc w domu, jej rodzaje, przemoc w instytucjach, szkołach, pracy, mobbing

7. Depresje i samobójstwa dzieci i młodzieży : 1. Dynamika zachowań samobójczych, przyczyny tych zaburzeń; 2. Pomoc farmakologiczna i psychologiczna

ANTYSPOŁECZNA OSOBOWOŚĆ - SOCJOPATIA to zaburzenia osobowości w zakresie trwałych cech, które powodują, ze jednostka spostrzega siebie i rzeczywistość w sposób uogólniony i nieprzystosowany.

Wśród całej populacji socjopatow jest 2 -3 %. Najwięcej socjopatow to osobniki o płci męskiej .

SOCJOPATA - zaburzona jednostka w kontaktach społecznych z drugim człowiekiem .

Cechy charakterystyczne tego zjawiska :

1. socjopata ma zachowanie antyspołeczne bez wystarczającej motywacji - socjopatia zachowuje się zawsze niezgodnie z ogólnie panującymi zasadami zachowania, prawa. Wśród tych osobników istnieją jednostki, które planują swoje zachowania, liczą na jakieś korzyści. Inni zaś krzywdząc drugiego człowieka nie maja w tym wyraźnego celu, nawet nie wiedza czemu to robią (brak motywacji w zachowaniu). Zachowanie antyspołeczne socjopaty sprawia często wrażenie bezcelowych, impulsywnych, irracjonalnych; charakteryzujące się perswazyjna impulsywnością (natychmiastowa reakcja na bodziec)

2. brak sumienia i odpowiedzialności wobec innych:

• brak wstydu, poczucia winy i skruchy, osoby te nie są zdolne do głębokiej troski o drugiego człowieka

• kontakty międzyludzkie są u socjopatow płytkie, nastawione na eksploracje drugiej osoby

• kłamliwość i manipulowanie jednostka

• nieprzywiazywanie się do drugiego człowieka, brak reakcji na zaufanie, miłość i czułość; socjopata nie odbiera sygnałów z otoczenia, nie reaguje na przykłady innych, na to co jest norma, na tłumaczenie danych sytuacji. Relacje z druga osoba jest zaburzona, socjopata jest jakby za szyba i nie widzi swoich złych nawyków, zachowań jako złe, niezgodne z norma

• socjopata ma naruszona strukturę emocjonalna - brak miłości w dzieciństwie; do socjopatii trzeba dojść aby znaleźć drogę do wyeliminowania tego zaburzenia

3. ubóstwo emocjonalne :

• płytkość i ubogie emocje

• niemożność wzruszeń

Trudno jest zdiagnozować socjopatow, dokonują rzeczy irracjonalnych, bezmyślnych, są bohaterami kronik kryminalnych, itp.

4 PODSTAWOWE CZYNNIKI, KTÓRE TRWALE ZABURZAJĄ OSOBOWOŚĆ O CECHACH SOCJOPATYCZNYCH

1. rodzina i otoczenie

• postawy rodzicielskie

• deprywacje potrzeb psychologicznych

• patologiczna osobowość matki lub jej brak

• nieprawidłowy system kar i nagród

Teorie psychologiczne upatrują źródło zaburzeń psychologicznych w nieprawidłowych stosunkach w rodzinie. Deprywacje potrzeb w dzieciństwie - dziecko potrzebuje uczuć miłości, przynależności, bezpieczeństwa. Patologiczna osobowość matki kształtuje osobowość dziecka. Jest to matka chwiejna emocjonalnie - chwiejność powoduje poczucie odrzucenia u dziecka; jest to najgorszy rodzaj patologicznej osobowości matki : raz karze, raz nagradza za takie samo zachowanie. Jeżeli dziecko jest niekochane, odrzucane, jego osobowość będzie się kształtować negatywnie. „Jeżeli jestem zły, gorszy, to lepszy już nie będę”. Dzieci o rysach patologicznych były wciąż karane, takie dziecko z czasem się uodparnia na kolejne kary. Do socjopatii przyczynia się tez niespójność postaw rodzicielskich, nierówność ta tez może być ważnym czynnikiem do kształtowania się rysów socjopatycznych .

2. deficyt procesów uczenia się, czyli trudność w przyswajaniu nowej wiedzy

Socjopata nie rozumie pewnych kwestii odrzuca je, nie przyjmuje tego do wiadomości - nie potrafi przyswoić treści społecznych, nie wyciąga wniosków z doświadczeń

3. czynnik genetyczny

mówi o tym, ze niektóre cechy , jak impulsywność dziedziczymy po naszych rodzicach

4. czynnik fizjologiczny

dotyczy dysfunkcji układu nerwowego. Związany jest z czynnikami, które warunkują upośledzenie umysłowe, wszelkiego rodzaju urazy, czynniki prenatalne i postnatalne

Nie ma 1 czynnika, który warunkował by jakiekolwiek zaburzenie. Jest to zawsze uwarunkowane wieloczynnikowo: kilka czynników nakłada się na siebie .

Terapia socjopatów

Istnieją 3 rodzaje form pomocy w zakresie socjopatii :

• terapia indywidualna

• terapia grupowa w otoczeniu podobnych osobowości

• leczenie farmakologiczne

Terapia indywidualna socjopaty nastawiona jest na zmotywowanie poczucia winy, na wytworzenie jej, człowiek który ma poczucie winy znaczy, ze myśli o swoim zachowaniu. Terapia jest długotrwała i wymaga określonego planu. Trudno jest osiągnąć zamierzony cel w wytworzeniu poczucia winy .

Terapia grupowa polega na zastosowaniu psychodramy. Pacjenci musza się wczuć w odtwarzana rola, czyli w uczucia odgrywanego bohatera. Ta forma terapii odnosi większe skutki niż terapia indywidualna, gdyż socjopaci zaczynają analizować i kontrolować własne zachowanie poprzez odgrywane wcześniej role.

Kryteria rozpoznawania socjopatii :

1. zachowanie antyspołeczne powinno być długotrwałe, charakteryzować się takimi cechami, jak: nawykowe kłamstwa, wczesne nadużywanie alkoholu, wczesne podejmowanie życia seksualnego, nagminne łamanie norm i pewnych zasad w domu i w szkole (objawy długofalowe)

2. występowanie w osobowości aktualnej co najmniej 4 spośród negatywnych zachowań: kradzieże, ciągłe przejawy agresji i impulsywności, brak odpowiedzialności za swoje zachowanie, łamanie prawa, nieprzestrzeganie zobowiązań finansowych (USA)

25.02.2000 ćwiczenia

DYSLEKSJA I DYSGRAFIA

Podział psychologii klinicznej za podstawę bierze wiek człowieka: psychologia kliniczna dziecka, wieku dorastania i adolescencji, wieku dojrzałego i starości. W każdym z tych okresów zaburzenia są inne i mają inny przebieg.

DYSLEKSJA I DYSGRAFIA wiąże się z zaburzeniami rozwoju, które utrudniają nabycie umiejętności czytania i pisania w przewidzianym w programie czasie nauczania.

Pojęcia te nie są identycznie definiowane w literaturze, często unika się tych pojęć i stosuje się pojęcia zastępcze takie jak trudności w pisaniu dysgrafia, dysortografia, grafastenia. Zaburzenie te nie jest wynikiem mniejszej sprawności intelektualnej. Przyczyn dysleksji upatrywano w uwarunkowaniach genetycznych, ale związek taki nie istnieje.

H.Spionek upatruje przyczyn dysleksji w opóźnieniu percepcji wzrokowej, słuchowej i kinestetyczno - ruchowej. Rodzaj i stopień zaburzonej funkcji pozostaje w związku z typem objawów trudności w czytaniu i pisaniu. Dysleksja i dysgrafia wg Spionek to takie trudności w czytaniu i pisaniu, które są spowodowane deficytami rozwojowymi funkcji percepcyjno - motorycznych obliczonymi w stosunku do wieku dziecka a ocenionymi również w relacji do jego ogólnego poziomu umysłowego .

Uzależnienie od środków psychoaktywnych

ŚRODEK PSYCHOAKTYWNY - zgodnie z definicją WHO za środek psychoaktywny uważa się papierosy (nikotyna), kofeina, teina, alkohol, narkotyki, lekarstwa.

Uzależnienie od środków psychoaktywnych (drug dependse) jest uzależnieniem od substancji, które spożywa się regularnie z odpowiednią częstotliwością i ilością, w skutek czego doprowadzają one do zmian mózgowych, które w konsekwencji powodują zachowania uznawane w każdej kulturze za nieprzystosowawcze. W psychologii klinicznej jest bardzo wiele kryteriów służących do diagnozowania uzależnienia od środków psychoaktywnych. Istnieje 9 kryteriów uzależnień. Wg WHO są to :

1. substancja jest często używana w większych ilościach i przez dłuższy czas

2. nieodparta chęć używania danego specyfiku

3. przeznaczanie dużej ilości czasu na zdobycie substancji

4. częste przypadki znajdowania się pod wpływem danego specyfiku lub doznawania objawów zespołu abstynencyjnego

5. powolna rezygnacja z pozostałej aktywności społecznej i zawodowej

6. nadużywanie substancji pomimo świadomości jej szkodliwości i mimo problemów natury zawodowej, rodzinnej i społecznej wynikających z nadużywania substancji

7. wyraźne zwiększanie ilości substancji co najmniej o 50% tak, aby dojść do poprzednich objawów intoksykacji

8. występowanie charakterystycznych objawów abstynencyjnych (fizycznych i psychicznych)

9. nadużywanie substancji w celu łagodzenia objawów abstynencyjnych

Każde kryterium dotyka takie aspekty jak: regularność w czynnościach oraz zwiększanie ilości substancji i nieodparta chęć używania jej. Kolejny aspekt uzależnienia dotyczy zachowań towarzyszących w zdobywaniu substancji uzależniających (chomikowanie, ukrywanie, manipulowanie). Sens życia uzależnionych polega na organizowaniu sobie życia wokół danej substancji (poczucie bezpieczeństwa w momencie posiadania substancji). Innym ważnym aspektem obejmującym kilka kryteriów uzależnienia jest zespół abstynencyjny. Są to 3 grupy kryterialne, które można przedstawić tak:

1. utrata kontroli jakościowej i ilościowej nad daną substancją

2. występowanie zespołu abstynencyjnego (jest to psychiczne i fizyczne objawy występujące po odstawieniu substancji psychoaktywnej)

3. nieprawidłowe funkcjonowanie osoby uzależnionej w obszarze rodziny, pracy, grupy społecznej.

Powody nadużywania środków psychoaktywnych :

• dany specyfik po prostu smakuje. Jakość po dłuższym czasie używania traci na ważności, później liczy się tylko ilość, obojętnie czego, byle tylko wywołało efekt intoksykacji

• czynniki osobowościowe: biorą osoby słabe psychicznie, z niedojrzałą emocjonalnie osobowością, mające zbyt małe mechanizmy obronne, osoby zakompleksione, nie potrafiące radzić sobie z sytuacjami stresującymi, trudnymi, z natłokiem problemów i traum psychicznych, osoby nie mające własnego zdania, słabi z poczuciem osamotnienia

• osobowości silne, szybko tracące kontrolę nad swoimi reakcjami impulsywnymi, nadpobudliwi, z tendencją do szybkiego rozwiązywania problemów

• motyw uzależnienia może również wystąpić jako uwarunkowanie dziedziczne (wzrastanie w rodzinie z problemem alkoholowym, naśladownictwo i proces identyfikacji z wartościami i normami panującymi w danej rodzinie, przyjmowanie ich sposobów radzenia sobie z problemami)

• naśladownictwo w grupach rówieśniczych - bierze dla szpanu, aby zdać egzamin

Skutki działania środków psychoaktywnych (natychmiastowe) :

• psychologiczne - stan przyjemności (subiektywne odczucie euforii)

• fizyczne - stan zwiększonych możliwości

• osobowościowe - wzrost poczucia własnej wartości, obniżenie poczucia osamotnienia

Skutki daleko idące są zależne od rodzaju danego specyfiku .

UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU - ALKOHOLIZM (uzależnienie alkoholowe) jest to stan lub choroba, w przebiegu której występują specyficzne zaburzenia psychiczne i somatyczne powstałe pod wpływem nadużywania alkoholu. Uzależnienie alkoholowe jest procesem, ma swoją dynamikę rozwoju a wiec początek i stan zejściowy .

FAZY DZIAŁANIA ALKOHOLU NA ORGANIZM CZŁOWIEKA W ZALEŻNOŚCI OD STĘŻENIA

Rodzaj fazy		Stężenie		Objawy zachowania
dysforyczna		Do 1%		Poprawa nastroju, zwiększenie pewności siebie, obniżenie pojemności uwagi, zaburzenia w spostrzeganiu, początkowe zaburzenia psychosomatyczne
Euforyczna		Od 1 - 2%		Zwiększona poprawa nastroju, zwiększenie poczucia syntonii, zaburzenia krytycyzmu, wyraźne zaburzenia psychosensomotoryczne
Ekscytacyjna		Od 2 - 3%		Całkowite zamroczenie, zaburzenia mowy i równowagi, zahamowanie procesów myślowych, bezkrytycyzm, nudności i wymioty
Narkotyczno - porażenna		Powyżej 3%		Sen narkotyczny, zaburzenia czynnościowe ośrodka oddechowego i ośrodka układu krążenia, zanik odruchów prostych, szczękościsk, drgawki Faza porażenna - porażenie ośrodkowego układu krążenia i oddychania, głęboki sen narkotyczny o cechach odkorowania, rozluźnienie mięśniowe, zejście śmiertelne

ZESPÓŁ ABSTYNENCYJNY - (uzależnienie od alkoholu) to fizyczne, psychiczne, a nawet społeczne objawy po odstawieniu alkoholu. Kryteria uzależnienia od alkoholu :

1. uzależnienie psychiczne : silna chęć spożycia danego specyfiku, występowanie myśli natrętnych o potrzebie wypicia, szukanie okazji do wypicia. To kryterium występuje we wszystkich typach uzależnień. Powstaje od długotrwałości zażywania danego specyfiku. Człowiek uzależniony - jego myśli i działania są skierowane w jednym kierunku - na alkohol. Wynikiem takiego nastawienia jest manipulacja. Uzależnienie psychiczne jest najtrudniejsze do zniwelowania

2. uzależnienie fizyczne czyli utrata kontroli nad spożywanym alkoholem. Rodzaje :

1. utrata kontroli ilościowej

2. utrata kontroli jakościowej

3. utrata kontroli sytuacyjnej - osoba uzależniona nie potrafi sobie poradzić z przymusem picia. Wiąże się to z utratą towarzystwa, z którym dana osoba kiedyś przebywała

3. zespół abstynencyjny - objawy: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, zaburzenia naczyniowo - ruchowe (bóle i zawroty głowy, duszności, kołatanie serca, zaburzenia tętna)

4. zaburzenia psychiczne - niepokój, lęk napadowy, euforia na zmianę z depresją, koszmary senne, drażliwość, impulsywność przechodząca do agresywności, zaburzenia psychomotoryczne - obniżenie koordynacji, bóle szyjne.

Te kryteria uzależnienia zazwyczaj kojarzą się ludziom z białymi myszami, białą gorączką, itp. Dotyczą one każdego, kto długotrwale zażywa środek psychoaktywny.

Nadmierne zażywanie alkoholu pomimo zaburzeń zespołu abstynencyjnego prowadzi do zaburzeń psychotycznych. Jest tutaj charakterystyczne zaburzenie zwane chorobą Korsakowa (widzenie myszy, czucie na skórze insektów), innymi rodzajami zaburzeń są omamy.

Choroby spowodowane nadużywaniem alkoholu :

• choroby układu krążenia - uszkodzenie tkanki mięśnia sercowego, ciężka niewydolność serca

• choroby układu pokarmowego - przewlekły nieżyt żołądka, dotyczy to choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, zapalenie lub zanik mięsni wątroby (marskość)

• choroby układu wydalania - przewlekłe schorzenia nerek dochodzące do zapaleń kłębuszków nerwowych (niewydolność nerek)

• zniszczenie układu mięśniowego - brak sprawności mięśniowej

• zniszczenie układu nerwowego - obniżenie funkcji psychicznych w mózgu, zaburzenia wzrokowe, bóle głowy, zaburzenia procesów poznawczych (pamięci, uwagi, spostrzegania) - występowanie PALIMPSESTY (chwilowy zanik pamięci lub długotrwały)

FAZY POWSTAWANIA CHOROBY ALKOHOLOWEJ

Faza			Charakterystyka
Początkowa			czas w pełni kontrolowanego picia picie najczęściej w towarzystwie szukanie alkoholu w celu odprężenia się emocjonalnego i psychicznego
Zwiastunowa Jest jeszcze do odwrócenia			zwiększenie ilości wypijanego alkoholu bagatelizowanie i pomniejszanie picia następują krótkie zaniki pamięci nawet po wypiciu niewielkiej ilości alkoholu (tzw. palimpsesty) zanik krytycyzmu wobec własnego picia picie w sposób zachłanny ( „na zapas”)
	Krytyczna Ogromny przymus picia ale alkoholik ma jeszcze poczucie winy	potajemne zaopatrywanie się w napoje alkoholowe (magazynowanie rezerw) zmiany w zachowaniu w czasie picia (rozrzutność) popijawy 2-3 dniowe (ciągi pijackie) psychoza poronna - omamy związane z parodniowym piciem częste upijanie się do nieprzytomności zaburzenia nastroju, z drażliwością i wybuchowością zburzenia fizjologiczne , sercowo - naczyniowe obniżenie potencji płciowej opuszczanie pracy zaprzeczanie , manipulowanie (poczucie winy zagłuszane alkoholem)
	Końcowa Kończąca się zejściem śmiertelnym	regularne ranne picie picie w samotności obniżenie tolerancji na alkohol drżenie rąk jako efekt uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego degradacja społeczna w formie utraty pracy, izolacji od środowiska, rozbicie rodziny psychoza alkoholowa kończąca się delirium tremens - omamy wzrokowe, słuchowe i węchowe ( choroba Korsakowa)

PRZYCZYNY I UWARUNKOWANIA CHOROBY ALKOHOLOWEJ :

1. ciekawość (najmniej zagrażająca)

2. alkohol jako mechanizm obronny (sporadyczne sięganie po alkohol - np. zapijanie problemów lub chwilowych niepowodzeń)

3. uwarunkowania środowiskowe (rodziny z problemem alkoholowym) - poprzez modelowanie, internalizację norm rodziców

4. uwarunkowania osobowościowe - profesor Hill podał 4 rodzaje osobowości podatne na uzależnienie od alkoholu :

1. osobowość silna nie przejawiająca swoim zachowaniem słabości, jednostka bezkrytyczna, egocentryczna a nawet egoistyczna

2. osobowość aspołeczna - agresywna jednostka, u której łatwo powstają emocje

3. osobowość słaba psychicznie - bezradna, o niskiej samoocenie, często niezadowolona z życia, nieśmiała

4. osobowość zneurotyzowana - z cechami depresji, smutku, bezsensu życia

są to typy wypracowane w teorii

5. cechą alkoholu jest to, że działa on pozytywnie (etanol - składnik alkoholu, dobry transmiter, zwiększa połączenia synaptyczne i powiązane jest z wydzielaniem dopaminy , która z kolei powoduje euforię)

POMOC :

1. INDYWIDUALNA - dotyka samej jednostki uzależnionej :

1. psychologiczna , terapia , techniki relaksacyjne

2. medyczna , środki farmakologiczne

2. GRUPOWA poprzez psychoterapię rodziny człowieka uzależnionego, psychoterapia uzależnionego w grupie uzależnionych

UZALEŻNIENIA NARKOTYKOWE. MOTYWY , PRZYCZYNY, RODZAJE.

Narkotyki są plagą XX wieku. Branie wiąże się z poczucia bezsensu życia , osamotnienia , albo dla szpanu. Narkotyki są obecnie w „modzie” .

Narkomania jest to uzależnienie psychiczne, fizyczne i społeczne od środków narkotycznych pochodzenia naturalnego lub syntetycznego. Podział narkotyków :

1. środki pochodzenia naturalnego : opium, heroina, morfina, kodeina

2. środki pochodzące z konopii indyjskich : haszysz, marihuana,

3. narkotyki stanowiące pochodną rośliny coca - kokaina

4. środki narkotyczne z tzw. grupy amfetaminowej (pobudzające) - amfetamina

Podział wg objawów i działania na człowieka :

I objawy fizyczne

II zachowania behawioralne

III skutki i następstwa

1. ŚRODKI WZIEWNE - kleje itp.

• objawy fizyczne - zapach rozpuszczalnika, kichanie, katar, załzawione oczy, nudności, poranne wymioty (mogą ale nie muszą występować), bóle głowy

• zachowania behawioralne - tubki po różnego rodzaju pastach, klejach, zapach ciała przesączony zapachem rozpuszczalnika, silne pragnienie

• skutki - uszkodzenia wątroby, mikrouszkodzenia mózgu (zaburzenia pamięci, uwagi, zaburzenia wzroku, halucynacje) , anemia, zaburzenia układu wydalniczego - nerkowego

Środki wziewne są najbardziej rozpowszechnione w szkołach podstawowych i zawodowych

2. OPIUM, MORFINA, HEROINA (OPIATY)

• objawy fizyczne - ślady ukłuć na ciele, zamroczenia, często zwężone źrenice, brak apetytu, czasami nudności

• zachowania behawioralne - strzykawki, waciki, ampułki, wszystkie medyczne akcesoria niezbędne przy zastrzykach

• skutki - specyfik silnie uzależniający, skutki są widoczne na całym ciele : osłabione mięsień sercowy (układ krążenia), zaburzenia w układzie pokarmowym, trawiennym (zapalenie wątroby, liczne nadżerki śluzówki żołądka, żółtaczka zakaźna), zaburzenia układu moczowego.

• opiaty pozostawiają charakterystyczne brunatne plamy na ubraniach, ciele człowieka uzależnionego

• osoby nadużywające opiatów mają najczęściej zaburzoną sferę emocjonalną. Są bezkrytyczne wobec swojego zachowania, kłamią, manipulują ludźmi. Główną wartością osób uzależnionych jest środek narkotyczny

3. KOKAINA - środek pobudzający

• objawy fizyczne : krostowatość twarzy, egzemy rąk i nóg, katar, zapalenie spojówek, niepokój ruchowy (bardzo silny), bardzo mocno rozszerzone źrenice

• zachowania behawioralne : drobne pudełka lub worki foliowe z białym proszkiem, igły, strzykawki, rurki do wdychania

• skutki : urojenia prześladowcze, bardzo silne zmiany w osobowości, zniwelowanie uczuć wyższych (skutki dalsze nadużywania kokainy), przygnębienie lub agresja (fluktuacja nastrojów - skutki natychmiastowe)

4. MARIHUANA, HASZYSZ

• objawy fizyczne : słodkawa woń oddechu, przesiąknięte słodkawym zapachem włosy, ubrania, częsty kaszel, zwiększone łaknienie, zaburzenia koordynacji wzrokowo - ruchowej

• zachowania behawioralne : uwagę zwraca zapach starych palonych liści, brązowy nalot na palcach (niekoniecznie)

• skutki : silne halucynacje - wzrokowe, słuchowe, głębokie zaburzenia sfery osobowości, brak hamulców wewnętrznych, całkowity bezkrytycyzm, zburzenia pamięci i uwagi

Uzależnienie fizyczne to proces związany z brakiem danego środka w organiźmie człowieka, jest rezultatem wbudowania danego specyfiku , czyli związku chemicznego w cykl przemiany materii danej jednostki. Wbudowany do metabolizmu środek narkotyczny staje się niezbędny zachowania homeostazy biologicznej jednostki. Po odstawieniu narkotyku pojawia się zespół abstynencyjny w formie głodu narkotycznego, drgawek, dreszczy, bezsenności, wymiotów, bólów mięśni, uczucia umierania, braku apetytu.

Uzależnienie psychiczne pojawia się po parotygodniowym zażywaniu narkotyków i charakteryzuje się przymusem brania środka. Pojawia się objaw podniesionego lęku i złego samopoczucia, podniecenia lub podenerwowania, ciągły niepokój. Uzależnienie psychiczne łączy się z takimi elementami jak : czas brania narkotyku, cały rytuał towarzyszący braniu i sposobowi przyjmowania, ukierunkowanie uwagi narkomana na środek .

Uzależnienie społeczne wiąże się z nadużywaniem środka narkotycznego w grupie. Pociąga to za sobą bezwzględność w przestrzeganiu zasad, norm i rytuałów danej grupy.

NOWY SEMESTR Przemoc w rodzinie: rodziców wobec dziecka, przemoc wewnątrz małżeńska, przemoc dorosłych dzieci wobec rodziców Przemoc społeczna: przemoc w instytucjach pracy (mobbing), przemoc w szkole podstawowej, w szkołach wyższych, w środkach komunikacji, na stadionach Podkultury młodzieżowe: psychologiczne mechanizmy wchodzenia do grup młodzieżowych, psychologiczne koszty wchodzenia do podkultur młodzieżowych, itd. Sekty religijne: dlaczego ludzie odchodzą od najbliższych, itp. Funkcjonowanie człowieka w izolacji więziennej : jak funkcjonują kobiety a jak mężczyźni Przemoc w rodzinie Płaszczyzny przemocy: płaszczyzna prawna płaszczyzna moralna płaszczyzna społeczna płaszczyzna psychologiczna ad.1. PŁASZCZYZNA PRAWNA - przemoc dotyka ludzi ze względu na ustawy prawne, które karzą formy i skutki przemocy. Do niedawna przemoc była zawarta w artykule 184 kodeksu karnego ( paragraf 1,2 - znęcanie się psychiczne i fizyczne na członkach rodziny ). Przemoc na poziomie tej płaszczyzny jest rozpatrywana dopiero wtedy, gdy ofiara przemocy zgłosi fakt popełnienia wykroczenia organom ścigania lub sprawiedliwości np. art. 168 par. 1 - gwałt małżeński. Przemoc w rodzinie jest na ogół ukrywana ze względu na wstyd ofiary. Ad.2. PŁASZCZYZNA MORALNA - z perspektywy moralnej przemoc ujmuje się w kategoriach zła. Wszelkie formy cierpienia i krzywdy, skutki przemocy, podlegają jedynie sankcjom własnego sumienia sprawcy i jego winy, żalu za popełnioną krzywdę. Jeżeli sprawca odczuwa poczucie winy wtedy płaszczyzna moralna ma swoje odbicie w człowieku, natomiast brak poczucia winy, żalu za popełnione zło oznacza, że ta płaszczyzna jest poza człowiekiem - sprawcą. Ad.3. PŁASZCZYZNA SPOŁECZNA - związana jest z faktem rozpowszechnienia przemocy w społeczeństwie, jej wszechobecność. Ofiarami są tutaj nie tylko jednostki, ale przemocy doświadczają całe grupy ludzi. Społeczeństwo widzi przemoc wokół siebie, ale nie reaguje na nią lub reakcja pochodzi tylko od nielicznych jednostek. Ad. 4

Ad. 4. PŁASZCZYZNA PSYCHOLOGICZNA - w tej płaszczyźnie kładzie się nacisk na skutki przemocy, jakie odbiera ofiara oraz na mechanizmy powstawania przemocy w rodzinie. Pytaniem tutaj jest co przemoc jest w stanie zrobić z człowiekiem, jak sobie radzą ludzie dotknięci przemocą, jakie są skutki cierpienia i jak daleko one sięgają w psychice człowieka. Definicja przemocy ujmowana jest w trzy kategorie : Rodzaj zachowania przemocowego Intencje przemocy Skutki przemocy Ad.1. Definicja przemocy wg Kempego ograniczała się tylko do fizycznego krzywdzenia jednostki, dlatego też definicja ta jest obecnie nieadekwatna do rzeczywistości. Obecnie stosuje się definicję podana przez Centrum Pomocy Dzieciom i Dorosłym Krzywdzonych i Zaniedbanych : PRZEMOC to fizyczne lub psychiczne, umysłowe działanie na szkodę osoby wykorzystywanej seksualnie i zaniedbanej. ad.2. Przemoc traktuje się jako akt przeprowadzony ze świadomą lub nieświadomą intencją zadania cierpienia fizycznego lub psychicznego drugiej osobie. Przemoc zawsze łączy się z intencją zadania bólu drugiemu człowiekowi, jak zatem wyróżnić w pedagogice przemoc od karania? Odpowiedź tkwi w intencji pedagoga - jeżeli jego intencja jest pozytywna wtedy jego działanie jest traktowane jako karanie, które jest elementem wychowania. Przemoc ma miejsce wtedy, gdy karzący przerzuca swoje frustracje i niepowodzenia życiowe na pozostałych członków rodziny. Ad. 3. C. Kądziela: PRZEMOC jest to takie wywieranie wpływu na ludzi, w wyniku którego aktualny poziom rozwoju psychosomatycznego jest mniejszy od potencjalnego poziomu rozwoju. Przemoc jest tutaj skutkiem hamującym rozwój jednostki. Prof. Mellibruda podsumowuje przemoc jako skutek intencjonalnego działania sprawcy, czasami nie podjętego z premedytacją. Przemoc wiąże się z naruszeniem praw i dóbr osobistych jednostki, jest ona związana z brakiem mechanizmów obronnych jednostki lub osłabieniem samoobrony przez osoby doznające przemocy. Przemoc powoduje szeroko idące skutki zarówno w psychice jak i w życiu emocjonalnym jednostki.

Profilaktyka zaburzeń emocjonalnych

1. stres związany z rolą

2. bezpieczeństwo emocjonalne

3. odporność psychiczna

4. przezwyciężanie stresu

Psychologia kliniczna zajmuje się badaniem zaburzeń emocjonalnych. Zadaniem psychologii klinicznej jest diagnozowanie zaburzeń, terapia oraz profilaktyka.

Profilaktyka ma za zadanie określanie pewnych optymalnych warunków rozwoju człowieka: jego cech psychofizycznych, jego potrzeb i specyficznych cech zgodnych z jego potencjalnymi możliwościami.

Być odpornym na stresy to bycie odpornym na wszelkie trudne sytuacje życiowe oraz utrzymywanie napięcia emocjonalnego na poziomie umiarkowanym lub neutralnym. Napięcie emocjonalne, które nas motywuje do działania, podnosi naszą sprawność psychofizyczną ale tylko do określonego punktu krytycznego, który u każdego człowieka leży na innym poziomie (prawo Yerkesa-Dodsona). Nadmierne napięcie emocjonalne hamuje naszą sprawność do tego stopnia, że nie potrafimy wykonać najprostszego zadania będąc pod wpływem ogromnego stresu. Stres może mieć zabarwienie pozytywne lub negatywne. O jego wymowie decyduje człowiek, który przeżywa w danym momencie stres, czy jest on dla niego budujący czy nie.

Wszystkie stresy związane z zaistniałą sytuacją mają wspólną cechę, a mianowicie brak czegoś, np. przeciążenie, sytuacje frustracyjne (utrudnienia lub udaremnienia) czyli DEPRYWACJA. Do tych sytuacji zaliczamy także brak poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego lub jego zagrożenie - jest to zagrożenie poczucia własnej wartości, obawa przed interakcją społeczną, zaburzona i negatywna samoocena (niska samoocena rodzi brak poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego).

Na stres narażeni są przede wszystkim perfekcjoniści, nauczyciele będący z natury introwertykami, neurotycy. Kształtowanie realnej wizji samego siebie należy zacząć od realistycznej wizji samego siebie i dobieranie do niej zadań na miarę własnych możliwości i sił, należy wyodrębnić sytuacje, które mają negatywny wpływ na nasze emocje, a w sytuacjach, kiedy mamy do wykonania trudne zadanie lub w sytuacjach konfliktowych należy brać pod uwagę tylko problem a nie emocje.

Zaburzenia psychiczne.

ZABURZENIE PSYCHICZNE (PSYCHOZA) wg Pużyńskiego (leksykon psychiatrii) jest to ogół zaburzeń czynności psychicznych i zachowań, które są przedmiotem zainteresowań psychiatrii klinicznej (diagnostyki leczenia, profilaktyki, etiologii i patogenezy). Zachowania osób z zaburzeniem psychicznym mieszczą się poza wszelkim obrębem normy zachowań.

Zaburzenia psychiczne można podzielić na dwie grupy zaburzeń :

1. ZABURZENIA PSYCHOTYCZNE - PSYCHOZY tzn. stany chorobowe, w których występują urojenia, omamy, zaburzenia świadomości, poważne zaburzenia emocji i nastroju łączące się z zaburzeniami myślenia i aktywności, np. afekt, czyli działanie pod wpływem bardzo silnych i skrajnych emocji.

2. ZABURZENIA NIEPSYCHOTYCZNE, obejmujące nerwice i inne zaburzenia typu nerwicowego, np. reakcje adaptacyjne, część zaburzeń psychopatycznych, upośledzenie umysłowe, większość zespołów organicznych, zaburzenia osobowości, uzależnienie od alkoholu i innych substancji (toksykomania), niektóre dewiacje seksualne.

PSYCHOZY WG T. BILIKIEWICZA są to takie stany zaburzeń psychicznych, w których dochodzi do rozkładu osobowości i utraty kontaktu z rzeczywistością. Brak kontaktu może być spowodowany objawami zaburzeń spostrzegania, a więc omamy i złudzenia oraz stopniowe wycofywanie się do świata przeżyć wewnętrznych (np. autyzm psychotyczny - człowiek wycofuje się z relacji z otoczeniem), które może być spowodowane np. depresją reaktywną. Psychotyk jest to taki człowiek, który może być niebezpieczny dla siebie i dla innych, może być nieprzewidywalny i popełnić przestępstwo. Jest to kryterium wyodrębniające tę chorobę od innych, psychotyk może być niebezpieczny ze względu na treść swoich omamów i urojeń psychotycznych.

Przez procesy chorobowe rozumie się zaburzenia psychiczne, których dynamikę można prześledzić od momentu wybuchu choroby po jej zejście, i w których interweniować można leczniczo w trakcie ich przebiegu. Zalicza się do nich psychozy endo- i egzogenne, psychozy reaktywne i nerwice, toksykomanie oraz inne dynamiczne zaburzenia, trudne często do sklasyfikowania. PSYCHOZĄ nazywa się proces chorobowy o różnej etiologii, w przebiegu którego dochodzi do zasadniczego naruszenia integracji podstawowych przejawów psychiki, aż do pełnej ich dyskoordynacji oraz do zerwania kontaktu z rzeczywistością i podporządkowania swego postępowania jakościowo zmienionej psychice (przez jakościowe zaburzenia psychiczne rozumie się objawy, które występują u zdrowych ludzi, przynajmniej na jawie. Są to przede wszystkim urojenia, omamy, autyzm, rozkojarzenie, dereizm, objawy para- i ambipsychiczne: paralogia, paratymia, ambisentencja, ambitendencja, ambiwalencja, depresja, mania, zaburzenia świadomości). SCHIZOFRENIA Psychozy schizofreniczne zalicza się do psychicznych chorób endogennych, których etiologia nie jest wyjaśniona. Poszukiwania toczą się od lat, ale nadal brak jest zadowalającej teorii, która w stosunku do tej choroby dawałaby możliwość stworzenia dobrze naukowo uzasadnionej profilaktyki i metod w pełni efektywnego leczenia. W psychozach endogennych proces chorobowy pojawia się i postępuje nieomal niezależnie od warunków środowiska - zarówno u ludzi dotychczas zdrowych fizycznie i szczęśliwych, jak i sfrustrowanych oraz cieleśnie chorych. Termin schizofrenia został użyty po raz pierwszy w roku 1911 przez Eugena Bleulera, psychiatrę szwajcarskiego. W polskim tłumaczeniu najbardziej oddaje to pojęcie wyrażenie „psychozy rozszczepienne”. Termin schizofrenia zastąpił uprzednio stosowany proponowany przez E. Kraepelina: dementia praecox (otępienie wczesne), sugerujący psychozę, która w młodym wieku prowadzi do trwałego defektu emocjonalno - intelektualnego. E. Bleuler zwrócił uwagę, że wspólną cechę pewnej grupy psychoz stanowi rozszczepienie osobowości, polegające na dyskoordynacji między czynnościami intelektualnymi, uczuciowymi, popędowymi i woli. Drugą wspólną cechę schizofrenii stanowią tzw. objawy osiowe, do których zalicza się : AUTYZM - jest to pojęcie opisane przez E. Bleulera, które oznacza psychopatologiczny objaw polegający na znacznej przewadze zainteresowania się chorego swoimi przeżyciami wewnętrznymi i na postępującej utracie istotnego kontaktu ze światem zewnętrznym. Chory żyje swoimi pragnieniami i lękami, swoją wyobraźnią i wobec tego, że nie dzieli się z otoczeniem treściami swoich przeżyć, staje się coraz bardziej dla otoczenia niezrozumiały. Taka postawa wyizolowania i braku syntonii (współbrzmienia, współuczestniczenia w wydarzeniach realnego świata) sprawia, że otoczenie coraz częściej odnosi się do takiej autystycznej osoby krytycznie i czasem z dezaprobatą, a to w konsekwencji rani godność chorego i skłania go do jeszcze większego odsunięcia się od otoczenia i bardziej hermetycznego zamknięcia się w sobie. STĘPIENIE UCZUCIOWE - które jest konsekwencją, a zarazem i przyczyną pogłębiania się autyzmu w planie uczuciowym. Wyraża się utratą związków uczuciowych z innymi ludźmi i uczuciem pustki emocjonalnej w sobie. Chory staje się obojętny w stosunku do nawet poprzednio bliskich mu uczuciowo osób. Nie zjawiają się w odpowiednich sytuacjach reakcje współczucia, litości czy miłości.

Na każdą próbę wdarcia się w treść jego przeżyć, lub próbę wciągnięcia chorego w jakieś konkretne działanie, lub w kontakt ze światem zewnętrznym, chory reaguje oporem, a nawet gniewną drażliwością. ROZSZCZEPIENIE OSOBOWOŚCI - dochodzące w dalszym nasileniu do rozkojarzenia myślenia i do rozpadu osobowości. Z powodu braku kontaktu z rzeczywistością zaciera się granica własnej osobowości (jej integralność i odrębność). Prowadzi to do rozszczepienia a później nawet do rozdwojenia się osobowości albo nawet jej zwielokrotnienia. To znowu doprowadza do wewnętrznych dialogów, do uczucia owładnięcia albo ambiwalencji emocjonalnej, ambitendencji i ambisentencji. Rozszczepienie może spowodować zaburzenie toku i treści myślenia. Pojawiają się trudności w konstruowaniu zdań, trudności w dobieraniu słów, żeby określić to, co w danej chwili przeżywa. Chory tworzy neologizmy, będące zlepkiem kilku innych słów. Rozszczepienie osobowości jest procesem długotrwałym, dynamicznym i w fazie zejściowej może prowadzić do całkowitego rozpadu osobowości. W pierwszej fazie występuje brak adekwatności między zewnętrzną rzeczywistością a wewnętrznymi konstytucjonalnymi procesami psychicznymi. Kolejny etap rozszczepienia przejawia się brakiem równowagi i równoległości procesów poznawczych a procesami emocjonalnymi (paratymia), której towarzyszy brak reakcji mimicznych (paramimia) i modulowanie głosu (parafonia) [rozbicie związków pomiędzy procesami, które dotąd współgrały ze sobą, np. mówienie i myślenie]. Trzecim etapem i ostatnim jest rozszczepienie i rozdwojenie w obrębie poszczególnych procesów psychicznych. Objawy osiowe są sztucznie oddzielone od siebie, a tak naprawdę jest to dynamiczny układ, gdzie występuje sprzężenie zwrotne pomiędzy poszczególnymi elementami tego układu. Schizofrenia - poglądy na przyczynę schizofrenii wiążą przyczyny endogenne z innymi czynnikami wewnętrznymi - biologicznymi, np. zatrucia toksynami, na końcu są czynniki środowiskowe (psychospołeczne). Wg Bilikiewicza uwarunkowania schizofrenii są heterogenne, w tej grupie zaburzeń uczestniczą zarówno czynniki endogenne (genetyczne) i egzogenne (biologiczne i psychospołeczne). Z danych wynika, że około 1% populacji jest chorych na schizofrenię. Uleczalność tej choroby jest praktycznie możliwa ale po ustąpieniu objawów (zejściu) pozostaje coś, co nosi nazwę schizofrenii resztkowej lub defektem schizofrenicznym. Wyleczony człowiek ma jeszcze szczątkowe omamy i fragmenty urojeń, dlatego nie ma on całkowitej pewności czy są one związane z otaczającą go rzeczywistością czy mu się wydają.

Przemoc w rodzinie (cd). Agresja a przemoc. PRZEMOC - wg Wiesławy Kaczaran jest wymuszeniem na jednostce określonych zachowań, sposobów myślenia, wartościowania i interpretowania świata. Celem przemocy jest wymuszenie lub wywarcie określonego wpływu, co powoduje zmianę zachowania jednostki. AGRESJA - jest to każde zamierzone działanie mające na celu wymierzenie komuś krzywdy, zadania bólu i szkody fizycznej lub psychicznej. Celem agresji jest zaszkodzenie ofierze. Co to jest przemoc a co to jest agresja ? Jest to trudny problem psychologiczny, który został rozwiązany przez psychologów po przyjęciu powyższej definicji agresji. Kryterium odróżniania zjawiska agresji od zjawiska przemocy jest intencja tychże aktów (intencja sprawcy). Formy przemocy. Formy przemocy ze względu na typ zachowania : przemoc fizyczna przemoc psychiczna przemoc seksualna Formy przemocy ze względu na panującą atmosferę : przemoc gorąca - u jej podstaw leżą negatywne intencje i przeżycia związane z własnymi frustracjami i zablokowaniem własnych pragnień i dążeń przemoc chłodna - działania są podejmowane z premedytacją i często służą zadaniu ofierze bólu Najbardziej widoczną formą przemocy jest PRZEMOC FIZYCZNA. Objawia się ona w postaci sińców, zadrapań, obitej twarzy, itp. Ten rodzaj przemocy ulega ocenie prawnej, moralnej i społecznej oraz można ją najszybciej wychwycić. Najgorszą odmianą jest PRZEMOC PSYCHICZNA - ofiara jest wyśmiewana, obgadywana, wyszydzana, porównywana do innych osób przez agresora. Prowadzi to do obniżenia poziomu odporności emocjonalnej - powoduje rozchwianie emocjonalne (charakteryzuje często kobiety i dzieci, które były ofiarami takiej przemocy). Przemoc psychiczna jest niewidoczna i tym bardziej jest bolesna. Ofiara jest ciągle deprecjonowana przez sprawcę, który działa z okrutną premedytacją. Wszystkie bolesne uwagi są przemyślane i dotykają tych stron ofiary, które są najsłabsze, są jej kompleksem. Źródłem przemocy psychicznej jest niska samoocena agresora, ofiara stanowi dla agresora zagrożenie jego samooceny. Agresor za pomocą przemocy psychicznej podnosi swoją samoocenę. Przemoc psychiczna jest widoczna dopiero wtedy, gdy ofiara sama się zgłosi o pomoc lub popełnia samobójstwo. Z prawnego punktu widzenia ciężko jest dowieść przemoc psychiczną, jest to uzależnione od braku konkretnych przepisów prawnych oraz wymogiem posiadania wielu świadków tej przemocy. PRZEMOC GORĄCA - jest prawie w każdym domu i wynika z frustracji. Członkowie rodziny często jako formę katharsis wykorzystują przelewanie swoich frustracji i niepowodzeń z pracy czy ze szkoły na innych członków rodziny. Przemoc ta najczęściej dotyka dzieci. PRZEMOC CHŁODNA jest wynikiem zaniżonej samooceny, z powodu zaburzonej równowagi emocjonalnej (jednostki psychotyczne, psychopatyczne, socjopatyczne, które nie mają wyrobionego poczucia empatii). Jest zachowaniem patologicznym, sfera emocjonalna agresora zazwyczaj nie istnieje. Każdy element przemocy jest tutaj dokładnie przemyślany i uporządkowany. Agresor stosujący przemoc chłodną jest najczęściej bardzo ciężkim przypadkiem do resocjalizacji, gdyż ma on mocno ugruntowane przekonanie o słuszności swojego postępowania. ROLE PRZEMOCY : ROLA SPRAWCY - są to osobnicy z zaburzoną strukturą osobowości, jako dzieci sami doznawali działań przemocowych i korzystając z tego doświadczenia sami zachowują się podobnie jak ich agresorzy. Osobowość o rysach psychopatycznych, socjopatycznych, schizoidalnych. ROLA OFIARY - ofiarami bywają najczęściej dzieci. Intensywnie karani są chłopcy, rzadziej dzieci najmłodsze lub najstarsze. Częściej sprawcami karania dzieci są ich matki niż ojcowie. Przemocy fizycznej doznają chłopcy, przemocy seksualnej - dziewczynki. W przypadku jedynaka przemocą psychiczną są nadmierne wymagania rodziców wobec dziecka. Zbyt duże wymagania rodziców powodują głęboką frustrację u dziecka - jedynaka. Zdarzają się również niewybredne epitety, którymi rodzice obrzucają dziecko. Drugą osobą, która najczęściej doznaje przemocy jest kobieta. Kobieta jako ofiara jest najczęściej drobnej budowy ciała, słabo wykształcona i pochodzi z rodziny wielodzietnej. Przemoc wobec kobiety stosują mężowie młodzi. Mężczyzna jako ofiara - prof. Steinmetz opisał syndrom bitego męża : nieśmiały i lękliwy często z kompleksami, o bardzo niskiej samoocenie czasami jedynak drobnej postury Syndrom ten dotyczy najczęściej mężów, którzy są ofiarami przemocy psychicznej, rzadziej fizycznej. W tym przypadku to kobieta zawyża swoją niską samoocenę karząc męża. Osoby starsze również są ofiarami przemocy. Są to najczęściej osoby chore, lub akceptujące naganne zachowania syna lub córki (alkoholizm). Najczęstszą formą znęcania się nad osobą starszą jest wymuszanie pieniędzy na alkohol przez pijącego syna, rzadziej córkę. ROLA ŚWIADKA - ta rola najczęściej przypada sąsiadom, którzy mimowolnie są świadkami awantur i innych sytuacji przemocowych. Przyczyny przemocy w rodzinie : Biologiczne - związane z genetycznym, dziedzicznym uwarunkowaniem agresywności. Agresywność jest tutaj potraktowana jako cecha dziedziczna, z którą jednostka się rodzi lub jako wynik mikrouszkodzenia mózgu. Ten rodzaj agresji należy leczyć farmakologicznie. Psychologiczne - w tej koncepcji bierze się pod uwagę cechy osobowości sprawcy, takie jak : słaba kontrola emocji, niska samoocena, zaniżony poziom tolerancji na frustrację, skłonność do gniewu. Często sprawcą jest osobnik o rysach psychopatycznych i z brakiem poczucia empatii (np. nie trzymanie afektu). Koncepcja środowiskowa - akcentuje system norm funkcjonujących w danym środowisku rodzinnym, relacje wewnątrzrodzinne i stosowane metody wychowawcze. Koło przemocy - czyli cykl powtarzania się zachowań krzywdzących w następnych pokoleniach. Doświadczenie przemocy implikuje występowanie różnych form przemocy. Jednym z najbardziej destruktywnych czynników rozbijających rodziny jest alkohol. Nadużywanie alkoholu potrafi rozbić nawet najlepszą rodzinę bez względu na to czy jest ona patologiczna czy „normalna”. SKUTKI PRZEMOCY DOMOWEJ : zwiększone poczucie winy nieumiejętność podejmowania decyzji, wyboru zwiększenie poczucia odpowiedzialności za drugą jednostkę nieumiejętność radzenia sobie z przykrymi uczuciami występowanie zachowania typy B R wobec kobiety (skutki przemocy wewnątrzmałżeńskiej) wyuczona bezradność z depresją i poczuciem winy syndrom sztokholmski jest reakcją obronną ofiary, przejawiającą się w formie swoistego zafascynowania, dostosowania się do sprawcy przemocy. Mechanizm psychologicznej pułapki jest pewną strategią obrony kobiety. Ofiara najczęściej przelicza koszty, jakie poniosłaby odchodząc od sprawcy przemocy, co zmieni w swojej sytuacji, co uzyska odchodząc Permanentny niepokój w zachowaniu ofiary - ofiara nigdy nie jest stabilna, zawsze odczuwa lęk Wejście w proces uzależnienia, a w szczególności od środków farmakologicznych. SYNDROM SZTOKHOLMSKI określa uzależnienie emocjonalne od sprawcy przemocy. Jednostka ubiega myśli i czyny sprawcy - robi wszystko, aby było dobrze, aby uniknąć niezadowolenia agresora (jeśli chcesz mieć mniejsze dolegliwości, dostosuj się do potrzeb agresora)

Przemoc w instytucjach - „Mobbing”. MOBBING - pochodzi od angielskiego słowa „to mob” czyli rzucać się na kogoś lub coś. Zjawisko mobbingu mówi o tym, że ofiara może stać się sprawcą i odwrotnie. Operacyjność definicji : Wg H. Leimana mobbing to terror psychiczny w miejscu pracy przejawiający się w formie wrogiego, nieetycznego komunikowania się. Działanie sprawcy jest ukierunkowane na jednostkę lub całą grupę. PROCES MOBBINGU : 1-szym etapem tego procesu jest plotkowanie, które wprowadza jakiś konflikt (np. podwyżek, wykształcenia, itp.). W 2-giej fazie rozpoczyna się stygmatyzacja ofiary poprzez : niszczenie reputacji przez zniesławienia, plotkowanie, wykonywanie pewnych gestów oznaczających niechęć itp. zaprzestanie komunikacji z ofiarą - izoluje się jednostkę od grupy, przerywa się rozmowę w sytuacji pojawienia się ofiary w pobliżu, stosuje się tzw. mimikę konspiracji. Pierwszy etap w zasadzie nie jest groźny, ale nabierając na sile prowadzi do drugiego etapu. W drugim etapie najgorsza jest cisza i wymowne spojrzenia pracowników. Rozpoczyna się proces deprecjonowania osoby i prowadzi to do trzeciego etapu, czyli do całkowitej izolacji. Dana jednostka jest naznaczona także poza grupą. Czwartym etapem jest odejście lub wycofanie się jednostki z pracy. SKUTKI MOBBINGU : społeczne - w formie izolacji społecznej, określonej stygmatyzacji, dobrowolnego bezrobocia a nawet form nieprzystosowania społecznego psychologiczne - brak wiary w siebie, nieumiejętność korzystania z własnych zasobów psychicznych i fizycznych, degradacji odporności psychicznej jednostki, poczucie bezradności i objawy depresji reaktywnej. Jednostka traci swoją tzw. „sterowność” fizyczne (zdrowotne) - choroby psychosomatyczne, czynności przymusowe, związane z hiperaktywnością, próby samobójcze . Rys charakterologiczny sprawcy i ofiary : Ofiara najczęściej jest jednostką z zaniżoną samooceną, z poczuciem mniejszej wartości, inne, wyróżniające się z otoczenia pozytywnie (sprawne, aktywne, zadbane, itp.) lub negatywnie (inne pod względem ubioru, fryzury, zachowania, itp.). Sprawca - jednej strony może to być osoba silna z dobrą samowiedzą, samooceną, rzutka, elastyczna w działaniu. Z drugiej strony sprawca może być osobą słabą psychicznie, zazdrosna o sukcesy innych, z cechami paranoidalnego zachowania się, podejrzliwa i zawistna. Miejsce mobbingu : Mobbing może pojawić się w każdym zakładzie pracy i zaczyna się od małego, błahego konfliktu. Rozwój tego konfliktu dokonuje się poprzez personifikację czyli szukanie kozła ofiarnego. Sposobem na radzenie sobie z mobbingiem może być stowarzyszenie ofiar mobbingu, pomoc instytucjonalna w poradniach zdrowia psychicznego, linia telefoniczna antymobbingowa, która ma na celu ukierunkować ofiarę w stronę działania przeciw mobbingowi. ROZWÓJ CHOROBY ALKOHOLOWEJ FAZA - WSTĘPNA ( PRZEDALKOHOLICZNA) szuka okazji do wypicia, chociaż jego pijaństwo nie rzuca się w oczy jest znieczulony alkoholem pod wieczór, daje to ulgę i zapomnienie podwyższona tolerancja na alkohol tzw. mocna głowa nie znosi napięć psychicznych, usuwa je alkoholem II. FAZA - ZWIASTUNOWA (PRIODOMALNA) Niepamięć wsteczna nawet po małej ilości alkoholu tzw. Urwany film Pije chciwie, szybko, jednym haustem, poza kolejką Ciągle myśli o alkoholu, gromadzi zapasy tak, aby mieć go pod ręką Pije potajemnie, samotnie albo w towarzystwie, które go akceptuje Poczucie winy, wyrzuty sumienia, stąd niechętnie rozmawia o alkoholu z postronnymi ludźmi chcącymi mu pomóc III. FAZA - KRYTYCZNA utrata kontroli w spożywaniu alkoholu, tj. po wypiciu 100 - 150g musi pić tak dużo, aby się kompletnie zatruć (pijak pije żeby pić - alkoholik żeby żyć) stwarza system alibi - usprawiedliwiający go, że pije z określonych powodów traci szacunek do siebie - kompensacja poprzez nastawienie wielkościowe i wspomnienia bohaterskich czynów z przeszłości, ekscesy seksualne zmienione zachowanie - ekstrawaganckie, niefrasobliwe, agresywne, lekceważące, złośliwe zmiana dotychczasowych obyczajów picia - pije z niższymi od siebie w hierarchii społecznej, gorsze trunki, itp. ześrodkowanie zainteresowań tylko na alkoholu, stąd zmniejszone zainteresowanie domem, pracą zmiana stosunku do siebie w litościwy, prześladowany przez społeczeństwo w stosunku do rodziny obniżenie zainteresowania, pretensje, szczególnie do żony na tle zdrady małżeńskiej, wynoszenie rzeczy z domu wygląd zewnętrzny i zachowanie rzucające się w oczy pojawia się regularne ranne picie występowanie zespołu abstynencyjnego po przepiciu IV. FAZA - PRZEWLEKŁA ciągi pijackie- wielodniowe nie zawsze odwracalne zaburzenia woli, pamięci, intelektu, ogólnej sprawności umysłowej psychozy alkoholowe (psychoza Korsakowa, myszy, głosy, itp.) obniżenie tolerancji na alkohol (lęk, niepewność, drżenie) PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA PRZEMOCY WEWNĄTRZRODZINNEJ Pierwowzorem przemocy rodzinnej są relacje wyniesione i wyuczone zachowania z domu rodzinnego.

CHOROBY AFEKTYWNE CHARAKTERYZUJĄ SIĘ ZABURZENIAMI AFEKTU DEPRESJA ZESPÓŁ ENDOGENNA MANIAKALNY Objawy podstawowe objawy podstawowe - obniżenie nastroju - zaburzenia nastroju (podwyższony) - osłabienie tempa procesów - zaburzenia napędu psychoruchowego psychicznych - zaburzenia rytmów biologicznych - zaburzenie rytmów biologicznych - zaburzenie emocji - nieuzasadniony lęk objawy wtórne objawy wtórne - zaburzenia treści myślenia - zaburzenia treści myślenia - urojenia wielkościowe - urojenia ksobne - wzmożenie popędu seksualnego - myśli natrętne Te dwa zespoły mogą występować samoistnie. Człowiek w depresji endogennej popada w permanentny smutek i nastrój ogólny może popchnąć nawet do samobójstwa. Zespół maniakalny jest przeciwstawny depresji endogennej, cechuje się ogromnym popędem jednostki, która jest pozbawiona samokrytycyzmu. Jest to zespół otwartości i bezkrytycyzmu, tragedią tej choroby jest brak snu i bardzo wzmożony napęd psychoruchowy i ogromny popęd seksualny. Te dwa zespoły mogą występować zarówno osobno jak i wspólnie, tworząc ZESPÓŁ MANIAKALNO - DEPRESYJNY. Głównym powodem zespołu man. - depr. Jest czynnik dziedziczny.

Osobowość ", chociaż słowo to używane jest w wielu różnych znaczeniach, większość tych popularnych znaczeń daje się zakwalifikować do dwóch grup.
W pierwszym zastosowaniu termin "osobowość" oznacza umiejętność czy zręczność w kontaktach społecznych. Osobowość jednostki oceniana jest ze względu na jej zdolności wzbudzania pozytywnych reakcji u różnych osób w różnych okolicznościach .
W drugim zastosowaniu osobowość rozumiana jest jako najbardziej wyraźne i rzucające się w oczy wrażenie, jakie jednostka wywiera na innych ludziach. O jednostce mówi się wtedy, iż ma "osobowość agresywną", "uległą" czy "lękową" .

Znany amerykański psycholog Gordon Allport, twierdził iż "osobowość jest dynamiczną organizacją w jednostce tych systemów psychofizycznych, które determinują jej specyficzne przystosowanie do jej środowiska" . Osobowość nieustannie rozwija się i zmienia, istnieje realnie i ma swe neuronowe i fizjologiczne korelaty .
Wyrażenie "osobowość" rozumiana jako organizacja, oznacza, że składa się ona z różnych jakościowo elementów, takich jak np. potrzeby, postawy, mechanizmy obronne, cechy obrazu siebie .
Rozwój osobowości człowieka, jego postawy i zachowania wobec innych ludzi i społeczeństwa jako całości kształtują się w latach najwcześniejszego dzieciństwa. Warunkiem prawidłowego rozwoju emocjonalnego i społecznego jest środowisko rodzinne, w którym dziecko od początku pełni rolę społeczną, w którym czuje się akceptowanym i pełnowartościowym członkiem .
Człowiek o "dojrzałej osobowości", to taki który ma wyrobiony charakter, silną wolę, rozwinął w sobie prawidłowy mechanizm radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Pragnąc przeżywać radość wyższego rzędu, dąży on do realizacji wartości specyficznie ludzkich, jak życzliwość, miłość, wierność, szlachetność, poświęcenie, wspaniałomyślność, odpowiedzialność. Działa w obronie swoich praw i stara się słusznym gniewem tę krzywdę odeprzeć, a także potrafi znieść ból, frustracje czy kryzysy rozwojowe, rodzinne i inne .
Zaburzenia osobowości przejawiają się przede wszystkim w zachowaniu i działaniu, a nie spostrzeganiu, funkcjach poznawczych lub zaburzeniach emocjonalnych. W zaburzeniach osobowości zostały wyróżnione 4 podkategorie:

1. zaburzenia układu cech osobowości (osobowość nieadekwatna, schizoidalna, cyklotymiczna, paranoidalna)

2. zaburzenia poszczególnych cech osobowości (niedojrzałość lub chwiejność emocjonalna, osobowość biernie agresywna, kompulsywna lub zaburzenie jakiejkolwiek pojedynczej cechy)

3. socjopatyczne zaburzenia osobowości, które charakteryzują działania prowadzące do naruszenia powszechnych standardów etycznych, moralnych, społecznych (reakcje antyspołeczne, zboczenia seksualne, alkoholizm, narkomania, lekomania)

4. symptomy specjalne - charakterystyczne jest występowanie pojedynczego objawu (często u dzieci np.: jąkanie, moczenie) .

Zaburzenia osobowości stanowią stan pogranicza między patologią a normą. Charakteryzują się małą dynamiką i pewną stabilnością kliniczną. Są zaliczane do najważniejszych problemów klinicznych i psychospołecznych.
Człowiek o niedojrzałej osobowości według Maslowa i Mitelmana, odznacza się następującymi właściwościami: objawami wegetatywnymi (bicie serca, ataki duszności, biegunka, wymioty itp.), ogólnym spowolnieniem lub nadmierną aktywnością, obniżonym nastrojem, samokrytycyzmem, zmniejszonym poczuciem własnej wartości i bezpieczeństwa, izolacją społeczną, bezradnością w kryzysach osobistych i rodzinnych , silnym poczuciem winy, autoagresją .
Przykładem osobowości niedojrzałej, nieprawdziwej może być osobowość neurotyczna, która zbudowana jest na lęku przed cierpieniem oraz ciągłej skłonności do postaw obronnych.

Analizy osobowości neurotycznej w naszych czasach dokonała Karen Horney, przedstawiła ona listę dziesięciu potrzeb, które się nabywa w wyniku prób znalezienia rozwiązania problemu zaburzonych stosunków z ludźmi. Potrzeby te Horney nazywa "neurotycznymi", ponieważ są to irracjonalne rozwiązania tego problemu .

1. Neurotyczna potrzeba uczucia i uznania. Potrzebę tę charakteryzuje niewybiórcze pragnienie podobania się innym i spełniania ich oczekiwań. Jednostka zabiega o dobrą opinię innych i jest niezwykle wrażliwa na wszelkie oznaki odtrącenia czy nieprzychylności.

2. Neurotyczna potrzeba "partnera", który weźmie w swe ręce życie danej osoby. Osoba mająca taką potrzebę jest pasożytem. Przypisuje nadmierną wartość miłości i obawia się bardzo, że zostanie porzucona i osamotniona.

3. Neurotyczna potrzeba zamykania swego życia w wąskich granicach. Człowiek odczuwający taką potrzebę jest niewymagający, zadowala się małym, woli pozostać na uboczu i nade wszystko ceni skromność .

4. Neurotyczna potrzeba władzy. Potrzeba ta wyraża się w pożądaniu władzy dla niej samej, w zasadniczym braku szacunku dla innych oraz bezkrytycznej gloryfikacji siły i pogardzie dla słabości.

5. Neurotyczna potrzeba wykorzystywania innych.

6. Neurotyczna potrzeba prestiżu. O samoocenie osoby z taka potrzebą decyduje to, jak duże uznanie okazują jej inni.

7. Neurotyczna potrzeba podziwu własnej osoby. Jednostka odczuwająca taką potrzebę ma wyolbrzymiony obraz własnej osoby i pragnie być podziwiana za to, co sobie przypisuje, a nie za to, czym naprawdę jest.

8. Neurotyczna ambicja dotycząca osobistych osiągnięć. Człowiek mający taką ambicję chce być rzeczywiście najlepszy i dąży do coraz większych osiągnięć w wyniku podstawowego braku poczucia bezpieczeństwa.

9. Neurotyczna potrzeba samowystarczalności i niezależności. Rozczarowawszy się kontaktami z ludźmi, jednostka odsuwa się od innych i nie chce wiązać się z nikim ani z niczym. Staje się samotnikiem.

10. Neurotyczna potrzeba perfekcji i nienaruszalności. W obawie przed krytyką, osoba odczuwająca taką potrzebę stara się być niedostępna i nieomylna .

W 1945 roku Horney przeprowadziła klasyfikację tych dziesięciu potrzeb, dzieląc je na trzy kategorie: 1) dążenie ku ludziom np. potrzeba miłości, 2) odsuwanie się od ludzi, np. potrzeba niezależności, 3) występowanie przeciw ludziom np. potrzeba władzy .
Powyższe potrzeby stanowią źródła wewnętrznych konfliktów. Podczas gdy osoba normalna może rozwiązać te konflikty, osoba neurotyczna ze względu na cechujący ją silniejszy lęk podstawowy musi stosować rozwiązania irracjonalne i sztuczne. Wszystkie te konflikty są do uniknięcia lub można je łatwiej rozwiązać, jeśli dziecko wychowuje się w domu, w którym znajduje poczucie bezpieczeństwa, zaufanie, miłość, szacunek, tolerancję i serdeczność.
Neurotykiem prawdopodobnie stanie się ten, kto przeżywał zdeterminowane kulturowo trudności w intensywnej postaci, przeważnie w formie doświadczeń okresu dzieciństwa.
Psychopatia - to trwały defekt osobowości o nieuchwytnej etiologii. Jest niekorzystnym pod względem społecznym odchyleniem od normy w zakresie struktury osobowości, zwłaszcza życia uczuciowego, woli, charakteru oraz napędu psychoruchowego. Psychopatię najczęściej uważa się za patologiczny rozwój osobowości powstały pod wpływem niepomyślnych warunków zewnętrznych przy współudziale odbiegających od normy cech wrodzonych .
Objawia się trudnościami w zakresie współżycia z innymi ludźmi, prowadzącymi często do zachowań antyspołecznych, przyczyn należy poszukiwać w negatywnym oddziaływaniu środowiska społecznego. Charakterystyczne dla osobowości psychopatycznej jest stępienie wrażliwości emocjonalnej i obniżenie reaktywności na kary i nagrody o charakterze społecznym .
U tych osób emocje i popędy często przejawiają się w sposób niepohamowany, bez odpowiedniej modulacji adekwatnej do sytuacji, osoby te nie są skłonne do odraczania zaspokajania swych potrzeb, do przejawiania poczucia winy i wstydu .
Podobne zaburzenia osobowości występują w socjopatii, spowodowane niewłaściwymi warunkami wychowawczymi i środowiskowymi, polegające na nieprzystosowaniu się jednostki do życia w społeczeństwie. Przejawia się to w kłopotliwym dla otoczenia zachowaniu.
Nieprawidłowy rozwój osobowości w kierunku socjopatii cechują zaburzenia procesów emocjonalno - motywacyjnych. Nieprawidłowy proces przyswajania norm, wzorców zachowania, wytwarzania idealnego obrazu świata i siebie, typowy dla socjopatycznego rozwoju osobowości występuje wówczas gdy:

1. dziecku brakuje wzorca do naśladowania i identyfikacji

2. rodzice nie budzą szacunku dziecka i jego pozytywnych uczuć

3. wadliwy jest system zewnętrznych wymagań, co nie sprzyja przekształcaniu się ich w wewnętrzne wymagania.

Zdaniem Marii Ziemskiej do wykształcenia się cech socjopatycznych dochodzi, w przypadku postaw rodzicielskich nacechowanych nadmiernym dystansem. Postawa odtrącająca blokuje rozwój uczuć społecznych, sprzyja kształtowaniu się agresji, kłamliwości, nieposłuszeństwa. Natomiast postawa unikająca może powodować niestałość uczuciową, konfliktowość, niezdolność do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych .

Bogdan Zawadzki jednostki o głęboko zaburzonej uczuciowości określa mianem "socjopatów antysocjalnych", są to ludzie pozbawieni sumienia, którzy nie mają poczucia winy, ani obowiązku, amoralni, nie potrafią kochać nikogo, nie potrafią się przywiązywać. Sami natomiast wykorzystują, eksploatują uczucie, ażeby uzyskać czyjeś względy. Są często czarujący, bardzo mili, wcześnie nauczyli się, że wkradanie się w czyjeś łaski opłaca się w życiu. Te dwie cechy: brak sumienia i brak zdolności kochania - to jądro osobowości socjopaty antysocjalnego .

Zaburzenia lub trwałe zmiany struktury osobowości, charakteru, temperamentu, sfery uczuciowej, powstałe na wskutek przebytych ograniczonych uszkodzeń tkanki mózgowej, występują w charakteropatii. Uszkodzenia te mogą powstać w komórce rozrodczej, w trakcie życia płodowego, w czasie porodu, we wczesnym dzieciństwie lub w późniejszych okresach życia .

Tadeusz Bilikiewicz opisał objawy charakteropatii pourazowej - cerebrastenii, wśród wielu objawów wymienia między innymi: trwały niepokój uciążliwy dla otoczenia, przesadne żądania, złośliwość, trudności w przystosowaniu się do obowiązujących norm, wybuchowość ze skłonnością do czynów impulsywnych.

Kolejnym zaburzeniem jest osobowość autorytarna jest to osobowość, w której dominujące są cechy: konwencjonalizm, sztywność, oschłość, bezkrytyczne podporządkowanie się autorytetom, agresja wobec tych, którzy nie uznają tradycyjnych i konwecjonalnych wartości, odrzucenie indywidualizmu i twórczej inwencji, przesadne i stereotypowe zachowanie, preferowanie działania z pozycji siły, cynizm i działanie na cudzą szkodę. Przyczyny kształtowania się takiej osobowości tkwią w największym stopniu w środowisku wychowawczym, w którym dominuje bardzo ostra, surowa dyscyplina i tłumienie uczuć.

Do zaburzeń osobowości o charakterze socjopatycznym zaliczamy również:

Toksykomanię - jest to zależność chemiczna, polegająca na silnej potrzebie fizycznej i psychicznej przyjmowania substancji odurzających. W osobowości toksykomana funkcje psychiczne ulegają częściowej lub całkowitej degradacji. Są to jednostki słabe, uległe, bezwolne, u których zauważa się brak określonych wartości i pozytywnego wzorca, egocentryzm oraz chwiejność emocjonalną z poczuciem zagrożenia. Do tego dochodzi sztywność w stosunkach międzyludzkich, obniżona samokontrola, zmniejszony próg wytrwałości, objawy neurotyczne oraz paranoidalne.

Osobowość o charakterze dogmatycznym cechuje kierowanie się w działaniu przede wszystkim oceną źródeł, z których pochodzą informacje dotyczące określonych sytuacji, a nie obiektywnymi cechami informacji. Bezpośrednią przyczyną kształtowania się tego typu osobowości jest lęk wywołany przez zagrożenia płynące z zewnątrz. Jednostka broni się przed nim najpierw poprzez identyfikację z rodzicami, a w późniejszym okresie z innymi zewnętrznymi autorytetami .

Wybrane typy zaburzeń osobowości i ich

Osobowość schizoidalna

harakteryzuje się oschłością, wyniosłością, odgradzaniem się od otoczenia, nieufnością wobec ludzi. Bardzo małe albo żadne możliwości nawiązania bezpośrednich kontaktów uczuciowych z innymi. Żyje w izolacji psychicznej, w świecie swoich wewnętrznych przeżyć. Sprawia wrażenie osoby dziwacznej i tajemniczej.

Osobowość paranoidalna

harakteryzuje się nikłą zdolnością nawiązywania bezpośrednich kontaktów uczuciowych, głęboką dysharmonią wewnętrzną, często wysokimi aspiracjami. Żyje w stanie ciągłej gotowości do odpierania ataków. Uważając się za osobę zagrożoną, potencjalną ofiarę w rzeczywistości sama staje się agresorem.

Osobowość cyklotymiczna

Charakteryzuje przewlekłe zaburzenie nastroju polegające na występowaniu na przemian stanu przygnębienia, smutku, złego samopoczucia oraz stanu nadmiernej wesołości, wzmożonej energii i aktywności, a pomiędzy tymi stanami - okresów pełnego zrównoważenia.

Osobowość anankastyczna

Odbierana jako sztywna, uparta, bez poczucia humoru i możliwości odprężenia się i relaksu. Pedantyczna, sformalizowana, konwencjonalna, działająca według ściśle określonych reguł, podporządkowująca sobie otoczenie według własnych reguł.

Osobowość histeroidalna

Jest ekstrawertyczna, dąży do kontaktów z grupą społeczną i rozwija w niej intensywną działalność. Działalność ta ma postawić tę osobę w centrum zainteresowania, z reguły ma charakter niszczycielski i prowadzi do osobistych dramatów członków grupy.Bardzo często posługuje się kłamstwem oraz manipulacją. Jest całkowicie pozbawiona winy.

Osobowość psychasteniczna

Charakteryzuje nieśmiałość, nadwrażliwość, oczekiwanie akceptacji przez wszystkich, lęk, stałe poczucie mniejszej wartości, nadmierne poczucie odpowiedzialności za innych, trudność w podejmowaniu decyzji oraz przesadne analizowanie - często własnego zachowania. Podatność na sugestię innych, tendencja do uzależniania się od innych. Rygorystyczna i perfekcyjna samoocena.

Osobowość narcystyczna

Ma głębokie przekonanie o swojej wyjątkowej wartości, oczekuje na wyrazy uznania lub wręcz hołdu i spełniania wszystkich życzeń przez otoczenie. Reaguje agresją na ich brak. Cechuje ją całkowity brak empatii.

Osobowość fanatyczna

arakteryzuje poczucie własnej wyjątkowości i nieomylności. Nietolerancja, egocentryzm, często poczucie misji. Dążności do zajmowania pozycji przywódczych i podporządkowaniasobie dużych grup społecznych. Realizuje cele z wielką konsekwencją, a nawet brutalnością i okrucieństwem.

Osobowość unikowa

Charakteryzuje nieśmiałość z jednoczesnym pragnieniem pozytywnej oceny i akceptacji innych. Lęk przed ośmieszeniem i odrzuceniem jest potężnym hamulcem przed kontaktami społecznymi.

Źródło: Żyj zdrowo - 2001.

BIBLIOGRAFIA

1. Bogdanowicz M. (1985), Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa: WSiP.

2. Duplaga M. (2001), Styl życia - zaburzenia osobowości, Żyj zdrowo, 1- 3.

3. Hall C. S., Lindzey G. (2002), Teorie osobowości, Warszawa: PWN.

4. Mądrzycki T. (2002), Osobowość jako system tworzący i realizujący plany, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

5. Obuchowska I. (1983), Dynamika nerwic, Warszawa: PWN.

6. Pecyna M. B. (2001), Psychologia kliniczna w praktyce pedagogicznej, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie "Żak".

7. Spionek H. (1965), Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka, Warszawa: PWN.

8. Szewczuk W. (1985), Słownik psychologiczny, Warszawa: Wiedza Powszechna.

14

16

14

33

ZABURZENIA PSYCHICZNE

TRWAŁE ANOMALIE PSYCHIKI

PROCESY CHOROBOWE

TRWAŁE ANOMALIE W ZAKRESIE SFERY POPĘDOWO - EMOCJONALNEJ

TOKSYKOMANIA

NIEDOROZWOJE

UMYSŁOWE

PSYCHOZY

NERWICE

TRWAŁE DEFEKTY PO PRZEBYTYCH CHOROBACH PSYCHICZNYCH

2. klasa społeczna i środowisko - postawa wobec przemocy „subkultura faworyzująca przemoc”

6. sytuacje bezpośrednio poprzedzające czyn maltretowania : złe traktowanie dziecka, kłótnia, itp.

3. doświadczenia socjalizujące : maltretowanie, model roli przemocy, agresja

5. stres sytuacyjny :

1. relacje pomiędzy rodzicami:

1. wewnątrzmałżeńskie

2. kłótnie małżeńskie

2. stresy :

1. niechciana ciąża - nadmiar dzieci

2. bezrobocie

3. izolacja społeczna

4. zagrożenie autorytetu rodzicielskiego, przyjętych norm i „miłości własnej”

3. stres wywołany przez dziecko:

1. niechciane dziecko

2. dziecko problemowe-humorzaste, moczące się, chore, kalekie

4. stany psychopatyczne

- cechy osobowościowe

- cechy charakterologiczne

- słabe panowanie nad sobą

- zaburzenia neurologiczne

1. pozycja społeczna rodziców : wiek, płeć, statut socjoekonomiczny

7. maltretowanie dziecka :

• pojedynczy atak fizyczny

• powtarzające się ataki

• przemoc psychologiczna

• atak werbalny

---