Zdrowy styl zycia
Dieta
Aktywność fizyczna
Unikanie nałogów
Promocja zdrowia i profilaktyka pierwotna
Profilaktyka wtórna
Zaburzenia odżywiania
Niedożywienie
Anorexia nervosa (anoreksja)
Bulimia nervosa (bulimia)
Odżywianie kompulsywne
Odżywianie niekontrolowane
Otyłość
U podłoża wszystkich zaburzeń odżywiania główna rolę odgrywają nieprawidłowe nawyki żywieniowe i/lub stres.
Nieprawidłowe nawyki żywieniowe
Od wczesnego dzieciństwa: karmienie „na siłę” prowadzące do otyłości (grube znaczy zdrowe) lub anoreksji (nieprawidłowa relacja matka-dziecko)
podjadanie między posiłkami, w nocy (!), spożywanie dużej ilości słodyczy, fast-foodów, klarownych soków owocowych, uleganie reklamom żywności
Jedzenie jako reakcja na stres; sytuacja w domu i/lub w szkole, brak akceptacji w grupie rówieśników;I etap: początkowo często nadmierne spożywanie żywności - odżywianie kompulsywnelub niekontrolowane II etap - następnie odmowa przyjmowania pokarmów mająca prowadzić do zmniejszenia masy ciała dająca poczucie kontroli własnego życia.
Rola lekarza w terapii zaburzeń odżywiania
Pozytywny stosunek do pacjenta mimo jego negatywnej postawy - nie wolno w żaden sposób osądzać chorego
Leczenie jest często rozpoczynane ze względu na presję rodziny lub opiekunów, wbrew woli chorego
Terapia zaburzeń odżywiania
Chorzy są nieufni, częste podejście: „jestem zdrowy, rodzina mi nie wierzy”, nie stosują się do zaleceń, okłamują lekarza i bliskich
Wsparcie psychologiczne, medyczne, edukacja dietetyczna
Lekarz rodzinny, specjalista lub stomatolog powinien skierować pacjenta do lekarza psychiatry (Polska)
Dalsze leczenie powinno przebiegać w pełnej współpracy między lekarzem psychiatrą, lekarzem rodzinnym, rodziną
Niedożywienie
Niedożywienie wynikające z warunków społeczno - ekonomicznych (procesy wojenne, niestabilna gospodarka, ubóstwo, dzieci i ludzie starsi) stanowi ponad 80% w skali całego świata
Niedożywienie związane z chorobą:
Konsekwencje metaboliczne choroby
Niedożywienie szpitalne - problem krajów dobrze rozwiniętych
Czynniki ryzyka niedożywienia
Znaczna niedowaga (<80%) lub nadwaga (>120%) w stosunku do należnej masy ciała
Ubytek >10% masy ciała w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy przed wizytą u lekarza
Hiperkatabolizm (uraz, zakażenie, gorączka)
Zwiększone straty substancji odżywczych (zespoły złego wchłaniania, zapalenia jelit, przetoki, duże rany, ropnie, biegunki)
Przebyte operacje resekcyjne na przewodzie pokarmowym
Radioterapia, chemioterapia i leczenie immunosupresyjne (antybiotyki, cytostatyki, sterydy) - upośledzające łaknienie
Osoby z przewlekłymi chorobami wątroby lub nerek
Osoby uzależnione od alkoholu, narkotyków, nosiciele wirusa HIV
Ludzie starsi (>60 rż)
Ludzie ubodzy
Brak innej przyczyny limfopenii i hipoalbuminemii
Niedożywienie szpitalne
Nieodpowiednia dieta szpitalna (nieprawidłowe proporcje składników odżywczych)
Brak dietetyków w strukturze szpitala
Głodzenie chorych podczas wykonywania badań diagnostycznych i w okresie okołooperacyjnym
Nieznajomość zasad żywienia pozajelitowego lub nieuzasadnione opóźnienie w rozpoczęciu żywienia pozajelitowego (wyłączne podawanie dożylne glukozy lub soli fizjologicznej powyżej 10 dni)
Pacjenci w wieku podeszłym i dzieci
Brak zainteresowania się odżywianiem chorych ze strony lekarzy i pielęgniarek
Objawy kliniczne towarzyszące izolowanym niedoborom żywieniowym
Skóra (blada lub sucha skóry twarzy, tułowia i kończyn, nadmierne rogowacenie mieszków włosowych, zmiany łojotokowe w fałdach nosowo - wargowych) - białko, żelazo, NNKT, wit. A, C, z grupy B
Błony śluzowe (blade lub suche, okołorogówkowe nastrzyknięcie spojówek, przekrwienie i przerost brodawek językowych, zanik brodawek - wygładzenie powierzchni języka, pęknięcia i zbruzdowacenia języka, przekrwienie dziąseł, przerost i rozpulchnienie brodawek międzyzębowych, krwawienie samoistne lub przy ucisku) - wit. C, B2, B12, niacyna, AA
Badania laboratoryjne w diagnostyce niedoborów żywieniowych
Surowica (białko, albuminy, retinol, karoten, żelazo, kwas foliowy i kobalamina)
Erytrocyty ( transketolaza, ryboflawina, hemoglobina)
Mocz (tiamina, ryboflawina i inne)
Próba z obciążeniem (tiamina, ryboflawina, żelazo, kobalamina i inne)
Anorexia nervosa - jadłowstręt psychiczny
4% populacji krajów europejskich
> 80% stanowią kobiety, ale płeć męska gorzej rokuje
50% pacjentów nie jest w pełni wyleczonych, tylko w okresie remisji
20% pacjentów jest przewlekle chorych
Śmiertelność całkowita wynosi 5%
Przyczyny
Ew. rolę odgrywają czynniki emocjonalne: konflikty w rodzinie - chęć zyskania w oczach rodziców, rozwód rodziców, zawód miłosnych, uraz psychiczny, niepowodzenia w szkole
Osoby ambitne, dążące do perfekcji, czasem skutek nadmiernego odchudzania
Choroba najczęściej ujawnia się między 13 a 24 r.ż., czyli już trwa przynajmniej pół roku
Wywiad
Pacjentki zgłaszają się z reguły z zaburzeniami menstruacji
Ew. zaburzenia troficzne skóry, błon śluzowych, włosów oraz choroby przyzębia i próchnica mogą być przyczyną wizyty u lekarza
Zastrzeżenia odnośnie własnego wyglądu, samopoczucia, diety - należy przeprowadzić wywiad z rodziną!
Charakterystyczne - matka lub inny opiekun przyprowadza dziecko do lekarza - MATKA DOMINUJĄCA
Osoby dorosłe jako „wizyta kontrolna”- z reguły partner lub dzieci wymuszają wizytę - należy bardzo czujnie zbierać wywiad i badać dokładnie pacjenta
Objawy
Lęk przed przyrostem masy ciała
Spaczone postrzeganie własnej sylwetki
W wywiadzie: problemy z koncentracją i pamięcią, powodujące problemy w szkole lub pracy, brak znajomych, brak partnera
Znaczny spadek masy ciała (krańcowe wychudzenie: m.c.< 35kg )
Sucha skóra, scieńczały naskórek, meszek głodowy (zwichrowany, matowy meszek), otrębiaste łuszczenie skóry
Atrofia mięśni
Wystające kości kończyn, grzebienia łopatek…
Twarz: pociągła, o zaostrzonych rysach i powiększonych oczach - „twarz Madonny”
Obniżona temperatura ciała (< 36.0ºC), ale bez uczucia zimna
Bradykardia
EKG: zwolniony rytm zatokowy,
Częste wypadanie płatka zastawki mitralnej, bez znaczenia klinicznego
RTG klatki piersiowej: serce „kroplowate”, o zmniejszonej masie lewej komory
Zaparcia (wypróżnienie 1x/tydz. - 1 x co 2 tyg.)
Brak miesiączki
Zaburzenia hormonalne: spadek LH i FSH, spadek estradiolu <50 pg/ml, wzrost hormonu wzrostu, spadek lub w normie T4, spadek T3 całkowitej, T3 wolna w normie, TSH w normie, spadek wydzielania enterohormonów - głównie cholecystokininy, wzrost kortyzolu i brak dobowego rytmu wydzielania
Hipokaliemia, hipochloremia, alkaloza
Niewydolność nerek
Osteoporoza
Częste infekcje
Leczenie
Lekarz psychiatra + psycholog + endokrynolog
Wyrównywanie zaburzeń elektrolitowych + ew. kroplówki z glukozą
Dieta wysokokaloryczna, ubogoresztkowa, w pięciu posiłkach dziennie, w małych porcjach
1-2 godziny po posiłku nadzór osób trzecich
Żywienie za pomocą sondy do żołądka u chorych w stanie zagrożenia życia lub hospitalizowanych i wyrażających na to zgodę - lepsze efekty kliniczne, szybszy przyrost masy ciała, możliwe podawanie enzymów trzustkowych
Terapia hormonalna (miesiaczka)
Bulimia nervosa - wilczy głód
Przyczyny
Jak w anoreksji
Wywiad
Okresy napadów obżarstwa i niepohamowanego głodu, powodujące przyrost masy ciała o 5-10 kg/ mies.
Okresy szybkiego odchudzania poprzez głodówki, wywoływanie wymiotów, stosowanie dużych dawek leków przeczyszczających i moczopędnych, intensywnych ćwiczeń fizycznych, dzięki którym masa ciała się normalizuje
Często skutek leczenia anoreksji
Leczenie
Lekarz psychiatra + psycholog - umiejętność radzenia ze stresem
Wyrównanie niedoborów mikroelementów, będących skutkiem częstych prowokowanych wymiotów
Opieka stomatologiczna
Edukacja dietetyczna (niskie spożycie węglowodanów prostych)
Odżywianie kompulsywne
Spożywanie tylko jednego lub kilku produktów w nieograniczonych ilościach
Prowadzi do izolowanych niedoborów żywieniowych oraz niedożywienia lub otyłości
Odżywianie niekontrolowane
Spożywanie wszystkiego, co w trakcie napadu głodu znajduje się w domu, niezależnie od pory dnia (często w nocy półprzytomne osoby opróżniają lodówkę nie zdając sobie z tego sprawy), czy też świadomości o skutkach nadmiernego odżywiania
Dbanie o posiadanie dużych ilości pożywienia
Prowadzi do otyłości i jej konsekwencji metabolicznych
Otyłość
GYNOIDALNA (POŚLADKOWO-UDOWA)
występująca głównie u kobiet
dotyczy przede wszystkim dolnych części ciała (ud, bioder, pośladków), obwód ramion nieznacznie powiększony
ANDROIDALNA (BRZUSZNA, WISCERALNA)
częściej dotyczy mężczyzn
obejmuje górne partie ciała (ramiona, kark, brzuch)
tłuszcz w jamie brzusznej gromadzi się wokół ważnych życiowo narządów → uniesienie przepony, gorsza wentylacja płuc, otłuszczenie mięśnia sercowego
OTYŁOŚĆ UOGÓLNIONA:
Potrzeby żywieniowe wieku podeszłego
Wiek kalendarzowy a wiek biologiczny
Wiek podeszły: 60-75 r.ż.
Wiek starszy: 75-90 r.ż.
Wiek sędziwy: >90 r.ż.
Normy żywienia opracowane są dla osób > 60 r.ż.
Ludzie starsi:
Spadek aktywności fizycznej
Spadek siły mięśniowej
Zwolnienie pracy narządów wewnętrznych
Zmiany zanikowe błon śluzowych i gruczołów wydzielniczych
Zwolnienie przewodzenia bodźców nerwowych o 10-15%
Upośledzenie czynności nerek
Zmniejszenie pojemności oddechowej płuc
Potrzeby żywieniowe ludzi starszych
Zmniejszone zapotrzebowanie energetyczne (średnio 1.5 x PPM)
BMI 20-25 świadczy o wystarczającej podaży energii w racji pokarmowej
Białka 12-15% energii ogólnej - 0.75g/kg m.c./24h
Tłuszcze 25-30% energii ogólnej
NNKT >4% energii ogólnej
NKT<10% energii ogólnej
Węglowodany 55-60% energii ogólnej
Cukry proste <10% energii ogólnej
Spożycie cholesterolu <300 mg/24h
Błonnik pokarmowy 25-40g/24h
Zwiększona podaż płynów
Różnorodność diety
Ograniczone spożycie cukrów prostych i tłuszczów pochodzenia zwierzęcego
Unikanie potraw ciężkostrawnych i smażonych , soli i ostrych przypraw
Warzywa i owoce codziennie
Posiłki spożywane regularnie, mało ale często
Wysokie spożycie niegazowanych wód mineralnych
Brak używek
Aktywność fizyczna
Żywienie kobiety ciężarnej
Optymalna dieta zmniejsza ryzyko:
porodu martwego
porodu przedwczesnego
zatrucia ciążowego
chorób u noworodka
Niedożywienie - wzrost ryzyka niskiej masy urodzeniowej dziecka, zmniejszonych magazynów witamin i mikroelementów u noworodka
Anemia - niewystarczający poziom żelaza u dziecka
Nadwaga - wzrost ryzyka porodu martwego dziecka, porodu przedwczesnego, nadciśnienia tętniczego, gestozy
Problemy w odżywianiu kobiet ciężarnych
Zwiększony apetyt i pragnienie w I trymestrze
Poranne nudności
Okresowe spożywanie określonych potraw i produktów spożywczych, awersja do innych
Przyrost masy ciała kobiety ciężarnej
Masa płodu
Masa łożyska
Masa rosnącej macicy i gruczołów sutkowych
Zatrzymanie wody w organiźmie kobiety
Prawidłowa masa ciała przed ciążą: 10.0-12.5 kg
Nadwaga: 7-10 kg
Niedowaga: >12,5 kg
I trymestr: + 300 kcal/day
II i III trymestr: +500 kcal/day
Witaminy - zalecane spożycie dla kobiet ciężarnych
A - 1250 ug
E - 12 mg
C - 80 mg
D - 5 ug
Tiamina - 1,9 mg
Ryboflawina - 2,4 mg
Niacyna - 21 mg
Pirydoksyna - 3,0 mg
Kobalamina - 4,0 ug
Kwas foliowy - 450 ug
Składniki mineralne - zalecane spożycie dla kobiet ciężarnych
Na - 550-2450 mg
K - >3500 mg
Ca - 1100 mg
P - 800 mg
Mg - 320 mg
Fe - 22 mg
Zn - 12 mg
J - 165 ug
Se - 60 ug
Cu - 2,0-2,5 mg
Mn - 2,5-5,0 mg
Witaminy - zalecane spożycie dla kobiet karmiących
A - 1600 ug
E - 14 mg
C - 100 mg
D - 5 ug
Tiamina - 2,2 mg
Ryboflawina - 2,6 mg
Niacyna - 23 mg
Pirydoksyna - 2,9 mg
Kobalamina - 4,0 ug
Kwas foliowy - 530 ug
Składniki mineralne - zalecane spożycie dla kobiet karmiących
Na - 550-2450 mg
K - >3500 mg
Ca - 1100 mg
P - 800 mg
Mg - 350 mg
Fe - 18 mg
Zn - 16 mg
J - 185 ug
Se - 70 ug
Cu - 2,0-2,5 mg
Mn - 2,5-5,0 mg
Podstawowa przemiana materii:
podstawowe funkcje narządów wewnętrznych
aktywny transport przez błony biologiczne
synteza składników ciała do jego odnowy
budowa nowych komórek i różnicowanie tkanek
utrzymywanie stałej ciepłoty ciała
Ludzie zdrowi: 60-75% całkowitej przemiany materii
Energia zawarta w spożytym pokarmie jest wydatkowana na:
utrzymanie podstawowej przemiany materii
aktywność fizyczną
termogenezę poposiłkową (dawniej zwana swoiście dynamicznym działaniem pożywienia)
Praca zawodowa + energia na czynności wykonywane w czasie wolnym
Stan odżywienia
Stan organizmu wynikający ze spożycia, wchłaniania i stopnia wykorzystania składników odżywczych. Na stan odżywienia mogą wpływać ewentualne czynniki patologiczne.
Metody oceny stanu odżywienia
BADANIA ANTROPOMETRYCZNE
CEL: ocena morfologicznych cech organizmu i stopnia jego rozwoju
Pomiary określające rozmiary ciała: wzrost i masa ciała, BMI, WHR
Pomiary określające skład ciała: % tkanki tłuszczowej
Pomiary określające procesy dojrzewania organizmu u dzieci i młodzieży
BADANIA LEKARSKIE
CEL: identyfikacja objawów i zmian charakterystycznych dla wad żywieniowych
BADANIA LABORATORYJNE
CEL: ocena poziomu składników odżywczych w płynach ustrojowych, wykrywanie zaburzeń metabolicznych spowodowanych niewłaściwym dostarczaniem danego składnika do ustroju, ocena odporności humoralnej i tkankowej
BMI - BODY MASS INDEX
MASA CIAŁA (kg)/ WZROST (m2)
NORMY:
niedożywienie <17.0
niedowaga: <18.5
prawidłowe: 18.5-24.9
nadwaga: 25.0-29.9
otyłość I°: 30.0-34.9
otyłość II°: 35.0-39.9
otyłość III°: >40.0