16.03.2006 r.
Psychologia różnic indywidualnych
Wykład 3
H. Gardner: dowody odrębności poszczególnych rodzajów inteligencji:
1) wybiórcze podleganie zaburzeniom wskutek uszkodzeń mózgu
2) różnice intraindywidualne
3) możliwość wskazania podstawowych - dla danej inteligencji - operacji umysłowych (np. muzyczna - różnicowanie wysokości dźwięku)
4) odrębność dróg rozwojowych
5) odrębność historii ewolucyjnej
6) możliwość jednoczesnego wykonywania zadań angażujących różne inteligencje
7) brak korelacji między testami angażującymi różne inteligencje i występowanie korelacji między różnymi rodzajami zadań angażującymi tę samą inteligencję
8) związek z kulturowo wyodrębnionymi zakresami działania i symbolami (np. muzyka - nuty)
Konsekwencje przyjęcia lub odrzucenia istnienia czynnika g:
1. rozumienie inteligencji
- inteligencja to zdolność ogólna (g)
- inteligencja to suma zdolności (brak g)
- istnieje wiele inteligencji (z których każda jest zbiorem zdolności potrzebnych w jakimś zakresie przystosowania)
2. poglądy na rozwój inteligencji
- rozwój polega na różnicowaniu się czynnika g (hipoteza Garretta)
- każda zdolność ma osobną genezę
3. implikacje praktyczne
- dla diagnozy (badanie np. poziomu inteligencji)
- dla edukacji (specjalizacja?)
Inteligencja emocjonalna
Twórcy pojęcia: P. Salovey i J. D. Mayer, 1990
Popularyzacja:
- Goleman - Inteligencja emocjonalna (97)
- Goleman - Inteligencja emocjonalna w praktyce
definicja:
zdolności do spostrzegania własnych, cudzych emocji, rozumienia ich i wykorzystywania uzyskiwanych na tej drodze informacji do kierowania własnym myśleniem i działaniem. Może być traktowana jako podzakres inteligencji społecznej.
Adaptacyjne funkcje emocji i zagrożenia procesu adaptacji:
funkcje |
zagrożenia |
informacyjne (emocje informują o wartości bodźców i wydarzeń) |
zniekształcenie obiektywnych informacji |
mobilizacyjna (emocje pobudzają do myślenia i działania) |
nadmierne pobudzenie prowadzące do dezorganizacji funkcjonowania |
komunikacyjna (emocje wyrażane na zewnątrz informują otoczenie o stanie jednostki) |
nadmierne „odsłanianie się” szkodzące jednostce i innym ludziom |
Inteligencja emocjonalna warunkuje opanowanie tych funkcji regulacyjnych emocji (tak, aby uniknąć zw. z nimi zagrożeń).
Umiejętności emocjonalne:
- umiejętność konfrontowania subiektywnych doznań z obiektywną rzeczywistością
- umiejętność regulowania poziomu pobudzenia
- umiejętność kontrolowanego wyrażania emocji
Komponenty inteligencji emocjonalnej:
- zdolność rozpoznawania i różnicowania emocji (aleksytymia - nieumiejętność nazywania emocji)
- zdolność rozumienia emocji - ich źródeł i konsekwencji
- zdolność przewidywania emocji
- zdolność oceny emocji (ich wartości informacyjnej i wpływu na działanie)
- zdolność kontrolowania i regulowania emocji
Badania wskazują na istnienie czynnika ogólnego inteligencji.
Psychometryczny pomiar inteligencji
Pomiar inteligencji płynnej (biologicznie uwarunkowanej, niezależnej od doświadczeń)
Warunek, jaki musi spełniać test inteligencji płynnej:
- niezależność wyników od doświadczeń osób badanych dzięki:
uniwersalności materiału zadań
uniwersalności operacji potrzebnych do ich wykonania
czyli „czystość kulturowa”
Terminy: testy czyste kulturowo, neutralne kulturowo, culture free, culture fair
Najbardziej znane testy pretendujące do miana „czyste kulturowo”:
1. R. B. Cattell - „Test of `g'. Culture fair” (1950) - nie ma polskiej wersji
2. Skale Matryc J. C. Ravena (figury - edukcja relacji i edukcja korelatu)
3. The Leiter International Performance Scale ( 1 raz - 1940) - Międzynarodowa Wykonaniowa Skala Leitera - 96 (dla dzieci w wieku 3-15 lat); także normy dla dzieci głuchych w wieku 6-14 lat) - nie ma słownych instrukcji. To drewniana rama z klockami Columbia - zadania jednorodne, jedno nie pasujące do reszty.
4. Columbia Mental Maturity Scale (1954) - Skala Dojrzałości Umysłowej Kolumbia 1992 (dla dzieci 3,6 - 10 lat)
5. Rysunek Postaci Ludzkiej - adaptacja polska 1987 (dla dzieci do lat co najmniej 10) - F. L. Goodenough - 1 wersja
Krytyka testów czystych (neutralnych) kulturowo:
1) Materiał geometryczny nie jest uniwersalny kulturowo => testy Ravena lub Cattell czy im podobne nie są neutralne kulturowo (geometria - wytwór cywilizacji)
2) w ogóle nie ma kulturowo neutralnego materiału ani kulturowo neutralnych czynności, a Ponadto sama sytuacja badania testowego jest „obciążona” kulturowo => nie da się stworzyć testu neutralnego kulturowo (co najwyżej „zredukowany kulturowo”)
3) Sama inteligencja jest określona kulturowo (w różnych kulturach co innego znaczy) => nie warto starać się o stworzenie testów neutralnych kulturowo! Testy powinny być trafne kulturowo, dostosowane do kultury (culture relevant).