1. KK. CZASZKI:

(ossa cranii) W czaszce można wyróżnić 2 części: **mózgoczaszka (to ta część, która otacza mózg); **twarzoczaszka (trzewioczaszka).

Czaszka mózgowa: *k potyliczna,k czołowa,k klinowa,k sitowa, kk ciemień., kk skroniowe

Czaszka trzewna: *kk szczękowe, kk jarzmo., kk podniebienne, kk noso., kk łzowe, żuchwa - szczęka dolna, małżowiny nosowe dolne, lemiesz, k gnykowa.

Ściany czaszki:

1. przednia - tworzą ją: *łuska k czołowej, *kk twarzy: parzysta k nosowa, jarzmowa, nieparz k sitowa,

szczęka, łzowa, lemiesz, żuchwa (w niej wyróżnia się trzon, który ku bokom przechodzi w gałęzie)

2. tylna - utworzona jest przez łuskę k. potylicz. (squaa occipitalis)i tylne części k ciemiń. (os parietale)

3. 2 boczne - zbud są z łuski k skroniowej i skrzydła większego k klinowej

4. sklepienie (calvaria) - część górna; stanowi ją łuska k czołow. i parzys k ciemień. (os parietale)

5. podstawa (basis cranii) - część dolna; utworzona jest przez podniebienie kostne, k klinową, parzystą k

skroniową, k potyliczną

K. potyliczna - wyróżniamy w niej trzon, części boczne i łuskę, a między tymi częściami leży otwór potyliczny boczny. Po 7 r.ż. tworzy się w niej jednolita kość. Trzon k potylicznej łączy się z trzonem k klinowej tworząc podstawę czaszki. Początkowo jest tam chrząstkozrost, a w wieku 20 lat tworzy się kosciozrost. Otwór potyliczny wielki jest na czaszkach męskich znacznie większy niż na czaszkach żeńskich. Poprzez ten otwór łączy się mózgowie z rdzeniem kręgowym.

K. ciemieniowa - brzebi strzałkowe obydwu k ciemieniowych zrastają się w szwie strzałkowym. Kk ciemieniowe z łuską k czołowej tworzą tworzą szew węgłowy. Tam, gdzie każda k ciemieniowa ma swoje kąty występują niemowlęce ciemiączka.

K. klinowa - kość ta jest w ten sposób osadzona u podstawy czaszki, że styka się z niemal wszystkimi pozostałymi kośćmi czaszki. W k klinowej dorosłego człowieka wyróżniamy następujące części: trzon, skrzydła większe i mniejsze. Trzon tej k zawiera pustą przestrzeń - zatoki klinowe. W tej k znajduje się zagłębienie zwane siodełkiem tureckim (w nim przysadka mózgowa).

K. czołowa - wyróżniamy w niej łuskę czołową i część oczodołową i mniejszą część nosową. Powierzch łuski jest oddzielona od oczodołów tzw brzegiem oczodołowym, wzdłuż którego biegną brwi. Nad brwiami są zgrubienia kostne zwane łukami nadbriowymi.

K. skroniowe - znajduje się ucho wew i środkowe. W uchu środkowym są młoteczek, kowadełko, strzemiączko.

K. jarzmowa - najsilniej wyrastająca k twarzy. Łączy się ze szczęką i z k skroniową (w połączeniu tworzą łuk jarzmowy). W twarzach szerokich k jarzmowa jest ustawiona w płaszczyźnie czołowej. W twarzach wąskich k jarzmowa jest ustawiona.

K. sitowa - składa się z 2 blaszek ułożonych na krzyż. Blaszka pozioma posiada liczne otworki, przez które przechodzą nerwy węchowe do mózgu.

K. lemiesz - jest to blaszka kostna opatrzona w 2 poziomo ułożone wyrostki, którymi przylega do trzonu k klinowej w obrębie nozdrzy.

K. nosowa - ma kształt wydłużonej czworokątnej płytki. Szew międzynosowy jest gładki i po tym szczególe można poznać str przyśrodkową kości.

K. łzowa - w przedniej części tej kości jest rynienkowata bruzda, gdzie znajduje się woreczek łzowy.

K. podniebienia - składa się z 2 blaszek zbliżonych do litery `L'. Wolny brzeb blaszki podniebiennej ogranicza nozdrza i do tego brzegu przyczepia się podniebienie miękkie.

Szczęka - trzon szczęki jest wewnątrz pusty, zawiera bowiem zatokę szczękową. W szczęce występ zębodoły, a w nich osadzone są zęby.

Żuchwa - to jedyna ruchoma kość. U noworodka składa się z 2 symetrycznych połówek, dopiero po 1 roku połówki zrastają się.

W obrębie kośćca czaszki umiejscowione są:

1. 2 oczodoły ograniczone: *od góry częścią oczodołową k czołowej, *od dołu powierz oczodołową

trzonu szczęki, *od boku k jarzmowa i skrzydło większe k klinowek

2. jama nosowa ograniczona: *od góry parzys k klinowa, k czołowa, blaszka pozioma k sitowej i

trzon k klinowej, *od dołu podniebienie kostne, *od boku k szczękowa, k sitowa. Jamę nosową

dzieli na 2 cz. przegroda nosowa, której szkielet kostny tworzą: lemiesz, blaszka pionowa k sitowej

2. BUD. I ROLA KRĘGOSŁUPA:

(columna vertebralis): Kręgosłup ma kształt litery `S'. Wykształcił się ze struny grzbietowej.

Składa się z 33-34 kręgów. Dzielimy go na odcinki: *szyjny 7kr., *piersiowy 12kr., *lędźwiowy 5kr.,

krzyżowy 5kr., guziczny 4-5kr. Budowa kręgu: składa się z trzonu zwróconego ku przodowi, łuk krę-

gowy skierowany ku tyłowi i odchodzących od łuku 7 wyrostków (nieparzysty wyros kolczysty, para

wyrost poprzecznych, 2 pary wyrost stawowych - górnych i dolnych. Kręgi (oprócz 1 i 2) składają się z trzonu i łuku, w środku łuki tworzą kanał, gdzie przebiega rdzeń kręgowy. Kręgi krzyżowe są ze sobą zrośnięte, tworzą k krzyżową. Na łuku możemy wyróżnić wyrostki: poprzeczne, kolczysty.

ROLA - kręgi łącząc się ze sobą tworzą elastyczny słup będący osią tułowia. Górny koniec kręgosłupa podpiera czaszkę, dolny łączy się z kośćmi miednicy. Kręgosłup, wraz z żebrami i mostkiem stawowym, stanowi narząd osiowy tułowia i jest swoistym „rusztowaniem”, zapewniającym wyprostowaną, charakterystyczną dla człowieka sylwetkę. Ponadto pełni on jeszcze wiele innych ważnych funkcji: umożliwia wykonywanie ruchów tułowia oraz kończyn, amortyzuje wstrząsy powstające podczas chodzenia oraz chroni rdzeń kręgowy, który jest odpowiedzialny za przesyłanie bodźców ruchowych i czuciowych do komórek ciała. Aby kręgosłup właściwie pełnił swoje zadania, musi jednocześnie być elastyczny - w celu umożliwienia człowiekowi swobodnego wykonywania ruchów, a także stabilny - dla utrzymania masy całego ciała.

KRĘGI SZYJNE: Jest ich 1-7; budową różni się od innych pierwszy krąg szczytowy (atlas), który nie ma trzonu, składa się ze złączonych ze sobą łuków- przedniego i tylnego. Jest on połącz z czaszką. Drugi krąg obrotowy (axis) ma trzon przechodzący w zrąb kręgu obrotowego. 3,4,5,6 krąg ma typową budowę kręgu, czyli trzon, łuki i wyrostki. Kręg 7-my wystający (vertebra prominens) posiada pewne cechy kręgów piersiowych,

czyli wydłużony i nierozdwojony wyrostek kolczysty, a z wyrostka poprzecznego może rozwinąć się szczątkowe żebro szyjne.

KRĘGI PIERSIOWE: Na powierzch bocznych trzonu posiadają 2 dołki żebrowe dla połączenia z głowami żebrowymi. Wyrostki poprzeczne na końcach posiadają dołki żebrowe dla połączenia z głowami żebrowymi (zwanymi guzkami żebrowymi). Kręg 1 piersiowy u góry posiada całą powierz stawową dla 1-go żebra, a u

dołu połowę dla żebra 2-go. Kręg 10 posiada połowę powierz górnej dla żebra 10-go, a kręgi 11 i 12 posiadają całkowite powierz dla żeber 11 i 12.

KRĘGI LĘDŹWIOWE: Wyrostki poprzeczne są szczątkowymi żebrami (wyrostki żebrowe). Na powierz bocznej wyrostka stawow. górnego jest okrągły guzek zwany wyrost sutkowatym.

KRĘGI KRZYŻOWE: W okresie dojrzałym zrastają się w całość tworząc k krzyżową (os sacrum). Podstawa k krzyżowej łączy się z 5kr lędźwiowym za pomocą krążka międzykręgowego i więzadła żółtego. Na powierz przedniej wklęsłej (miednicznej) są 4 pary otworów tzw. krzyżowych miednicznych, a na powierz grzbietowej, czyli wypukłej 4 pary otworów krzyżowo-grzbietowych. Wzdłuż k krzyżowej biegnie kanał krzyżowy, który kończy się rozworem krzyżowym.

KRĘGI GUZICZNE: Od 4-5; w wieku dojrzałym zrastają się w jedną k zwaną k guziczną (os coccygis), która ma u człowieka charakter szczątkowy. Podstawa k guzicz. łączy się z k krzyżową. Cechy kręgu posiada tylko 1 kręg górny.

POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA: **chrząstko-zrosty - łączą trzony kręgów, są to tzw krążki międzykr; występ od 2 kr szyjn. do 1 kr krzyż.;**więzozrosty: A) więzadło podłużne przednie, B) więzad. podłuż tylne, C) więzad. Żółte, D) więzad. Poprzeczne, E) więza międzykolcowe.

3. KK. KOŃCZYNY GÓRNEJ I DOLNEJ:

KK KOŃCZYNY DOLNEJ (membrum inferius):

Dzielimy je na kk obręczy kończ dolnej i kk kończ dolnej wolnej.

Kk obręczy kończ dolnej to: *2 kk miedniczne (ossa coxae), k kulszowa, k biodrowa, k łonowa.

Kk kończ dolnej wolnej: *k udowa (os femoris), rzepka (patella), k strzałkowa, k piszczelowa (os tibiae)

KK KOŃCZYNY GÓRNEJ (membrum superius):

Dzielimy na kk obręczy górnej (cingulum membri superioris) i kk kończ górnej wolnej (pars libera).

Do kk obręczy kończ górnej zaliczamy: *obojczyk (clavicula), łopatka (scapula)

Do kk kończ górnej wolnej: *k ramienna (os humeri), k promieniowa (os radii), k łokciowa (os ulnae), kk

ręki (nadgarstka, śródręcza, palców ręki)

Obręcz barkowa

Łopatka - k. płaska o kształcie trójkątnym. Występuje u niej wyrostek kruczy (nad dołem stawowym zwrócony do przodu, tam jest ten wyrostek). Na pow. Grzbietowej łopatki występuje grzebień, który kończy się płaskim wyrostkiem barkowym. Z brzegów łopatki najgrubszy jest brzeg pachowy. Brzeg przyśrodkowy jest najdłuższy i najcieńszy biegnie równolegle do linii wyrostków kolczystych - nazywamy go kręgowym.

Obojczyk ma kształt litery „S” wyróżniamy 2 części:

1. koniec mostkowy - znacznie większy i grubszy, zwrócony wypukłością do przodu

2. koniec barkowy - zwrócony do przodu wklęsłością, nie ma jamy szpikowej.

Jest zbudowany z istoty gąbczastej otoczony istotą zbitą.

Kości ręki

K. ramienna - jest to k długa, składa się z końca bliższego - górnego, trzonu i końca dalszego - dolnego. Na końcu górnym jest głowa kości ramiennej, poniżej głowy jest szyjka tzw. anatomiczna, a poniżej znajduje się szyjka tzw. Chirurgiczna. Na końcu dolnym po obu stronach są guzki tzw. nadkłykcie boczne i środkowe. Na trzonie jest guzowatość ramienna do której przyczepia się mięsień naramienny. K ramienna łączy się z głową k promieniowej i wcięciem bloczkowym k łokciowej tzw. stawem łokciowym.

Kk. przedramienia - obie kości (promieniowa od strony kciuka - radius, oraz łokciowa od strony małego palca - ulna) łączą się na obu końcach stawami, a pomiędzy nimi występuje błona międzykostna.

K. łokciowa - łączy k ramieniową z kośćmi przedramienia zahacza ona o bloczek kości ramiennej.

K. promieniowa - łączy kości przedramienia ze szkieletem ręki dlatego jej nasada dalsza jest grubsza i szersza od bliższej.

Kk. nadgarstka - dwa szeregi po 4 kości. Pierwsza łódeczkowata, druga księżycowata, trzecia trójgraniasta, czwarta grochowata.

W szeregu dalszym rozpoczynając od strony promieniowej występują takie kości:

1 czworoboczna większa 2 czworoboczna mniejsza 3 główkowata i haczykowata.

Kk. śródręcza - swymi bliższymi nasadami łaczą się z kosteczkami nadgarstka. K. śródręczna przynależna do kciuka wykazuje największy zasięg swobodnego poruszania się

Kk. palców - utworzone są z 3 paliczków, oprócz kciuka zbudowanego z 2 paliczków.

Obręcz miedniczna

K. miednicy - składa się z jednej części (łonowa, kulszowa, biodrowa) Miednica ludzka różni się od innych naczelnych wyprostowaną postawą i dwunożnym chodem. Miednica u kobiet jest mała lecz szersza niż u mężczyzn.

K. udowa - najdłuższa i najmasywniejsza k. w szkielecie. Nasada bliższa zaopatrzona jest w kulistą głowę kości udowej, której pow. pokryta jest chrząstką szklistą, jedynie tzw. dołek głowy znajdującym się mniej więcej w środku pow. nie jest pokryty chrząstką, a za to w tym dołku przytwierdzone jest wiązadło kości udowej. Między głową, a trzonem znajduje się szyjka a oś szyjki z osią trzonu tworza kont rozwarty 120-130°. Zwiększenie lub zmniejszenie tego konta prowadzi do nienormalnego ustawienia kk i traktowany jest jako obiekt patologiczny. Trzon k udowej wykazuje tuż obok szyjki dwa guzy kostne zwane krętażami (mniejszy i większy). Przednia ściana k udowej jest wypukła i gładka, a ściana tylnia jest chropowata na całej długości. W pobliżu nasady dalszej linia chropowata dzieli się na dwie wargi biegnące ku obydwóm kłykciom nasady dalszej.

rzepka - jest to spłaszczona kość o kształcie eliptycznym, której przednia pow. jest chropowata i wypukła, a tylnia gładka i wklęsła.

Kk. podudzia - są nierównej wielkości. Kość piszczelowa jest znacznie grubsza i masywniejsza od strzałkowej. K strzałkowa ma dwie nasady, nasada dalsza nosi nazwę kostki zewnętrznej

Kości stopy

Stopy tworzą odpowiednio ułożone względem siebie kk stępu, śródstopia i palców. Taka budowa stopy zapewnia stabilność podparcia całemu ciału. Dzięki wysklepieniu może ona wytrzymać duże i zmienne obciążenia w pozycji stojącej ciała.

4. BUD. KRĘGU:

podstawowe części kręgu to: trzon kręgu i łuk. Obie te części ograniczają otwór kręgowy. Z połączenia wszystkich kręgów (i otworów) powstaje kanał kręgowy, w którym biegnie rddzeń kręgowy. Rdzeń kręgowy zbud jest z kości, istoty gąbczastej mającej na obwodzie (całym) warstwę istoty zbitej.

Łuk kręgu - zbud jest przeważnie z tej istoty, składa się z 2 ramion, które łącząc się w lini środkowej tworzą nieparzysty wyrostek zwany kolczystym. Od łuku odchodzą dwojakie wyrostki. W kierunku bocznym - poprzeczne i 4 wyrostki dla żeber.

Pierwsza grupa kręgów przedkrzyżowych to kręgi szyjne. Spośród 7 kręgów szyjnych 2 pierwsze mają bud inną od pozostałych. Pierwszy krąg zwany szczytowym lub atlasem i drugi obrotowy axis. Atlas nie ma trzonu, natomiast axis ma ząb obrotowy - wyrostek.

Kręgi piersiowe (12 kr.) - w tych kręgach są tzw dołki żebrowe. Można zorientować się w kolejności, jak są złożone. Na trzonie 1-go, 11, 12-go widzimy tylko 1 dołek żebrowy. Na kręgach piersiowych sąsiadujących z kręgami lędźwiowymi zaczynają zanikać wyrostki poprzeczne. Na 12-tym kr piersiowym nie ma w ogóle wyrostka, ale tworzą się guzki. A wyrostki kolczyste, zwłaszcza tych kręgów piersiowych (w części środkowej) zachodzą dachówkowo na siebie, gdyż są długie.

Kręgi lędźwiowe - (5 kr.) są największe ze wszystkich i można je odróżnić od wszystkich. Otwory międzykręgowe są w odcinku lędźwiowym znacznie większe. Na kręgach lędźwiowych znajdują się wyrostki boczne odchodzące wyraźnie od trzonu, a nie od łuku. Te wyrostki boczne uważamy za pozostałość szczątkowego żebra lędźwiowego. Wyrostek kolczysty kręgu lędźwiowego jest gruby i ustawiony poziomo, dlatego możemy się wyginać w tył.

Kręgi rzekome - k krzyżowa (5 kręgów). Całkowity zrost tych kręgów następuje w okresie dojrzewania płciowego. Kość krzyżowa wbija się jak klin między 2 kk miedniczne. Na k krzyżowej wyróżniamy wklęsła powierz miednicową i wypukłą powierz grzbietową. Na str grzbietowej tej k występ wyraźnie guzowatości.

Kręgi ogonowe - tworzą jedną k - ogonową. Pierwszy kręg jest najbardziej podobny do pozostałych kręgów.

5. TK. MIĘSNIOWA POPRZECZ. PRĄŻK.:

(szkieletowa) włókna przyczepione do kości mogą wykonywać rozległe ruchy części ciała; ma jedynie niewielką zdolność regeneracji. Zbudowana z włókien wielojądrowych, wykazujących charakterystyczne prążkowania widoczne pod mikroskopem, zbudowane są z niej mięśnie szkieletowe. Jest ona tempo zakończona, ma wiele jąder położonych na obrzeżach. Jest zależna od naszej woli, szybko następuje skurcz i jeszcze szybciej męczenie.

Tkanka PRĄŻKOWANA SZKIELETOWA (4-12 cm)
Kształt: wydłużone, cylindryczne, tempo zakończone
Wiele jąder ułożonych peryferycznie
Obecne prążkowanie poprzeczne
Bardzo duża szybkość skurczu, zależna od woli.
Występowanie: mięśnie szkieletowe
Tkanka PRĄŻKOWANA SERCOWA (4-5 cm)
Kształt: wydłużone, cylindryczne
Wiele jąder ułożonych centralnie
Prążkowanie obecne
Szybkość skurczu pośrednia, niezależna od woli.
Występowanie: mięsień sercowy.

6. MM. GRZBIETU I KLATKI PIERŚ:

Mm grzbietowe dzielą się na: **mm powierzchniowe - m czworoboczny (kapturowy), m najszerszy grzbietu, m równoległoboczny, m dźwigacz łopatki, m zębaty, m płatowaty głowy i szyi; **mm głębokie (głębsze) - m krzyżowo - grzbietowy, m dźwigacz żeber.

Mm klatki piersiowej dzielą się na: **mm powierzchniowe: m piersiowy większy, m piersiowy mniejszy, m zębaty (boczny) przedni; **mm głębokie: mm podżebrowe, mm międzyżebrowe wew i zew.

Mm. Klatki piersiowej:

**Piersiowy większy - leży na przedniej powierzchni klatki piersiowej pokryty powierzchniową blaszką powięzi piersiowej. Górny jego odcinek przykrywają dolne włókna mięśnia szerokiego szyi, poniżej duża część mięśnia ( u kobiet ) pokryta jest gruczołem sutkowym. W mięśniu tym wyróżnia się 3 części: **górną obojczyków, **środkową mostkowo - żebrową, **dolną brzuszną

Od przedniego brzegu m piersiowego większego biegnie czasem do m najszerszego grzbietu krzyżując się z powrózkiem naczyniowo - nerwowym pachy z m kruczo-ramiennym, pasmo mięśniowe zwane mięśniowym łukiem pachowym. Na m piersiowym spotyka się niekiedy m mostkowy, który leżąc na zew powierz powięzi biegnie równolegle lub skośnie w stos do mostka sięgając od przyczepu m prostego brzucha aż do ścięgna m mostkowo - obojczykowo - sutkowego, z którym się często łączy.

**Mm międzyżebrowe zew - przyczepy początkowe - to dolne brzegi wyżej leżących żeber i przyczepy końcowe - górne brzegi niżej leżących żeber. Włókna tych mm biegną skośnie ku dołowi i ku przodowi zajmując przestrzenie międzyżebrowe od guzków żeber do dolnych końców chrząstek żebrowych. Przednie przedłużenia tych mm stanowią łącznotkankowe błony międzyżebrowe zew. Mm te łączą się z tyłu z mm dźwigaczami żeber. Unoszą one żebra.

**Mm międzyżebrowe wew - w mm tych wyróżnia się 2 warstwy: zew - mm międzyżebrowe pośrednie i wew - mm międzyżebrowe wew. Mm te opuszczają żebra, współpracują jako mm wydechowe.

**M piersiowy mniejszy - leży pod m pierś większym, rozpoczyna się na wyrostku kruczym łopatki, a kończy na powierz żeber od 2-5. m ten dźwiga żebra ku górze lub obniża.

**M zębaty przedni - rozpoczyna się na powierz zew żeber od 1-9. kieruje się od kąta dolnego łopatki. Pociąga łopatkę do przodu i jest ważnym m oddechowym.

**Przepona - mięsień płaski oddzielający jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej, wsklepiony do klatki piersiowej, przyczepiający się w okolicy lędźwiowej do żeber i do wyrostka mieczykowatego mostka, przez które przechodzą: żyła główna dolna, przełyk i aorta (tętnica główna) zstępująca oraz inne narządy. Przepona w czasie skurczu obniża się, powodując zwiększenie objętości klatki piersiowej, czego wynikiem jest wdech. Z tego względu jest to jeden z głównych mięśni oddechowych.

Mm grzbietu:

**M czworoboczny - leży na karku i na gornej czesci grzbietu jako szeroki i plaski m. Oba mm czworoboczne -prawy i lewy przypominaja ksztaltem kaptur mnicha.

Włókna gorne tych mm unoszą ku górze bark. Włókna środkowe zblizaja łopatke do kregoslupa. Wlokna dolne obnizaja bark a przy ustalonym barku unosza ku gorze tułów. Caly zas m zbliza lopatke do kregoslupa i przyciska ją do klatki piersiowej oraz cofa barki. Wspólne dzialanie dolnych i gornych wlokienpowoduja obrot lopatki w wyniku którego nastepuje skierowanie ku gorze panewki lopatki. Ruch ten umozliwia ruch ramienia ponad poziom.

**M najszerszy grzbietu - jest m płaskim leżącym na dolnej części grzbietu i bocznej powierzchni klatki piersiowej. Przyczepy poczatkowe - wyroski kolczaste szesciu dolnych kregowpiersiowych i wszytkich kregow ledzwiowych oraz grzebien krzyzowy posrodkowy kosci krzyzowej, tylny odcinek zewnetrznej wargi grzebienia kosci biodrowej, powierzchnie zewnetrzne 3 lub 4 dolnych zeber wchodza tutaj miedzy pasma miesnia skosnego zewnetrznego brzucha i dolny kat lopatki. przyczep koncowy grzebien guzka mniejszego kosci ramiennej. Wlokna miesnia biegna zbieznie w kierunku dolu pachowego przykrywajac najczesciej dolny kat lopatki. U gory przechodza z tylnej powirzchni miesnia oblego wiekszego na jego powierzchnie przednia i dochodza do przyczepu koncowego przed miesniem oblym wiekszym w postaci plaskiego, czworokatnego sciegna. Tylna powierzchnia tego sciegna krzyzuje się z glowa dluga miesnia trojglowego ramienia i laczy się z nim wloknistym pasmem.

**M zebaty tylny gorny - lezy na gornej czesci grzbietu pod miesniem rownoleglobocznym. Przyczepy poczatkowe to wyrostki kolczaste dwoch dolnych kregow szyjnych i dwoch gornych kregow piersiowych, wiezadlo karkowe. Przyczepy koncowe - gorne brzegi i zewnetrzne powierzchnie zeber od 2 do 5. Wlokna miesniowe biegna rownolegle i skosnie w kierunku ku bokowi i ku dolowi. Miesnie te podnosza zebra.

**M zebaty tylny dolny - lezy po dolnej czesci grzbietu pod miesniem czworobocznym i pod miesniem najszerszym grzbietu. Przyczep poczatkowy - tylna blaszka piersiowo -ledzwiowa - na wysokosci kregow od 10 piersiowego do 2 ledzwiowego. Przyczepy koncowe - dolne brzegi zeber od 9 do 12.

Miesnie te sa odpowiedzialne za obnizanie zeber.

7a. MM. OBRĘCZY górnej i KOŃCZYN:

Mm kończyny górnej:

OBRĘCZ BARKOWA:

**M naramienny - lezy na zewnetrznej powierzchni blizszego konca kosci ramiennej w ksztalcie trojkata którego podstawe stanowi linia przyczepu poczatkowego, wierzcholek zas skierowany jest ku dolowi. W miesniu tym wyroznia się czesc przednia albo obojczykowa, czesc srodkowa albo barkowa i czesc tylna albo grzebieniowa. Przedni brzeg miesnia sasiaduje z miesniem piersiowym wiekszym, oddzielony od niego trojkatna szczelina. Przyczep poczatkowy czesci przedniej to obojczyk. Przyczep poczatkowy czesci srodkowej to lopatka. Przyczep poczatkowy czesci tylenej to lopatka. Przyczep koncowy to kosc ramienna - guzowatosc naramienna.

Przednia czesc miesnia przywodzi do przodu i obraca ramie do wewnatrz. Czesc srodkowa odwodzi i podnosi ramie. Czesc tylna przywodzi do tylu i obraca ramie do wewnatrz.

**M pogrzebieniowy - lezy w dole podgrzebieniowym przykryty przez miesien czworoboczny, miesien naramienny i skore. Przyczepy poczatkowe to dol podgrzebieniowy i powiez podgrzebieniowa. Przyczep koncowy to kosc reamienna.

Miesien ten obraca ramie na zewnatrz.

**M obly mniejszy - przykryty skora i miesniem naramiennym, krzyzuje od przodu glowe dluga miesnia trojglowego, od gory saisiaduje z miesniem podgrzbietowym a u dolu z miesniem oblym wiekszym. Przyczepy poczatkowe to lopatka i powiez podgrzebieniowa. Przyczep koncowy to kosc ramienna.

Miesien ten obraca kosc ramienna na zewnatrz.

**M obly wiekszy - przykryty jest skora, glowa miesnia trojglowego oraz czesciowo miesniem najszerszym grzbietu, który obejmujac dolny brzeg miesnia oblego wiekszego przechodzi z jego powierzchni tylniej na przednia. Przyczep poczatkowy to lopatka. Przyczep koncowy to kosc ramienna.

Miesien ten opuszcza podniesione ramie przywodzi ramie do tylu i obraca do wewnatrz.

RAMIĘ:

**M dwuglowy ramienia - lezy u gory w jamie pachowej u dolu na misniu naramiennym. Wzdluz obu brzegow miesnia biegna dwie bruzdy - bruzda przysrodkowa zawierajaca nerw posrodkowy i naczynia ramienne oraz zyle odlokciowa ramienia i bruzda boczna w sasiedztwie ktorej biegnie zyla odpromieniowa ramienia. Miesien sklada się z glowy dlugiej i krotkiej. Przyczep poczatkowy glowy dlugiej to lopatka. Przyczep poczatkowy glowy krotkiej to lopatka. Przyczepy koncowe - obie glowy lacza się ze soba tworzac sciegno, które przyczepia się do guzowatosci kosci promieniowej. Oprocz sciegna wytwarzaja one plaskie rozciegno które biegnie powierzchownie skosnie ku dolowi i ku stronie przysrodkowej przechodzac w powiez przedramienia.

Miesien ten zgina i obraca do wewnatrz ramie w stawie barkowym. Odwraca i zgina przedramie w stawie łokciowym.

**M kurczowo - ramienny - lezy w jamie pachowej a nizej po przysrodkowej stronie ramienia. Przyczep poczatkowy to lopatka. Przyczep koncowy to kosc ramienna.

Miesien ten przywodzi i zgina ramie.

**M ramienny - lezy pod miesniem dwuglowym na przedniej powierzchni kosci ramiennej. Przyczepy poczatkowe to kosc ramienna i obie przegrody miedzymiesniowe. Przyczep koncowy to guzowatosc kosci lokciowej. M ten odpowiada za zginanie przedramienia.

**M trójgłowy ramienia - lezy w tylnej powierzchni ramienia przykryty u gory miesniem naramiennym. Sklada się z 3 glow: dlugiej, bocznej i przysrodkowej. Przyczep poczatkowy glowy dlugiej to lopatka. Przyczep poczatkowy glowy bocznej to tylnia powierzchnia kosci ramiennej i przegroda miedzymiesniowa boczna. Przyczep poczatkowy glowy przysrodkowej to tylna powierzchnia kosci ramiennej i obie przegrody miedzymiesniowe. Przyczep koncowy wspolnego sciegna wszystkich glow to kosc lokciowa. M ten prostuje i przewodzi ramie, prostuje przedramie.

PRZEDRAMIE

**M nawrotny obly - lezy powierzchownie i najbardziej bocznie w stosunku do pozostalych miesni tej warstwy. Sklada się z glowy ramiennej i lokciowej. Przyczepy poczatkowe glowy ramiennej to kosc ramienna i przegroda miedzymiesniowa przysrodkowa. Przyczep poczatkowy glowy lokciowej to kosc lokciowa. Przyczep koncowy wspolnego sciegna obu glow to kosc promieniowa

Miesien ten nawraca i zgina przedramie.

**M zginacz promieniowy nadgarstka - jest miesniem wrzecionowatym polozonym przysrodkowo w stosunku do miesnia nawrotnego oblego. Przyczepy poczatkowe to kosc ramienna i powiez przedramienna. Przyczep koncowy to druga kosc srodrecza.

Miesien ten zgina i odwodzi reke ku stronie promieniowej.

**M prostownik lokciowy nadgarstka - sasiaduje z boku z prostownikiem palca malego przysrodkowo u gory z miesniem lokciowym a u dolu z z tylnym brzegiem kosci lokciowej. Przyczep poczatkowy to kosc ramienna, wiezadlo poboczne promieniowe, powiez przedramienna i kosc lokciowa. Przyczep koncowy to podstawa 5 kosci srodrecza. Sciegno tego miesnia przechodzi przez 6 przedzial troczka prostownikow.

Miesien ten prostuje i odwodzi w strone lokciowa reke.

**M prostownik dlugi kciuka - lezy bezposrednio na tylnych stronach obu kosci przedramienia. Przyczep poczatkowy to kosc lokciowa i blona miedzykostna. Przyczep koncowy to podstawa dalszego czlonka kciuka. Sciegno tego miesnia przechodzi przez 3 przedzial troczka prostownikow.

Miesien ten prostuje i przywodzi kciuk.

**M prostownik nadgarstka promieniowy dlugi - lezy pod miesniem ramienno - promieniowym. Przyczepy poczatkowe to kosc ramienna i przegroda miedzymiesniowa boczna ramienia. Przyczep koncowy to druga kosc srodrecza i sciegno miesnia przechodzi przez drugi przedzial troczka prostownikow.

Miesien ten zgina przedramie w stawie lokciowym, zgina grzbietowo i odwodzi reke.

**M odwracacz przedramienia - obejmuje kosc promieniowa pokrywajac przednia, boczna i tylna powierzchnie stwu ramienno - promieniowego. Przyczepy poczatkowe to kosc raminna, lokciowa i wiezadlo poboczne prominiowe oraz wiezadlo obraczkowe. Przyczepy koncowe to kosc prominiowa. Mm te odwracaja przedramie i reke.

7b. MM. OBRĘCZY dolnej i KOŃCZYN:

Mm kończyny dolnej:

OBRECZ DOLNA

**M posladkowy wielki - lezy on na glebszych miesniach posladkowych i pokryty jest bogata podsciolka tluszczowa i skorna stanowi podloze miesniowe posladka. Przyczepy poczatkowe to talerz k biodrowej, k krzyżowa i guziczna i powiez biodrowo - ledźwiowa oraz więzadlo krzyżowo - guziczne. Przyczepy końcowe to k udowa i powiez szeroka uda. Mm te prostuja w stawie biodrowym i bracaja na zewnatrz i przywodza udo.

**M posladkowy sredni - lezy pod miesniem pośladkowym wielkim i pod powiezia posladkowa. Przyczepy poczatkowe to talerz kosci biodrowej i powiez posladkowa. Przyczep koncowy to kosc udowa.

**M gruszkowaty - miesien ten w postaci splaszczonego brzusca miesniowego przechodzi prze otwor kulszowy wiekszy dzielac go na dwie czesci. Przyczep poczatkowy to kosc krzyzowa. Przyczep koncowy to kosc udowa. M ten prostuje, odwodzi i obraca na zewnatzr udo.

UDO

**M krawiecki - przebiega on w postaci szerokiej tasmy przez przednia a nastepnie przysrodkowa powierzchnie uda blizszego do konca piszczeli. Przyczep poczatkowy to kolec biodrowy przedni gorny. Przyczep koncowy to wlokna miesnia biegna ku dolowi i ku stronie przysrodkowej, przechodza poza nadklykciem przysrodkowym kosci udowej i dochodza do piszczeli przyczepiajacej się ponizej i przysrodkowo od guzowatosci piszczeli.

Mm te w dzialaniu na staw udowy zginaja go, odwodzi i obraca na zewnatrz udo. W dzialaniu na staw kolanowy zgina golen.

**M czworoglowy uda - stanowi duzy miesnien zajmujacy cala przednia powierzchnie uda. Sklada się on z 4 glow: przedniej, bocznej, przysrodkowej i posrodkowej. Miesien prosty uda zaczyna się 2 odnogami. Odnoga przednia przyczepia sue do kolca biodrowego przedniego dolnego. Odnoga tylna zaczyna się na gornym brzegu panewkii na torebce stawu biodrowego. Najglebszym odcinkiem tego miesnia jest gleboki poklad wlokien miesniowych posredniej glowy tego uda. Wloka te leza na przedniej powierzchni dolnego odcinka trzonu kosci udowej i przyczepiajace się do gornego wypuklenia torebki stawu kolanowego okresla się jako miesien satwowy kolana. M ten prostuje w stawie kolanowym. Ponadto miesien prosty uda zgina w stawie biodrowym oraz odwodzi udo

**M dwuglowy uda - lezy on na m przewodzacym wielkim przykryty powiezia i skora. Przyczep poczatkowy to gruczol kulszowy i kosc udowa. Przyczep koncowy to glowa strzalki. M ten prostuje, przywodzi i obraca udo. Caly miesnien zgina i odwodzi w stawie kolanowym.

GOLENIE I PISZCZEL

**M piszczelowy przedni - lezy powierzchowanie sasiadujac przysrodkowo z piszczela, bocznie z prostownikami palcow. Przyczepy poczatkowe to piszczel, blona miedzykostna i powiez goleni. Przyczepy koncowe to kosc klinowa i pierwsz kosc srodstopia. M ten zgina grzbietowo stope.

**M prostownik dlugi palcow - miesien ten sasiaduje przysrodkowo z miesniem piszczelowym przednim i nieco nizej z miesniem prostownikiem dlugim palucha, bocznie zas z miesniemi strzalkowatymi. Przyczepy poczatkowe to piszczel, strzalka, blona miedzykostna, przegroda miedzymiesniowa przednia goleni i powiez goleni. Przyczepy koncowe to rozciegno grzbietowe palcow 2-5.

Miesien ten zgina grzbietowo stope.

**M brzuchaty łydki - jest on miesniem dwuglowym ulozonym najbardziej powierzchownie. Przyczep poczatkowy to powierzchnia podkolanowa kosci udowej. Przyczepy koncowe to guz pietowy. W tym miejscu przyczepiaja się wspolnie sciegno koncowe obu glow miesnia nosi to nazwe sciegna pietowego. Do sciegna tego dolacza najczesciej koncowe sciegno trzeciego miesnia tej warstwy- miesnia podeszwowego.

**M zginacz palcow dlugi - lezy pod miesniem plaszckowatym czesciowo bezposrednio na piszczeli czesciow na miesniu piszczelowym tylnym. Przyczepy poczatkowe to piszczel, powiez goleni, luk sciegnisty rozpiety skosnie miedzy piszczela a strzalka. Sciegno tego miesnia biegnie w rozku poza kostka przysrodkowa umocowane ponizej kostki troczkami zginaczy, nastepnie podaza wzdluz brzegu bocznemu podporki skokowej kosci pietowej, przechodzi na podeszwe, gdzie laczy się z miesniem czworobocznym podeszwy i dzieli się na 4 odnogi, które przeszywaja sciegna krotkiego zginacza palcow i koncza się na dalszych czlonach palcow od 2-5.

Mm ten zgina palce, zgina podeszwowo odwraca i przywodzi stope.

8. BUD. I FUNKCJE ŻOŁĄDKA:

żołądek to najszersza część przewodu pokarmowego. U góry łączy się z przełykiem, a u dołu z opuszką dwunastnicy. Leży w nadbrzuszu pod lewym łukiem żebrowym i poniżej przepony. W żołądku wyróżniamy: 1) część wpustową, do której uchodzi przełyk (to tzw wpust żołądka), 2) dno żołądka - największa jego część położona tuż nad przeponą, 3) trzon żołądka - największa część środkowa, 4) część oddźwiernikowa - przechodzi w dwunastnicę, a miejsce przejścia nazywa się oddźwiernikiem.

W żoł wyróżniamy ścianę przednią i tylną, krzywiznę większą i mniejszą. Wew żołą znajduje się kanał żoładka - jest to przestrzeń w trzonie żołądka, po której spływają pokarmy w postaci płynnej do jamy oddźwiernikowej (to kolejna część żoł oraz kanał oddźwiernikowy, czyli przestrzeń w części oddźwiernikowej.

Budowa ściany żoł (od wew): 1) z błony śluzowej z tk pośluzową, 2) z błony mięśń, 3) błony surowiczej.

AD.1) błonę śluzową pokrywa nabłonek walcowaty, którego komórki wydzielają śluz (żołądkowy). Błonę śluzową od błony mięśń oddziela mięśniówka błony śluzowej, na przebiegu której powstają fałdy żołądkowe. Fałdy te są podłużne, przebiegają równolegle do krzywizny mniejszej tworząc tzw rynnę żołądkową, przez które spływają pokarmy płynne. Na tych fałdach występ wyniosłości zwane polami żołądkowymi, które posiadają dołeczki, a na dnie każdego dołeczka jest ujście gruczołów cewkowatych żołądka. Są to gruczoły właściwe żoł., których jest ok. 35mln. W błonie śluzowej wyróżniamy: *gruczoły w części wpustowej zbud z komórek wydzielających śluz oraz nielicznych komórek pepsynogennych; *gruczoły dna- zbud są z 3 rodzajów komórek: pepsynogennych (główne), kwasotwórczych (okładzinowe) wytwarzające kwas solny i śluzowych; *gruczoły oddźwiernikowe zbud z komórek wydzielających śluz.

AD.2) utworzona jest z mięśniówki gładkiej, wyróżniamy: *warstwę podłużną leżącą zewnętrznie (na krzywiznach), *warstwa okrężna położona głebiej (dookoła oddźwiernika) tworząc zwieracz oddźwiernika, *włókna ukośne- odchodzą od warstwy okrężnej, w okolicy wpusty tworzą zwieracz wpustu;

AD.3) blaszka otrzewnej trzewnej pokrywająca cały żołądek.

ROLA - jego rola polega na wyjaławianiu pokarmu, częściowej denaturacji białka i uaktywnianiu enzymów.

UNERWIENIE ŻOŁ.: pochodzi od 3 gałęzi tętnicy trzewnej oraz od żyły wrotnej. Ukł nerwowy autonomiczny (współczulne nerwy): *nerwy współczulne (hamują czynności motoryczne żołą.), *nerwy przywspółczulne (pobudzają czynności żołą.; Oba rodzaje tych nerwów tworzą 3 sploty: *podsurowiczy, **mięśniowy - reguluje perystaltykę żołą i czynność odruchową oddźwiernika, ***podśluzowy

9. BUD. I FUNKCJE JAMY USTNEJ:

Jama ustna rozpoczyna się szparą ustną, a kończy cieśnią gardzieli, czyli otworem łączącym jamę z gardłem. Jamę ustną stanowią: *od przodu warga górna i dolna, *z boków policzki, *z góry podniebienie twarde i miękkie, *z dołu język i dno jamy ustnej. Łuki zębodołowe, szczęki i żuchwy wraz z zębami dzielą jamę ustną na: przedsionek i jamę właściwą.

1) WARGI - górna i dolna warga łączy się z boku w postaci kąta ust. Powierz zew warg pokryta jest skórą, a wew błoną śluzową. Strefa przejściowa między skórą a śluzówką nazywa się czerwieniom wargową. Przez warstwę rogowaciejącą nabłonka warg widoczne są naczynia krwionośne. Błona śluzowa jest różowa, a gruczoły wargowe są gruczołami ślinowymi wyczuwalnymi w postaci drobnych gródek.

2) POLICZKI - powierz zew pokryta skórą, następna warstwa to tk tłuszczowa (poduszeczka tłuszczowa, która nie zanika nawet w starości). Kolejne warstwy policzka to powięź - m policzkowy, warstwa gruczołowa, błona śluzowa, która na wysokości 2-go zęba trzonowego tworzy wyniosłość zwaną brodawką przyuszniczą, na której jest ujście przewodu przyusznic (ślinanki przyusznic).

3) ZĘBY - u człowieka występ 2 pokolenia zębów: *pierwsze pokolenie to z mleczne, których jest 20, ułożonych w 2 łuki zębowe - górny i dolny, po 10 w każdym.; **drugie pokolenie to z stałe, jest ich 32, tworzą 2 łuki zębowe - górny i dolny, po 16 w każdym. Ząb zbud jest z korony, szyjki i korzenia. KORONA - to widoczna część z pokryta szkliwem (szkliwo to najtwardsza część z.), pod szkliwem jest zębina, a pod zębiną jest komora z zwężająca się w kanał z., który kończy się w korzeniu z. SZYJKA - część objęta dziąsłem, szyjkę i korzeń pokrywa kostniwo (cement o zabarwieniu żółtym i bud podobnej do tk kostnej). KORZEŃ - osadzony jest w zębodole i połączony z nim błoną łączno - tkankową zwaną ozębną. Kanał z mieszczący się w korzeniu posiada otwór na wierzchołku korzenia wypełniony miazgą, czyli tk łączną silnie unerwioną i ukrwioną. RODZAJE ZĘBÓW: *sieczne (siekacze 2), *kły, *przedtrzonowe, *trzonowe.

4) DZIĄSŁA - część błony śluzowej jamy ustnej, pokrywają wyrostki zębodołowe szczęki, żuchwy oraz z, na z otaczają jedynie szyjkę. Błona śluzowa dziąseł nie zawiera gruczołów, ale jest silnie unaczyniona i ukrwiona.

5) PODNIEBI. - górna część jamy ustnej, składa się z część przedniej, czyli podniebienia twardego i części tylnej czyli podniebienia miękkiego. *P. TWARDE - stanowi przegrodę między jamą nosową a ustną. Utworzone jest z podnieb kostnego i błony śluzowej. Błona śluzowa przechodzi z przodu i z boków przechodzi w dziąsła górne, a od tyłu tworzy fałdy podniebienne poprzeczne. *P. MIĘKKIE - stanowi ruchomą przegrodę oddzielającą przy przełykaniu między jamą nosową a gardłem oddzielając część ustną. W część środkowej podnieb miękkiego zwisa języczek. Podnieb miękkie utworzone jest przez: rozcięgno podniebienne, mięśnie, błonę śluzową. Rozcięgno - przedłużenie okostnej podniebienia twardego (warstwa tk łącznej) - przylega do niej warstwa gruczołów podniebiennych oraz przyczepiają się mm. Mięśnie - są to m dźwigacz podniebienia, m napinacz podniebienia. Oba te mm unoszą i napinają podniebienie miękkie.

6) JĘZYK - narząd mięśniowy pokryty błoną śluzową. Wyróżniamy koniec języka, trzon języka, nasada języka. Na trzonie wyróżniamy powierzch górną czyli grzbiet języka, powierz dolną oraz 2 brzegi języka. Szkielet języka utworzony jest przez błonę łączno - tkankową czyli rozcięgno języka. Do rozcięgna przyczepiają się mm języka. Wyróżniamy 2 rodzaje mm: *mm wew. (podłużny górny i dolny, poprzeczny, pionowy, *mm zew. (m brudkowo - językowy, rylcowo - językowy, gnykowo - językowy). Mm wew powodują zmianę kształtu języka czyli spłaszczenie, pogrubienie, poszerzenie języka. Mm zew wysuwają język do przodu cofają ku tyłowi i unoszą ku górze. Mm wew i zew biorą udział w żuciu pokarmów, formowaniu kęsów, w połykaniu, artykulacji głosu. Duże znaczenie ma m bródkowo - językowy, który wysuwa język do przodu, ponieważ jego uszkodzenie może doprowadzić do uduszenia się. Wszystkie mm języka unerwia nerw podjęzykowy (XII-sty).

Język pokryty jest błoną śluzową, która na grzbiecie jest szorstka z powodu występ tam brodawek nitkowatych. Czynność tych brodawek polega na rozcieraniu pokarmów oraz przewodzenia wrażeń dotyku. Dużą grupę stanowią brodawki pełniące funkcje smakowe.

7) DNO JAMY USTNEJ - jest ono widoczne po podniesieniu języka ku górze. Tworzy go parzysty m żuchwowo - gnykowy, który zwany jest przeponą jamy ustnej. M ten przyczepia się do żuchwy i k gnykowej. Powierz górną przepony pokrywa błona śluzowa, a powierz dolną skóra szyi.

8) GRUCZOŁY ŚLINOWE - tzw ślinianki. Dzielimy je na: *małe - znajdujące się na grzbiecie języka. W błonie śluzowej policzków, w wardze górnej i dolnej, w podnieb twardym i miękkim oraz w gardle; *duże - ślinianka przyuszna, podżuchwowa i podjęzykowa. Ślinianka przyuszna - jest największym gruczołem ślinowym, otoczona jest torebką łączno - tkankową, której zadaniem jest ograniczenie obrzęku podczas stanu zapalnego (np. świnka).

10. BUD. PŁUC:

PŁUCA - (pulmones)są narządem parzystym. Płuco prawe i lewe wypełnia klatkę piersiową razem z innymi narządami nieparzystymi. (np. serce). Płuco mieści się w jamie surowiczej wyodrębnionej w klatce piersiowej.

W płucu wyróżniamy:

1) podstawę płuca - (basis)kształtem dopasowuje się do przepony, skierowana jest ku przeponie. Płuco prawe poprzez przeponę graniczy z prawym płatem wątroby, natomiast podstawa płuca lewego graniczy z lewym płatem wątroby, dnem żołądka i śledzioną.

2) szczyt płuca (apex)leżący częściowo w obrębie szyi - kieruje się w str. dołu nadobojczykowego większego i wystaje ok. 3 cm ponad obojczykiem.

3) 3 powierzchnie: *żebrowa - (facies costalis)jest największą powierz skierowaną do ściany klatki piersiowej; **przyśrodkowa - (facies medialis) zwana śródpiersiem. Jest wklęsła z powodu sąsiedztwa z sercem. Na powierz tej wyróżniamy od tyłu część kręgową, po środku część śródpiersiową oraz po str. lewej wycisk sercowy(impressio cardiaca). W części śródpiersiowej znajduje się wnęka płucna - (hilus pulmonis) zagłębienie, w którym leży oskrzele, tętnica płucna, żyły płucne, naczynia limfatyczne oraz nerwy. Elementy te otoczone są opłucną i tworzą korzeń płucny (radix pulmonis); ***przeponowa - (facies diaphragmatica) zwana podstawą.

Oprócz tego pomiędzy płatami płuc znajdują się powierzchnie międzypłatowe. Pomiędzy powierzch. przeponową, przyśrodkową, żebrową znajdują się brzegi płucne (np. w brzegu przednim). W obrębie płuca lewego jest wcięcie sercowe.

Płuca dzielą się na płaty. W płucu prawym występ. 3 płaty (lobi): *górny, dolny, środkowe - są one oddzielone szczelinami skośną i poziomą. W płucu lewym wyróżniamy 2 płaty: *górny i dolny - oddzielone szczeliną skośną. Płaty płuc dzielą się na segmenty. W obu płucach jest ich po 10. każdy segment posiada własne oskrzele. Płuca pokryte są opłucną. Jest to błona surowicza składająca się z 2 blaszek zwanych: *opłucną ścienną (pokrywa ścianę klatki piersiowej); **opłucną płucną (przylega ściśle do płuca). Pomiędzy tymi blaszkami jest przestrzeń zwana jamą opłucną, w której występ minimalna ilość płynu zmniejszająca tarcie podczas oddechu i gwarantuje wilgotność opłucnej. Opłucna w niektórych miejscach tworzy zachyłki opłucne. Są to tzw. przestrzenie dopełniające wykorzystywane podczas wdechu, gdy płuco rozszerza się. Opłucna ścienna przechodzi w opłucną płucną dookoła wnęki, płuca wytwarzając więzadło płucne, które gwarantuje odpowiednie ułożenie płuca przy wdechu. Unerwienie opłucnej płucnej charakteryzuje się brakiem włókien bólowych, natomiast opłucna ścienna jest silnie unerwiona czuciowo przez nerwy międzyżebrowe, przez nerw przepony i nerwy błędne.

11. GÓRNE I DOLNE DROGI ODDECH.:

Do górnych dróg oddechowych zaliczamy: *nos i jama nosowa, przedsionek krtani; Dolne drogi oddechowe to: *pozostała część krtani, tchawica, oskrzela główne i oskrzeliki. Dolne drogi oddech kończą się w płucach, gdzie zachodzi wymiana gazowa między powietrzem a krwią.

NOS - wyróżniamy: *nasadę nosa (to część stykająca się z czołem), *grzbiet nosa (miejsce, w którym łączą się boczne powierz nosa), *skrzydła nosa (ruchomy odcinek boczny ścian nosa), *podstawa nosa (na niej znajdują się 2 otwory zwane nozdrzami przednimi; one prowadzą do przedsionka nosa i dalej do jamy nosowej).

Rusztowanie nosa: *nieparzysta chrząstka przegrody nosa; *parzyste chrząstki boczne nosa; *chrząstki skrzydłowe większe i mniejsze, *chrząstki nosowe dodatkowe.

JAMA NOSOWA - dzieli ją na 2 połowy przegroda nosowa, która składa się z: *części kostnej (lemiesz, blaszka pionowa k sitowej); **części chrzęstnej (chrząstka przegrody nosa). W każdej połowie jamy nosowej z bocznych ścian wystają małżowiny nosowe (górna, środkowa i dolna), które dzielą jamę nosową na przewody nosowe (dolny, środkowy, górny). Wszystkie te przewody łączą się w przewód nosowy wspólny. Do przewodów uchodzą zatoki przynosowe (klinowe, sitowe, czołowe, szczękowe). Jama nosowa wyścielona jest błoną śluzową, w której wyróżniamy: *okolicę oddechową pokrytą nabłonkiem wydzielającym śluz (okolica ta nawilża i ogrzewa powietrze); **okolicę węchową.

KRTAŃ - łączy gardło z tchawicą, leży między 4 a 7 kręgiem szyjnym, poniżej języka i k gnykowej. Składa się ze szkieletu krtani, mm i błony śluzowej.

Szkielet krtani to: *3 chrząstki nieparzyste (pierścieniowata, tarczowata - tworzy jabłko Adama, nagłośniowa - uniemożliwia dostanie się pokarmu do tchawicy); **3 chrząstki parzyste (nalewkowata, różkowata, klinowata). Chrząstki - różkowata, klinowata i nagłośniowa są podporami dla fałdów błony śluzowej otaczającej wejście do krtani, natomiast chrząstki - tarczowata, pierścieniowata, nalewkowata ściśle współpracują z aparatem głosowym. Wszystkie chrząstki krtani połączone są ze sobą stawami (pierścieniowo - tarczowe i pierścieniowo - nalewkowate). Stawy te połączone są więzadłami (więzadło pierścieniowo - tchawicze, pierść. - tarczowe i błona tarczowo - gnykowa).

Błona śluzowa wyścielająca jamę krtani tworzy 3 rodzaje fałd: tzw. fałd nalewkowo - nagłośniowy, fałd tzw. głosowy „rzekomy”, fałd parzysty głosowy. Szpara między fałdami nazywa się szparą głośni, natomiast fałdy wraz ze szparą tworzą głośnię. GŁOŚNIA - jest to największa część krtani, a powietrze przechodzące przez tą część powoduje drgania fałdów głosowych. Wysokość głosów zależy od napięcia fałdów i dług krtani. U osób z małą krtanią głos jest wyższy.

Fałdy dzielą jamę krtani na 3 piętra: *górne, środkowe, dolne.

Krtań unerwiona jest przez gałęzie nerwu błędnego. Jest to nerw krtaniowy górny i dolny. Unaczynienie krtani pochodzi od tętnic tarczowych górnej i dolnej.

TCHAWICA - jest to przedłużenie krtani od 6-go kręgu szyjnego do 5-go kręgu piersiowego, gdzie następuje rozwidlenie pod kątem 75-90⁰ na 2 oskrzela główne. Jej dług to ok. 12 cm. Rusztowanie tchawicy składa się z 15 - 20 chrząstek szklistych o kształcie podkowiastym. Między chrząstkami biegną więzadła obrączkowate utworzone przez tk łączną zbitą (sprężystą), co nadaje tchawicy sprężystość i gwarantuje drożność. Może ona się zniekształcić, ale nie ulega złamaniu. Jest to naturalne zabezpieczenie ukł oddechowego. Tylna ściana tchawicy nie posiada rusztowania chrzęstnego i nosi nazwę ściany błoniastej, w której znajduje się mięśniówka gładka zwężająca światło tchawicy podczas silnego kaszlu nawet o 1\4.

Wnętrze tchawicy pokryte jest błoną śluzową składającą się z kilku warstw: *nabłonek wielorzędowy walcowaty urzęsiony, **błona podstawna; ***warstwa tzw. głębsza.

Tchawicę dzielimy na część: *szyjną, piersiową.

W błonie śluzowej tchawicy jest sieć naczyń limfatycznych, skąd limfa odprowadzana jest do węzłów tchawiczych.

OSKRZELA - (bronchi) tchawica dzieli się na 2 oskrzela główne (bronchi principales) : prawe i lewe. *oskrzele główne prawe - jest krótsze i ma większą średnicę, przebiega bardziej pionowo (częściej wpadają do niego ciała obce). Ponad tym oskrzelem biegnie żyła nieparzysta; **oskrzele główne lewe - jest dłuższe, o mniejszej średnicy, przebiega bardziej poziomo. Nad nim biegnie łuk aorty.

Oskrzela budowę mają podobną do tchawicy. Oskrzela dzielą się na oskrzela płatowe (bronchi lobares): *prawe oskrzele na 3; *lewe oskrzele na 2. Te z kolei dzielą się na oskrzela segmentowe (bronchi segmentales), dalej na podsegmentowe (bronchi subsegmentales), oskrzelka (bronchioli). Unaczynienie pochodzi od tętnic podobojczykowych i aorty piersiowej, a unerwienie pochodzi od gałęzi nerwów błędnych (pni współczulnych).

PŁUCA - (pulmones)są narządem parzystym. Płuco prawe i lewe wypełnia klatkę piersiową razem z innymi narządami nieparzystymi. (np. serce). Płuco mieści się w jamie surowiczej wyodrębnionej w klatce piersiowej.

W płucu wyróżniamy:

podstawę płuca - (basis), szczyt płuca (apex)leżący częściowo w obrębie szyi, 3 powierzchnie: *żebrowa - (facies costalis); **przyśrodkowa - (facies medialis) zwana śródpiersiem. ***przeponowa - (facies diaphragmatica) zwana podstawą.

Oprócz tego pomiędzy płatami płuc znajdują się powierzchnie międzypłatowe. Pomiędzy powierzch. przeponową, przyśrodkową, żebrową znajdują się brzegi płucne (np. w brzegu przednim). W obrębie płuca lewego jest wcięcie sercowe.

Płuca dzielą się na płaty. W płucu prawym występ. 3 płaty (lobi): *górny, dolny, środkowe - są one oddzielone szczelinami skośną i poziomą. W płucu lewym wyróżniamy 2 płaty: *górny i dolny - oddzielone szczeliną skośną. Płaty płuc dzielą się na segmenty. W obu płucach jest ich po 10. każdy segment posiada własne oskrzele. Płuca pokryte są opłucną. Jest to błona surowicza składająca się z 2 blaszek zwanych: *opłucną ścienną (pokrywa ścianę klatki piersiowej); **opłucną płucną (przylega ściśle do płuca).

ŚRÓDPIERSIE - to ograniczona przestrzeń: *od przodu mostkiem, *od tyłu kręgosłupem piersiowym, *z boków opłucną śródpiersiową, która pokrywa powierzch przyśrodkowe płuc. Śródpiersie dzielimy na przednie i tylne. W śródpiersiu przednim leży grasica, żyła główna górna i dolna, aorta wstępująca, łuk aorty. A także nerwy przeponowe oraz serce z workiem osierdziowym. W śródpiersiu tylnym leży tchawica, przełyk, nerwy błędne, żyła nieparzysta, przewód piersiowy, nerwy trzewne. W śródpiersiu znajdują się węzły chłonne zwane węzłami śródpiersiowymi przednimi i tylnymi.

12. BUD. SERCA I RODZAJE NACZYŃ KRWIO.:

SERCE - (cor) to mięśniowy narząd układu krążenia. Ma kształt nierównego stożka. Wielkość serca porównywalna jest do wielkości prawej dłoni zaciśniętej w pięść. Waga serca u kobiety wynosi 230 - 280 gram, u mężczyzny od 280 - 340 gr. Położone jest w przednim śródpiersiu zawieszone na naczyniach wielkich krwionośnych. Od przodu przylega do mostka i żeber, z boków do płuc, z dołu do przepony, z tyłu graniczy z przełykiem. Podstawową jednostką budulcową tego ukł przewodzącego (rozrusznika) jest włókno Purkiniego.

W sercu wyróżniamy: *podstawę (basis cordis), gdzie znajdują się przedsionki i duże naczynia wchodzące i wychodzące z serca, zwrócona ku górze; **koniuszek serca - (apex cordis) skierowany ku dołowi; *powierzchnię mostkowo - żebrową; **powierz płucną; *powierz przeponową; **prawy brzeg serca.

Na zew serca uwydacznia się jego wewnętrzny podział w postaci bruzd (wieńcowej, międzykomorowej, przedniej i tylnej). Wewnątrz serce podzielone jest na 4 jamy: *przedsionek (atrium) prawy i lewy - oddzielone od siebie przegrodą międzyprzedsionkową; *komora (ventriculus) prawa i lewa - oddzielone od siebie przegrodą międzykomorową. Komory od przedsionków oddziela przegroda przedsionkowo - komorowa prawa i lewa.

Przedsionek prawy - (atrium dextrum) wyróżniamy w nim ściany: *górna (tu jest ujście żyły głównej górnej); **dolna, przednia, przyśrodkowa, tylna. Większy - tu jest ujście żyły głównej dolnej (vena cava inferior) otoczone fałdem zwanym zastawką żyły głównej dolnej. Otwór mniejszy - tu jest ujście zatoki wieńcowej serca zamykane zastawką zatoki wieńcowej.

Komora prawa - (ventriculus dexter) podstawa zwrócona jest ku górze, a wierzchołek komory ku dołowi. Wyróżniamy w niej ściany: *przednia, **przyśrodkowa (stanowi ją przegroda międzykomorowa). Podstawa komory dzieli się na 2 otwory: *ujście przedsionkowo - komorowe prawe zamykane zastawką 3-dzielną (valva tricuspidalis); **ujście pnia płucnego zamykane zastawką pnia płucnego. Zastawka 3-dzielna nie pozwala na powrót krwi.

Komora lewa - otrzymaną krew z przedsionka lewego wypycha pod wysokim ciśń do aorty i gałęziami do całego ustroju, dlatego ściana tej komory jest dwukrotnie grubsza od komory prawej. Komora lewa ma kształt stożka. Wyróżniamy w niej podstawę, wierzchołek i 3 ściany. Wierzchołek tworzy koniuszek serca.

Budowa ściany serca - ściana ma budowę trójwarstwową: * I warstwa to wew. (wsierdzie); * II to środkowa (m sercowy - śródsierdzie); * III to zew - nasierdzie. W skład ściany wchodzą elementy takie, jak: szkielet serca i ukł przewodzący serca

Unerwienie serca - zapewnia X rdzeń nerwowy (błędny), natomiast centrum sterującym pracą serca jest ośrodek zlokalizowany w rdzeniu przedłużonym. W przypadku uszkodzenia 2 węzłów niezbędny jest rozrusznik serca.

NACZYNIA KRWIONOŚNE - tętnice, żyły, naczynia włosowate. Tętnice - naczynia, którymi krew wypływa z serca, zaś żyły to naczynia, którymi krew powraca do serca bez względu, czy jest to krew utlenowana czy nie. Tętnice mają znacznie grubsze ściany w porównaniu do żył. W żyłach występują zastawki, które zapobiegają cofaniu się krwi.

13.BUD. NERKI (i bud nefronu):

BUDOWA NERKI:

Nerka-jest to narząd parzysty leżący na tylnej ścianie brzucha po obu stronach kręgosłupa na poziomie dwóch dolnych kręgów piersiowych i dwóch górnych lędźwiowych, nerka lewa jest położona nieco wyżej (w połowie wysokości trzonu).Nerka ma kształt ziarna fasoli. Położona w płaszczyźnie czołowej, stąd w obrębie nerki wyróżnia się: brzeg wypukły, przyśrodkowy (wklęsły), 2 śc.: przednia (sąsiaduje z narządami)i tylna (przylega do śc. brzucha), biegun górny i dolny. Nerka jest pokryta osłonkami - torebki. Bezpośrednio nerka jest otoczona torebką włóknistą, która składa się z 2 blaszek: wew. (ściśle przylega do nerki) i włóknistą (luźno pokrywa nerkę).Na biegunie górnym pokrywa ją nadnercze. Torebka tłuszczowa- wspólna dla nerki i nadnercza, jest tkanką tłuszczową, pełniącą funkcję ochronną. Na zew. tej torebki jest powieź nerkowa też wspólna, błona łącznotkankowa, która jest podłożem dla otrzewnej. Przypomina ona worek otwarty lub dołowy. Osłonki te chronią nerkę i w pewnym stopniu umocowują.
Brzeg przyśrodkowy jest wklęsły i w połowie jego długości jest zagłębiony-wnęka nerkowa- poprzez nią do nerki wnika tętnica nerkowa, a wychodzi żyła nerkowa, miedniczka nerkowa, wnikają nerwy, które tworzą korzeń nerki. Wnęka przedłuża się w głąb- w zatokę nerkową. W tej zatoce mieszczą się początki odcinków dróg wyprowadzających mocz-kielichy mniejsze i większe i 2/3 odcinka miedniczek nerkowych z nerwami, naczynia krwionośne i tkanka tłuszczowa.

Nefron-jest podstawową częścią wydzielniczą kanalika nerkowego. Składa się z:
-ciałka nerkowego, zbudowanego z kłębka naczyniowego i torebki, składającej się z 2-óch warstw. Do kłębka krew dostarcza tętniczka doprowadzająca, a odprowadza tętniczka wyprowadzająca. Kłębek obejmuje nabłonkowa torebka Bowmana. Od ciałka nerkowego odchodzi
- kanalik kręty I rzędu o przebiegu początkowo pokręconym (kanalik bliższy), a w stronę istoty rdzennej o przebiegu prostym. W tym miejscu kanalik kręty I rzędu przechodzi w
-pętlę Henlego, w której budowie wyróżniamy ramię zstępujące i wstępujące. Ramię wstępujące dochodzi w okolicę macierzystego ciałka nerkowego gdzie tworzy
-kanalik kręty II rzędu (kanalik dalszy), czyli wstawkę i przechodzi w cewkę zbiorczą, która jest początkiem dróg odprowadzających mocz

14. ELEMENTY UKŁ LIMFAT.:

Układ Limfatyczny - Limfa, czyli chłonka, jest płynem pochodzącym z osocza krwi, który został przesączony przez ściany naczyń włosowatych do otworów międzykomórkowych. Chociaż część limfy może z powrotem wnikać do krwi, większość jej przechodzi do specjalnej sieci naczyniowej, zwanej naczyniami limfatycznymi lub układem limfatycznym. Układ ten jest bardzo podobny do układu krwionośnego, z pewnymi różnicami. Naczynia limfatyczne mają zastawki zapobiegające cofaniu się limfy, a poza tym nie tworzą zamkniętego układu, kończą się ślepo. W licznych miejscach organizmu, tam gdzie drobne naczynia limfatyczne łączą się w większe, znajdują się duże skupiska komórek, zwane węzłami limfatycznymi. Odgrywają one istotną rolę w obronie organizmy przed chorobami. Z węzłów tych pochodzą różne rodzaje komórek limfatycznych, limfocyty. Ich czynność związana jest głównie z wytwarzaniem przeciwciał, które pomagają usuwać obce substancje z organizmu. Właśnie przeciwciała stanowią jeden z głównych mechanizmów obronnych przed zarazkami chorobotwórczymi. Inną ważną funkcją układu limfatycznego jest transport dużych cząstek białkowych i tłuszczowych, gdyż naczynia limfatyczne mają większą przepuszczalność niż kapilary.

Śledziona to czerwonobrunatny narząd wielkości pięści, znajdujący się po lewej stronie jamy brzusznej, za żołądkiem. Zawiera dużą ilość mięśni gładkich i jest połączona bezpośredni z układem krwionośnym. Wydaje się, że śledziona pełni jedynie funkcję zbiornika krwi z krwią o dużym stężeniu czerwonych krwinek. Stres, wzmożona aktywność, zatrucie tlenkiem węgla powodują, że śledziona, pod wpływem skurczy mięśni, przesuwa zmagazynowaną krew wprost do krwioobiegu. Ponadto organ ten wytwarza limfocyty, niszczy zużyte krwinki czerwone, lecz także bierze udział w ich wytwarzaniu. W stanie równowagi nie jest ona narządem niezbędnym, jednak podczas niektórych stanów stresowych jej rola może być bardzo ważna dla przeżycia ustroju.

15. SKŁAD I ROLA KRWI I LIMFY:

KREW - jest specyficznym rodzajem tk łącznej. Jest to płyn ustrojowy składający się z elementów morfotycznych, tj. krwinek i płynnego środowiska międzykomórkowego (osocza). Organizm dojrzałego człowieka zawiera 5-6L krwi. W skład krwi człowieka wchodzi 55% osocza i 45% krwinek, a wśród nich: -erytrocyty (krwinki czerwone)-leukocyty (krwinki białe), -trombocyty (płytki krwi, biorą udział w krzepnięciu krwi)

Funkcje krwi: **dostarczanie wszystkim komórkom tlen (rola oddechowa)
- **zaopatruje wszystkie komórki w materiały budulcowe i energetyczne (rola odżywcza), **odprowadza do narządów wydalniczych dwutlenek węgla oraz szkodliwe produkty przemiany materii (rola wydalnicza), **udział w procesach odpornościowych (rola immunologiczna), **utrzymuje stałą temperaturę ciała (rola termoregulacyjna), **zdolność krzepnięcia - zapobiega utracie krwi, **rozprowadza substancje wytworzone w organizmie.

Limfa, czyli chłonka, jest płynem pochodzącym z osocza krwi, który został przesączony przez ściany naczyń włosowatych do otworów międzykomórkowych. Chociaż część limfy może z powrotem wnikać do krwi, większość jej przechodzi do specjalnej sieci naczyniowej, zwanej naczyniami limfatycznymi lub układem limfatycznym. Płyn ten zbiera się w tych przestrz. do drobnych naczyń limfatycznych, które z kolei łączą się w większe. Limfa płynie od tkanek w kier. serca podobnie jak krew żylna i zebrana w większych naczyniach przepływa przez węzły chłonne zwane gruczołami limfatycznymi. Gruczoły są filtrami dla lim-fy, która przepływa przez sieć drobnych kanalików, w których zostają zatrzymane drobnoustroje. W węzłach chłonnych powstają białe ciałka krwi(limfocyty), które walczą z bakteriami. Limfa z dużych naczyń limfat. łączy się z krwią żylną, wchodzi do żył szyjnych wewnętrznych.

16. BUD. I ROLA SKÓRY:

powłoka wspólna (skóra) składa się z 3 części: **z leżącego najbardziej zewnętrznie naskórka, który jest pochodzenia ektodermalnego i buduje go tk nabłonkowa; **ze skóry właściwej leżącej pod naskórkiem, która jest pochodzenia mezodermalnego i tworzy ją tk łączna właściwa; **tk podsórna łącząca skórę z leżącymi pod nią częściami, jest również pochodzenia mezodermalnego.

Powierz skóry dorosłego człowieka ocenia się w zależności od wzrostu i budowy. Ma od 1,5 - 18m². zależnie od okolicy ciała skóra ma różną grubość i odporność. Najcieńsza jest na powiekach (do 0,5mm), średnia grubość na przedniej części tułowia (do 1mm), a najgrubsza jest na dłoniach i podeszwach (do 2mm). Grubość podściułki tłuszczowej zależy od stopnia odżywaiania się, wieku, płci i okolicy ciała. Zdrowa skóra jest gładka i matowa, inaczej wygląda powierz dłoni i podeszw. Występują tam wąskie listewki spójne, które przebiegają równolegle do siebie tworząc niepowtarzalne linie zwane papilarnymi, odmienne u każdego człowieka. Nauka o odciskach nosi nazwę daktyloskopii. Jeżeli skóra jest przez dłuższy czas uciskana, powstają na niej zmiany chorobowe zwane odleżynami. Każdy z nas ma inną barwę skóry, która to barwa zależy od 2 składników: *barwnik brązowy - melanina; *barwnik - chemoglobina krwi (białko 4-rzędowe).

FUNKCJA - zbud w ten sposób skóra chroni głębsze narządy przed urazami mechanicznymi, czyli amortyzuje je i pozwala na swobodne ruchy części ciała. Chroni również głębsze warstwy przed wysychaniem. Nie dopuszcza do wtargnięcia drobnoustroju. Chroni przed działaniem promieni UV. Pełni rolę termoregulacyjną. Jest narządem wydalania. Dzięki zakończeniom nerwowym skóra jest narządem zmysłu dotyku, bólu i temperatury. Jest powłoką ochronną.

17. POCHODNE NASKÓRKA:

NASKÓREK - zbud jest z nabłonka wielowarstwowego płaskiego. Jego warstwa podstawowa składa się z wysokich komórek, których liczba zwiększa się przez podział. Nowo powstające komórki są wysuwane ku powierzch skóry i w miarę przesuwania stają się bardziej płaskie i niskie. Warstwa powierzchniowa będzie składać się z płaskich, zrogowaciałych, które stopniowo złuszczają się. Zrogowaciałe komórki tworzą warstwę ochronną. Warstwa zrogowaciała zawiera subst rogową zwaną keratyną, która pod wpływem wody podlega zmacerowaniu. Wytworem naskórka są: gruczoły skóry, włosy, paznokcie.

GRUCZOŁY SKÓRY: **potowe - są to gruczoły cewkowate leżące w głębi skóry właściwej zwinięte na końcu w kształcie kłębka. Wydzieliną tych gruczołów jest pot, który w 98% składa się z wody, 0,8% to sól kuchenna i pozostała część to mocznik, kwas moczowy, amoniak. Wydzielanie potu odbywa się stale, jednak w małych ilościach i nie dostrzegamy tego. Wzmaga się przy wysiłku i wzroście temp. wydzielanie potu ma znaczenie przy utrzymywaniu właściwej temp ciała. Ciepło jest wytwarzane w organizmie w szeregu reakcji egzotermicznych (np. przy pracy mm). Przy wytężonej pracy wytwarza się nadmiar ciepła, które nie zdąży wypromieniować przez skórę. Reakcja obronna to wydzielanie potu, który parując wydziela duże ilości ciepła, co oziębia przepływającą w naczyniach skóry krew; **kłębkowate - (apokrynowe) ich wydzielina jest odmienna od potu oraz odznacza się swoistym zapachem, barwą i innymi właściwościami; **łojowe - znajdują się w skórze właściwej, w najbliższym otoczeniu włosów. Są to gruczoły pęcherzykowate, a swoją wydzielinę zwaną łojem skórnym wyprowadzają do lejka u podstawy włosa. Stąd wypływa ona na powierzch skóry i ją namaszcza. Liczba gruczołów łojowych jest mniejsza niż potowych, a nie występ na dłoniach i podeszwach. Łój skórny zawiera wolne kwasy tłuszczowe, cholosterol i związki woskowe; **sódkowe - to największe gruczoły skóry, zawierają najwięcej barwnika.

WŁOSY - u człowieka utraciły one pierwotną rolę (utrzymywanie ciepłej temp.) i owłosienie pozostało głównie na głowie, dołach pachwinowych i w okolicy łonowej. Włosy pokrywają całe ciało, z wyjątkiem dłoni i podeszwy. Włosy to także brwi i rzęsy. Włos posiada część zew zwaną łodygą włosa i ukrytą w skórze zwaną korzeniem włosa. Koniec dolny nosi nazwę opuszki włosa która jest osadzona na łączno - tkankowej brodawce włosa, do której dochodzą naczynia krwionośne. Przy zniszczeniu opuszki włos ginie i już nie odrasta. Korzeń włosa jest ustawiaony skośnie do powierzch skóry. Po tej str leży gruczoł łojowy i pasemko włókien mięśniowych gładkich. Barwa włosów jest cechą dziedziczną, a włosy które tracą barwnik stają się silne, popielate. Włosy żyją od 3-5 lat. Człowiek ma 120 tyś włosów.

PAZNOKCIE - są wytworem nabłonkowym i leżą na dalszych opuszkach palców. Blaszka zrogowaciała paznokcia ochrania opuszkę palca. Paznokcie palców rąk są lepiej rozwinięte niż na stopach. Kształty paznokci są dość urozmaicone. Jest to sprawa dziedziczna. Różny jest też stopień wypukłości. Najbardziej widoczną cechą wymierną paznokcia jest jego szer w stos do dług. Grubość paznokcia wynosi najwyżej niecałe 0,4mm. Część paznokcia od str korzenia to tzw obłoczek. Leży tu warstwa rozrodcza paznokcia, która powoduje wydłużenie się. Paznokcie rosną średnio 1mm na tydzień, zależy to od wieku i stanu zdrowia. Po 30 r.ż. rosną wolniej.

18. OPONY MÓZGOWE i rola płynu mózgowo - rdzeniowego:

Mózg i rdzeń kręgowy otoczone są przez 3 opony: twardą, pajęczynówkową i miękką. Pomiędzy oponą pajęczynówkową i miękką znajduje się przestrzeń wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym. Podstawowe znaczenie opon i płynu mózgowo-rdzeniowego to ochrona mózgu przed wstrząsami i urazami mechanicznymi. Płyn mózgowo - rdzeniowy powstaje w splotach naczyniówkowych komór w wyniku przesączenia się wody i niektórych składników osocza krwi. Płyn mózgowo-rdzeniowy może być pobrany do badania przez nakłucie igłą punkcyjną (w okolicy lędźwiowej lub podpotylicznej). Prawidłowy płyn mózgowo-rdzeniowy jest wodojasny przejrzysty i wypływa pod ciśnieniem 100 - 200 mm H2O (1,0 - 2,0 kPa). W płynie mózgowo-rdzeniowym bada się głównie ilość i rodzaj komórek, stężenie białka, glukozy i chlorków. Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego ma podstawowe znaczenie w rozpoznawaniu zapaleń mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, oraz krwawienia podpajęczynówkowego (zwłaszcza jeśli nie można wykonać badania tomokomputerowego (TK) głowy, lub wynik jego jest wątpliwy). Funkcja płynu mózgo.-rdzeń sprowadza się prawdopodobnie do: **równomiernego rokładu ciśń w jamie czaski, do mechanicznej ochrony mózgowia przed urazami; **do funkcji odżywczych w stos do niektórych komórek ukł nerwowego ośrodkowego.

19. RDZEŃ KRĘGOWY I JEGO STRUKTURA:

jest najstarszą w rozwoju rodowym częścią ośrodkowego ukł nerwowego. Jego rola polega na wywoływaniu odruchów niższego rzędu oraz na pośredniczeniu między ukł nerwowym, obwodowym i mózgowiem. Rdzeń składa się z cewki przebiegającej wzdłuż kanału kręgowego przebiegającej od podstawy czaszki do pogranicza miedzy I i II-gim kręgiem lędźwiowym i kończy się tzw stożkiem rdzeniowym, a następnie przechodzi w część silnie uwstecznioną zwaną nicią końcową. Między poszczególnymi kręgami odchodzą od rdzenia kręgowego parami nerwy. Rozróżniamy korzenie przednia (brzuszne) i korzenie tylne (grzbietowe) nerwów rdzeniowych. Korzeń przedni zawiera włókna ruchowe, a korzeń tylny włókna czuciowe. W odcinku szyjnym i lędźwiowym, a więc tam, gdzie z rdzeniem są związane włókna nerwowe zaopatrujące kończyny występują odpowiednie zgrubienia w odcinku szyjnym - szyjne i w odcinku lędźwiowym - lędźwiowe. Z rdzeniem kręgowym łączą się korzenie 31 par nerwów rdzeniowych: 8 par szyjnych, 12 par piersiowych, 5 par lędźw., 5 par krzyż., 1 para nerwów ogonowych. Rdzeń kręgowy otoczony jest 3 łączno - tkankowymi błonami (opony, które nazywają się: twarda (zew.), pajęcza, naczyniowa). Między oponami jest płyn mózgowo - rdzeniowy.

Ukł w rdzeniu na przekroju poprzecznym istoty szarej i białej: istota szara o kształcie litery H składa się głównie z ciał neuronów. Na przekroju poprzecznym tej istoty szarej wyróżniamy 2 rogi grzbietowe (tylne) i 2 rogi brzuszne (przednie). W środku przekroju znajduje się spoidło rdzeniowe szare. W odcinku piersiowym rdzenia kręgowego i w przyległych odcinkach części szyjnej i lędźwiowej znajdują się między tymi rogami jeszcze rogi boczne. Głównym składnikiem rogów bocznych są komórki współczulne, których wypustki wychodzą z rdzenia wraz z korzeniami przednimi (z rogów brzusznych) nerwów rdzeniowych i biegną do zwojów pnia współczulnego. W skład istoty białej wchodzą poza tk glejową włókna nerwowe rdzenne.

20. NERWY ODCHODZĄCE OD MÓZGU:

Z mózgu odchodzi obwodowy (peryferyjny) układ nerwowy, w skład którego wchodzą: nerwy kręgowe (31 par nerwów) i czaszkowe (znajdują się w jamie czaszki), dochodzące do mięśni i receptorów czuciowych i kończące się w rdzeniu. Nerwy czaszkowe (12 par) to: wzrokowy, węchowy, okoruchowy, bloczkowy, trójdzielny, odwodzący, przedsionkowo - ślimakowy, językowo - gardłowy, błędny, dodatkowy, podjęzykowy. Nerwy kręgowe to: 8 par nerwów szyjnych, 12 par piersiowych, 5 p lędźwiowych, 5 krzyżowych, 1 guziczny.

21. BUD. OKA:

Oko zbudowane jest z trzech części: 1 aparat ochronny czyli brwi, rzęsy, powieki i narząd łzowy. 2 aparat ruchowy czyli mię. gałki ocznej. 3 układ optyczny są to przezroczyste załamujące światło struktury oka leżące na osi obtycznej która przechodzi przez źrenice. Gałka oczna związana jest z nerwem wzrokowym. Leży ona w oczodole, a jej ściany zbud są z 3 warstw (błon): błony włóknistej, naczyniowej, wewnętrznej. Gałka oczna znajduje się w przedniej części oczodołu i porusza się dzięki ruchom mięśni ocznych w zagłębieniu utworzonym przez tkankę tłuszczową oczodołu i liczne powięzie. Wychodzący z niej nerw wzrokowy przechodzi przez otwór kostny do wnętrza czaszki i dalej do mózgu. Oko ma w przybliżeniu kształt kuli o średnicy 24 mm, wypełnionej w większości bezpostaciową substancją (ciałkiem szklistym), znajdującej się pod ciśnieniem pozwalającym na utrzymanie jego kształtu. 

Twardówka (sclera) jest najbardziej zewnętrzną częścią oka. Zbudowana jest z nieprzeźroczystejbłony włóknistej łącznotkankowej. W przedniej części oka przechodzi w rogówkę.

Rogówka (cornea) kształtem przypomina wypukłe szkiełko od zegarka. Zbudowana jest z przeźroczystej błony włóknistej.

Między twardówką i siatkówką leży naczyniówka (choroidea), która wraz z tęczówką (iris) i ciałem rzęskowym (corpus ciliare) tworzy błonę naczyniową, w której znajdują się naczynia krwionośne. Ciało rzęskowe utrzymuje soczewkę w odpowiednim położeniu.

Siatkówka (retina) jest receptorową częścią oka. Składa się z trzech warstw, przy czym najbliższa środka oka warstwa składa się z czopków i pręcików - komórek światłoczułych, a dwie pozostałe z neuronów przewodzących bodźce wzrokowe. Na siatkówce znajduje się plamka żółta, będąca miejscem o największym skupieniu czopków i z tego powodu cechuje się największą wrażliwością na barwy i światło. Nieco niżej znajduje się plamka ślepa - miejsce pozbawione komórek światłoczułych i dlatego niewrażliwe na światło. Jest miejscem zbiegu nerwów łączących komórki światłoczułe z nerwem wzrokowym.

Soczewka (lens) jest zawieszona między tęczówką a ciałem szklistym na obwódce rzęskowej. Składa się z torebki (capsule), kory (cortex) i jądra (nucleus) i ma dwie wypukłe powierzchnie - przednią i tylną. Jeśli wyobrazimy sobie soczewkę jako owoc, to torebka jest jego skórką, kora jego miąższem, a jądro pestką.

Tęczówka (iris) jest umięśnioną częścią błony naczyniowej otaczającej otwór nazywany źrenicą. Dzięki zawartemu w niej pigmentowi jest kolorowa. Mięśnie tęczówki pozwalają na zwiększanie lub zmniejszanie dopływu światła przez regulację wielkości źrenicy.

Wnętrze oka wypełnia przeźroczysta, galaretowata substancja, nazywana ciałem szklistym (corpus vitreum).

Przednia część gałki ocznej i wewnętrzna część powiek pokryte są spojówką (tunica conjuctiva). 

W górno - bocznej części oczodołu znajduje się gruczoł łzowy wydzielający łzy mające za zadanie oczyszczać powierzchnię oka z zabrudzeń i nawilżać ją.

22. BUD. UCHA:

Ucho jako narząd słuchu i równowagi składa się z ucha zewnętrznego, środkowego, wewnętrznego, dźwięki jako zjawisko fizyczne jest ruchem falistym wywołującym go drgania środowiska które nazywamy falami akustycznymi zakres słuchu człowieka obejmuje fale akustyczne których częstość waha się w granicach od 20 - 20000 drgań na sekundę. Dźwięki o niższej częstotliwości nazywamy infradźwiękami a o wyższej ultra dźwiękami ucho Zewnętrzne składa się z małżowiny usznej i zewnętzrnego przewodu słuchowego w małżowinie usznej fale akustyczne koncentrują się dzięki lejkowatej budowie muszli i dalej odprowadzane do błony bębenkowej przewodem słuchowym. Ucho środkowe składa się z błony bębenkowej i jamy bębenkowej—jest to przestrzeń wypełniona powietrzem. W jamie bębenkowej znajduje się układ trzech kosteczek słuchowych: młoteczek kowadełko i strzęmiączko. Które przenoszą drgania błony bębenkowej na błony ucha wewnętrznego. Rękojeść młoteczka zrośnięta jest z błona bembenkową i przekazuje drgania na kowadełko które jest połączone stawem ze strzemiączkiem. Płytka strzemiączka ustawiona jest w okienku owalnym ucha wewnętrznego i styka się z przedsionkiem ucha wewnętrznego .

ucho wewnętrzne ze względu na kształt zwane jest błędnikiem i składa się z połączonych ze sobą kanalików kostnych i błoniastych w skład błędnika wchodzą ślimak oraz przedsionek i trzy kanały półkoliste wewnątrz ślimaka są dwie błony dzielące go na trzy kanały wypełnione linfą. W środkowym z nich zwanym błoniastym umieszczony jest właściwy narząd słuchu narząd CORLIEGO—składa się on z szeregu komórek słuchowych posiadających rzęski do których dochodzą włókna nerwu ósmego, całość komórek pokrywa błona. Drgania przekazywane przez strzemiączko wprawiają w ruch falowy limfe która drażni komórki słuchowa narządu corliego. Gdy rzęski pocierają o błonę pokrywającą następuje zamiana energii mechanicznej na energię elektryczną będącą bodźcem elektrycznym. Dalej fale głosowe już jako bodziec elektryczny są przekazywane do ośrodków mózgu drogą nerwu ósmego.

23a. NARZĄDY PŁCIOWE MĘS.:

Do narządów płciowych zalicza się gruczoły płciowe (czyli gonady) wytwarzające komórki płciowe (plemniki u mężczyzn, jaja u kobiet), drogi je wyprowadzające oraz narządy płciowe zewnętrzne.
Męskie narządy płciowe - to jądro (wytwarzające komórki płciowe) i najądrze, nasieniowód i pęcherzyki nasienne, cewka moczowa, gruczoł krokowy i gruczoły opuszkowo-cewkowe, prącie i moszna.
Jądro i najądrze
U mężczyzn narządem wytwarzającym komórki płciowe jest jądro. W jego greckiej nazwie odzwierciedlono fakt, że jest to organ parzysty (didymoioznacza bowiem "bliźniaki"). Oba jądra umieszczone są w worku mosznowym, będącym uwypukleniem ściany brzucha. Położenie jąder w mosznie zapewnia im mniejsze niż wewnątrz jamy brzusznej wahania ciśnienia i niższą temperaturę. Narząd ten jest bowiem wrażliwy na czynniki fizyczne np. w postaci przegrzania. Moszna zapewnia również jądrom znaczną ruchomość (choć nie tak dużą jak u innych ssaków). Lewe jądro leży nieco niżej niż prawe; spowodowane jest to nieco gorszym odpływem krwi żylnej właśnie z lewego "bliźniaka", co powoduje, że ma ono trochę większy ciężar.
Męska gonada ma kształt spłaszczonej elipsoidy. Jej przeciętne wymiary wynoszą 4-5 cm długości, 2,5-3,5 cm szerokości oraz ok. 2 cm grubości; masa wynosi średnio 20-30 g.
Zasadniczą funkcją jądra jest wytwarzanie plemników. Ich droga zaczyna się w cewkach nasiennych krętych (kilka z nich składa się na jeden płacik), a później przez cewki nasienne proste wędrują do sieci jądra.
Proces wytwarzania plemników zwany jest także spermatogenezą. Komórki płciowe - będące obok komórek podporowych głównym składnikiem ściany cewek krętych - dzielą się i dojrzewają. Cały proces zaczyna się od tzw. spermatogonii, przechodzi przez etap spermatocytów I i II rzędu, a kończy się na spermatydach i, ostatecznie, plemnikach.
Nasieniowód i pęcherzyki nasienne
W czasie wytrysku plemniki przedostają się do nasieniowodu. Zgodnie z nazwą główną funkcją tego długiego przewodu (50-60 cm) jest dalszy transport męskich komórek płciowych.
Nasienie musi składać się jednak nie tylko z plemników. Inne substancje nadają mu objętość, odżywiają plemniki na ich długiej drodze, pobudzają ich ruchy. Jednym z narządów wydzielających składniki nasienia są pęcherzyki nasienne. Ich wydzielina jest bogata w różne enzymy, cukier owocowy - fruktozę oraz kwas cytrynowy i witaminę C. Ujścia pęcherzyka nasiennego wnikają do nasieniowodu w miejscu zwanym jego bańką. Tutaj, po połączeniu się z przewodami wyprowadzającymi pęcherzyków nasieniowód zmienia nazwę na przewód wytryskowy, który uchodzi na małym wzniesieniu błony śluzowej cewki moczowej, zwanym wzgórkiem nasiennym.
Cewka moczowa
Do tego miejsca przedstawiane narządy były parzyste, łącznie z nasieniowodami, pęcherzykami nasiennymi i przewodami wytryskowymi. Cewka moczowa jest już pojedyncza. Rozpoczyna się od dna pęcherza moczowego, a kończy się po około 15-20 cm ujściem zewnętrznym. Wyróżniamy część sterczową, błoniastą i gąbczastą cewki moczowej. Innym podziałem jest wydzielenie części ruchomej (położonej w prąciu) i ustalonej (składa się na nią część błoniasta i gąbczasta).
Cewka moczowa jest końcową, wspólną drogą układu moczowego i rozrodczego. To "skrzyżowanie" następuje, jak już wspominaliśmy, na wzgórku nasiennym, gdzie do cewki uchodzą przewody wytryskowe (przedłużenie nasieniowodów) oraz przewody odprowadzające gruczołu krokowego.
Gruczoł krokowy i gruczoły opuszkowo-cewkowe
Ten znany gruczoł nazywany jest również gruczołem krokowym lub sterczowym, albo (z łaciny) prostatą. Swoim kształtem, wielkością i konsystencją przypomina kasztan. Podobnie jak jego roślinny odpowiednik ma wierzchołek i podstawę oraz dwie wyraźne części (płaty boczne) połączone nieco mniejszym płatem środkowym.
Podobnie jak jądro, gruczoł sterczowy ma budowę miąższową. Na ten miąższ składa się 30 do 50 gruczołów cewkowo-pęcherzykowych wraz z odpowiednimi przewodami wyprowadzającymi.
Stercz produkuje około 1/3 objętości nasienia. Jego wydzielina zawiera różne składniki, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania plemników.
Innym gruczołem produkującym elementy nasienia są gruczoły opuszkowo-cewkowe, znajdujące się przy nasadzie prącia.
Prącie i moszna
Prącie znajduje się ku przodowi od spojenia łonowego. Składa się z nasady, części środkowej - trzonu oraz z części końcowej - żołędzi. Narząd ten tworzą dwa walcowate twory - ciała jamiste przedzielone ciałem gąbczastym. Ciała jamiste składają się, zgodnie ze swoją nazwą, z jamek wypełniających się krwią podczas wzwodu. Tętnice doprowadzające krew do prącia rozszerzają się wtedy, a odpływ krwi zostaje zahamowany, poprzez ucisk rozszerzonych jamek na żyły. Ten "układ hydrauliczny" powoduje, że ciała jamiste sztywnieją i następuje wzwód. W środku prącia znajduje się otaczające cewkę moczową ciało gąbczaste. W przeciwieństwie do ciał jamistych ta część narządu nie sztywnieje, a cewka moczowa pozostaje dzięki temu drożna.
Podobnie jak w przypadku cewki, również w prąciu wyróżniamy część ustaloną i ruchomą.
Koniec tego organu, czyli żołądź, jest pokryty fałdem skóry - napletkiem, przykrywającym ujście zewnętrzne cewki moczowej.

Do zewnętrznych narządów płciowych (czyli prącia, cewki moczowej, gruczołów opuszkowo-cewkowych, gruczołu sterczowego) należy także wspomniana już moszna. Jest ona uwypukleniem przedniej ściany jamy brzusznej. Przykrywa tzw. powrózki nasienne, w których znajdują się nasieniowody, liczne naczynia krwionośne, limfatyczne oraz nerwy.

23a. NARZĄDY PŁCIOWE ŻEŃ.:

Do żeńskich narządów płciowych, podobnie jak do męskich, należą gruczoły płciowe, drogi przewodzące komórki płciowe (w tym przypadku komórki jajowe) oraz narządy płciowe zewnętrzne. Dwie pierwsze grupy stanowią więc narządy płciowe wewnętrzne. Żeńskie narządy płciowe - to jajniki (odpowiednik jąder u mężczyzn), jajowody, macica oraz pochwa i zewnętrzne narządy płciowe.
Jajnik
Odpowiednikiem jąder są u kobiety jajniki. Ich kształt przypomina nieco migdały; u dorosłej kobiety długość tego narządu wynosi od 2,5 cm do 5 cm , a szerokość od 1,5 cm do 3 cm.
Jednak jego wielkość zmienia się wraz z wiekiem kobiety, zależy również od fazy cyklu miesiączkowego. Po okresie klimakterium, kiedy zanika jego czynność, jajnik przybiera postać bardzo małego ciałka. Jajnik umocowany jest do ścian miednicy i sąsiednich narządów za pomocą więzadeł - pasm tkanki łącznej, zapewniających równocześnie odpowiedni margines swobody i możliwość przesuwania się narządu w czasie ciąży.
Głównymi częściami jajnika są kora i rdzeń. W tej pierwszej znajduje się około 200 tys. pęcherzyków pierwotnych zawierających komórki jajowe. Struktury te rosną, tworząc najpierw pęcherzyki wtórne, a później dojrzewające (zwane pęcherzykami Graafa). Pęknięty pęcherzyk Graafa uwalnia komórkę jajową, która (podobnie jak plemniki) przeszła już podział redukcyjny i zawiera 23 chromosomy. Moment takiego pęknięcia nazywamy jajeczkowaniem (owulacją). Jest to kluczowa faza tzw. cyklu jajnikowego.
Jajowody zgodnie ze swoją nazwą transportują jajo do macicy. Pierwszą jego częścią jest lejek, obejmujący jajnik tzw. strzępkami jajowodu. Wychwycone przez strzępki jajo wędruje do bańki jajowodu. To tutaj następuje zwykle zapłodnienie. Zapłodnione jajo (zygota) wędruje następnie przez ujście maciczne jajowodu do macicy.
Macica
Macica w przeciwieństwie do jajnika i jajowodu jest narządem pojedynczym. Leży w miednicy między pęcherzem moczowym a odbytnicą. Jej wygląd anatomowie przyrównali do spłaszczonej gruszki. Górną, rozszerzoną część macicy stanowi jej trzon, zwężający się ku dołowi w szyjkę. Nad trzonem, niejako wbrew swojej nazwie, położne jest dno macicy. Szyjka objęta jest od dołu przez pochwę, dlatego mówimy o jej części nadpochwowej i pochwowej. Podobnie jak w przypadku jajnika, macica zawieszona jest w miednicy za pomocą więzadeł utrzymujących ją w miarę stałym położeniu (w niewielkim pochyleniu i zgięciu ku przodowi).
Ściana macicy i jajowodów składa się z trzech głównych warstw: błony surowiczej (na zewnętrz), mięśniowej (w środku) i śluzowej (wewnątrz). Błona śluzowa ulega okresowemu złuszczaniu, które zsynchronizowane jest ze wspomnianym już cyklem jajnikowym. Cykl ten trwa zwykle 28 dni. Po złuszczeniu błony objawiającym się jako miesiączka, następuje faza wzrostu i odbudowy. Po jajeczkowaniu (w środku cyklu) następuje faza wydzielnicza, kiedy to błona śluzowa przygotowuje się na przyjęcia zapłodnionego jaja. Jeśli to nie następuje, to cały cykl powtarza się od nowa.
Pochwa i zewnętrzne narządy płciowe
Szyjka macicy przechodzi od dołu w pochwę. Ten narząd ma kształt spłaszczonego cylindra, w którym wyróżniamy ścianę przednią i tylną. Ważnym elementem budowy pochwy są też jej sklepienia: przednie i tylne. To tutaj właśnie pobiera się wymazy wydzieliny pochwy. Ujście pochwy zamknięte jest u dziewic prawie całkowicie błoną dziewiczą.
Narządy płciowe zewnętrzne nazywane są u kobiety zbiorczą nazwą - sromem. Szparę sromu zamykają wargi sromowe większe, po rozchyleniu których widzimy wargi sromowe mniejsze. Odpowiednikiem prącia u kobiet jest leżąca ku przodowi od nich łechtaczka. Wargi sromowe mniejsze przykrywają ujście cewki moczowej i ujście pochwy. Objęta przez nie przestrzeń nazywana jest przedsionkiem pochwy. Jej ściany zwilżone są wydzieliną produkowaną w gruczołach przedsionkowych większych.

24. KOMÓRKA NERWOWA:

Komórka nerwowa, inaczej neuron, jest podstawowa jednostka anatomiczno-czynnosciowa tkanki nerwowej. Sklada sie ona z ciala komorki okreslanego mianem perikarionu, i dwoch rodzajow wypustek - licznych zazwyczaj wypustek cytoplazmatycznych, noszacych nazwe dendrytow, i pojedynczej wypustki osiowej, zwanej neurytem lub aksonem. Dendryty przekazuja impulsy do komorki nerwowej, a neuryt przewodzi impulsy z komorki na obwod. W cytoplazmie nerwowej wystepuja liczne mitochondria, znajdujace sie takze w cytoplazmie wypustek, rozbudowany aparat Golgiego, otaczajacy jadro komorkowe, ziarnistosci zawierajace RNA, zwane tigroidem, skupione w sasiedztwie jadra komorkowego, oraz wlokienka nerwowe, inaczej neurofibrylle, ktore w perikarionie tworza siec, a w wypustkach komorki nerwowej ukladaja sie w rownolegle biegnaca wiazke. Przewodzenie impulsu nerwowego z jednej komorki nerwowej na druga lub z komorki nerwowej na efektor (miesien, nablonek gruczolu) zapewniaja styki, zwane synapsami. Pierwsze z nich nazywaja sie miedzyneuronalnymi, drugie - neuronowo - efektorowymi. Blona plazmatyczna zakonczenia neurytu nazywa sie blona presynaptyczna, a blona dendrytu - blona postsynaptyuczna. Ze wzgledu na sposob przekazywania impulsu nerwowego wyroznia sie synapsy chemiczne i synapsy elektryczne.
Ze wzgledy na liczbe wypustek komorki nerwowe dzielimy na: jednobiegunowe, rzekomojednobiegunowe, dwubiegunowe, wielobiegunowe. Pod wzgledem czynnosciowym neurony dzieli sie na:
- czuciowe, biegnace od receptora, stanowia komorki rzekomojednobiegunowe
- ruchowe - biegnace od efektora, stanowia komorki wielobiegunowe z dlugim aksonem
- posredniczace - wystepuja pomiedzy neuronami czuciowymi i ruchowymi, stanowia komorki wielobiegunowe z krotkim aksonem. Nerw jest rownolegle biegnaca wiazka wlokien nerwowych spojona tkanka laczna wiotka. Poszczegolne wlokna sa powiazane tkanka wiotka o nazwie srodnerwie. Tkanka wiotka, ktora otacza grupy drobnych peczkow, nazywa sie onerwiem. Peczki wtorne otoczone onerwiem wspolnie oslania tkanka wiotka, zwana nanerwiem. Razem z tkanka wiotka do srodka nerwu wnikaja naczynia krwionosne i limfatyczne.

---