Zapalenie przydatków

artykuł dr. n. med. Katarzyny Skórzewskiej

Jajowody i jajniki nazywa się przydatkami. Są położone blisko siebie, dlatego też stan zapalny jednego z tych narządów zazwyczaj przenosi się na drugi.

Zapalenie przydatków występuje najczęściej u młodych, aktywnych seksualnie kobiet, rzadko dotyczy dziewcząt przed pokwitaniem oraz kobiet po menopauzie. Ryzyko zakażenia jest trzy-, czterokrotnie większe, gdy kobieta współżyje z kilkoma partnerami.

Zapalenia przydatków występują rzadziej, jeśli są stosowane tabletki antykoncepcyjne zarówno dwuskładnikowe, jak i metody oparte na samych gestagenach (pochodne progesteronu), bowiem gęstszy śluz szyjkowy (którego zadaniem jest głównie zatrzymywanie plemników) stanowi również barierę dla bakterii.

Drogi zakażenia

Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą wstępującą (w 90% przypadków) - poprzez pochwę, szyjkę i błonę śluzową macicy. Sprzyjają temu sytuacje, w których jest rozwarte ujście zewnętrzne kanału szyjki macicy, a współistniejące środowisko ułatwia przenoszenie się drobnoustrojów (krew, wydzielina). Dotyczy to takich sytuacji jak:

• miesiączka,

• poronienie i poród przedwczesny,

• poród i połóg,

• wyłyżeczkowanie jamy macicy (zwłaszcza podczas przerywania ciąży),

• obecność wkładki wewnątrzmacicznej,

• niektóre zabiegi ginekologiczne.

Możliwe jest też zakażenie drogą zstępującą (10% przypadków), gdzie poprzez krew z innych ognisk zapalnych (migdałki, zatoki, zęby) lub chorób zakaźnych (np. gruźlica, angina) bakterie przenoszą się na przydatki. Czasami dzieje się tak również w wyniku toczącego się w otrzewnej lub jelitach procesu zapalnego (wyrostek robaczkowy, uchyłkowatość esicy, choroba Crohna).

Jak się objawia

W wyniku zakażenia, najczęściej bezpośrednio po miesiączce lub 5-21 dni po poronieniu, występują objawy stanowiące charakterystyczną dla ostrego zapalenia przydatków triadę:

• nagłe, silne, skurczowe bóle brzucha,

• gorączka lub stan podgorączkowy, połączone ze znacznym pogorszeniem samopoczucia,

• podrażnienie otrzewnej (odruch wymiotny, żywa bolesność podczas badania).

Współistniejący stan zapalny błony śluzowej macicy powoduje nieprawidłowe krwawienia: krwotoczne miesiączki, plamienia międzymiesiączkowe. Czasem towarzyszą im: zaparcia, biegunka, kolka jelitowa, dolegliwości ze strony pęcherza moczowego. Badania laboratoryjne wykazują zwiększenie liczby krwinek białych (leukocytów) oraz przyspieszenie opadania krwinek (OB).

Jak się leczy

Podstawą leczenia jest antybiotykoterapia, której celem oprócz zwalczania stanu zapalnego jest również zachowanie drożności jajowodów. Najczęściej stosowane, zalecane przez CDC (Center for Disease Control and Prevention), są zestawy leków o szerokim zakresie działania, zarówno na bakterie beztlenowe, jak i tlenowe oraz chlamydie. Dodatkowo stosuje się leki z grupy niesterydowych przeciwzapalnych o jednoczesnym działaniu przeciwbólowym, a także rozpuszczające zrosty i poprawiające penetrację antybiotyków do narządów miednicy mniejszej w wyniku większego przekrwienia tej okolicy.

Chorym zaleca się leżenie w łóżku, lekko strawną dietę z dużą ilością płynów oraz powstrzymanie się od współżycia płciowego. U pacjentek, które mają założoną wkładkę wewnątrzmaciczną, należy rozważyć jej usunięcie jako potencjalnej przyczyny wywołującej stan zapalny.

W szczególnych przypadkach niezbędna jest hospitalizacja chorej, zwłaszcza gdy istnieje konieczność stosowania leków drogą parenteralną (inną niż doustna), ze względu na nasilone dolegliwości (w przypadku współistniejących ropniaków jajowodów lub rozlanego zapalenia otrzewnej) i przy nieskuteczności dotychczasowego leczenia ambulatoryjnego.

W stanach przewlekłych, gdzie doszło do powstania rozległych zrostów, efektywne może okazać się leczenie bodźcowe: fizykoterapia (terapulsy), naświetlania i nagrzewania miejscowe, terapia sanatoryjna (zwłaszcza borowiny). Czasem jedynym postępowaniem, umożliwiającym chorej zajście w ciążę, jest chirurgiczne uwolnienie zrostów i przywrócenie drożności jajowodów.

Podobne objawy, ale...

Trzeba również pamiętać, że podobne dolegliwości mogą występować w innych stanach chorobowych, takich jak: zapalenie wyrostka robaczkowego, ciąża pozamaciczna, torbiel jajnika, zapalenie pęcherzyka żółciowego czy odmiedniczkowe zapalenie nerek. Dlatego też w razie wystąpienia silnych bólów w dole brzucha, połączonych ze stanem podgorączkowym i pogorszeniem samopoczucia, należy zgłosić się do lekarza, który ustali rozpoznanie i wdroży odpowiednie leczenie.

Kto choruje

Szacuje się, że w ciągu roku około 1-2% kobiet w wieku 15-30 lat zachoruje na zapalenie przydatków, przy czym 1/3 tych kobiet nie ukończyła jeszcze 20 lat, a 2/3 - 25. roku życia.

Bakterie wywołują zapalenie

Bakteriami wywołującymi zapalenie przydatków są najczęściej beztlenowce, pałeczka okrężnicy (E. coli), dwoinka rzeżączki (N. gonorrhoeae), paciorkowce, gronkowce i przenoszone drogą płciową chlamydie (Chlamydia trachomatis).

Kryteria rozpoznawania ostrego zapalenia przydatków

(wg Centers for Disease Control and Prevention, 1993)

Kryteria podstawowe:

• ból w dole brzucha,

• bolesność przydatków podczas badania ginekologicznego,

• bolesność szyjki przy poruszaniu (podczas stosunku i badania ginekologicznego).

Kryteria dodatkowe:

• temperatura wewnętrzna ciała powyżej 38,3 ^oC (w ustach lub odbycie),

• nieprawidłowa wydzielina z szyjki macicy lub pochwy,

• przyspieszenie OB,

• zwiększone stężenie białka C-reaktywnego (ostrej fazy) - CRP,

• stwierdzenie dwoinek rzeżączki lub chlamydii w wymazie z szyjki macicy.

Kryteria specjalistyczne:

• histologiczne potwierdzenie zapalenia błony śluzowej macicy w biopsji endometrialnej,

• stwierdzenie w USG ropnia jajowodowo-jajnikowego,

• laparoskopia - obraz stanu zapalnego, zrosty.

Nie wyleczysz, wróci

Pozostałością nie wyleczonego stanu zapalnego przydatków jest przewlekłe zapalenie, którego cechą charakterystyczną są przede wszystkim nawracające zaostrzenia po krótszych lub dłuższych okresach bezobjawowych. Nawet niewielki bodziec zewnętrzny (np. leżenie w mokrym kostiumie kąpielowym, zbyt krótka spódnica i cienkie rajstopy noszone zimą, przemakające buty czy nadmierny wysiłek fizyczny) może spowodować zaostrzenie tlącego się stanu zapalnego, aż do ostrego nawrotu włącznie. Występują wtedy stany podgorączkowe, okresowe jedno- lub obustronne bóle ciągnące, kłujące (zwłaszcza w czasie miesiączki i podczas współżycia płciowego), upławy, zaburzenia miesiączkowania i bolesne miesiączki. Ze względu na zrosty okołojajowodowe i okołojajnikowe, mogą występować wzdęcia brzucha i uczucie pełności.

Niezwykle ważną rolę w przypadku tej choroby odgrywa wczesne rozpoznanie i prawidłowe leczenie, bowiem w rezultacie nie wyleczonego zapalenia przydatków dochodzi do powstania zrostów między jajowodami, jajnikami oraz pętlami jelit, ścianą pęcherza moczowego i otrzewną oraz do poważnych powikłań przebytego zapalenia przydatków, do których zaliczamy: niepłodność, ciążę pozamaciczną i utrwalone tyłozgięcie macicy.

---