Krzysztof Liedel
Paulina Piasecka
Ochrona obywateli i instytucji publicznych
przed atakami terroryzmu i przemocy -
ZARYS WIEDZY O TERRORYZMIE
I. TERRORYZM - PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O ZAGADNIENIU
1. Cele terroryzmu
Celem terroryzmu jest wzbudzenie strachu i zdobycie za jego pomocą dominacji oraz kontroli nad obserwatorami aktu terrorystycznego. Konieczność dotarcia do „publiczności”, a nie tylko do bezpośrednich ofiar zamachu, wymaga od terrorystów takiego zaplanowania ataku, by przyciągnąć uwagę telewizji, prasy i radia. Media stają się przekaźnikiem żądań terrorystycznych i prezentacji poglądów głoszonych przez ugrupowania terrorystyczne,
a ponadto służą demonstracji (podobnie jak i ataki) siły tych ugrupowań. Z kolei dla mediów terroryzm stanowi sensacyjną i przyciągającą uwagę wiadomość.
To zainteresowanie mediów aktem terrorystycznym wpływa nieraz negatywnie na podejmowane działania zapobiegawcze, a nawet może znacznie utrudnić bezpośrednie wykonanie akcji odpowiednich służb przeciw terrorystom. Sytuacje takie nie są wynikiem celowego działania mediów lecz wynikają ze sprzeczności celów między środkami przekazu (dążącymi do jak najszybszego przekazania wiadomości) a instytucjami zapewniającymi porządek publiczny (dla których tajność działań jest warunkiem powodzenia działań antyterrorystycznych). Ponadto media prezentując zdobyte informacje skracają rządom
i administracji czas na podejmowanie decyzji i reakcje na akty terrorystyczne. Szybkie
i powierzchowne informowanie społeczeństwa, nazywane „syndromem CNN” oraz komentowanie tych informacji wytwarza swoistą presję mediów na rząd, by jak najszybciej zareagował czy przedstawił plan działania. Aktywność mediów powoduje, że działania władz podejmowane pod taką presją często są pochopne lub błędne. Również składane wówczas deklaracje ograniczają władzom pole manewru i trudno potem się z nich wycofać. Wywołana przez media koncentracja uwagi społeczeństwa na akcie terrorystycznym wymusza na politykach podjęcie rozmów z terrorystami, a to z kolei jest ich sukcesem, bo pozwala wymusić ustępstwa władz. W efekcie rośnie poczucie zagrożenia w społeczeństwie oraz poczucie bezsilności władz państwowych wobec tego zjawiska.
2. Motywacje działań terrorystów
Motywacja działań terrorystów jest punktem wyjścia do analizy współczesnego terroryzmu. Powody, jakimi kierują się terroryści warunkują wybór celu pierwotnego, określonych taktyk działania, bezpośrednich celów ataku oraz środków używanych podczas ataku. Często wartości i światopogląd, którymi kierują się terroryści wpływa także na organizację grupy. Współcześnie terroryzm jest uzasadniany pobudkami religijnymi, dążeniami nacjonalistycznymi lub separatystycznymi.
Terroryzm wynikający z przekonań religijnych został odnotowany w statystykach
w 1980 roku, po rewolucji islamskiej w Iranie. Od tego momentu nastąpił wzrost liczby organizacji pobudkami religijnymi uzasadniających stosowanie terroru. W 1995 roku udział religijnych grup terrorystycznych wyniósł 46% ogółu znanych i aktywnych organizacji terrorystycznych (26 grup religijnych na 56 organizacji), przy czym przeważającą część wśród nich stanowiły organizacje muzułmańskie. Liczba tych organizacji, a przede wszystkim prowadzona przez nie działalność powoduje, że odgrywają one szczególną rolę
w terroryzmie. Zdecydowana większość spektakularnych i najkrwawszych aktów terrorystycznych dokonanych w ostatniej dekadzie XX wieku i w nowym stuleciu została dokonana przez ugrupowania religijne.
Terroryzm nacjonalistyczny lub separatystyczny jest skierowany przeciwko władzy państwa, od którego terroryści chcą się odłączyć. Specyfika tej motywacji powoduje, że cele ataków są ograniczane do znajdujących się na terenie tego państwa obywateli lub mienia. Ponadto terroryści swoją działalność odwołują do społeczeństwa, do swych potencjalnych lub aktualnych sympatyków i przez to starają się ograniczyć przemoc do skali minimalnej, niezbędnej w ich mniemaniu do skutecznej walki politycznej.
3. Strategia terroryzmu
Terroryzm wykorzystuje strategię pośrednią. Bezpośrednio atakowany jest cel pośredni, a w przypadku jego osiągnięcia realizowany jest cel główny lub znaczna jego część.
Strategia pośrednia jest oparta na:
● przełamywaniu norm zachowania obowiązujących w danej społeczności i praw obowiązujących w czasie pokoju lub wojny. Jest to wynikiem odrzucania zasad moralnych i braku hamulców w działaniu;
● psychologii adresatów działań terrorystycznych. Przeważnie działania te są dramatycznie manifestowane, zazwyczaj nieprzewidywalne zarówno co do wpływu na psychikę ofiar, jak i na otoczenie;
● wyborze często nieuzbrojonych i niewinnych ofiar - ściśle określonych
i wyselekcjonowanych lub anonimowych;
● takim doborze stosowanych środków, aby demonstrowały bezwzględność członków grup terrorystycznych;
● wyborze miast jako głównego teatru działań.
Powodzenie strategii pośredniej zapewnia dobór starannie wyselekcjonowanej, reprezentatywnej, symbolicznej ofiary terroryzmu, która winna być zabita lub ranna.
4. Organizacja działań terrorystycznych
Struktura organizacji terrorystycznych w przeszłości była stosunkowo prosta. Składały się na nią trzy koncentryczne kręgi: „rdzeń”, czyli osoby bezpośrednio zaangażowane w działania terrorystyczne, zazwyczaj głęboko zakonspirowane, aktywiści odpowiedzialni za zabezpieczenie logistyczne zarówno akcji bezpośrednich, jak i długotrwale ukrywających się bojówkarzy „rdzenia” i sympatycy, nie związani bezpośrednio z dwoma kręgami wewnętrznymi, ale stanowiący dla nich naturalną rezerwę kadrową i zaplecze finansowe. Organizacja tego typu jest całkowitym przeżytkiem, gdyż okazała się zbyt mało elastyczna, nadmiernie podatna na inwigilacje policyjną i rozbicie. Zdecydowana większość tak zorganizowanych ugrupowań nie przetrwała po przerwaniu pomocy udzielanej im przez służby specjalne państw popierających terroryzm np. z bloku wschodniego.
Współczesne organizacje terrorystyczne mają postać sieci o strukturze amorficznej (nieuporządkowanej) rozwijającej się w sposób nieuporządkowany, bez hierarchicznej kontroli kierownictwa. Powiązane są ideologią, charakteryzuje je żądza destrukcji, wykorzystują zarówno zdobycze najnowszej technologii (łączność satelitarną, internet itp.), jak i tradycyjne metody - gołębie pocztowe, kontakty w restauracjach, meczetach, kościołach czy organizacjach charytatywnych. Organizacje te nie mają siedziby czy punktu naboru członków. Nie posiadają także jakichś oficjalnych dokumentów wskazujących na istnienie organizacji. W efekcie organizacji tych nie można „otoczyć
i zbombardować”, ani w inny sposób całkowicie usunąć ich członków. Louis Beam, jeden
z czołowych działaczy ruchu amerykańskiej skrajnej prawicy, określił tego typu organizacje „oporem bez przywództwa”.
W myśl tej idei, organizacje terrorystyczne są luźną federacją nie powiązanych bezpośrednio ze sobą (autonomicznych) komórek bojowych, które jednoczy wspólny, bardzo ogólnie nakreślony cel. Czynnikiem spajającym te grupy jest nadbudowa logistyczna będąca nie tyle organizacją co całym kompleksem różnorodnych przedsięwzięć, niekiedy luźno powiązanych ze sobą, ukierunkowanych na zaspokojenie rozmaitych potrzeb grup bojowych. Wzajemne przenikanie się struktur bojowych z instytucjami zarobkowymi, charytatywnymi
i edukacyjnymi, przy znacznej infiltracji pewnych środowisk (np. muzułmańskich przez fundamentalistów islamskich) powoduje, że organizacje tego typu są stosunkowo mało podatne na zniszczenie.
5. Środki i metody ataków terrorystycznych
Formuła terroryzmu, zawarta w pkt. 1 Definiowanie terroryzmu, przedstawia przemoc lub groźbę jej użycia jako jeden z czynników kreujących terroryzm. Przemoc może przybierać postać każdego zachowania zdolnego wywołać strach, a przez to dominację i kontrolę nad obserwatorami aktu terrorystycznego. Jednak w praktyce terroryści stosują najbardziej spektakularne formy przemocy pozwalające na wyraźne postawienie cezury między terroryzmem a zwykłą praktyką stosowania przymusu.
Najczęściej terroryści stosują:
zamach na życie - kierowany jest najczęściej przeciwko urzędnikom administracji państwowej, policjantom, żołnierzom, przywódcom partii politycznych;
zamach bombowy - wywiera specyficzną presję na społeczeństwo, a sprawcy daje poczucie względnego bezpieczeństwa, gdyż może on znajdować się z dala od miejsca eksplozji ;
uprowadzenie pojazdu lub samolotu - było najczęściej stosowane w latach 60. i na początku lat 70. XX wieku; obecnie terroryści rozwinęli tę formę działań i oprócz porwania samolotu z zakładnikami, powodują jego rozbicie we wcześniej zaplanowanym miejscu;
uprowadzenie osoby (kidnaping) - ma na celu wykorzystanie porwanego jako elementu przetargowego w spełnieniu stawianych żądań,
wzięcie zakładników - przetrzymywanie osoby lub osób służy użyciu ich jako elementu przetargowego w spełnieniu żądań, jest także tarczą ochronną
w negocjacjach z Policją bądź władzami, gdyż zakładnicy powstrzymują siłową interwencję Policji lub wojsk (w odróżnieniu od uprowadzenia miejsce
przebywania zakładników jest znane).
Terroryści najczęściej stosują broń konwencjonalną, w szczególności automatyczną broń ręczną i ładunki wybuchowe. Zestaw używanej przez nich broni stale jest modyfikowany:
- stosowane są plastyczne materiały wybuchowe, wykorzystywane są coraz precyzyjniejsze zapalniki czasowe czy też zdalnie odpalane elektroniczne detonatory. Wykorzystywanie przez terrorystów nowych rozwiązań technicznych umożliwia im dokładniejsze zaplanowanie i synchronizację akcji, a ponadto wymusza systematyczne doskonalenie środków i działań służb antyterrorystycznych. Najbardziej rozpowszechnionym sposobem ataku jest używanie „bomb samochodowych”. Są one łatwe do wytworzenia i umieszczenia
w zaplanowanym miejscu, maja dużą siłę rażenia i skutkują licznymi ofiarami. Natomiast ataki samobójcze stanowią nikły procent ogółu aktów terrorystycznych, jednak przynoszą największą liczbę ofiar. W ostatniej dekadzie XX wieku mniejsze znaczenie miały ataki na samoloty. Wynikało to z jednej strony z rosnącej skuteczności działań służb antyterrorystycznych, z drugiej zaś ze zmiany taktyki terrorystów. Obecnie atak jest wyłącznie formą demonstracji siły, rzadziej natomiast służy zdobyciu zakładników stanowiących „kartą przetargową” w negocjacjach. Po udanym ataku terrorystów na World Trade Center i Pentagon. Trend ten może się zmienić. Porwane samoloty posłużyły zabroń skuteczną broń i łatwą w transporcie.
Nieprzewidywalność i ekstremalność działań terrorystów zwiększają zagrożenie użycia przez nich broni masowego rażenia. Technologie wojskowe XXI w. oferują możliwość dokonania ataku na każdą niemal skalę, z ogromną precyzją. Do dyspozycji osób planujących atak pozostają zarówno środki o charakterze chemicznym, biologicznym, jak i atomowym.
Terroryzm chemiczny, biologiczny i nuklearny wzbudzają obecnie największy strach. Zastosowanie któregokolwiek z nich może przyczynić się do fizycznego wyniszczenia potencjalnego celu ataku. Terroryzm odwołuje się także do jednego z najbardziej charakterystycznych dla XXI w. zjawisk - do rzeczywistości wirtualnej. W świecie, który tak nierozerwalnie związany jest z sieciami komputerowymi - ujęcia wody pitnej, oczyszczalnie ścieków, szpitale i elektrownie zależne są od sprawnego działania tych sieci - również komputer może stać się bronią masowego rażenia.
W wypadku państw, jako podmiotów prawa międzynarodowego, granicą stosowania wymienionych wyżej środków jest prawo międzynarodowe. Ponadto już w latach zimnej wojny sformułowana została zasada MAD (Mutually Assured Distruction - wzajemnie gwarantowanego zniszczenia). Współczesne państw, które sięgnęłoby po broń masowego rażenia narażone zostałoby na odwet ze strony innych członków społeczności międzynarodowej, odwet realizowany na mocy choćby art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego, czy też na mocy art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych, które przyznają państwom prawo do zbiorowej lub indywidualnej samoobrony. Dlatego też, mimo, że wiele państw znajduje się
w posiadaniu broni masowego rażenia, prawdopodobieństwo, że którekolwiek z nich sięgnie po nią w celu rozwiązania jakiegokolwiek konfliktu jest znacznie mniejsze, niż użycie jej
w celu przeprowadzenia ataku przez mobilne i nie posiadające stałych siedzib ugrupowania terrorystyczne, Te ostatnie są bowiem znacznie mniej narażone na uderzenie odwetowe
z użycie broni masowego rażenia.
II. WIELOPŁASZCZYZNOWE ZWALCZANIE
TERRORYZMU
Zwalczanie terroryzmu musi odbywać się na wielu płaszczyznach. Jest to warunek konieczny dla powodzenia walki z tym zjawiskiem. Pierwszą
i całkowicie zrozumiałą reakcją na atak przeprowadzony przez ugrupowanie terrorystyczne jest dążenie do wyeliminowania bezpośredniego zagrożenia stwarzanego przez takie ugrupowanie. Możliwe sposoby zrealizowania takiego zamierzenia sprowadzają się przede wszystkim do działań o charakterze siłowym, do fizycznego ujęcia bądź wyeliminowania sprawców ataku. Działanie takie będzie skuteczne w stosunku do jednej grupy terrorystycznej, której członkowie zostaną wykluczeni z gry operacyjnej toczącej się pomiędzy organami wdrażania prawa a przedstawicielami ugrupowań terrorystycznych.
Pozostaną jednak inne ugrupowania. Co więcej pozostanie sama metoda, jaką jest terroryzm, pozostaną w mocy przyczyny, dla których zorganizowanie ataku było możliwe. Właśnie dlatego nie można ograniczyć się do militarnych, siłowych rozwiązań. Tylko wielopłaszczyznowa współpraca stwarza możliwość objęcia szerokim wachlarzem zapobiegania, zwalczania i łagodzenia skutków ataków terrorystycznych. Nie można bowiem pominąć żadnego z elementów zagrożenia terrorystycznego, a każda z omawianych poniżej płaszczyzn zwalczania może przyczynić się do zwiększenia skuteczności działań anty- i kontrterrorystycznych.
1. Współpraca na płaszczyźnie policyjnej
Współpraca policyjna pomiędzy służbami policyjnymi krajów, które prowadzą walkę
z terroryzmem międzynarodowym dotyczy zadań typowych dla każdej służby policyjnej. Aby przybliżyć te zadania wystarczy przeanalizować działania polskiej Policji.
W zakresie czynności operacyjno-rozpoznawczych do zadań realizowanych przez polską Policję należy, między innymi,: rozpoznanie operacyjne obywateli polskich oraz cudzoziemców zamieszkałych na stałe lub przebywających czasowo na terenie podległym służbowo danej jednostce policji. Dotyczy to osób podejrzewanych o działalność
o charakterze terrorystycznym, o uczestniczenie w grupach, organizacjach, lub związkach prowadzących taką działalność. Rozpoznanie obejmuje także osoby wspierające terroryzm poprzez:
● finansowanie takiej działalności w kraju lub poza jego granicami,
● udzielanie schronienia osobom podejrzewanym o działalność terrorystyczną,.
● organizowanie i prowadzenie szkoleń o charakterze militarnym (np. tzw. szkoły przetrwania).
Ponadto Policja prowadzi rozpoznanie operacyjne grup, organizacji i związków, co do których istnieje podejrzenie o działalność terrorystyczną oraz finansowanie takiej działalności w kraju lub poza jego granicami. Czynności te polegają w szczególności na uzyskiwaniu
i gromadzeniu informacji na temat:
charakteru działalności,
kontaktów z innymi grupami, organizacjami, związkami i osobami podejrzewanymi o działalność przestępczą o charakterze kryminalnym, gospodarczym lub terrorystycznym.
Istotnym aspektem działań służb policyjnych jest pozyskiwanie poufnych informatorów, czyli osób wywodzących się z wymienionych struktur przestępczych lub umożliwiających bezpośrednie dotarcie do środowisk posiadających wiedzę o takiej działalności. Często kontakt informatorów z podejrzanymi jest podyktowany wykonywaniem określonego zawodu (np. obsługa hoteli, schronisk, noclegowni, restauracji, instruktorów tzw. "szkół przetrwania", agencji towarzyskich, itp.).
Policja na bieżąco współdziała z właściwymi miejscowo placówkami Straży Granicznej
w zakresie wymiany informacji o przekraczaniu granic i migracji przez osoby podejrzewane
o działalność terrorystyczną.
Rozpoznaniem Policji objęte są też osoby cierpiące z powodu zaburzeń psychicznych, które mogą być zdolne do podjęcia czynów o charakterze terrorystycznym.
W zakresie przedsięwzięć porządkowo-ochronnych Policja:
dokonuje analizy zagrożeń rejonów i obiektów, ze szczególnym uwzględnieniem miejsc newralgicznych, w tym placówek dyplomatycznych i obiektów użytkowanych przez przedstawicielstwa USA, Izraela, W. Brytanii, Hiszpanii, Turcji i Włoch;
obejmuje wzmocnioną służbą patrolową rejony potencjalnie narażone, zwłaszcza miejsca przebywania dużej liczby ludności (dworce kolejowe i autobusowe i inne obiekty komunikacji, centra handlowe, rejony urzędów
administracji publicznej, miejsc organizowania imprez masowych itp.),
prowadzi intensywne działania prewencyjne w rejonach lotnisk, w tym prywatnych. oraz portów lotniczych, zwiększając służbę patrolową
i częstotliwość kontroli; nawiązuje kontakt z osobami odpowiedzialnymi za zapewnienie bezpieczeństwa tych obiektów w celu określenia stanu ich zabezpieczenia i uzgodnienia sposobu powiadamiania w przypadku zagrożenia;
utrzymuje ścisły nadzór nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi, zwłaszcza wykonującymi zadania ochronne w obiektach produkcji i przechowywania niebezpiecznych substancji chemicznych, środków uzbrojenia i materiałów wybuchowych,
W zakresie przygotowania sił i środków Policja realizuje następujące działania:
zapewnia natychmiastowe, w trybie alarmowym, kierowanie do interwencji zespołów minersko-pirotechnicznych, oddziału prewencji i negocjatorów policyjnych;
poprzez działania Zarządu Operacji Antyterrorystycznych KGP zwiększa mobilność pododdziałów antyterrorystycznych (wzrost liczby policjantów pełniących dyżury domowe i przeprowadzenie szkoleń w zakresie alarmowego uruchamiania tych pododdziałów);
dokonuje przeglądów, aktualizacji i uzgodnień z właściwymi służbami pozapolicyjnymi procedur postępowania w przypadku wystąpienia zdarzeń z użyciem niebezpiecznych środków chemicznych, biologicznych lub radiacyjnych.
W zakresie wymiany informacji i współdziałania Policja ma za zadanie:
zapewnić sprawny obieg informacji o możliwych zagrożeniach
i zdarzeniach w systemie funkcjonowania służb dyżurnych podległych jednostek,
utrzymywać ścisłą wymianę informacji z innymi służbami o potencjalnych zagrożeniach,
uzgadniać wspólne działania w ramach wojewódzkich i powiatowych (miejskich) zespołów reagowania kryzysowego, celem zapewnienia ochrony wytypowanych obiektów infrastruktury (ujęć wody, stacji przekaźnikowych urządzeń energetycznych i telekomunikacyjnych, miejsc składowania substancji niebezpiecznych itp.).
nawiązać bezpośrednią współpracę ze Państwową Strażą Pożarną oraz Strażą Ochrony Kolei, celem monitorowania transportu oraz miejsc składowania substancji szkodliwych, stanowiących zagrożenie dla bezpieczeństwa powszechnego.
Istotnym wkładem w działania antyterrorystyczne polskiej Policji jest aktywność Zarządów i Wydziałów Centralnego Biura Śledczego KGP. Utrzymują one bieżącą współpracę międzynarodową w ramach grupy Police Working Group on Terrorism w zakresie rozpoznawania i zwalczania terroryzmu. Prowadzą również bieżącą współpracę
z przedstawicielami Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Wojskowych Służb Informacyjnych, Żandarmerii Wojskowej i Straży Granicznej, w celu poszerzania posiadanej wiedzy na temat przestępczości związanej z terroryzmem oraz źródłami jej finansowania. Co więcej - na bieżąco analizują wszystkie uzyskane informacje o możliwych zagrożeniach terrorystycznych i wymieniają je z: ABW, WSI, ŻW, SG oraz terenowymi jednostkami Policji.
2. Współpraca na płaszczyźnie wywiadowczej
W zwalczaniu terroryzmu działania wywiadowcze należą do najskuteczniejszych. Podobnie jak w wypadku operacyjnych działań Policji, działania wywiadowcze mają na celu niedopuszczenie do ataku. Z punktu widzenia społeczeństwa są najlepszą metodą zwalczania zjawisk o charakterze terrorystycznym.
Zbieranie informacji jest kluczowym zagadnieniem dla zwalczania terroryzmu. Bez informacji niemożliwa jest ocena zagrożeń ze dla państwa ze strony poszczególnych grup i organizacji terrorystycznych.. Informacje o potencjalnych działaniach pozwalają przedsięwziąć stosowne kroki dla zapobieżenia zagrożeniom. Działania wywiadowcze bowiem mają na celu rozpoznawanie przygotowań do zamachu i niedopuszczenie do jego wykonania. Jednak, aby działania prowadzone w płaszczyźnie wywiadowczej były skuteczne, współczesne państwo musi zapewnić rozwiązania prawno-organizacyjne niezbędne do prawidłowego i skutecznego prowadzenia tych działań. Muszą istnieć:
instrumenty prawne umożliwiające służbom specjalnym prowadzenie działań w obszarach chronionych prawami i wolnościami człowieka,
jednostki organizacyjne zajmujące się badaniem i analizowaniem uzyskiwanych informacji oraz przygotowywaniem materiałów do opracowywania polityki, strategii programów zwalczania terroryzmu,
koordynacja obiegu informacji pomiędzy instytucjami zajmującymi się zwalczaniem terroryzmu.
Działania służb specjalnych, aby mogły być skuteczne, muszą częściowo odbywać się
w obszarze, który w demokratycznych społeczeństwach jest chroniony przed ingerencją państwową. Stąd istotne jest, aby wszystkie działania podejmowane przez te służby były regulowane właściwym aktami prawnymi przez organy ustawodawcze państw oraz ujęte we właściwe, zapewniające skuteczne i zgodne z prawem ramy organizacyjne.
W obliczu rosnącego zagrożenia terroryzmem pojawia się coraz więcej rozwiązań prawnych, które umożliwiają państwom skuteczniejszą walkę z terrorystami. Działania zmierzające do poprawy skuteczności swoich służb podjęła również Polska. Należą do nich przede wszystkim inicjatywy legislacyjne zmierzające do wprowadzenia odpowiednich zmian w polskim prawie.
3. Współpraca na płaszczyźnie militarnej
Militarna płaszczyzna zwalczania terroryzmu jest najbardziej specyficzna. Trzeba bowiem zauważyć, że w zasadzie tylko jedna organizacja międzynarodowa, kierowana impulsem jednego państwa, zdecydowała się na wdrożenie rozwiązań wojskowych w walce
z terroryzmem. NATO - Sojusz Północnoatlantycki, o którym mowa, jest sojuszem wojskowym. Wszystkie jego działania mają wspólny korzeń, którym jest art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego:
Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub kilka z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uważana za napaść przeciwko nim wszystkim; wskutek tego zgadzają się one na to, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, każda z nich, w wykonaniu prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego w artykule 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom tak napadniętym, podejmując natychmiast indywidualnie i w porozumieniu z innymi Stronami taką akcję, jaką uzna za konieczną, nie wyłączając użycia siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego.
Po raz pierwszy artykuł 5 Traktatu Północnoatlantyckiego został przywołany
12 września 2001r., mniej niż 24 godziny po ataku na World Trade Center. NATO na podstawie tego właśnie postanowienia Traktatu zadeklarowało, iż atak na Stany Zjednoczone Ameryki Północnej uznaje za atak na wszystkie państwa Sojuszu. Jest to tym bardziej godne podkreślenia, iż Traktat Północnoatlantycki jest umową międzynarodową ustanawiająca sojusz militarny. Casus foederis zapisany w przywołanym artykule 5 Traktatu zawiera sformułowanie „zbrojna napaść”. Interpretacja ataku terrorystycznego z użyciem cywilnych samolotów jako narzędzia realizacji ataku jest dowodem na to, że pojęcie napaści zbrojnej ewoluuje wraz z innymi aspektami prawa międzynarodowego. Zmiany te pozwoliły również przecież na potraktowanie jako „wroga” bytu innego niż państwo, nie posiadającego podmiotowości prawno-międzynarodowej i nie związanego tym samym postanowieniami prawa międzynarodowego.
Pamiętając o tych wszystkich zagadnieniach, które będą podlegać ocenom w dłuższej perspektywie czasu w odniesieniu do aspektu prawa międzynarodowego oraz o wpływie, które na to prawo wywarły, w rozdziale tym zajmiemy się praktycznymi implikacjami uznania międzynarodowego terroryzmu za „wroga” w kontekście akcji podejmowanych przez Sojuszników na podstawie art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego.
Wśród najważniejszych dokumentów o charakterze politycznym, kształtujących działania NATO w odniesieniu do terroryzmu międzynarodowego znajdują się dwa oświadczenia Rady Północnoatlantyckiej wydane odpowiednio 11 i 12 września 2001r. oraz Deklaracja szefów państw i rządów państw NATO wydana podczas Szczytu w Pradze, który odbył się w listopadzie 2002r. Trzeba także wymienić dokument, który powstał jeszcze przed atakiem na World Trade Center. Jest to KONCEPCJA STRATEGICZNA SOJUSZU przyjęta przez Szefów Państw i Rządów uczestniczących w spotkaniu Rady Północnoatlantyckiej
w Waszyngtonie w dniach 23 i 24 kwietnia 1999 roku.
Oświadczenie Rady Półnonoatlantyckiej z 11.09.2001 r. jest bezpośrednią reakcją na atak na World Trade Center wyrażającą solidarność członków Sojuszu ze Stanami Zjednoczonymi. Zawiera również zapowiedzi ukarania sprawców zamachu oraz wzmożenie walki z terroryzmem, którą Sprzymierzeni muszą wygrać. Drugie oświadczenie Rady wydane zostało w niecałe 24 godziny po dokonaniu zamachu. Mówi ono, iż jeśli zamach skierowany był przeciwko Stanom Zjednoczonym spoza ich terytorium to traktowany jest jako atak na wszystkie państwa Sojuszu zgodnie z art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego. Nawiązuje ono do szczytu szefów państw i rządów w Waszyngtonie w 1999r., kiedy potępiony został terroryzm międzynarodowy oraz wyrażona została gotowość do wspólnego zwalczania go.
W oświadczeniu tym Rada Północnoatlantycka podkreśliła, iż zgodnie z brzmieniem art. 5 państwa członkowskie Sojuszu są gotowe udzielić Stanom Zjednoczonym takiej pomocy, jaka zostanie uznana za konieczną.
Wśród dokumentów źródłowych definiujących obecną koncepcję polityczną NATO
w odniesieniu do terroryzmu międzynarodowego znajduje się również deklaracja Szczytu praskiego. Zgodnie z jego treścią zbrojny atak z dowolnego kierunku spotka się z reakcją Sojuszu. Zapisy Koncepcji przewidują również możliwość podejmowania działań w wypadku zaistnienia zagrożenia o bardziej powszechnym charakterze, jak akty terroryzmu, sabotaż, przestępczość zorganizowana oraz zniszczenie bądź odcięcie dopływu ważnych surowców. Dokument definiuje również nowe standardy dla sił zbrojnych NATO, wliczając w to mobilność, interoperacyjność i inne cechy, które powinna posiadać skuteczna współczesna armia.
Dokument Militarna koncepcja obrony przed terroryzmem zaakceptowany został przez Radę Północnoatlantycką oraz potwierdzony przez głowy państw i rządów państw sojuszniczych podczas szczytu NATO w Pradze 21 listopada 2002r. Koncepcja obrazuje nie tylko same założenia militarne sojuszu, ale także drogę, która doprowadziła do ich sformułowania. 18 grudnia 2001r. ministrowie obrony NATO zobowiązali władze wojskowe Sojuszu do stworzenia militarnej koncepcji obrony przed terroryzmem. Koncepcja ta zaakceptowana została przez Radę Północnoatlantycką, a zatwierdzona przez szefów państw
i rządów NATO. Najważniejsze zasady, które kierowały powstawaniem koncepcji zawarte są w różnych dokumentach. Jednym z nich jest bez wątpienia Traktat Waszyngtoński, którego art. 5 przywołujący prawo do wspólnej samoobrony został już zaprezentowany. Wspomniany został także drugi bazowy dla Koncepcji dokument, jakim jest Koncepcja Strategiczna Sojuszu z roku 1999. Istotna z punktu widzenia powstania koncepcji była również ocena zagrożenia aktami terrorystycznymi, którą najlepiej definiuje zastosowanie do ataku na WTC art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego. Na tworzenie koncepcji miały również wpływ wskazówki polityczne ze strony Rady Północnoatlantyckiej. Najważniejsze warunki, jakie zgodnie
z tymi wskazówkami powinna była spełnić Koncepcja, to:
● pełna zgodność z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych;
● służenie prewencji oraz ochronie przed atakami terrorystycznymi spoza granic kraju skierowanymi przeciw populacji, terytorium, infrastrukturze lub siłom zbrojnym któregokolwiek z państw NATO;
● stworzenie podstaw udzielenia wsparcia wysiłkom społeczności międzynarodowej mającym na celu zwalczanie terroryzmu po podjęciu decyzji indywidualnie w stosunku do każdego przypadku;
● zapewnienie wsparcia Sojuszu dla władz narodowych państw członkowskich
w niwelowaniu konsekwencji ataków terrorystycznych, szczególnie, jeśli byłyby to ataki z użyciem broni chemicznej, biologicznej, radiologicznej lub nuklearnej;
● bazowanie na założeniu, że lepiej jest zapobiegać atakom terrorystycznym niż mieć do czynienia z ich konsekwencjami.
Podstawowe aspekty operacji wojskowych prowadzonych w ramach obrony przed terroryzmem, to antyterroryzm, zarządzanie kryzysowe po ataku terrorystycznym, kontrterroryzm i współpraca wojskowa. We wszystkich tych aspektach NATO kładzie nacisk na ochronę własnych sił przed wrogimi działaniami. W tym miejscu należy wyjaśnić jaki sens podstawowym pojęciom związanym z terroryzmem i jego zwalczaniem nadaje Sojusz:
Terroryzm rozumiany jest jako bezprawne użycie siły lub przemocy przeciwko osobom lub własności z zamiarem przymuszenia albo zastraszenia rządów lub społeczeństw dla osiągnięcia politycznego, religijnego lub ideologicznego celu.
Antyterroryzm obejmuje środki defensywne używane w celu zmniejszenia podatności sił zbrojnych, osób i własności na atak terrorystyczny. Kontrterroryzm to środki ofensywne używane w celu zmniejszenia podatności sił zbrojnych, osób i własności na atak terrorystyczny z użyciem siły. Podczas działań kontr- i antyterrorystycznych jedną
z najistotniejszych kwestii z punktu widzenia Sojuszu jest ochrona sił własnych. Polega ona na skupieniu środków i metod minimalizujących podatność personelu, budynków, sprzętu
i operacji na jakiekolwiek zagrożenie w celu zachowania swobody działania oraz operacyjnej efektywności oddziałów.
Antyterroryzm w rozumieniu Koncepcji to przede wszystkim wsparcie państw na ich wyraźną prośbę, albowiem ochrona populacji i infrastruktury należy do obowiązków samego państwa. Podstawowym wymogiem dla skutecznego powstrzymywania i ochrony przed atakami terrorystycznymi jest według autorów koncepcji efektywny wywiad. Działania antyterrorystyczne Sprzymierzonych powinny poza tym skupiać się na:
● udostępnianiu wzajemnym informacji zdobytych przez służby wywiadowcze;
● standaryzowanych procedurach obronnych i ostrzegawczych w dziedzinie ostrzegania;
● wsparciu działań ochronnych na morzu i w powietrzu;
● wsparciu państwa, które życzy sobie ewakuować swoich obywateli oraz swoje siły zbrojne z obszaru zwiększonego zagrożenia atakiem terrorystycznym.
4. Współpraca na płaszczyźnie politycznej
Omawiając praktyczne działania prowadzone przez państwa bądź ich organy w walce
z terroryzmem międzynarodowym nie można zapomnieć o realizowanych działaniach politycznych.. Jedną z najważniejszych przeszkód na drodze do skonstruowania naprawdę skutecznych i wydajnych narzędzi zwalczania terroryzmu międzynarodowego jest brak definicji terroryzmu akceptowanej przez wszystkie państwa.. Międzynarodowe negocjacje wiodące do stworzenia takiej definicji (np. w ramach tworzenia kompleksowej konwencji ONZ w sprawie zwalczania terroryzmu międzynarodowego) mogą okazać się istotne dla poradzenia sobie przez społeczność międzynarodową ze zjawiskiem terroryzmu.
Pamiętać należy, że państwa w zasadzie są jedynymi podmiotami działającymi na arenie międzynarodowej i są zarazem związane postanowieniami i sankcjami prawa międzynarodowego. Znane jest prawo wojny i prawo wojenne, a także prawo humanitarne. Wiadomo, jak działają mechanizmy wdrażane przez społeczność międzynarodową dla zabezpieczania przestrzegania tych praw. Nikt jednak nie opracował mechanizmów umożliwiających pociągnięcie do odpowiedzialności ugrupowania terrorystycznego jako samodzielnego podmiotu stosunków międzynarodowych. Walka z terroryzmem jest niezwykle trudna, tym bardziej, że wbrew powszechnym opiniom, terroryzm nie jest odrębną ideologią, filozofią ani samoistnym zjawiskiem na arenie międzynarodowej.
W rzeczywistości terroryzm to tylko metoda działania, która posłużyć może realizacji dowolnego celu. Problematyczne jest wypracowanie wszechstronnych mechanizmów walki ze zjawiskiem, które jest trudne do zdefiniowania i opisania w kontekście tworzenia norm prawa międzynarodowego.
Walkę z terroryzmem musimy traktować jako walkę z METODĄ działania. Dlatego zastanawiać się należy nie tylko nad skutecznością metod stosowanych w tej walce, ale też nad ich jakością. Nie można bowiem dopuścić do tego, aby państwo i działające w jego imieniu organy przekraczały te same normy i zasady, w obronie których występują.
Analiza postaw organizacji międzynarodowych powszechnie postrzeganych jako oddane idei ochrony praw człowieka w kontekście zwalczania terroryzmu międzynarodowego prowadzić może do zaskakujących wniosków. Dla przykładu OBWE i ONZ - podchodzą do tej kwestii w sposób odmienny niż wiele osób wyrażających troskę o ochronę praw człowieka. Być może warto pamiętać o podejściu, które podkreśla fakt, iż ochrona praw człowieka przysługuje wszystkim, a nie tylko pojmanym terrorystom.
Nie wolno, oczywiście, rezygnować z zachowania norm, które stanowią o istocie naszego kręgu cywilizacyjnego. Nie wolno jednak popaść w błędne koło, które uniemożliwi państwom oraz służbom działającym w imieniu tych państw walkę
z terroryzmem. Wystarczy pamiętać o tym, że terroryści odbierają swoim ofiarom najważniejsze z praw - prawo do życia. I że wojna z terroryzmem to nie walka o to, by jak najmniej było kolejnych ofiar ataków terrorystycznych - niezależnie od tego, w imię czego ta metoda jest stosowana..
Obecnie walka z terroryzmem międzynarodowym skupia się na wyeliminowaniu metody ataku, a nie przyczyn ataku. Wbrew przewidywaniom niektórych badaczy nie nastąpił kres sporów i konfliktów międzynarodowych. Społeczność międzynarodowa nie może jednak ignorować rozprzestrzeniania się sposobu walki, jakim jest terroryzm. Terroryzm uderza przede wszystkim w niewinnych ludzi, w obywateli państw. Podstawowym zaś obowiązkiem każdego z rządów i podstawą jego legitymacji do sprawowania władzy jest zapewnianie bezpieczeństwa własnym obywatelom.
III ZWALCZANIE TERRORYZMU
W polskiej „Strategii Bezpieczeństwa” znalazł się zapis dotyczący zagadnienia zwalczania terroryzmu, któremu nadano następujące brzmienie:
Polska będzie kontynuować politykę aktywnego zaangażowania w sprawy utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa zarówno w skali regionalnej, jak
i globalnej. Wyrazem gotowości do odgrywania odpowiedzialnej roli międzynarodowej jest nasze zaangażowanie w proces stabilizacji w Iraku. Podjęcie się stabilizacyjnej funkcji w Iraku podnosi pozycję międzynarodową Polski, a należyte wykonanie powierzonych nam zadań będzie źródłem dodatkowego prestiżu, utrwali obraz Polski jako odpowiedzialnego i solidarnego partnera na arenie międzynarodowej. Mamy jednocześnie świadomość, że nasza aktywna rola w koalicji antyterrorystycznej może wystawiać nas na ryzyko ataków i wrogich akcji ze strony ugrupowań, którym społeczność międzynarodowa wydała walkę.
1. System przeciwdziałania terroryzmowi
Stworzenie systemu przeciwdziałania terroryzmowi, który posiadałby zdolność dostosowania do istniejącej sytuacji i zmieniających się okoliczności pomimo opartego na bazie zbiurokratyzowanej administracji państwowej stwarza problemy wszystkim państwom. Trudność nastręcza zapewnienia niezbędnej efektywnej koordynacji, która umożliwia współdziałania licznych instytucji zaangażowanych w zwalczanie terroryzmu. Licznych, a na dodatek posiadających odmienne postrzeganie zagrożenia, inną kulturę pracy, rozbieżne priorytety działań - i wreszcie w wielu wypadkach nakładające się kompetencje.
W Polsce konieczne jest utworzenie takiego, wewnętrznie komplementarnego
i efektywnego systemu. Istnieją już jego podwaliny - skuteczne służby i instytucje, które
w zakresie swoich kompetencji mają zadania związane ze zwalczaniem terroryzmu. Powiązanie ich w spójny, wydajny system, jest wyzwaniem, które nas czeka.
W Rzeczpospolitej Polskiej zadania w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego i porządku publicznego realizują następujące podmioty:
administracja ogólna — Rada Ministrów, wojewoda, starosta oraz wójt;
cywilne służby specjalne — Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencja Wywiadu;
resort spraw wewnętrznych — Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, Policja, Straż Graniczna, Państwowa Straż Pożarna, Biuro Ochrony Rządu, Prezesa Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców, Krajowego Centrum Informacji Kryminalnej;
resort obrony narodowej — Siły Zbrojne, Służba Wywiadu Wojskowego i Służba Kontrwywiadu Wojskowego, Żandarmeria Wojskowa, Jednostka Wojskowa 2305 (GROM);
organy finansowe — Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF), Służba Celna.
W Rzeczpospolitej Polskiej w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji
i ustawach Rada Ministrów w szczególności: zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny.
W Polsce zgodnie z ustawą o działach administracji rządowej kwestie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, a także przeciwdziałanie skutkom klęsk żywiołowych i innych podobnych zdarzeń zagrażających bezpieczeństwu powszechnemu - należą do działu sprawy wewnętrzne.
Pełnomocnictwem Prezesa Rady Ministrów Wiceprezes Rady Ministrów, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji został upoważniony do koordynowania w imieniu Prezesa Rady Ministrów prac Rady Ministrów w zakresie zapobiegania, wykrywania
i zwalczania terroryzmu.
Każda ze służb i instytucji państwowych wykonuje zadania ściśle określone ustawowo, odnoszące się zazwyczaj do wąskiego wycinka rzeczywistości zazębiającego się jednak
z konieczności z obszarami zainteresowań innych służb lub instytucji. Działania te koordynują następujące ciała kolegialne:
Międzyresortowe Centrum do Spraw Zwalczania Przestępczości Zorganizowanej
i Międzynarodowego Terroryzmu (w chwili obecnej trwają prace nad powołaniem nowego międzyresortowego zespołu ds. zagrożeń terrorystycznych),
Kolegium do Spraw Służb Specjalnych,
Zespół do Spraw Koordynacji Działań Operacyjno - Rozpoznawczych
w Zwalczaniu Terroryzmu Politycznego,
Zespół do Spraw Kryzysowych (Zarządzenie nr 6 Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2002 r. ws. Zespołu do Spraw Kryzysowych).
Wymienione ciała służą głównie wymianie informacji w zakresie występowania potencjalnych zagrożeń, a w mniejszym stopniu koordynuje i konkretne aktywności.
System zarządzania kryzysowego w Polsce może być wykorzystany do zapobieżenia skutkom ataków terrorystycznych oraz w celu ich usunięcia. Stan klęski żywiołowej może być wprowadzony dla uniknięcie skutków katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia. W czasie stanu klęski żywiołowej prowadzonymi działaniami kierują organy samorządowe bądź państwowe
w zależności od zasięgu administracyjnego obszaru, na którym wprowadzony został stan klęski żywiołowej. Organy te wykonują działania przy pomocy odpowiednio gminnego zespołu reagowania kryzysowego, powiatowego zespołu reagowania kryzysowego, wojewódzkiego zespołu reagowania kryzysowego oraz Rządowego Zespołu Koordynacji Kryzysowej. Podmioty te tworzą m.in. plany reagowania kryzysowego stosownie do swojego terenu działania. Zespoły te pracują w oparciu o grupy robocze o charakterze stałym
i czasowym. Wśród grup stałych na poziomie rządowym funkcjonuje grupa monitorowania, prognoz i analiz, czyli - Rządowe Centrum Koordynacji Kryzysowej (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002 r. ws. sposobu tworzenia gminnego zespołu reagowania, powiatowego i wojewódzkiego zespołu reagowania kryzysowego oraz Rządowego Zespołu Koordynacji Kryzysowej i ich funkcjonowania, par. 5 ust. 3).
W codziennych sytuacjach przedsięwzięcia mające na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed różnymi zagrożeniami i zmierzające do prowadzenia działań ratowniczych prowadzone są przez krajowy system ratowniczo - gaśniczy. Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej, wojewoda lub starosta odpowiednio na obszarze kraju, województwa lub powiatu określają zadania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, koordynują jego funkcjonowanie i kontrolują wykonywanie wynikających stąd zadań,
a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia lub środowiska kierują tym systemem.
Obecnie, w zakresie zarządzania kryzysowego, funkcjonują struktury powołane na podstawie przepisów Ustawy o stanie klęski żywiołowej. Mogą być one również wykorzystywane do reagowania w sytuacjach będących skutkiem zamachu terrorystycznego.
Jednocześnie opracowany został projekt ustawy kompleksowo regulującej system zarządzania kryzysowego, w tym ochrony infrastruktury krytycznej. Rządowy projekt Ustawy o zarządzaniu kryzysowym został skierowany do I czytania na posiedzeniu Sejmu w dniu 11 lipca 2006 r. Pierwsze czytanie odbyło się w dniu 22 sierpnia 2006 r.
Projekt ustawy o zarządzaniu kryzysowym został stworzony, gdyż w polskim porządku prawnym przewidziane są obecnie sposoby funkcjonowania organów administracji publicznej, służb, inspekcji i straży w tzw. sytuacjach normalnych i stanach nadzwyczajnych, przewidzianych w Konstytucji RP. Brakuje natomiast regulacji opisujących funkcjonowanie tych podmiotów w sytuacjach kryzysowych. Sytuacje kryzysowe -określa się jako stan narastającej destabilizacji, niepewności i napięcia społecznego, stwarzający zagrożenie
w szczególności dla integralności terytorialnej, życia, zdrowia, mienia, dziedzictwa kulturowego, środowiska lub infrastruktury krytycznej, w tym spowodowane zdarzeniem o charakterze terrorystycznym, charakteryzujący się możliwością utraty kontroli nad przebiegiem wydarzeń albo eskalacji zagrożenia.
Problematyka zarządzania kryzysowego jest ujęta w ustawach regulujących postępowanie specjalistycznych służb w zakresie zwalczania konkretnych zagrożeń. Nie ma natomiast utworzonego ustawą systemu zarządzania kryzysowego zapewniającego kierowanie i koordynowanie działań antykryzysowych w przypadku różnych zagrożeń występujących zarówno na obszarze całego państwa, jak i jego części.
Projektowana ustawa o zarządzaniu kryzysowym tworzy system zarządzania kryzysowego na wypadek wystąpienia zagrożeń wymagających podjęcia szczególnych działań przez organy administracji publicznej w sytuacjach, w których nie są spełnione przesłanki wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych (stanu wojennego, stanu wyjątkowego lub stanu klęski żywiołowej). Projekt stanowi zatem naturalne uzupełnienie regulacji dotyczących problematyki stanów nadzwyczajnych.
Projekt ustawy ma na celu zwiększenie efektywności działania organów administracji publicznej w sytuacjach kryzysowych. Zaproponowana regulacja opisuje zadania realizowane w sytuacjach kryzysowych przez administrację publiczną, Sił Zbrojnych oraz właścicieli
i posiadaczy infrastruktury krytycznej.
Zatem system zarządzania kryzysowego, w myśl projektowanej ustawy, będzie obejmował organy administracji rządowej i samorządowej, Siły Zbrojne oraz wybrane podmioty sektora prywatnego (właścicieli i posiadaczy infrastruktury krytycznej).
Utrzymywanie w gotowości do działania profesjonalnych struktur zarządzania kryzysowego pozwoli na prewencyjne likwidowanie źródeł sytuacji kryzysowych, sprawne współdziałanie przy ich eliminowaniu oraz na szybkie usuwanie skutków takich zdarzeń.
Ustawa określa rolę i zadania Prezesa Rady Ministrów, Rady Ministrów, poszczególnych ministrów i wojewodów, starostów i wójtów (burmistrzów i prezydentów miast).
Projekt Ustawy o zarządzaniu kryzysowym zakłada powołanie na każdym szczeblu administracji publicznej (wojewodów, starostów, wójtów/burmistrzów/prezydentów miast) centrów zarządzania kryzysowego (na poziomie gminnym będzie miało to jedynie charakter fakultatywny). Centra te powstaną w ramach jednostek organizacyjnych właściwych w sprawach zarządzania kryzysowego urzędów obsługujących ww. organy.
Wojewódzkie, powiatowe i gminne centra zarządzania kryzysowego zastąpią centra funkcjonujące obecnie
Do zadań wojewódzkich, powiatowych i gminnych centrów zarządzania kryzysowego należeć będzie m.in. pełnienie całodobowego dyżuru, w celu zapewnienia przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego (w przypadku centrów gminnych jest to zadanie fakultatywne), współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji publicznej oraz współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze
i humanitarne.
Należy również wskazać, że w projekcie ustawy jest mowa o Narodowym Systemie Pogotowia Kryzysowego (NPSK) który, jest katalogiem procedur opisujących rolę i zadania podmiotów administracji rządowej odpowiedzialnej za zarządzanie kryzysowe. Stanowi on implementację na grunt krajowy Systemu Reagowania Kryzysowego Organizacji Traktatu Północno-Atlantyckiego.
Finansowanie zadań z zakresu zarządzania kryzysowego na poziomie województwa
i kraju będzie planowane w ramach budżetu państwa w częściach, którymi dysponują wojewodowie, minister właściwy do spraw wewnętrznych i inni ministrowie kierujący działami administracji rządowej oraz centralne organy administracji rządowej.
Na finansowanie zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, dotyczących zarządzania kryzysowego, jednostki samorządu terytorialnego otrzymują z budżetu państwa dotacje celowe w wysokości zapewniającej realizację tych zadań.
W projekcie zaproponowano wprowadzenie dwóch nowych pojęć: planowanie cywilne i infrastruktura krytyczna. Instrumentem służącym osiągnięciu przez organy administracji publicznej właściwego poziomu przygotowania do działań w sytuacjach kryzysowych jest całokształt przedsięwzięć planistycznych zdefiniowanych jako „planowanie cywilne”.
Planowanie cywilne oznacza również planowanie w zakresie wspierania Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej w razie ich użycia oraz planowanie wykorzystania Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej do realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego.
Infrastruktura krytyczna zdefiniowana została jako systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty (w tym obiekty budowlane) urządzenia, instalacje i usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów władzy i administracji publicznej,
a także instytucji i przedsiębiorców.
Właściciele oraz posiadacze samoistni i zależni obiektów, instalacji lub urządzeń infrastruktury krytycznej, obowiązani są do jej ochrony, zgodnie z odrębnymi przepisami, przed utratą, uszkodzeniem lub zniszczeniem w celu zapewnienia ich ciągłego funkcjonowania.
W projekcie przewidziano utworzenie Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, które ma zapewnić obsługę Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów i Zespołu w sprawach zarządzania kryzysowego. Do zadań Rządowego Centrum Bezpieczeństwa należeć będzie m.in.:
● realizacja spraw z zakresu planowania cywilnego,
● monitorowanie potencjalnych zagrożeń,
● uruchamianie, w przypadku zaistnienia zagrożeń, procedur związanych
z zarządzaniem kryzysowym,
● współpraca ze strukturami Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego i Unii Europejskiej oraz innymi organizacjami międzynarodowymi,
● zapewnienie obiegu informacji między krajowymi i zagranicznymi organami
i strukturami zarządzania kryzysowego.
W zakresie współpracy cywilno - wojskowej projekt ustawy przewiduje, że jeżeli
w sytuacji kryzysowej użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub może okazać się niewystarczające, o ile inne przepisy nie stanowią inaczej, Minister Obrony Narodowej, na wniosek wojewody, może przekazać do jego dyspozycji pododdziały lub oddziały Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, wraz ze skierowaniem ich do wykonywania zadań
z zakresu zarządzania kryzysowego.
Koordynowanie udziału oddziałów Sił Zbrojnych w realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego, w zależności od obszaru występowania zagrożeń, zapewniają odpowiednio wojewoda, starosta, wójt (burmistrz/prezydenta miasta).
Należy podkreślić, iż projekt ustawy o zarządzaniu kryzysowym nie reguluje zagadnień odnoszących się do ograniczenia wolności i praw obywatelskich. Takie unormowania Konstytucja RP zastrzegła wyłącznie dla stanów nadzwyczajnych.
2. PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY ZAGROŻEŃ TERRORYSTYCZNYCH
Słowo terroryzm pochodzi od łacińskiego „terror - strach, groza, trwoga; zastraszenie, gwałt, ucisk, represje, prawo pięści, miecza”, jak podaje Władysław Kopaliński w swoim „Słowniku wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych”. Zatem sam źródłosłów tego wyrazu wyraża jego najważniejszą cechę, podkreśla zjawisko, które w wypadku terroryzmu jest zarówno jednym ze środków dla, jak i celów istnienia. Terroryzm posługuje się strachem, aby realizować swoje cele, ale jego celem jest także wywoływanie strach. Jest zjawiskiem, które realizuje postawione przed sobą zadania za pomocą nakręcającej się spirali strachu.
Uświadomienie sobie tego, jak istotnym aspektem terroryzmu jest strach, pozwala zrozumieć istotę tego zjawiska. Terroryzm jest przede wszystkim metodą osiągania celów politycznych. Droga, którą podążają ugrupowania terrorystyczne, to droga użycia lub groźby użycia przemocy. Niezależnie zaś od tego, czy w grę w chodzi użycie, czy groźba użycia przemocy, mają one wywołać ten sam efekt - zastraszenie społeczeństwa lub grupy rządzącej na tyle, aby zdecydowała się na spełnienie stawianych jej żądań. O zagrożeniu terroryzmem należy mówić przede wszystkim w aspekcie popularyzowania tej metody osiągania celów -
w dalszej perspektywie nie tylko politycznych. Stosowanie przemocy lub groźby użycia przemocy jako środka szantażu wobec demokratycznych społeczeństw i ich władz jest właściwym niebezpieczeństwem, które grozi nam ze strony terroryzmu.
Terroryzm, którego dziś najbardziej obawiają się ludzie to terroryzm o korzeniach fundamentalistycznych. Nie jest ideologią żadnego z państw, - nawet spośród tych, które terroryzm wspierają. Nie posiada narzędzi w postaci armii, możności wywierania nacisku politycznego, ani też toczenia gry politycznej na zasadach partnerskich z żadnym z członków społeczności międzynarodowej. Posługuje się zatem takimi instrumentami, które są mu dostępne - przemocą, groźbą użycia przemocy oraz strachem.
Rosnące podziały społeczne we współczesnym świecie sprawiają, że dwoma podstawowymi zasadami, na których opiera się organizacja życia społecznego to stosunki posiadania i strach. Im jednostka więcej posiada, im więcej można jej odebrać, tym większym strachem naznaczone jest jej życie. Powstają nawet pojęcia takie, jak kultura strachu, czyli stosunek człowieka do otaczającej go rzeczywistości w kategoriach strachu, który kieruje jego wyborami i postępowaniem. Strach związany z zagrożeniem terrorystycznym kształtuje nie tylko indywidualne postępowanie jednostek, ale także polityki państw. Następuje powolne zastępowanie społeczeństw dobrobytu (opieki państwa), przez społeczeństwa ryzyka zorganizowane wokół kontroli i dystrybucji niebezpieczeństwa i politycznej zasady strachu.
Strach przez terroryzmem ma wymiar nie tylko indywidualny. Boją się nie tylko pojedynczy ludzie, ale także całe społeczeństwa, państwa i rządy. To właśnie na strachu opiera się skuteczność ataków terrorystycznych.
Mechanizm realizacji skutecznego aktu terrorystycznego jest zdumiewająco
prosty:
atak na celowowybraną bądź całkowicie przypadkową grupę osób,
auto-zidentyfikowanie podmiotu, który przeprowadził atak,
przedstawienie motywacji,
sformułowanie groźby powtórnego przeprowadzenia ataku,
postawienie warunków, których spełnienie ma zapewnić bezpieczeństwo.
Działania realizowane wg takiego schematu mają dwa podstawowe cele: pokazują skuteczność organizacji terrorystycznej i bezradność rządu, który jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo atakowanych ludzi. Strach, który taki atak wzbudza, również ma dwa wymiary:
● indywidualny - jest to strach osób, które mogą stać się przedmiotem kolejnego ataku, ten strach podważa zaufanie społeczeństwa do rządu, a tym samym podminowuje jego legitymację do sprawowania władzy,
● grupy rządzącej - kolejny atak terrorystyczny może wywołać niepokoje społeczne, które podważą stabilność sytuacji politycznej w kraju.
Powstająca w ten sposób spirala strachu może mieć swój ciąg dalszy. W wypadku rozchwiania systemu politycznego w jednym, kraju istnieje niebezpieczeństwo naruszenia stabilności w całym regionie. Wzajemne współzależności pomiędzy państwami powodujące, że bezpieczeństwo stało się wartością niepodzielną i przyczyniają się do „transferu niepewności” ponad granicami pojedynczych państw.
Stawienie czoła terroryzmowi to konieczność zmagania się ze strachem, który on wywołuje. Wynika stąd trudny do zaakceptowania wniosek: otuż walka z terroryzmem to walka z przekonaniem pojedynczego człowieka, że może on grozić wszędzie i każdej osobie. To wysiłki podejmowane po to, aby ludzie oswoili się z myślą o tym, że terroryzm jest zagrożeniem immanentnym współczesnemu światu, któremu można przeciwdziałać i do którego można się przygotować.
Kampanie, które mają na celu zwiększenie społecznej świadomości czym jest terroryzm i sposobów zachowania, a także służące kształceniu mechanizmów umożliwiających poradzenie sobie w sytuacjach zagrożenia można uznać za jeden ze sposobów zwalczania terroryzmu. Im mniejszą panikę będzie wywoływać groźba ataku terrorystycznego, im mniej destabilizować będzie życie społeczne, tym większą swobodę działania będą miały ich rządy w budowaniu skutecznych systemów bezpieczeństwa i prowadzeniu konsekwentnej międzynarodowej polityki współpracy w zwalczaniu terroryzmu.
Planowanie polityki zwalczania terroryzmu jest istotnym warunkiem powodzenia podejmowanych. Jednym z groźniejszych aspektów terroryzmu oraz nieprzewidywalność samych ataków - a także nieprzewidywalność reakcji, które takie ataki wywołają. Strach przed terroryzmem przybiera wymiar paniki, która uniemożliwia racjonalną ocenę sytuacji.
Po wydarzeniach w Madrycie, mimo powszechnej opinii, że „z terrorystami nie należy negocjować, bo to tylko zachęca ich do kolejnych ataków”, rząd hiszpański zdecydował się na wycofanie oddziałów z Iraku. Stało się to pod naciskiem społecznym. Długofalowe działania w obszarze zwalczania terroryzmu wymagają sformułowania jasnej polityki odbieranej przez społeczeństwo jako konsekwentna i społeczna polityki zwalczanie terroryzmu.
V ZWALCZANIE TERRORYZMU A PRAWA CZŁOWIEKA
3. Walka z terroryzmem a prawa człowieka
Ochrona praw człowieka w kontekście przeciwdziałania terroryzmowi pozostaje przedmiotem troski nie tylko państwa, ale także organizacji międzynarodowych. Jedną
z organizacji, które najżywiej zajmują się tym zagadnieniem jest Rada Europy. Jej regulacje
i rekomendacje w tym zakresie są jedną z najlepszych ilustracji problemu.
Zauważając, że terroryzm poważnie narusza prawa człowieka, zagraża demokracji oraz ma na celu destabilizowanie rządów oraz naruszenie podstaw pluralistycznego społeczeństwa, Rada Europy nawołuje jednocześnie, aby państwa w swojej walce z terroryzmem przestrzegały zapisów międzynarodowych służących ochronie praw człowieka. Przedstawiła ona państwom wytyczne dotyczące ochrony praw człowieka w walce z terroryzmem międzynarodowym. Są to:
obowiązek państw do ochrony wszystkich przed terroryzmem,
nakaz przestrzegania zasad rządów prawa, zakaz arbitralnego traktowania kogokolwiek, zakaz dyskryminacji rasowej,
prawomocność środków i metod antyterrorystycznych,
całkowity zakaz tortur,
zapewnienie, że zbieranie i przetwarzanie danych osobowych gromadzonych przez instytucję państwową na potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa państwa jest ograniczone stosownymi przepisami w prawie wewnętrznym, proporcjonalne do celu, dla którego jest realizowane, może być nadzorowane przez zewnętrzną, niezależną instytucję,
zapewnienie legalności wszelkich środków koniecznych dla walki z terroryzmem, które wymuszają naruszenie prywatności pod warunkiem stworzenia możliwości odwołania się w sprawie ich zastosowania do sądu oraz zapewnienie, że uciekanie się dla ich realizacji do użycia broni jest zminimalizowane,
aresztowania i nadzór policyjny, które mogą być stosowane jedynie na podstawie uzasadnionych podejrzeń(podejrzany powinien zostać poinformowany
o przyczynach aresztowania i jak najszybciej doprowadzony przed sąd),
zatrzymanie przed procesem, które powinno być poddane stałemu nadzorowi sądowemu,
postępowanie powinno odbywać się przed sądem zgodnie z zasadą rządów prawa,
kary nakładane na sprawców muszą być przewidziane w prawie karnym, nie może być orzeczona kara cięższa niż ta, która obowiązywała w momencie popełnienia czynu,
w trakcie przetrzymywania sprawca powinien być traktowany z szacunkiem dla jego ludzkiej godności (Wytyczne surowsze dopuszczają traktowanie sprawców aktów terrorystycznych w odniesieniu do komunikowania się, ściśle strzeżonych miejsc przetrzymywania, separowania od siebie),
wnioski o azyl powinny być traktowane indywidualnie; należy odmówić przyznania statusu uchodźcy osobie, która uczestniczyła w czynie terrorystycznym; państwo przekazujące sprawcę do jego kraju pochodzenia musi upewnić się, że nie grozi mu tam kara śmierci, nieludzkie traktowanie (zbiorowe wydalanie obcokrajowców jest zakazane),
prawo do własności osób lub organizacji podejrzanych o prowadzenie działalności terrorystycznej może zostać zawieszone; chronić je powinna możliwość odwołania się do sądu,
jeśli akt terrorystyczny zostaje popełniony w sytuacji wojny lub innego szczególnego zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego, państwo może - w ściśle określonych warunkach i granicach - ograniczyć przestrzeganie pewnych zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego praw człowieka; w żadnym jedna wypadku nie można ograniczyć prawa do życia, zakazu tortur, zakazu nieludzkiego traktowania, zasady praworządności wyroku i środków, ani zasady, że
prawo nie działa wstecz,
w walce a terroryzmem państwa nie mogą naruszać podstawowych norma prawa międzynarodowego ani prawa humanitarnego,
w wypadku, w którym pełna rekompensata dla ofiar czynu terrorystycznego jest niemożliwa z innych źródeł, państwa mają obowiązek wypłacić ją wkładając w to środki własne.
Jak można zauważyć, przestrzeganie praw człowieka, nawet w walce z terroryzmem międzynarodowym, pozostaje jednym z najważniejszych zagadnień, z którymi mierzą się współczesne państwa. Walcząc z terroryzmem państwa muszą wystrzegać się stosowania metod, które przekreśliłyby istotę współczesnej, zachodniej demokracji: a więc rządy prawa
i poszanowanie praw politycznych, obywatelskich i człowieka każdego z mieszkańców współczesnych państw.
VI WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA
W DZIEDZINIE ZWALCZANIA TERRORYZMU
W dobie procesów globalizacyjnych niewiele zjawisk zachowuje skalę lokalną a nawet skalę krajową. Wiek XX i XXI to czas, w którym powstało i upowszechniło się pojęcie „problemów globalnych”, początkowo definiowanych w odniesieniu do ekologii, później stopniowo rozszerzanych na coraz to nowe dziedziny życia społecznego i politycznego. Wraz z nastaniem okresu, w którym polityka na arenie krajowej to tylko niewielki wycinek życia politycznego, kształtującego byt społeczeństw, nastał również czas przestępstw politycznych na skalę międzynarodową.
Przedmiotem rozważań tego opracowania jest, to terroryzm międzynarodowy. Cele, do których dążą grupy i jednostki terrorystycznych, określane są mianem „politycznych”. To właśnie polityczny charakter wyznaczonego celu kwalifikuje czyn przestępczy jako terrorystyczny. Trzeba pamiętać, iż jedną z części kształtującej się wciąż definicji terroryzmu międzynarodowego jest „użycie bądź groźba użycia siły w celu nakłonienia kogo do podjęcia lub zaniechania jakiegoś działania”.
Problem można zawęzić, do współpracy międzynarodowej w zwalczaniu terroryzmu międzynarodowego. Należy bowiem pamiętać o tym, że jedynie taka współpraca, daje rezultaty w postaci ograniczania negatywnych skutków zjawisk oraz działań. Dodatkowym czynnikiem wskazującym na konieczność współpracy w dziedzinie zwalczania terroryzmu jest globalny charakter przyczyn, które służą za pretekst dla inicjatorów działań terrorystycznych. Ubóstwo, głód, ucisk społeczny i polityczny to hasła, które najczęściej używane - lub nadużywane są przez ludzi rekrutujących przyszłych terrorystów. Dlatego właśnie prewencja terroryzmu zaczyna się od przyczyn, a nie samych przejawów. Już na tym poziomie zaczyna się również współpraca państw, a raczej społeczności międzynarodowej. Bank Światowy, G-8 i inne instytucje o charakterze społeczno-gospodarczym i politycznym mają szansę na zwalczenie istotnych przyczyn terroryzmu.
1. RADA EUROPY
Rada Europy jest jedną z najstarszych europejskich instytucji umożliwiających państwom współpracę na szczeblu politycznym. Nie należy ona do organizacji, które podejmują działania prewencyjne czy zwalczające terroryzm w formie akcji o charakterze policyjnym lub militarnym, ale jest forum współpracy politycznej, którego nie można pominąć.
Przede wszystkim w kontekście Rady Europy należy pamiętać o najstarszym instrumencie prawnym, który otrzymała społeczność międzynarodowa do zwalczania terroryzmu międzynarodowego. Jest nim Europejska Konwencja o Zwalczeniu terroryzmu, która otwarta została do podpisu w styczniu 1977r., a weszła w życie 4 sierpnia 1978 r..
Dziś Rada Europy dysponuje szerokim wachlarzem instrumentów prawnych, które umożliwiają walkę z terroryzmem międzynarodowym. Podstawowym jednak narzędziem, którym posługuje się ta organizacja jest promocja demokracji oraz podstawowych praw człowieka. Jak wspomniano wyżej działanie to zaliczyć można raczej do prewencji niż stricte „zwalczania” terroryzmu. Jednak na arenie międzynarodowej takie właśnie instrumenty mają szanse na stopniowe likwidowanie przyczyn terroryzmu międzynarodowego.
2. ORGANIZACJA BEZPIECZEŃSTWA
I WSPÓŁPARCY W EUROPIE
W 2002r. OBWE podjęła działania zmierzające do rozwijania współpracy partnerskiej w dziedzinie zwalczania terroryzmu.
Głównym zadaniem Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w tym zakresie jest koordynacja działań podejmowanych na skalę międzynarodową. Przewodniczący OBWE na 2002r., Minister Spraw Zagranicznych Portugalii Antonio Martins da Cruz podsumował, że walka z terroryzmem nie może być wygrana przez żadne pojedyncze państwo ani organizację - i w tym kierunku zmierzały wysiłki OBWE.
Organizacja ta współpracuje nie tylko z partnerami na szczeblu narodowym, państwami w Europie i poza nią. W działaniach OBWE spotykają się akcje podejmowane zarówno przez państwa, jak i przez Decyzje OBWE nakierowane na osiągnięcie celu lepszej koordynacji
i większej kompatybilności działań społeczności międzynarodowej podejmowane były głównie podczas spotkań Rady Ministerialnej w Bukareszcie w 2001r. oraz w Porto w 2002r.
Bukareszteński Plan Działań dla Zwalczania Terroryzmu zawierał zobowiązanie państw członkowskich OBWE do wzmocnienia i rozwijania dwustronnej i wielostronnej współpracy w ramach Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, współpracy z Organizacją Narodów Zjednoczonych oraz z innymi międzynarodowymi i regionalnymi organizacjami
w celu zwalczania terroryzmu we wszystkich jego firmach i przejawach”. OBWE ma za zadanie jak najszersze koordynowanie wysiłków międzynarodowych wewnątrz-
i międzyregionalnych we wszystkich ich przejawach dla osiągnięcia tego celu.
Podczas bukareszteńskiego spotkania Rady Ministerialnej została również zorganizowana międzynarodowa konferencja na rzecz wzmacniania bezpieczeństwa
i stabilności w Azji centralnej: wzmacnianie wysiłków zmierzających do zwalczania terroryzmu. We współpracy z UNODCCP (United Nations Office for Drug Control and Crime Prevention, obecnie UNODC - UN Office on Drugs and Crime) stworzony zosta dokument pod tytułem Program Akcji z Biszkeku, który identyfikował specyficzne środki zwalczania i zapobiegania terroryzmowi z uwzględnieniem szczególnych wyzwań stojących przed państwami Centralnej Azji.
Współpraca na forum OBWE w dziedzinie zwalczania terroryzmu była również przedmiotem obrad spotkania na wysokim szczeblu zorganizowanego podczas prezydencji portugalskiej w czerwcu 2002r. w Lizbonie. Uczestnicy, wśród których znajdowali się przedstawiciele NATO, Rady Europy, Organizacji Narodów Zjednoczonych, Unii Europejskiej, WNP, FATF oraz Interpolu zgodnie potwierdzili konieczność wzmocnienia współpracy w dziedzinie przepływu informacji oraz ekspertyz. Potwierdzili również zamiar wspólnego zwalczania zjawisk, które umożliwiają rozwój organizacji terrorystycznych, tj. handlu bronią, narkotykami oraz ludźmi, przestępczości zorganizowanej, prania brudnych pieniędzy oraz trwających konfliktów regionalnych i innych źródeł niestabilności.
Aby umożliwić stopniową implementację podjętych postanowień powołano Osobistego Przedstawiciela ds. związanych z Zapobieganiem i zwalczaniem terroryzmu oraz nową jednostkę - Action against Terrorism Unit (ATU).
Spotkanie Rady Ministerialnej w Porto podsumowało te wysiłki poprzez przyjęcie Karty Zwalczania i Zapobiegania Terroryzmowi podkreślającej rolę OBWE jako organizacji regionalnej zgodnie z rozdziałem VIII Karty Narodów Zjednoczonych oraz potwierdzającej zobowiązanie OBWE do działań na rzecz koordynacji i bliskiej współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi w celu stawienia czoła groźbom i wyzwaniom dla bezpieczeństwa. Po raz pierwszy na spotkanie takie zaproszone nie tylko organizacje
i inicjatywy regionalne działające w obszarze OBWE, ale także partnerzy spoza tego obszaru.
3. UNIA EUROPEJSKA
Zgodnie z deklaracjami państw Unii Europejskiej w dziedzinie zwalczania terroryzmu głównym celem prowadzonych działań jest takie wzajemne zbliżenie prawa wewnętrznego państw członkowskich, które zagwarantuje stworzenie normatywnego minimum
w odniesieniu do podstawowych elementów i kar odnośnie przestępstw mających charakter czynów terrorystycznych.
Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego w Unii Europejskiej włączone zostało do zadań realizowanych w ramach tzw.: „trzeciego filaru” Unii, czyli spraw wewnętrznych
i wymiaru sprawiedliwości.
Zagadnienie terroryzmu zostało podniesione po raz pierwszy na Posiedzeniu Rady Europejskiej w Tampere w 1999r., a później w Santa Maria da Feira w czerwcu 2000 r. Deklaracje, które były skutkiem tych spotkań wskazywały, iż terroryzm jest najpoważniejszym zjawiskiem zagrażającym podstawowym wolnościom, prawom człowieka oraz zasadom demokracji. Państwa członkowskie podjęły zobowiązanie do tworzenia strefy wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Podjętych zostało klika inicjatyw prawodawczych, między innymi dotyczących Europolu, Europejskiej Sieci Sądownictwa oraz ustanawianiu przestępstwem uczestnictwa w zorganizowanej grupie przestępczej i in.
Najważniejszym dokumentem jest Decyzja Ramowa Rady Unii Europejskiej z 13 czerwca 2002r. na temat zwalczania terroryzmu. Zawiera ona postanowienia dotyczące prawodawstwa państw członkowskich, które mają umożliwić jak najsprawniejszą współpracę w dziedzinie zwalczania terroryzmu. Działania, te muszą być wcześniej zaakceptowane przez państwa członkowskie Wspólnot Europejskich, a zapisy o nich muszą znaleźć się w acquis communautaire, czyli dorobku prawnym Unii. Unia Europejska jest jednolitym systemem instytucjonalnym, który spina wszystkie formy i rodzaje współpracy państw należących do Wspólnot Europejskich.
Decyzja Ramowa Rady Unii Europejskiej znajduje zastosowanie w odniesieniu do każdego czynu terrorystycznego popełnionego lub przygotowanego w państwie członkowskim, który może poważnie zaszkodzić państwu lub organizacji międzynarodowej. Czyny te muszą być popełnione z zamiarem zastraszenia osób bądź poważnego zmienienia lub zniszczenia struktury politycznej, ekonomicznej albo społecznej państwa. Należeć do nich mogą morderstwa, uszkodzenia ciała, branie zakładników, wymuszenia, produkcja broni, ataki terrorystyczne albo grożenie społeczności którymkolwiek z poprzednio wymienionych przestępstw. Czyny te mogą zostać popełnione przez jedną lub więcej osób przeciw jednemu lub większej ilości państw. Dla karania wymienionych czynów państwa członkowskie muszą zapewnić normy prawne ustanawiające skuteczne, proporcjonalne i zniechęcające kary,
w tym również ekstradycję. Decyzja mówi również o zapewnieniu istnienia norm określających okoliczności łagodzące, takie jak: współpraca z policją i wymiarem sprawiedliwości, umożliwienie zebrania dowodów, wskazanie innych sprawców czynów terrorystycznych. Państwa członkowskie mają również zagwarantować penalizowania oraz kontroli osób prawnych w wypadku, kiedy osoba fizyczna podlegająca postępowaniu
w sprawie terrorystycznego popełnienie czynu terrorystycznego jest uprawniona do reprezentowania osoby prawne.
Państwa zobowiązane są także do:
● ustanowienia swojej jurysdykcji odnośnie sprawców czynów terrorystycznych,
● ustanowienia swojej jurysdykcji w wypadku, w którym ich prawo nie przewiduje ekstradycji własnych obywateli,
● koordynowania swoich działań i wspólnego podejmowania decyzji odnośnie kompetencji wszczęcia postępowania wobec sprawców czynu oraz scentralizowania działań w jednym państwie członkowskim, gdy zaangażowanych jest kilka państw.
Kolejnym istotnym zagadnieniem jest zobowiązanie państw do udzielania pomocy ofiarom czynów terrorystycznych oraz ich rodzinom.
Państwa Unii Europejskiej zostały decyzją Rady zobowiązane do podjęcia wszelkich środków mających na celu wprowadzenie w życie powyższych postanowień oraz notyfikowanie Rady w kwestii postępów odnośnie realizowania tych postanowień.
Należy podkreślić, iż podstawową dziedziną, w której realizowana jest współpraca państw członkowskich Unii odnośnie zwalczania terroryzmu jest zwalczanie finansowania terroryzmu. We współpracy z FATF (Financial Action Task Force) Unia Europejska dąży do zwalczania jednej z podstawowych przyczyn skuteczności działań organizacji terrorystycznych we współczesnym świecie, tzn. stałego dostępu do znacznych zasobów finansowych.
Działania Unii w tej dziedzinie skupiają się na zamrażaniu funduszy i zasobów organizacji, osób i grup wobec których mogą być zastosowane szczególne środki zgodnie
z regulacjami organów Unii, współpracy z państwami trzecimi w kwestii przejrzystości wykorzystania funduszy przekazywanych w ramach pomocy humanitarnej, typowania wraz
z FATF krajów wymagających pomocy technicznej przeznaczonej na cele związane ze zwalczaniem finansowania terroryzmu.
4. ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH
Jako największe forum współpracy międzynarodowej jest organizacją, która ma wielki wpływ na realizowanie wysiłków zmierzających do zwalczania terroryzmu międzynarodowego. Według powstałego niedawno Raportu Grupy Roboczej ds. Narodów Zjednoczonych i Terroryzmu Organizacja powinna podtrzymywać najważniejsze zasady Karty Narodów Zjednoczonych, których centralna część jest zagrożona zjawiskiem terroryzmu międzynarodowego.
Zgodnie z raportem działalność Organizacji powinna zgodnie zmierzać do trzyczęściowego strategicznego podejścia dzielącego globalny wysiłek na:
zniechęcania grup zagrożonych uciekaniem się do terroryzmu
pozbawiania grup oraz osób środków umożliwiających realizowanie działań
o charakterze terrorystycznym
podtrzymywania na szerokiej współpracy międzynarodowej w zwalczaniu terroryzmu.
Organizacja czyni wysiłki w dziedzinie ustanawiania norm, ochrony praw człowieka
i komunikacji, aby usuwać przyczyny skłaniające do działań terrorystycznych. Organizacja Narodów Zjednoczonych pełni wiodącą rolę w odniesieniu do tworzenia skutecznych
i powszechnych instrumentów prawnych.
Organizacja podejmuje kroki w kierunku ochrony praw człowieka w dwóch kontekstach: odnośnie naruszeń praw człowieka jako źródła powstawania zagrożeń terrorystycznych oraz zwalczanie terroryzmu jako zjawiska, które z natury godzi
w podstawowe prawa człowieka. Narody Zjednoczone kładą równocześnie nacisk na fakt, iż wszelka walka z przejawami terroryzmu międzynarodowego musi odbywać się
z poszanowaniem praw człowieka.
Por. Marian Filar: Terroryzm - problemy definicyjne oraz regulacje prawne w polskim prawie karnym
w świetle prawa międzynarodowego i porównawczego [w:] terroryzm. Materiały z sesji naukowej, Toruń 2002, s. 17; K. Indecki; Prawo karne wobec terroryzmu i aktu terrorystycznego, Łódź 1998, s. 28.
Por. M. Madej: Międzynarodowy ..., wyd. cyt., s. 16-18.
Tamże, s. 19.
M. Madej: Międzynarodowy ..., Wyd. cyt., s. 22-23.
Tamże, s. 23.
Tamże, s. 24 i 31.
K. Indecki: Prawo ..., Wyd. cyt., s. 27.
Tamże.
T. Szlendak: Terroryzm oczami socjologa [w: Terroryzm. Materiały z sesji naukowej Toruń 11 kwietnia 2002 roku], Toruń 2002, s.59-60.
K. Kubiak: Wojna ..., Wyd. cyt., s.107.
Por. M. Madej: Międzynarodowy ..., wyd. cyt., s. 42-48.
Stanisław Bieleń (red.), Prawo w stosunkach międzynarodowych. Wybór dokumentów, Warszawa 1998, s. 271
Statement by the North Atlantic Council, <URL: http://www.nato.int/docu/pr/2001/p01-124e.htm>
KONCEPCJA STRATEGICZNA SOJUSZU przyjęta przez Szefów Państw i Rządów uczestniczących
w spotkaniu Rady Północnoatlantyckiej w Waszyngtonie w dniach 23 i 24 kwietnia 1999 roku, <URL: http://www.bbn.gov.pl/pl/nato/szczyt/nsc.html>
Statement by the North Atlantic Council, <URL: http://www.nato.int/docu/pr/2001/p01-122e.htm>
Statement by the North Atlantic Council, <URL: http://www.nato.int/docu/pr/2001/p01-124e.htm>
NATO's military concept for defence against terrorism, <URL: http://www.nato.int/ims/docu/terrorism.htm>
NATO' military concept for defence against terrorism. Anex A, <URL: http://www.nato.int/ims/docu/terrorism-annex.htm>
The Annual Report on OSCE Activities provides an overview of the activities of the OSCE field operations and institutions, including the Secretariat; http://www.osce.org/publications/annual_report/files/partnerships.pdf
FATF: powołana podczas paryskiego szczytu grupy G-7 w 1989r. międzyrządowa grupa, której celem jest rozwój i promocja strategii dotyczących zwalczania „prania brudnych pieniędzy” http://europa.eu.int/comm/external_relations/drugs/framework.pdf ; s. 15
Jednostka do Działań przeciwko Terroryzmowi (tłum. własne)
JHA, Justice and Home Affairs (przyp. autora)
the Europol Convention supplemented by the Council decision of 3 December 1998; Joint Action 96/610/JHA on the creation of a Directory of specialised counter-terrorist skills ; Joint Action 98/428/JHA on the creation of a European Judicial Network ; Joint Action 98/733/JHA on making it a criminal offence to participate in a criminal organisation ; the Council recommendation on combating the financing of terrorism .
Council Framework Decision 2002/475/JHA of 13 June 2002 [Official Journal L 164 of 22 June 2002]; http://ue.eu.int/jai/default.asp?lang=en
G. Michałowska (red.); Mały słownik stosunków międzynarodowych; WSiP; Warszawa 1997; s. 270
1