„ROLA „MATKI” JAKO PODSTAWOWA FUNKCJA KOBIETY” [Bogusława Budrowska] - w sylabusie jest błąd i jest tam nazwisko „Budzowska”
Obowiązkowość macierzyństwa, instynkt macierzyński. Kobieta zredukowana do roli matki.
Kobiety - cecha wspólna - osoby, które będą rodzić dzieci.
Nancy Felipe Russo - dorosła kobieta to taka, która z definicji jest matką.
1. Nasza kultura:
Macierzyństwo - główna cecha normalnej, dorosłej kobiety.
Występuje „nakaz macierzyństwa” - wymagane przynajmniej dwoje dzieci oraz dobre ich wychowanie.
*Mocniejsza wersja „nakazu macierzyństwa” - przesłanie, że bycie dobrą matką mierzy się liczbą dzieci i ilością czasu im poświęcanego.
Wychowanie dzieci to podstawowe zadanie, powinność i cel życia kobiety - jest to jej oparta na naturalnych skłonnościach życiowa rola
Macierzyństwo - podstawowa społeczna i biologiczna rola kobiety
2. Bezpłodność
obniża samoocenę kobiet
przeżywana jest jako porażka
wywołuje poczucie winy
3. Dlaczego macierzyństwo stało się „nakazem”?
a) Procesy oparte na biologii
b) Wzmacniają to instytucje społeczne i kulturowe - socjalizacja w danej kulturze
3. Praca zawodowa
Dzięki niej kobieta zdobywa świadomość, że nie jest już zależna od małżeństwa jako jedynego sposobu zabezpieczenia materialnej, finansowej egzystencji
4. Osłabienie „nakazu macierzyństwa”
Przeludnienie
Industrializacja
Wzrost kosztów związanych z utrzymaniem dzieci
5. Jedynacy
Mit: są rozpieszczeni i źle przygotowani do życia - jedna z przyczyn, dlaczego kobiety decydują się na drugie dziecko (nie chcą być „złymi” matkami)
Reeves: „kobieta jest macicą, zawsze wystawioną na możliwość zajścia w ciążę, zawsze zaangażowaną w wychowanie, zawsze zepchniętą przez naturę do zależnej egzystencji. Jakikolwiek jest jej wiek czy kondycja, biologiczny plan przywiązuje ją do sypialni”.
6. Czy istnieje instynkt macierzyński? [S. Weitz]
Brak dowodów w świecie ludzkim, są jedynie dowody w świecie zwierząt
Występuje znaczne zróżnicowanie pod względem zainteresowania wychowaniem dziecka, choć przeciętnie zawsze przekracza ono poziom ów u mężczyzn
„Syndrom andrenogenitalny” - (nadmiar androgenu w okresie prenatalnym) dziewczynki zdają się wykazywać mniejsze zainteresowanie dziećmi, niż normalne dziewczyny.
Lepszym wytłumaczeniem, niż istnienie instynktu macierzyńskiego, motywacji kobiety do posiadania dzieci może być społecznie napiętnowany status bezdzietnej kobiety
7. Nie istnieje instynkt macierzyński:
S. Macintyre - wywieranie nacisku na ludzi -> społeczne fabrykowanie instynktów
P. Servan-Schreiber - antykoncepcja dowód, że instynkt macierzyński jest fałszywy
E. Badinter - Francja -> późne skonstruowanie mitu macierzyństwa (do drugiej połowy XVIIIw)
*Pojawienie się ideologii pro macierzyńskiej:
a) reakcja na ruchy emancypacyjne
b) konsekwencja powstania demografii i propagowanego przekonania o zbyt niskim przyroście naturalnym
c) pojawia się też idea odpowiedzialności rodzicielskiej, ale wtedy jeszcze obejmuje się nią oboje rodziców
8. Wiek XIX [Rousseau]
Nowy obowiązek kobiety - wychowanie dziecka
Tylko kobieta ma naturalny instynkt macierzyński, pozwalający jej zaszczepić w dziecku odpowiednie morale i wartości intelektualne
Rola matki zostaje sakralnie uwznioślona, kobieta - matka porównywana jest do świętej
Obowiązki ojca zostają ograniczone do łożenia na utrzymanie dzieci i nie dawanie im złego przykładu
*Amerykański system prawny nie przyznaje prawa do opieki nad dziećmi matkom
9. Wiek XX - dyskurs psychoanalityczny
Matka - centrum rodziny; ponosi odpowiedzialność oraz winę za wszystko, co się w niej dzieje
Psychoanalityczny ideał kobiety wymaga od niej: pasywności, masochizmu i narcyzmu
*U dobrej matki występuje równowaga pomiędzy masochizmem a narcyzmem
Ojciec - wystarcza jego symboliczna obecność, ma wywołać miłość w dziecku słowem
*Amerykański system prawny przyznaje prawa rodzicielskie przede wszystkim matkom
10. H. Lopata - badanie o powszechności uważania, że rolą podstawową rolą kobiety jest bycie matką (
- 75% Francuzek za najważniejsze wydarzenie w swoim życiu uważa macierzyństwo
Autorka badania stwierdza, że:
Uzyskany wynik jest odzwierciedleniem faktu, że młode matki spędzają większą część czasu w domu z dziećmi
Takie samookreślanie się kobiet może być w dużym stopniu pochodną tendencji do funkcjonującego w kulturze amerykańskiej silnego zorientowania na dziecko
Doświadczane przez kobiety narastające trudności w opanowywaniu skomplikowanych procedur związanych z wychowanie dziecka
Fakt całkowitego obciążenia odpowiedzialnością za wychowanie potomstwa
Stereotyp trzech M: Miłość - Małżeństwo - Macierzyństwo
Ideologia rozmnażania się jest ściśle spojona z małżeństwem i macierzyństwem.
Oczekuje się, że małżeństwo będzie mieć i będzie chciało mieć dzieci [S.Macintyre].
Odmienne motywy i reakcje na macierzyństwo dla kobiet zamężnych i niezamężnych.
Wizja rzeczywistości dla kobiet zamężnych:
- ciąża i rodzenie dzieci są normalne i pożądane
- macierzyństwo nie stwarza dla nich problemu
- urodzone przez nie dzieci nie mogą podlegać adopcji
- utrata dziecka jest źródłem załamania i bólu
- kobiecie bezpłodnej radzi się, żeby się leczyła
Wizja rzeczywistości dla kobiet niezamężnych:
- ciąża jest czymś nienormalnym, niepożądanym, stwarzającym problem
- kobieta, która nie chce oddać dziecka do adopcji jest uważana za egoistkę
- nie wolno jej zalecać, aby urodziła dziecko lub je adoptowała
- niepłodności nie trzeba leczyć, chyba, że zamierza wyjść za mąż
- utrata dziecka nie jest dla niej powodem do rozpaczy, a może nawet wywolać ulgę
2. Polski Kościół katolicki
Akcentuje zachowanie czystości przedmałżeńskiej
Sankcjonuje związki, które oczekują potomstwa
Wyraźnie funkcjonuje to schemat trzech M
Przykazania kładą duży nacisk na małżeńską otwartość na płodność, ale z drugiej strony piętnują rodzenie się dzieci pozamałżeńskich
Często, aby żyć w zgodzie z kościołem, młodzi ludzie decydują się na małżeństwo, gdy dziecko jest już w drodze
Przekonanie o znaczeniu opieki macierzyńskiej w rozwoju dziecka
Powszechnie uważa się, że osobą, która powinna zajmować się nowonarodzonym dzieckiem jest głownie, a nierzadko wyłącznie jego matka
Twierdzi się, że kobiety tak jak samice ssaków, są biologicznie najlepiej wyposażone do zaspokajania potrzeb noworodków
Nowe znaczenie macierzyństwa: macierzyństwo jako „jakość” - to od matki zależy, czy zapewni odpowiednie warunki rozwojowe dziecku i na kogo dziecko wyrośnie
K. Pospiszy - deprywacja macierzyństwa, czyli sytuacje pozbawienia dziecka opieki macierzyńskiej:
Instytucjonalizacja - sytuacja, gdy dziecko przebywa w instytucji opiekuńczej (np. dom dziecka). Dziecko może wolniej rozwijać się intelektualnie i fizycznie, może pojawić się brak umiejętności interpersonalnych, ponieważ dzieci nie mają warunków do rozwinięcia więzi emocjonalnej z jedną dorosłą osobą. Ale, gdy już dziecko posiada „własną opiekunkę” zagrożenie ww. punktami jest niewielkie.
Separacja od matki obejmuje także sytuacje, kiedy dziecko przechodzi pod opiekę innych osób, niż matka. Istnieje możliwość wystąpienia u dzieci upośledzenia społecznego, a nawet wytworzenia się cech psychopatycznych, które uniemożliwią im później nawiązywanie kontaktów emocjonalnych.
Zwielokrotnienie macierzyństwa polega na tym, że dzieckiem opiekuje się więcej, niż jedna osoba. Wbrew przypuszczeniom, nie ma to negatywnego wpływu na dziecko, a wręcz przeciwnie. „Od przybytku głowa nie boli”.
Wypaczenie macierzyństwa to inaczej różnego rodzaju zaburzenia w spełnianiu funkcji macierzyńskich, wśród których wyróżniane są dwie grupy:
Zaburzenia objawiające się zupełnym brakiem zainteresowania matki swym dzieckiem Skutki: można porównać z tymi, które wynikają z separacji ->ten typ matki objawia się rzadko
Zachowania nadmiernie opiekuńcze w stosunku do dziecka. Skutki: opóźnienie dojrzałości społecznej i emocjonalnej, infantylizm, brak inicjatywy i nieustępliwość, brak adekwatnej oceny własnych możliwości, egoizm itp. ->ten typ matki objawia się często.
Sugestie K. Pospisza dotyczące pozytywnego wpływu na rozwój dziecka:
a) Dziecko otaczane jest opieką macierzyńską dojrzałej psychicznie matki.
b) Obowiązki macierzyńskie można dzielić z kimś innym
c) Nie jest źle, gdy główny ciężar opieki weźmie na siebie inna osoba
d) Z punktu widzenia dziecka, dobrze jest, gdy osoba najbardziej opiekująca się nim, zjawi się jak najwcześniej w jego życiu
e) Od osoby, z którą dziecko złączyło się emocjonalnie w pierwszych miesiącach, nie powinno być oddzielane w pierwszych latach życia
Margaret Mead -> świadoma opieka nad dzieckiem jest wynalazkiem kulturowym, a nie biologicznym.
Rochelle Paul Wortis -> wśród czynników sprzyjających zdrowiu i rozwojowi dziecka wymienia: stałość opieki, wrażliwość osób pełniących opiekę, stabilne środowisko, ciągłość doświadczenia w środowisku dziecka, stymulację fizyczną i intelektualną, miłość i czułość. Dziecko potrzebuje osoby dorosłej, żeby rozwinąć reakcje, które przyniosą mu zaspokojenie jego potrzeb, ale tą osobą niekoniecznie musi być matka.
Maria Ziemka -> najważniejsze potrzeby dziecka: potrzeba życzliwości, miłość, ciepło, potrzeba samo urzeczywistnienia, potrzeba szacunku dla odrębnej jednostki, potrzeba wzorów osobowych. Zaspokajanie tych potrzeb nie powinno być tylko zadaniem stawianym matce, lecz obojgu rodzicom.
*Dzieci już od drugiego roku życia mają potrzebę przebywania z dorosłymi osobami obojga płci.
Maria Ziemska: ważność roli ojcowskiej (szczególnie dla chłopców)
Brak opieki ojca objawiał się u chłopców (porównanie z rodzinami, w której czynną opiekę sprawowali oboje rodzice): mniej chłopięce zachowania, trudności w przystosowaniu się na skutek niedojrzałości społecznej, tendencja do idealizowania postaci ojca, mniejsze poczucie bezpieczeństwa, trudności w kontaktach z rówieśnikami.
Matka - ideał i matka wszystkiemu winna: wiara w omnipotencję matki
Kobieta - matka, która pracuje zawodowo:
Musi radzić sobie z poczuciem winy, że w czasie pracy nie zajmuje się dzieckiem
Jeśli praca jest satysfakcjonująca, zauważalny jest jej pozytywny wpływ na matki, a więc i pośrednio na dzieci
Praca zawodowa jako rodzaj ochrony przed zaburzeniami psychicznymi: zapewnia poczucie wartości, znaczenia i kontroli
Marjorie Hansen-Shaevitz -> Odczuwanie winy przez pracujące matki tłumaczy funkcjonujące powszechnie przekonanie, czy wręcz wiara w jej wszechopotęzność: obarczanie całkowita odpowiedzialnością za rozwój dziecka, jego zdrowie psychiczne i fizyczne, ale z drugiej strony idealizacja jej osoby.
Mocno zakorzenione społeczne przeświadczenie:
Matka - anioł: dobra, czuła, wyrozumiałą, bezwarunkowo i niezmiennie kochająca, akceptująca, w ogóle nie myśli o sobie.
Matka idealna nie ma własnych celów, emocji, potrzeb, biografii; żyje tylko dla dziecka, to jest osoba, która w zupełności poświęciła swoje życie rodzinie.
Ann Willard: porównanie matki do figury-cienia, ukryta za żywym obrazem rozwijającego się dziecka. Dobro dzieci = dobro matki, jej pragnienia zredukowane do szczęścia dzieci. Dzieci są sensem jej istnienia.
Kompleks kastracyjny - Freud:
Spostrzeżenie przez dziewczynkę anatomicznego braku penisa prowadzi do zazdrości o niego. Pragnąc dostać to, czego jej brakuje, dziewczynka kieruje swe pożądania na ojca. Z czasem pragnienie otrzymania penisa od ojca zastąpione zostaje pragnieniem posiadania dziecka. Dziecko jako substytut penisa.
Podsumowanie:
„Matka-ideał” i „matka wszystkiemu winna” to dwie strony tego samego medalu.
Przesadna wiara we wszechpotężność matki może być bardzo niebezpieczna
Stawianie matki na piedestale, która często jest niecierpliwa, zirytowana, czuje się przykuta do swoich obowiązków, nie czyni życia łatwiejszym dla matek ani dla dzieci.
Składanie na matki ciężaru winy za wszystkie dewiacje dzieci jest także przekłamaniem, mechanizmem ucieczkowym społeczeństwa.
Odmienność kobiecego i męskiego doświadczenia rodzicielstwa
Badania LeMastersa: rodzice - matki i ojcowie
Matki skarżyły się na: brak snu, chroniczne zmęczenie, izolacja, utrata satysfakcji zawodowej
Ojcowie: brak zainteresowania seksem u żon
Gove i Zeiss -> różne kombinacje ról rodzinno-zawodowych; stopień zadowolenia i szczęścia:
Kobiety pracujące zawodowo, bezdzietne, mężatki - najszczęśliwsze
Kobiety niepracujące, bezdzietne, mężatki - szczęśliwe
Kobiety pracujące zawodowo, mężatki z dziećmi oraz niepracujące mężatki z dziećmi - najmniej zadowolone
Mężczyźni pracujący zawodowo, żonaci z dziećmi - najszczęśliwsi
Mężczyźni niepracujący, żonaci z dziećmi- szczęśliwi
Mężczyźni pracujący zawodowo, żonaci, bezdzietni - najmniej szczęśliwi
*Mężczyźni dopóty cieszą się swymi dziećmi, dopóki mogą liczyć na swe żony.
*Dziś dużo więcej kobiet (ponad 80%) decyduje się na urlop macierzyński. Jest to znaczny wzrost w porównaniu z latami 60', gdy na urlop szły około 32% kobiet.
*W dalszym ciągu urlop tacierzyński należy do rzadkości
Deprecjacja macierzyństwa wyrazem wpisywania się w męski system wartości
Odpowiedzialność za opiekę nad potomstwem:
Nie jest symetrycznie rozłożona między rodzicami
Ojcowie i matki inaczej przeżywają rodzicielstwo
Funkcja matki nie jest wysoko ceniona, często jest degradowana, uważana za nietwórczą i umieszczana w tej samej kategorii, co sprzątanie i gotowanie
Bernice Lott: takie deprecjonowanie macierzyństwa można określić jako wpisywanie się w system męskich wartości. Występuje różne wartościowanie w kulturze czynności wykonywanych przez mężczyzn i kobiety. Sam charakter czynności nie jest podstawą do jej wartościowania, w większym stopniu liczy się to, kto ją wykonuje. Wyjaśnienie zjawiska deprecjacji: ponieważ mężczyźni nie rodzą ani nie wychowują dzieci, nie może to być ważne, ani nie zasługuje na szacunek w świecie męsko zorientowanych wartości.
Sherry Ortner: natura a kultura
Kobiety zaliczane są do „natury”, gdyż dzieci, które rodzą i wychowują zaliczane są do natury, i ta natura przechodzi na kobiety.
Mężczyźni to kultura: kultura to stwarzanie znaczących form, za pomocą których możliwe jest przezwyciężenie natury zgodnie z własnymi celami i potrzebami. Mężczyźni poza utożsamianiem się z ich kulturą rozumianą jako ludzka aktywność wykraczająca poza naturę - w szczególności identyfikowani są z kulturą w tradycyjnym sensie: ze sztuką, religią, prawem.
1