Znaczenie terminu „finanse”

Termin „finanse” - początkowo odnosił się do zjawisk związanych z finansami publicznymi (nakładanie i ściąganie przez państwo podatków, gromadzenie dochodów z tytułu podatków i innych danin publicznych, zaciąganie pożyczek przez państwo, wydatkowanie środków pieniężnych przez władze publiczne).

Finanse - nieodłącznie związane ze zjawiskami i procesami pieniężnymi.

Współcześnie - finanse obejmują ogół zjawisk pieniężnych związanych z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka.

Finanse w szerokim rozumieniu - w literaturze ekonomicznej określane są jako zjawiska i procesy związane z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych oraz jako mechanizm wymiany i podziału wartości materialnych.

DEF.: FINANSE TO ZARÓWNO ZASOBY PIENIĘŻNE, JAK I PROCESY REALIZOWANE ZA POMOCĄ PIENIĄDZA GOTÓWKOWEGO I BEZGOTÓWKOWEGO ORAZ NORMY PRAWNE Z NIMI ZWIĄZANE.

Zjawiska pieniężne są ściśle związane ze sferą realną gospodarki.

Stąd też teoria finansów związana jest z finansów z teorią ekonomii.

W szerszym ujęciu przedmiotem finansów są:

• pieniądz,

• kredyt,

• papiery wartościowe,

• podatki, cła itp. oraz praktyczna działalność związana z wykorzystaniem tych kategorii.

Zjawiska finansowe występują w ramach stosunków pieniężnych powstających podczas różnego rodzaju transakcji gospodarczych, których przedmiotem są dobra lub usługi.

Przedmiotem transakcji - również sam pieniądz i jego surogaty, pochodne pieniądza (derywaty).

Struktura finansów

Ze względu na specyfikę gromadzenia i podziału środków pieniężnych, finanse podzielić można na dwie sfery:

• finanse prywatne;

• 
  finanse publiczne.

Sfera finansów publicznych obejmuje procesy i normy prawne dotyczące gromadzenia i dysponowania zasobami pieniężnymi przeznaczonymi na zaspokajanie potrzeb całego społeczeństwa lub społeczności lokalnej (powiatu, gminy).

Sfera finansów prywatnych - pozyskiwanie i wydatkowanie zasobów pieniężnych przez osoby prywatne(osoby fizyczne i osoby prawne).

Specyfika finansów publicznych - gospodarowanie środkami publicznymi uzyskanymi „pod przymusem” (podatki, opłaty itp.). Są poddane bardzo szczegółowej regulacji prawnej i kontroli (budżety, aparat wykonawczy i kontrolny, przetargi na wykonanie prac finansowanych ze środków publicznych, absolutorium udzielane władzom z wykonania budżetu itp.).

Finanse w ujęciu podmiotowym

Biorąc pod uwagę kryterium p o d m i o t o w e, nauka finansów obejmuje następujące obszary:

• finanse przedsiębiorstw;

• finanse publiczne;

• finanse banków i innych pośredników finansowych (instytucji finansowych), w tym również - finanse ubezpieczeń;

• finanse gospodarstw domowych (finanse ludności).

Stąd też wcześniej podaną strukturę finansów, obejmującą finanse prywatne i publiczne, możemy poszerzyć o dodatkowe elementy:

Czym zajmują się poszczególne dziedziny finansów ?

Finanse przedsiębiorstw - przychody ze sprzedaży towarów i usług, wydatki związane z pokrywaniem kosztów działalności, podział zysku, inwestycje, wewnętrzne i zewnętrzne źródła finansowania, oplaty i podatki etc..

Finanse publiczne - finanse państwa, ubezpieczeń społecznych, finanse samorządów terytorialnych; przychody - z podatków i opłat o charakterze przymusowym, wydatki - związane z finansowaniem działalności państwa, świadczeń społecznych i gmin.

Finanse banków i innych pośredników finansowych - przychody z tytułu depozytów, lokat (banki, fundusze inwestycyjne) o charakterze zwrotnym lub składek (ubezpieczenia), wydatki - w formie kredytów, lokat w systemie bankowym (banki) lub inwestycji w papiery wartościowe (banki, fundusze inwestycyjne) bądź wypłaty odszkodowań i innych świadczeń (firmy ubezpieczeniowe).

Finanse ludności -przychody z wynagrodzenia za pracę, rent, emerytur, z własnej działalności gospodarczej, z procentów od kapitałów. Wydatki - na zaspokajanie bieżących potrzeb, zakup dóbr trwałego użytku, podatki

i opłaty.

Funkcje finansów

Znaczenie finansów w gospodarce wynika z pełnionych przez nie funkcji, z których najważniejsze to:

• funkcja alokacyjna;

• funkcja redystrybucyjna;

• funkcja stabilizacyjna;

• funkcja kontrolna.

Funkcja alokacyjna - polega na tym, że finanse są narzędziem rozmieszczania dóbr zgodnie z potrzebami różnych podmiotów. W finansach prywatnych - dominuje alokacja za pomocą mechanizmu rynkowego (transakcje kupna-sprzedaży), w finansach publicznych - mechanizmy administracyjne.

Funkcja redystrybucyjna - wtórny podział dochodów przez państwo w celu pozyskania środków na finansowanie dóbr publicznych, dostarczanych obywatelom nieodpłatnie (np. opieka zdrowotna, drogi, obrona narodowa, oświetlenie ulic, edukacja).

Funkcja stabilizacyjna- wykorzystanie przez władze publiczne instrumentów polityki fiskalnej i monetarnej w calu łagodzenia wahań koniunktury gospodarczej (stabilizowania gospodarki) i stymulowania wzrostu gospodarczego.

Funkcja kontrolna (informacyjna) - monitorowanie i kontrola przebiegu procesów gospodarczych.

Rola pieniądza w gospodarce

,

Pieniądz jest podstawowym tworzywem zjawisk finansowych. W rozwoju historycznym pieniądz przeszedł ewolucję - od pieniądza w formie sztabek metali, pieniądza kruszcowego (dominował do końca XVIII w., do pieniądza papierowego i pieniądza bezgotówkowego.

Pieniądz jest nieodłącznym elementem gospodarki rynkowej, gospodarki towarowo-pieniężnej. W gospodarce naturalnej (wymiana towaru za towar, czyli barter) nie występował.

Rozwój pieniądza zostanie szerszej omówiony na późniejszym wykładzie, w tym miejscu podajemy podstawową jego definicję, niezbędną do zrozumienia zjawisk finansowych, będących przedmiotem zainteresowania nauk o finansach.

Pieniądz - szczególnego rodzaju towar, w którym wyrażana jest wartość dóbr, akceptowany powszechnie jako środek płatniczy w transakcjach wymiany tych dóbr oraz regulowania zobowiązań (np. podatkowych, kredytowych). Powszechny ekwiwalent innych towarów.

Pieniądz spełnia rolę:

• środka wymiany;

• środka płatniczego;

• miernika wartości (jednostki obrachunkowej);

• środka gromadzenia rezerw wartości (tezauryzacji).

• międzynarodowego środka płatniczego.

Pieniądz znajdujący się w obiegu może mieć formę gotówki lub pieniędzy na rachunkach bankowych (pieniądz w formie bezgotówkowej), należności lub zobowiązań.

Współcześnie najczęściej mamy do czynienia z pieniądzem w formie zapisów na rachunkach bankowych (bezgotówkowym).

Finanse w ujęciu przedmiotowym

Podejście p r z e d m i o t o w e do zjawisk finansowych - koncentracja na przedmiocie stosunków finansowych.

Najogólniej stosunki finansowe można podzielić na:

• transakcje;

• transfery;

• pożyczki.

Transakcja - wzajemna wymiana świadczeń ze strony podmiotów zawierających transakcje (np. kupna-sprzedaży).

Transfer - jednokierunkowe przepływy pieniądza między podmiotami, w przypadku których nie następuje kontrświadczenie (np. podatki, cła, opłaty i inne daniny publiczne) bądź też przepływy pieniężne, które mogą powodować kotrświadczenie warunkowe (np. ubezpieczenia społeczne, życiowe i gospodarcze).

Pożyczka - zaciągane przez różne podmioty w instytucjach finansowych, podmiotach publicznych czy u osób prywatnych. Cechą charakterystyczną pożyczek jest ich zwrotny charakter oraz - z reguły - procent płacony za pieniądze (kapitał) oddane do czasowej dyspozycji innego podmiotu.

Finanse w ujęciu instrumentalnym

Przedmiotem zainteresowania nauki finansów są instrumenty finansowe.

Instrumenty finansowe - to inaczej narzędzia stosowane do osiągnięcia określonych celów w sferze realnej (np. zaspokojenie potrzeb człowieka) lub czysto finansowej ( np. maksymalizacja przychodów, minimalizacja obciążeń podatkowych itp.).

Instrumenty finansowe dzieli się na instrumenty rynku pieniężnego, instrumenty rynku kapitałowego i instrumenty pochodne.

Instrumenty finansowe rynku pieniężnego:

• bony skarbowe

• czek

• weksel

• lokaty terminowe do 1 roku.

Instrumenty finansowe rynku kapitałowego:

• obligacje skarbowe i municypalne

• akcje;

• listy zastawne;

• certyfikaty inwestycyjne.

Instrumenty pochodne:

• opcje;

• kontrakty terminowe;

• SWAP-y;

• Warranty.

Finanse w ujęciu funduszowym

Finanse przyjmują formę organizacyjną, która umożliwia gospodarowanie pieniędzmi. Podstawową formą organizacyjna jest f u n d u s z.

Fundusz umożliwia gromadzenie środków na określony cel i dysponowanie nimi przez określony podmiot.

Z punktu widzenia własności, fundusze dzieli się na:

• fundusze publiczne;

• fundusze prywatne.

Z punktu widzenia przeznaczenia (przedmiotu finansowania) fundusze dzieli się na:

• fundusze o przeznaczeniu ogólnym;

• fundusze celowe (specjalistyczne).

Z punktu widzenia funkcji ekonomicznych podmiotów, fundusze dzieli się na:

• fundusze państwa (rządowe, samorządowe);

• fundusze banków;

• fundusze przedsiębiorstw;

• fundusze towarzystw ubezpieczeniowych;

• fundusze towarzystw inwestycyjnych.

Z punktu widzenia zakresu fundusze dzieli się na:

• fundusze makroekonomiczne;

• fundusze mikroekonomiczne.

Metody badawcze stosowane w nauce finansów

Uniwersalne metody poznania naukowego:

• opis;

• wyjaśnianie

• prognozowanie.

Formułowanie praw naukowych:

• abstrakcja

• stopniowa konkretyzacja;

• weryfikacja.

Metody prakseologiczne

• Wykorzystanie zasady racjonalności prowadzenia działalności gospodarczej.

• Metoda porównywania nakładów z efektami.

• Metoda porównywania kosztów i korzyści.

• Metoda bilansowa.

Metody statystyczne i dynamiczne badanie przepływów

• badanie przepływów strumieni pieniężnych między różnymi podmiotami;

• badanie zasobów pieniężnych (w określonym momencie);

• metoda strumieniowo-zasobowa.

Zastosowanie modeli w nauce finansów

• modele teoretyczne (nominalne)

• modele realne (skonkretyzowane).

Zastosowanie eksperymentu - symulacje przebiegu zjawisk finansowych.

8

FINANSE

FINANSE PRYWATNE

podmioty gospodarujące:

• firmy

• gospodarstwa domowe

FINANSE

PUBLICZNE

• finanse państwa

• finanse

samorządów lokalnych

FINANSE

Przedsiębiorstw

Publiczne

Banków

Ubezpieczeń

Gospodarstw

domowych

---