Funkcje rynku i przedsiębiorstwa w gospodarce
Funkcje rynku i przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej . F.rynku: *wyrównywanie poziomów i struktury podaży i popytu za pomocą cen równowagi, *inf. dostawców i nabywców o ofercie towarowej i chłonności rynku na towary i uslugi,*alokacja, czyli przemieszczanie zasobów pracy, środków produkcji i kapitałów do dziedzin gosp. i rodzajów działalności o wysokim stopniu efektywności zyskownosci, *pobudzenie przedsiębiorczosci i innowacyjnosci przez wyzwania i zagrozenia lokalnej i krajowej światowej konkurencji,*weryfikacja prawidlowosci decyzji i działalności prod., Handlowej i usługowej przeds. przez udzielenie bądź odmowę akceptacji za strony nabywcow,* motywacja pracy i wykorzystania kapitału w dzial.przedsiebiorczej jako źródeł uzyskania dochodów i zaspokojenia potrzeb na coraz wyższym poziomie, *stymulowanie rozwoju gosp.kraj.I jego powiazan z gosp.swiatowa.Przeds.W gosp.rynkowej:cel dzialania:osiaganie zysku dzieki zaspokojeniu potrzeb nabywcow a zwłaszcza konsumetow,charakter dzialania-kreowanie popytu i zdolnosci nabywcy na towary i usługi ,formy wlasnosci-prywatne, państwowe, komunalne, społdzielecze,przedmiot dzial.-okreslone i samodzielne,ustalone rodzaje produkcji, handlu, uslug, miejsce dzialania-swobodnie wybrane z wyjatkiem okreslonych normatywnie granicach, zasoby-pracownicy, srod. mat.i kapitaly, czynniki pobudzajce- przedsiębiorczość, innowacyjność, konkurencyjość sposób na sukces, marketing. Sukces to pieniadze,wiedza wlasna, slawa i szczescie. Twórca sukcesu na rynku jest innowator i przedsiebiorca;organizacja dynamiczna nastawiona na ciagle spietrzenie zwrotne za srodowiskiem zewn.i Reg nastawione, na samodzielność zaangażowania i odpowiedzialność pracowników za sprawna realizacje i efektywność osiągania celów. Rynkowa organizacja działalności w agrobiznesie.Rynek reguluje większość stosunków między ludźmi oraz jednostkami gospodarczymi. W warunkach gospodarki rynkowej podmioty gospodarcze agrobiznesu przyjmują orientację rynkową. Oznacza to, że: --dobra i usługi, które wytwarzają, przeznaczone są do sprzedaż na rynku, są, więc one produkowane dla anonimowego odbiorcy i muszą respektować jego potrzeby i oczekiwania. --poniesione nakłady oraz jakość wytworzonego dobra znajdują lub nie znajdują potwierdzenia na rynku, lecz następuje „ex-post”, w związku z tym wytwórca ponosi określone ryzyko,(jeśli istnieje gwarancja zbytu).--podaż, którą oferuje każdy osobno wzięty wytwórca, jest zbyt mała, aby mogła wywrzeć decydujący (lub znaczący) wpływ na stan równowagi rynkowej i poziomu cen.--z tego wynika, że jednostki gospodarcze agrobiznesu muszą się dostosowywać do zmieniających się warunków rynkowych. Właśnie ów proces dostosowany stanowi treść procesów decyzyjnych w agrobiznesie. Rynek powoduje konieczność zachowań aktywnych, a więc ciągłego rozpoznawania wielkości i struktury popytu gustów, upodobań konsumentów, zachowania się konsumentów, poziomu cen, warunków sprzedaży itp.--osobliwość agrobiznesu stanowi wielki sektor rolnictwa chłopskiego, w którym znacząca część produkcji (ok. 40%) nie jest przeznaczona bezpośrednio na rynek. Jest to samozaopatrzenie produkcyjne (własny materiał siewny i zarodowy, pasze wytwarzane w gospodarstwie) oraz autokonsumpcja (spożywane przez rodzinę chłopską produkty wytw. W gospodarstwie).Zachowanie się konsumentów na popyt. Elastycznosc popytu za żywność.Popyt na zywnosc: popyt konsumentów i eksporterów jest najważniejsza zmienna ktora okresla rozwoj agrobiznesu,jest to zmienna egzogeniczna, co oznacza ze wszystkie jednostki gosp. agrob. Musza sie do niej dostosować. Producenci żywności nie posiadają możliwości zmiany popytu i ceny, gdyz ich podaz jednostkowa jest zbyt mala.Dosotsowanie sie do wymagań rynku(popytu) jest procesem ciągłym, który nigdy się nie konczy. Popyt na żywność jak i na inne dobra zależy od stanu koniuktory gosp.:--popyt jako kategoria ekonomiczna jest to ta ilosc konkretnych produktow,ktora konsument dysponujac okreslonym dochodem jest gotow nabyc przy danej cenie tego produktu.Popyt uwzglednia realna sile nabywcza dyspozycyjnego dochodu konsumenta oraz jego preferencje indywidualne.-Wspolczynnik dochodowej elastycznosci popytu:mierzy rekacje popytu na zmiane dochodu konsumenta o jednostke i odpowiada na pytanie:o ile procent wzrosnie popyt na dane dobro jesli dochod konsumenta wzrosnie lub spadnie o 1%?.Elasycznosc doch. można badać przy założeniu ze czynnik ceny jest const.(Wzór).Z badań polskich wynika ze wspol. doch.elast. popytu na zywn. w ujeciu agregatowym miesci sie w przedziale 0,3-0,4.Nalezy to interpretowac tak ze jezeli przecietny dochod konsumentow wzrosnie(spadnie)o 10% to oczekiwac mozna wzrostu (spadku)lacznego popytu na produkty zywn. o 3-4%.-Wspolczynnik cenowej elast.popytu mierzy reakcje na zmiane ceny danego dobra o jednostke i odpowaida na pytanie:O ile procent zmieni sie popyt na dane dobro jesli jego cena wzrosnie lub spadnie o 1%.Wspol. elastycz. cenowej popytu ustala sie przy zaloz.const.(wzór).Z licznych badań wynika,ze ep z zasady przyjmuje wartosci ujemne gdyz na wzrost ceny (przy innych czynnikach stalych)konsumenci reaguja spadkiem popytu. Zachowanie się producentów na rynku i podaz.Elastycznosc produkcji i podazy.Nauka ekonomii wychodzi z tezy ze producenci podobnie ja konsumenci zachwuja sie racjonalnie i reaguja na zmienne rynkowe w sposob dajacy sie przewidywac.Roznice miedzy produkcja i podaza wystepuja rowniez w przemysle spoz. i w innych sferach agrobiznesu.Odnosimy je do wielkosci rezerw i zapasow w stos. do innych produktow pozarolniczych.Warunki w jakich dochodzi do rownosci produkcji i podazy:gdy przeds. produkuje wylacznie na rynek,gdy biezaco sprzedaje cala produkcje co oznacza ze nie gromadzi zapasow rezerw(przypade taki zachodzi bardzo rzadko).Wspoł. elastycz. prod. jest miara reakcji(glowne ceny).Jest on relacja stosunkowej zmiany produkcji(podazy)do stos. zmiany czynnika ją wywołującego(ceny). Wspol.Elastycz.Prod.(Podaży) możemy zapisać w postaci: es=^Q/Q:^P/P=^Q/^PxP/Q. Analiza elastyczności produkcji popytu i podaży służy do: *okreslenia skuteczności polityki cen rolnych,jesli panstwo lub przeds. taka polityke prowadzi, *przewidywanie wielkosci prod. o podazy w okresie krotkim co ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania wszystkich form agrobiznesu(skupu sur.rol.,przem.spoz.,hurtu,eksportu),*określeniu zdolnosci dostosowanych rolnikow oraz innych firm do zmiennych warunkow rynkowych. Elastycz. Prod. (podaży) zależy od stopnia powiązania gosp. z rynkiem. Przybliżenia do elastycz. prod. rosl. poszukuje sie w cenowej elastycz.danej uprawy i jest to przyblizenie niedoskonale gdyz: ziemia jest czynnikiem heterogenicznym z czego wynika ze dwukrotne zwiekszenie zasiewu nie musi oznaczac podwojenia produkcji dzialki sa roznej jakości, należałoby przyjąć ze elastycznosc produkcji rowna sie elastycz. zasiewow co nie jst prawdziwe(tak byloby wowczas gdyby elastycz. plonow byla rowna zero). Mechanizm kształtowania sie cen: istanieja 2 metody ksztaltowania sie cen dobr i uslug: kosztowa i rynkowa. M kosztowa- zakłada ze cena jest pochodna kosztów poniesionych na wytworzenie danego dobra metodzie tej powstaje pytanie czyje koszty(jakiej grupy producentow) maja byc brane za podstawe ustalania cen?,czy maja to byc koszty przedsiebiorstw(gosp.) produkujacych najtaniej czy najdrozej,czy odpowiednio zdefiniowane koszty przeds.?Na te pytania nie ma jednoznacznej odpowiedzi.M ta zakada ze ceny sa w gruncie rzeczy ustalane przez panstwo lub wyspecjalizowane agendy i zaklada ona daleko idacy interwencjonizm M.rynkowa zaklada ze ceny sa pochodna swobodnej gry rynkowej a wiec w kazdym momencie sa wyrazem istniejacej relacji podazy do popytu.W swej czystej postaci metoda ta wyklucza monopol(podstawowy czy prywatny)ktory zakluca proces swobodnego ksztaltowania sie cen. Zgodnie z ta metoda dobro pojawiajace sie na rynku warte jest tyle ile jest gotow(ostatni nabywca)tj.ten ktory oferuje najwyzsza cene.Metoda ta nie ma zwiazku z kosztami produkcji. Interwencjonizm rynkowy uzasadnia sie tym ze rolnictwo stanowi najsłabszy segment agrobiznesu ktory bez wsparcia z zewn. poddawany bylby degradacji ekonom. Prawo jednej ceny-w systemie rynkowym dzial prawo jednej ceny ktore glosi ze w danym czasie i miejscu a wiec na konkretnym rynku kazde dobro ma jedna cene ktora jest wyrazem relacji podaz-popyt.Niecenowe instrumenty reg. rynku rolnego i żywnościowego.Cena jest bez wątpienia najważniejszym instrumentem regulowania rynku, ale w praktyce stosuje się również instrumenty niecenowe. Ich rolą jest wzmacnianie, a częściej korygowanie skutków mechanizmu rynkowego. Instrumenty niecenowe znajdują się w ręku państwa i są wyrazem jego działalności interwencyjnej. Cło jest podatkiem pobieranym przez państwo od importu, exportu, tranzytu towarów przez granice państwowe. Wysokość opłat celnych określona jest w taryfach celnych, które są zmienne i zależą od polityki państwa. Dla współczesnego polskiego agrobiznesu zasadnicze znaczenie mają cła importowe na te produkty rolne i żywnościowe, które są lub mogą być wytwarzane w kraju w niezbędnych ilościach. GATT-to organizacja międzynarodowa wyspecjalizowana w kształtowaniu warunków swobodnej wymiany międzynarodowej, prowadzi politykę zmierzającą do obniżenia barier celnych i liberalizowania handlu zagranicznego. Szczególnym podmiotem jej zainteresowania są produkty rolne i żywnościowe, gdyż te rynki tradycyjne należą do konfliktowych. Opłaty wyrównawcze. Bywa tak, że mimo stosowania ceł przywozowych (importowych) różnica między cenami dóbr importowych, a ich cenami krajowymi jest na tyle duża, że import jest opłacalny.Podatek obrotowy. Rodzaje podatku obrotowego: *forma kwotowa-kiedy daną firmę obciąża się ustaloną z góry kwotą podatku, *forma procentowa - kiedy obciążenie podatkowe stanowi stały lub zmienny odsetek od wartości obrotów.W polityce podatkowej występują sprzeczne interesy, a ich godzenie jest stosunkowo trudne, opcja liberalna opowiada się za niskimi podatkami wychodząc z założenia, że wyższe dochody jednostki gospodarczej potrafią wykorzystać lepiej niż państwo. Zwolennicy opcji protekcjonistycznej podkreślają natomiast, że państwo ma do spełnienia coraz więcej zadań, na które musi mieć odpowiednio wysokie dochody.Określenie górnej granicy opodatkowania działalności gospodarczej.Empirycznie wykazano, że istnieje pewna górna granica opodatkowania działalności gospodarczej również w agrobiznesie, po której przekroczeniu wpływy budżetowe z podatku przestają wzrastać, ponieważ wysoki podatek dławi działalność gosp. Z analizy wynika, że wzrost stopy podatkowej obniża globalny popyt na żywność i poziom produkcji gwarantuje równowagę. Wysoka stopa podatkowa może być czynnikiem destabilizującym gospodarkę. Rolnictwo w systemie podatkowym: a) rolnictwo korzysta ze środków budżetowych w postaci różnych dopłat np. kredyty preferencyjne (kredyt dla młodego rolnika do 40-g roku życia, kredyt nawozowy, kredyt na zakup ziemi), dopłaty do produktów rolniczych (np. dopłaty do skupu zbóż)Kredyty preferencyjne. Uzasadnieniem stosowania kredytów preferencyjnych jest to, że w okresie inflacji oprocentowanie kredytów jest wyższe od stopy zysku (dochodu), który można osiągnąć w rolnictwie, uwzględniając długi okres obrotu kapitału. W tej sytuacji dla wywołania ożywienia inwestycyjnego i pobudzenia koniunktury w rolnictwie stosuje się kredyty preferencyjne. Banki oferują rolnikom kredyty o oprocentowaniu niższym od rynkowej stopy procentowej. Różnice w oprocentowaniu okrywa bankom budżet państwa. Kredyty preferencyjne mają zawsze charakter celowy.Kursy dewizowe. Tam gdzie istnieje handel zagraniczny istotną funkcję spełniają kursy dewizowe, rozumiane jako rynkowe ceny walut. Polityka kursów dewizowych ma charakter globalny i w małym stopniu jest zorientowana na potrzeby sektora żywnościowego, co oznacza w konsekwencji że jest on włączony w gólny makroekonomiczny rachunek. Istnienie jednej z dewiz powoduje, że złotówka zaangażowana w wymianę międzynarodową na każdym rynku przynosi podobny efekt. Pozostałe instrumenty niecenowe regulowania rynku. Rynek rozumiany globalnie stanowi otoczenie agrobinesu a jednocześnie sam agrobiznes funkcjonuje wg zasad rynkowych. A więc rynek weryfikuje racjonalność wszystkich decyzji. *Regulacje prawno - administracyjne wpływające na fukcjonowanie rynku żywnościowego. *Normy regulujące życie społeczno-polityczne a mające wpływ na agrobiznes i gosp. Żywnościową. *Ocena sprawności rynku obejmuje:A)struktury instytucjonalne. B)struktury instrumentów oddziałujących na rynek. Ocena instytucji rynkowych sprowadza się do udzielenia odpowiedzi na następujące pytania główne: - czy dana instytucja działa zgodnie z nadanym jej mandatem, tj. Czy realizuje cele oraz stosuje instrumenty jakie przewidział ustawodawca. Czy racjonalnie gospodaruje przydzielonymi jej środkami (jeśli jest to jednostka budżetowe) czy prowadzi właściwą politykę kreowania funduszy na swój rozwój (pozyskiwanie funduszy ze źródeł pozabudżetowych). W ocenie tej najczęściej stosuje się metodę analizy opisowej oraz metodę analizy dokumentów finansowych. Ocenę instrumentów mechanizmów rynkowych nie prowadzi się w zakresie podmiotowym. Chodzi tu o odpowiedź na pytanie: czy poszczególne instrumenty oraz system jako całość funkcjonują sprawn