Fleksja notatki z wykładów


PODSTAWOWE POJĘCIA FLEKSYJNE

FORMA FLEKSYJNA

Forma fleksyjna - wyraz odmienny w jednej ze swoich rozlicznych możliwości, czyli form gramatycznych.

TEMAT FLEKSYJNY

SYNKRETYZM

Synkretyzm - formy wyglądają identycznie, ale pełnią różne funkcje fleksyjne. Polega na homonimii dwóch lub więcej form fleksyjnych jednego wyrazu; często prowadzi do nieporozumień.

M. pięć

0x08 graphic
D. pięciu

0x08 graphic
C. pięciu formy synkretyczne

0x08 graphic
0x08 graphic
B. pięciu

N. pięcioma

Ms. pięciu

SINGULARIA TANTUM, PLURALIA TANTUM

Singularia tantum - nie ma liczby mnogiej, można utworzyć liczbę mnogą, która urealnia słowo, ukonkretnia, zmienia znaczenie; na ogół dotyczy to nazw zjawisk abstrakcyjnych, nazw niepoliczalnych, nazw zbiorów.

Pluralia tantum - nie ma liczby pojedynczej, nie można jej utworzyć (np. drzwi, spodnie, nożyce).

KATEGORIA GRAMATYCZNA

Kategoria gramatyczna jest obligatoryjna w każdym języku.

  1. Przypadek - rzeczownik, liczebnik, zaimek, przymiotnik

  2. Rodzaj - czasownik, rzeczownik, liczebnik, zaimek, przymiotnik

  3. Liczba - czasownik, rzeczownik, liczebnik, zaimek, przymiotnik

  4. Tryb - czasownik

  5. Aspekt - czasownik

  6. Strona - czasownik

  7. Czas - czasownik

  8. Osoba - czasownik

  9. Intensywność - przymiotnik, przysłówek

Bezokolicznik, imiesłowy nieodmienne - niefinitywne

Formy osobowe - finitywne

Naiwny obraz świata - zakorzeniony z obrazu świata naszych przodków

Badacze - językoznawcy Edward Sapir, Benjamin Whorph

KRYTERIA DOBORU KOŃCÓWEK DLA POLSKICH RZECZOWNIKÓW

KRYTERIUM FONETYCZNE

Postać tematu decyduje o końcówce rzeczownika.

KRYTERIUM UZUALNE

O doborze końcówki fleksyjnej decyduje tylko zwyczaj społeczny.

Rzeczowniki najczęściej używane zachowują najdłużej archaiczne formy.

KRYTERIUM SEMANTYCZNE

O doborze końcówki decyduje znaczenie wyrazu.

B. lp. w deklinacji męskiej:

studenta, chłopa - żywotne, B. = D.

kosz, długopis, zegarek - nieżywotne, B. = M.

CZĄSTKOWOŚĆ / NIECZĄSTKOWOŚĆ

daj mi chleb

0x08 graphic
daj mi chleba

w zależności od ilości

0x08 graphic
daj mi herbatę

daj mi herbaty

KRYTERIUM MORFOLOGICZNE

O doborze końcówki decyduje struktura wyrazu.

0x08 graphic
człowieka

0x08 graphic
żywotne

0x08 graphic
pana

z semantyki

0x08 graphic
0x08 graphic
domu

nieżywotne

0x08 graphic
stołu

W kryterium morfologicznym decyduje morfem, który „znosi” powyższe podziały.

KRYTERIUM STYLISTYCZNE

Wykorzystywanie zabarwień emocjonalnych.

M. l.mn. -owie, / -y

-owie - nacechowane zabarwieniem godnościowym

-y - neutralne lub nacechowane negatywnie

KRYTERIUM GENETYCZNE

M. l.mn. deklinacji męskiej

kwadranse

szympansy

seanse

dyliżanse

dysonanse

DEKLINACJA MĘSKA

0x08 graphic

Rodzaj męski

-ø, -o - zdrobnienia

LICZBA POJEDYNCZA

0x08 graphic

D. lp. -a / -u

-a:

-u:

0x08 graphic

C. lp. -owi,

wyjątkowo -u

-owi - obowiązująca końcówka,

-u - wyjątki: panu, bratu, psu, kotu, ojcu, diabłu, chłopcu, chłopu, lwu, łbu, Bogu (bogu), światu, księdzu

0x08 graphic
B. lp. żywotnych = D.

B. lp. nieżywotnych = D.

psa, kota, człowieka

kosz, długopis, komputer

0x08 graphic

N lp. -em

koniem, bratem, stołem, psem

0x08 graphic

Ms. -e,

wyjątkowo -u

np. w cudzysłowie

wyj. o Bogu, panu, synu

0x08 graphic

W. = Ms.

wyj. chłopcze!

LICZBA MNOGA

0x08 graphic

M. -owie

-y, -i

-e

filologowie, Polacy, konie, chłopi, strusie, kroki, kwadranse

0x08 graphic

D. ø / -ów / -i (-y)

0x08 graphic

C. -om

0x08 graphic

B. osobowe = D.

nieosobowe = M.

0x08 graphic

N. -ami, -y

liśćmi, końmi, (dawnymi) czasy

0x08 graphic

Mc. -ach, -ech

we włosach, o Polakach, we Włoszech, w Niemczech, na Węgrzech

0x08 graphic

W. = M.

PRZYMIOTNIKOWA ODMIANA RZECZOWNIKÓW

RZECZOWNIKI RODZAJU MĘSKIEGO

RZECZOWNIKI RODZAJU ŻEŃSKIEGO

RZECZOWNIKI RODZAJU NIJAKIEGO

DEKLINACJA ŻEŃSKA

PODZIAŁ RZECZOWNIKÓW

SAMOGŁOSKOWE

SPÓŁGŁOSKOWE

M. lp.

twardo- i miękkotematowe -a

miękkotematowe -i

ø (brak końcówki)

D. lp.

twardotematowe -y -i

miękkotematowe -i -y

-i -y

C. lp.

-`e, -i, -y

-e, -i -y

B. lp.

ø

N. lp.

Mc. lp.

-`e, -i -y

-i -y

W. lp.

-o (jeśli w M. -a)

-i (jeśli w M. -i)

-i -y

M. l.mn.

twardotematowe -y -i

miękkotematowe -e

-i -y

-i -e

D. l.mn.

ø

wyjątki:

M. -nia -i

głębia, swawola, rękojmia,
czapla, wieczerza - -i -y

M. -ja (obcego poch.,
np. racja) -ji (-ii)

C. l.mn.

-om

-om

B. l.mn.

= M. l.mn.

= M. l.mn.

N. l.mn.

-ami

-ami, -mi

Mc. l.mn.

-ach

-ach

W. l. mn.

= M. l.mn.

= M. l.mn.

O doborze końcówek decyduje kryterium fonetyczne.

DEKLINACJA NIJAKA

lp.

l.mn.

M.

-o, -ę, -`e

-a

D.

-a

ø

wyj. -e, -y (-e)

C.

-u

-om

B.

= M. lp.

= M. lp.

N.

-em

-ami

Mc.

-`e, -u

-ach

W.

= M. lp.

= M. lp.

DEKLINACJA MIESZANA

Tematy supletywne - różne w lp. i mn., np. rok - lata, człowiek - ludzie.

lp. l.mn.

M. mieszczanin mieszczań-e

D. mieszczanin-a mieszczan

C. mieszczanin-owi mieszczan-om tem. lp. mieszczanin

B. mieszczanin-a mieszczan tem. l.mn. mieszczan

N. mieszczanin-em mieszczan-ami

Mc. mieszczaniń-`e mieszczan-ach

W. mieszczaniń-`e! mieszczań-`e!

Np. dominikanie, paulini, chrześcijanie

tem. tydzień - tygodnia, tygodnie... - tematy alternacyjne

Przykłady rzeczowników deklinacji mieszanej

brat, ksiądz bracia, księża

przyjaciel, nieprzyjaciel - tem. przyjaciel, przyjaciół

fundament, koszt - M. l. mn.

starosta

żebro

mężczyzna, poeta, sługa

radca, rządca (-y - przygodni działacze, -owie - urząd, godność)

kaznodzieje, cieśle

wybawcy, wybawce; zbawce, zbawcy

sędzia (sędzi, sędziego, sędziemu), hrabia, murgrabia

liceum, gimnazjum

RZECZOWNIKI NIEODMIENNE

PODSUMOWANIE WIADOMOŚCI O DEKLINACJI

Deklinacja - dotyczy odmiany fleksyjnej.

Kategoria fleksyjna - kategoria, której wartość jest zmienna.

Kategoria klasyfikująca - kategoria morfologiczna, wartość stała (np. dla rzeczownika - rodzaj, rzeczownik nie odmienia się przez rodzaj).

Podział na deklinacje w języku polskim opiera się na opozycji kategoria fleksyjna - kategoria klasyfikująca.

Kryterium: kategoria fleksyjna

  1. Deklinacja rzeczownikowa - przypadek, liczba (jako kategoria fleksyjna)

    1. rzeczowniki (wyjątki: pluralia tantum, singularia tantum)

    2. liczebniki - tysiąc, milion (2 liczebn. gł.)

    3. liczebniki zbiorowe (wg deklinacji nijakiej)

  2. Deklinacja przymiotnikowa - przypadek, liczba, rodzaj

    1. przymiotniki

    2. liczebniki porządkowe

    3. imiesłowy przymiotnikowe

    4. zaimki dzierżawcze (rodzajowe)

    5. zaimki pytające

    6. zaimki nieokreślone (np. któryś)

    7. zaimki mnożne (stokrotny, poczwórny)

    8. liczebniki wielorakie (dwojaki)

    9. liczebnik jeden

  3. Deklinacja zaimkowa - przypadek

    1. zaimki osobowe: ja, ty, my, wy

    2. zaimek zwrotny się

    3. zaimki typu co, kto i pochodne

  4. Deklinacja liczebnikowa - przypadek, rodzaj

    1. liczebniki główne 2-4

    2. liczebniki gł. 5 i w górę (wyjątki: tysiąc, milion)

Synkretyzm - identyczność form

Analiza fleksyjna wyrazów:

ANTROPONIMY - ODMIANA

Antroponimy - nazwy własne.

NAZWISKA OBCE

Nazwiska afleksyjne

Nazwiska odmienne

NAZWISKA RODZIME

Nazwiska żeńskie:

Nazwiska męskie:

FLEKSJA WERBALNA

Predykat - orzeczenie

Kategoria fleksyjna - osoba, strona, liczba, rodzaj, tryb, czas.

ASPEKT

Aspekt ogólnie jest dla czasowników kategorią klasyfikującą - dla czasowników, które mają aspekt niezmienny, np.:

Dla tego typu czasowników nie ma pary aspektowej.

pisać - napisać, kupić - kupować, dać - dawać - tu aspekt jest kategorią fleksyjną

Kryteria określenia aspektu czasownika

ndk

dk

kryterium

nie zawierają informacji
o zakończeniu akcji

czynność ujęta całościowo, kompletnie

semantyczne

cz. ter.: Buduję dom.

cz. przyszły: Będę budowała.

cz. przeszły: Budowałam dom.

cz. ter.: -

cz. przyszły: Zbuduję dom.

cz. przyszły: Zbudowałam dom.

gramatyczne

wytapiać, przelewać, zostawać, wykrzykiwać, podpisywać

powyrzucać, naopowiadać

osiwieć

słowotwórcze

(cząstki gramatyczne)

  1. dwuprefiksowe

  2. jednoprefiksowe

  3. flektywy -a-, -iwa-,
    -ywa, -ewa, -wa

ograniczenia łączliwości, nie mogą łączyć się
z czasownikiem
(np. kończyć)

łączliwości kategorii składniowej

Czasowniki nieokreślone aspektowo, np. aresztować, abdykować.

ANALIZA CZASOWNIKA

Jest to określenie dokładnej formy fleksyjnej (osoba, liczba, rodzaj, czas, aspekt, tryb, strona), podanie tematów fleksyjnych, od których utworzono daną formę, jak również określenie, czy jest to forma syntetyczna, czy analityczna.

Przykład

jestem przygotowana - 1. os. lp., r. ż., cz. ter., tr. orzek., asp. dk, str. bierna;
f. analityczna

przy- - morfem słowotwórczy

-got- - morfem leksykalny

-got - owa- - temat czasu przeszłego

-owa- - przyrostek tematu czasu przeszłego

-n- - flektyw imiesłowowy

-a - morfem fleksyjny

TRYB

Tryb - kategoria fleksyjna czasownika, za pomocą której wyraża się modalność.

Modalność:

TRYB PRZYPUSZCZAJĄCY

Tryb przypuszczający - sytuacja hipotetyczna, przypuszczenie, domniemanie

Tryb przypuszczający potencjalny - określa sytuację hipotetyczną, nie zawiera informacji o niezrealizowaniu owej możliwości.

Tryb przypuszczający nierzeczywisty - wyraża niespełnioną możliwość sytuacji hipotetycznej, o której mówiący wie, że się nie stała.

TRYB OZNAJMUJĄCY

Tryb oznajmujący - sytuacje pozajęzykowe

TRYB ROZKAZUJĄCY

Tryb rozkazujący - intencje mówiącego, by słuchacz coś zrobił

CZAS

Określenie relacji między zdaniem a współrzędnymi rzeczywistości.

Funkcja deiktyczna - podstawowa funkcja czasu.

Teraz - przedtem - potem - opozycja czasu teraźniejszego, przeszłego, przyszłego

Czasownik w czasie teraźniejszym może być używany w znaczeniu czasu teraźniejszego, przeszłego bądź przyszłego.

Czas omnitemporalny - wyklucza transpozycję

Czas bezwzględny

Czas względny - równy z innym wydarzeniem

Czas habitalny - dopuszcza opozycje czas.

Funkcje wskaźników czasu względnego:

TYPY KONIUGACJI

I - -ę, -esz

II - -ę, -isz, -ysz

III - -am, -asz

IV - -em, -esz

CZY POLSZCZYZNA JEST JĘZYKIEM FLEKSYJNYM?

Język alternacyjny - końcówki fleksyjne nie są obligatoryjne.

Język typu aglutacyjnego (np. turecki, japoński, węgierski) - wyrazy tworzone są przez „zlepianie” morfemów.

Język fleksyjny - jeden morfem pełni różne funkcje

W języku polskim występują formy aglutacyjne, pełnią one w danym wyrazie tylko jedną funkcję. Pozostałe morfemy zaś pełnią różne funkcje polszczyzna jest językiem fleksyjnym.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Fleksja - notatki z wykładów(1), Gramatyka opisowa
Prawo cywilne notatki z wykładów prof Ziemianin
prof łaszczyca przwo administracyjne notatki z wykładów5
Filozofia Notatki z wykładów Zdrenka
Teoria kultury - Socjologiczna teoria kultury, Kulturoznawstwo, Teoria kultury - notatki z wykładów
Marketing społeczny notatki z wykładów, notatki - pedagogika, edukacja
Wykład 4 ewolucja, EWOLUCJA, notatki wykład
szacka notatki z wykładów, socjologia
Podstawy marketingu notatki z wykładów
etyka w rachunkowości notatki z wykładu 1
Notatki wykład 1
Marketing w turystyce notatki z wykładów
notatki wykłady ćwiczenia
Notatki wykład 2 mgr
TOM - notatki z wykladów, BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE Akademia Marynarki Wojennej AMW, operacje militarn
NOTATKI WYKLAD2 2013 03 09
Zagadnienia egzaminacyjne PF3-09, SKRYPTY, NOTATKI, WYKŁADY, Podstawy Fizyki 3, wykład

więcej podobnych podstron