http://www.pismo.niebieskalinia.pl/index.php?id=533
Niebiska linia Paweł Szwiec 2007 nr2

Seks-turystyka najlepiej rozwija się w Azji Południowo-Wschodniej. Do tego procederu na coraz szerszą skalę wykorzystuje się nieletnich. Międzynarodowa Organizacja Pracy szacuje, że dochód wygenerowany przez seks-turystykę stanowi od 2 do 14% PKB takich krajów, jak: Indonezja, Malezja, Filipiny czy Tajlandia.

Praca dzieci jest jednym ze zjawisk, którego występowanie, z punktu widzenia dobrobytu jednostki i ludzkości, nie może być tolerowane. Konsekwencją pracy dzieci jest szereg negatywnych skutków w wymiarze indywidualnym i społecznym. Ich zakres w dużej mierze zależy od charakteru wykonywanej pracy, warunków, w jakich się odbywa oraz od jej powszechności. A nie jest to zjawisko marginalne. Według szacunków Międzynarodowej Organizacji Pracy w połowie lat 90. blisko 352 mln dzieci w wieku od 5 do 17 lat było zaangażowanych w jakąś formę aktywności produkcyjnej bądź usługowej. Z tego 246 mln wykonywało pracę stwarzającą zagrożenia dla ich dobra (French, Wokutch 2005). W ostatnich latach liczba takich dzieci zmniejszyła się. W 2004 roku wyniosła ona 218 mln, przy czym 126 mln małoletnich wykonywało pracę szczególnie zagrażającą ich zdrowiu (The End... 2006). Można mieć zatem nadzieję, że w niedalekiej przyszłości na naszej planecie nie będzie dzieci wykonujących prace szczególnie opresyjne i zagrażające ich dobru, do których Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 182 zalicza m.in. prace o charakterze seksualnym. Chodzi tu o prostytucję i pornografię dziecięcą oraz zjawisko ściśle powiązane z dwoma wymienionymi, a mianowicie handel dziećmi w celach seksualnych. Razem tworzą one triadę często określaną w literaturze przedmiotu mianem wykorzystywania seksualnego dzieci dla celów komercyjnych.

Pierwsze kroki

W ciągu ostatnich kilku lat zmieniła się postawa społeczeństwa wobec tego zjawiska. Nie jest to już temat tabu, a dzięki mediom znany jest wielu ludziom. Po raz pierwszy w historii obserwujemy wzmożony, wspólny wysiłek pracowników społecznych, przedstawicieli administracji rządowej i organizacji pozarządowych podejmowany w celu zrozumienia, opisania i wypracowania sposobów przeciwdziałania omawianemu zjawisku. Tę zmianę nastawienia zawdzięczamy trzem kluczowym wydarzeniom (O'Grady 2001).

Pierwsze zostało podjęte w 1990 roku przez małą organizację pozarządową działającą w Tajlandii. Uruchomiła ona program badań dotyczący skali wykorzystania dzieci w domach publicznych znajdujących się w różnych częściach Azji. Ich skutkiem było opublikowanie raportu wskazującego, że około miliona dzieci, które nie ukończyły 16. roku życia, było przetrzymywanych i wykorzystywanych seksualnie w domach publicznych Azji. I chociaż w dużej mierze wykorzystywali je lokalni klienci, to coraz bardziej rósł popyt na ich usługi ze strony turystów zagranicznych. Po opublikowaniu tych danych powołano jedną z najbardziej aktywnych na świecie organizacji zajmujących się badaniami i zwalczaniem wszelkich form seksualnego wykorzystywania dzieci dla celów komercyjnych, którą nazwano End Child Prostitution in Asian Tourism Organization (ECPAT), dzisiaj znaną jako End Child Prostitution, Child Pornography, and Trafficing of Children for Sexual Purposes Organization. Właśnie ta organizacja najaktywniej współtworzyła pierwszy światowy kongres poświęcony problematyce seksualnego wykorzystania dzieci w celach komercyjnych, który odbył się w 1996 roku w Sztokholmie.

Drugim istotnym impulsem do zmiany świadomości społeczeństwa w zakresie seksualnego wykorzystywania dzieci w celach komercyjnych stało się przyjęcie w 1989 roku Konwencji Praw Dziecka. Ratyfikując ten dokument, rządy państw legitymizowały rewolucyjną koncepcję głoszącą, że każde dziecko przychodzi na świat z niezbywalnymi prawami, w tym do oddziaływania na otoczenie, w którym żyje. Uwzględniając to fundamentalne prawo dzieci do partycypowania w procesach decyzyjnych, dąży się dzisiaj do zapewnienia ich aktywnego udziału praktycznie we wszystkich konferencjach i spotkaniach poświęconych omawianemu tu zjawisku. Co więcej, artykuł 34 Konwencji Praw Dziecka wskazuje na prawo każdego dziecka do ochrony przed seksualnym wykorzystaniem.

Trzecim bardzo ważnym wydarzeniem był II Światowy Kongres Przeciwko Seksualnemu Wykorzystaniu Dzieci w Celach Komercyjnych, który odbył się w 2001 roku w Jokohamie. Wzięło w nim udział 136 delegacji rządowych, 135 organizacji pozarządowych działających w Japonii, 148 organizacji pozarządowych z innych regionów, dzieci oraz inne osoby zainteresowane tą problematyką. Łącznie w Kongresie uczestniczyło ponad 3 tys. osób. Za cel przyjęto ocenę przedsięwzięć i postępów, jakich dokonano od pierwszego kongresu w Sztokholmie oraz przyjęcie nowych deklaracji i planów działania.

Skala i czynniki ryzyka

Podejmowanie różnych inicjatyw służących wyeliminowaniu zjawiska wykorzystywania seksualnego dzieci w celach komercyjnych jest niezbędne choćby z uwagi na jego skalę. Oczywiście ustalenie dokładnej liczby dzieci wykorzystywanych do tego procederu jest niezwykle trudne i to co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, uczestniczenie w tego typu procederze jest uznane za niezgodne z prawem i odbywa się w strukturach podziemnych, do których dostęp jest znacznie ograniczony. Po drugie, badanie w tak delikatnej materii samych dzieci rodzi bardzo dużo problemów natury moralnej, etycznej i praktycznej. Pomimo że wiarygodne i dokładne dane dotyczące skali omawianego zjawiska są nieosiągalne, to w literaturze przedmiotu pojawiają się dane szacunkowe.

Często przyjmuje się, że w skali globu w celach komercyjnych wykorzystuje się seksualnie ponad 2 mln dzieci - około miliona w krajach azjatyckich, setki tysięcy w Rosji i Europie Wschodniej oraz setki tysięcy w USA (Barnitz 2001). Co więcej, skala tego zjawiska wciąż rośnie.

Za jego rozmiary odpowiadają głównie: czynniki kulturowe, niski status społeczny dziewczynek w wielu społecznościach, dyskryminacja, ograniczony dostęp do kształcenia, bezrobocie, migracja ze wsi do miast, rozrost aglomeracji miejskich, ubóstwo, brak lub nieegzekwowanie uregulowań prawnych, rozwój organizacji przestępczych w kierunku międzynarodowych sieci, trudności z zaostrzeniem sankcji prawnych, lęk przed HIV doświadczany przez klientów prostytutek oraz kampanie promujące przemysł erotyczny z wykorzystaniem najnowszych zdobyczy technologicznych (Barnitz 2001). Do innych czynników zwiększających prawdopodobieństwo nasilania się omawianego zjawiska należą: kryzys instytucji rodziny, szerzenie się postawy konsumpcyjnej, społeczne przyzwolenie na prostytucję, "seksualizacja" kultury masowej, obecność mniejszości etnicznych, rozwój turystyki i otwarcie granic państwowych, konflikty zbrojne i wojny oraz rozwój internetu (Morawska 2003).

Według wielu badaczy życia społecznego kryzys rodziny ciągle się zaostrza zarówno w krajach wysoko rozwiniętych, jak i w biednych. Jego przejawem jest coraz częstsze emocjonalne i fizyczne krzywdzenie dzieci w rodzinie, czego doświadczyła zdecydowana większość niepełnoletnich wykorzystywanych seksualnie dla celów komercyjnych. Jedną z przyczyn tego kryzysu jest upowszechniająca się w społeczeństwie postawa konsumpcyjna, nieobca nawet najmłodszym jego członkom. Niewątpliwie przyjęcie postawy konsumpcyjnej przez dziecko może skłaniać je do podjęcia pracy w seks-przemyśle, który stwarza szansę uzyskania znacznych dochodów. W krajach rozwiniętych rozpoznane jest zjawisko prostytuujących się nastolatek pochodzących z domów klasy średniej, które "dorabiają sobie", świadcząc usługi seksualne.

W mediach w sposób konsekwentny lansuje się nie tylko postawę konsumpcyjną, ale również buduje wizerunek nastolatka jako osoby aktywnej seksualnie, udzielając młodzieży wskazówek, jak eksponować i w pełni korzystać ze swej seksualności. Aktywność w tej sferze jest jednym z przejawów dorosłości charakterystycznym dla przedwcześnie dojrzałej młodzieży, przyjmującej w krajach rozwiniętych także inne role, zarezerwowane dla dorosłych. Wczesne dojrzewanie młodzieży jest również znamienne dla przedstawicieli wielu mniejszości etnicznych i rasowych. Zresztą to dzieci z tych grup często stają się obiektami zainteresowania klientów seks-przemysłu. Postrzeganie partnerów seksualnych w kategoriach "inności" ułatwia bowiem racjonalizowanie swojego zachowania.

Kontakt z przedstawicielami obcych kultur, ze względu na rozwój turystyki i otwieranie granic (raczej dla ludzi Zachodu niż Południa), jest dla wielu osób coraz łatwiejszy. Niestety, dla niektórych z nich jest on bolesny. Chodzi tu szczególnie o dzieci padające ofiarą kwitnącej seks-turystyki. Osoby udające się za granicę w celu nawiązania relacji o charakterze seksualnym z niepełnoletnimi, najczęściej wybierają te regiony, gdzie seks z dzieckiem jest tani i grozi niewielkimi sankcjami. Szczególnie popularnym kierunkiem jest Azja Południowo-Wschodnia. Pośród ponad czteromilionowej rzeszy turystów, którzy odwiedzili Tajlandię w 1988 roku, było trzy miliony samotnych mężczyzn. Co roku turyści odwiedzający kraje rozwijające się wydają miliardy dolarów na usługi oferowane przez rodzimy przemysł erotyczny (seksualny).

Z raportu opublikowanego przez Międzynarodową Organizację Pracy wynika, że dochód wygenerowany przez seks-turystykę stanowi od 2 do 14% PKB takich krajów, jak: Indonezja, Malezja, Filipiny czy Tajlandia (Andrews 2004).

Seks-turyści unikają z reguły obszarów dotkniętych wojną lub konfliktem zbrojnym, co nie oznacza, że dzieci mieszkające w tych regionach lub z nich uciekające mogą czuć się bezpiecznie. Są one narażone na wykorzystanie seksualne dla celów komercyjnych ze strony żołnierzy, pośredników, przedstawicieli organizacji pomocowych, a osłabione struktury rodzinne mogą zaoferować im raczej ograniczoną ochronę i wsparcie. Obecnie wśród 20 mln uchodźców rozrzuconych po świecie, aż 7,7 mln nie przekroczyło 18. roku życia.

Podstawowym źródłem informacji o warunkach panujących w danym regionie jest dla seks-turystów internet. W sieci poszukują również potencjalnych partnerów. Rozwój internetu umożliwił dystrybucję pornografii dziecięcej na ogromną skalę, ułatwił komunikowanie się pedofilów, jak również werbowanie nowych ofiar. W internecie rośnie nie tylko komercyjny rynek pornografii dziecięcej, ale również działają liczne zorganizowane siatki pedofilskie zajmujące się m.in. darmową wymianą materiałów pornograficznych.

Ograniczanie zjawiska

Dzieci wykorzystywane seksualnie w celach komercyjnych są narażone na szereg bardzo negatywnych skutków. Są stale zagrożone biciem, gwałtami, torturami, uzależnieniem od narkotyków i alkoholu, chorobami przenoszonymi drogą płciową (np. HIV), chorobami psychicznymi, samodestrukcyjnymi zachowaniami i ostracyzmem społecznym (Lim 1998). Ponadto prawdopodobieństwo zajścia w ciążę przez seksualnie wykorzystywane dziewczynki jest bardzo wysokie, a ich potomstwo jest szczególnie narażone na szereg dolegliwości zdrowotnych, a nawet przedwczesną śmierć (Willis, Levy 2002).

Biorąc pod uwagę koszty ponoszone przez dzieci wykorzystywane seksualnie dla celów komercyjnych, zwalczanie tego zjawiska oraz jego skutków powinno być priorytetem w działaniach rządów, organizacji pozarządowych, społeczności lokalnych i wszystkich obywateli.

W Deklaracji Końcowej Kongresu w Sztokholmie wskazano trzy zasadnicze obszary działań zorientowanych na eliminowanie zjawiska wykorzystywania seksualnego dzieci dla celów komercyjnych: zapobieganie, ochrona oraz rehabilitacja i reintegracja (Deklaracja Końcowa... 2003).

Zjawisku wykorzystywania seksualnego dzieci w celach komercyjnych można zapobiegać na bardzo wielu polach. Kluczowe jest: prowadzenie kampanii informacyjnych i edukacyjnych skierowanych do tych, którzy są zaangażowani w dziecięcą pornografię w celu zmiany ich postaw, wprowadzanie obowiązkowej i bezpłatnej edukacji na poziomie podstawowym, prowadzenie polityki pełnego zatrudnienia i ochrony pracowników, eliminowanie zjawiska ubóstwa, osłabianie kultury konsumpcyjnej, opracowywanie i wdrażanie odpowiednich przepisów prawnych, strategii działania i programów dotyczących zapobiegania dziecięcej pornografii i prostytucji.

Skuteczniejszą ochronę dzieci przed tym procederem można zapewnić m.in. poprzez:

• stworzenie możliwości bezpiecznego schronienia dla seksualnie wykorzystywanych dzieci;

• opracowanie lub zaostrzenie przepisów prawnych i programów chroniących dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym dla celów komercyjnych;

• stworzenie lub wzmocnienie oraz wdrożenie ogólnokrajowych przepisów prawnych, programów i strategii działania chroniących dzieci-ofiary wykorzystywania seksualnego dla celów komercyjnych przed penalizacją na równi ze sprawcą przestępstw;

• zapewnienie im pełnego dostępu do poradnictwa we wszelkich dziedzinach.

W zakresie rehabilitacji i reintegracji dzieci, które stały się ofiarą wykorzystywania seksualnego dla celów komercyjnych, szczególnego znaczenia nabiera podejmowanie trzech typów przedsięwzięć. Po pierwsze, zapewnianie społecznego, medycznego i psychologicznego doradztwa oraz innych środków wsparcia dzieciom-ofiarom pornografii i prostytucji oraz ich rodzinom. Po drugie, poddawanie sprawców przestępstw seksualnych wobec dzieci nie tylko sankcjom prawnym, ale również oddziaływaniu środków społeczno-medycznych i psychologicznych w celu zmiany ich postaw. Po trzecie, podejmowanie działań zmierzających do zapobiegania i likwidacji społecznej stygmatyzacji dzieci-ofiar oraz ich dzieci.

Obok Deklaracji i Planu Działania, uchwalonych na Kongresie w Sztokholmie w 1996 roku, do podstawowych dokumentów międzynarodowych w zakresie przeciwdziałania seksualnemu wykorzystaniu dzieci dla celów komercyjnych należą: Protokół Fakultatywny do Konwencji o Prawach Dziecka w sprawie zwalczania handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii, Konwencja MOP nr 190 z 19 listopada 2000 roku, Rekomendacja

Rady Europy R (91), Rekomendacja Rady Europy w sprawie ochrony dzieci przed wykorzystaniem seksualnym, Europejska Konwencja w sprawie międzynarodowej przestępczości (Czyż, Keller-Hamela, Szymańczak 2003). Dokumenty te często wskazują na potrzebę tworzenia rozwiązań prawnych na szczeblu krajowym, które będą skuteczniej ograniczać zjawisko seksualnego wykorzystywania dzieci dla celów komercyjnych.

W Polsce

Polska jest jednym z wielu państw, w których uregulowania prawne dotyczące omawianego zjawiska wymagają istotnych zmian. Zresztą szereg innych kwestii związanych ze zjawiskiem wykorzystywania seksualnego dzieci dla celów komercyjnych w Polsce również musi być rozpoznanych i podjętych, zważywszy że oficjalne statystyki z całą pewnością znacznie zaniżają skalę zjawiska. Jak wynika z nielicznych badań, coraz więcej młodych ludzi w Polsce świadczy usługi seksualne w celu zdobycia dodatkowego dochodu. Znane są przypadki wykorzystywania seksualnego dzieci przez turystów z Niemiec, Szwecji, a seks-turystyka rozwija się gwałtownie w zachodniej Polsce. Dzieci z Polski są seksualnie wykorzystywane dla celów komercyjnych w Niemczech, Holandii, Austrii czy Belgii, często podczas weekendowego lub wakacyjnego wyjazdu w "celach zarobkowych". Ta sytuacja wymaga zdecydowanych działań ze strony organizacji rządowych i pozarządowych, przy bliskiej współpracy z coraz liczniejszą społecznością międzynarodową.