Wstęp. Polskie ustawodawstwo dotyczące ubezpieczeń, wzorowane jest na przepisach prawa krajów członkowskich UE, określa ramy prawidłowej gospodarki finansowej firm ubezpieczeniowych. Ubezpieczyciel jako podmiot najwyższego zaufania publicznego musi być przede wszystkim instytucją pewną, niezawodną i wiarygodną. System prawny określa szczegółowo zasady i podstawowe reguły mające na celu zabezpieczenie wypłacalności ubezpieczycieli. Regulacje dotyczą takich ważnych zagadnień, jak: wymogi prawne do uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej, wypłacalność ubezpieczyciela, tworzenie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, ustalenie i podział wyniku finansowego, określenie dopuszczalnej struktury lokat czasowo wolnych środków finansowych itp. Regulacje prawne mają przyczynić się do prawidłowego, terminowego wykonywania przez ubezpieczycieli ich funkcji kompensacyjnej. Organ nadzoru nad działalnością ubezpieczeniową zobowiązany jest do egzekwowania i kontroli postanowień prawa. Podstawowym przychodem towarzystwa ubezpieczeniowego, wynikającym z powstałego stosunku ubezpieczenia lub asekuracji (jako stosunku cywilnoprawnego) są składki ubezpieczeniowe. Towarzystwo ubezpieczeniowe otrzymuje je od ubezpieczających się, a w przypadku ubezpieczeń pośrednich (reasekuracji czynnej) od cedenta, czyli innych ubezpieczycieli, którzy dzielą się pobraną składką ubezpieczeniową z cesjonariuszem, tzn. ubezpieczycielem będącym reasekurantem. Składka ubezpieczeniowa nie jest ekwiwalentem ewentualnej szkody, lecz jest ceną ochrony ubezpieczeniowej. Jest udziałem ubezpieczającego się w tworzeniu funduszu, z którego zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowania lub finansuje likwidację szkody. Ze specyfiki działalności ubezpieczeniowej wynika jedna z najbardziej charakterystycznych cech gospodarki finansowej każdego zakładu ubezpieczeń, jaką jest konieczność oraz obowiązek posiadania i tworzenia środków własnych w postaci kapitałów, funduszy i rezerw o charakterze gwarancyjnym. Przepisy prawa określają: minimalną wysokość kapitału gwarancyjnego,  wysokość kapitału gwarancyjnego, margines wypłacalności.  Można je określić jako ustawowe wskaźniki prawidłowej gospodarki finansowej ubezpieczyciela.

1. Ogólne zasady ubezpieczeń w przepisach prawa
   (Kodeks cywilny)

Istota działalności ubezpieczeniowej polega na tym, że dzięki gromadzeniu znacznej ilości niewielkich sum tworzących pewien kapitał, jeden podmiot (ubezpieczyciel) zdolny jest do poniesienia ciężaru ekonomicznego wyrównania skutków zdarzeń (negatywnych) jednej z osób biorącej czynny udział w gromadzeniu tych środków. Z ekonomicznego punktu widzenia bezpieczeństwo finansowe zakładu ubezpieczeń zapewnia głównie sposób wyliczenia pojedynczych wpłat, tak aby na przestrzeni pewnego okresu ubezpieczyciel zdolny był do większych, ale rzadszych wypłat. Istotą każdego stosunku ubezpieczenia jest także wypłata przez ubezpieczyciela świadczenia, pod warunkiem zajścia zdefiniowanego umową wypadku w życiu lub mieniu ubezpieczonego (zob. art. 805 KC.).

Umowa ubezpieczenia (Kodeks cywilny art.805)

Przez umowę ubezpieczenia zakład ubezpieczeń zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.

Wzorzec umowy

Art. 384. § 1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.

§ 2. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.

§ 4. Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.

Art. 384¹. Wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli zostały zachowane wymagania określone w art. 384, a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia.

Art. 385. § 1. W razie sprzeczności treści umowy z wzorcem umowy strony są związane umową.

§ 2. Wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta.

Ubezpieczający czy ubezpieczony ?

Kim jest ubezpieczający?

Jest to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca

osobowości prawnej, która zawarła umowę ubezpieczenia i która zobowiązuje się do

opłacania składek.

Kim jest ubezpieczony?

Ubezpieczonym jest wskazana w umowie ubezpieczenia osoba fizyczna, która

jest objęta ochroną ubezpieczeniową.

Jaka jest różnica między ubezpieczonym i ubezpieczającym?

Ubezpieczony to osoba, której życia, dożycia lub trwałej utraty zdrowia dotyczy umowa

ubezpieczenia. Natomiast ubezpieczający to osoba, która zawarła umowę

ubezpieczenia i opłaca składkę. Ubezpieczony i Ubezpieczający może, ale nie musi być

tą samą osobą.

Nieważność i bezskuteczność umowy ubezpieczenia

Art. 807. § 1. Postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia lub postanowienia umowy ubezpieczenia sprzeczne z przepisami niniejszego tytułu są nieważne, chyba że dalsze przepisy przewidują wyjątki.

Art. 806. § 1. Kc. Umowa ubezpieczenia jest nieważna, jeżeli zajście przewidzianego w umowie wypadku nie jest możliwe.

§ 2. Objęcie ubezpieczeniem okresu poprzedzającego zawarcie umowy jest bezskuteczne, jeżeli w chwili zawarcia umowy którakolwiek ze stron wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że wypadek zaszedł lub że odpadła możliwość jego zajścia w tym okresie.

Wyjaśnienie „zajście wypadku nie jest możliwe”:

Wykładnia M. Orlickiego, który za zdarzenie niemożliwe w kontekście ubezpieczeniowym nakazuje uznawać takie zdarzenie, które:

- już wystąpiło, a z jego natury wynika, iż może wystąpić tylko raz (np. Ubezpieczenie World Trade Center od zawalenia się nie będzie możliwe, ponieważ budynki te nie istnieją.)

- w chwili trwania stosunku umownego odpadła możliwość zaistnienia wypadku ubezpieczeniowego (np. Ubezpieczenie nieruchomości od powodzi straci ważność, w przypadku, gdy na terytorium na którym znajduje się nieruchomość wyschła ostatnia rzeka, która jeszcze była rzeką o czynnym biegu tuż po zawarciu umowy ubezpieczeniowej, a teren nie posiada innych źródeł zagrożenia powodziowego.)

- zdarzenie jest niemożliwe z samej swojej istoty (np. Nieważna będzie polisa od poparzeń śniegiem, z racji tego, iż takie poparzenie nie jest możliwe.)

Nieważność – wada czynności prawnej, która polega na niewywołaniu przez czynność zamierzonych skutków prawnych związanych z jej dokonaniem. Przyczyną nieważności może być:
- brak zdolności do czynności prawnych osoby dokonującej czynności;
- dokonanie czynności z pominięciem wymogu formy zastrzeżonej przez ustawę lub strony pod rygorem nieważności;
- treść czynności sprzeczna z ustawą albo mająca na celu jej obejście lub sprzeczna z zasadami współżycia społecznego;
- wada oświadczenia woli.
Większość ze wskazanych okoliczności skutkuje nieważnością z mocy samego prawa, bez potrzeby dokonywania dalszych działań (nieważność bezwzględna). Odmiennie rzecz się ma w przypadku czynności prawnej dokonanej pod wpływem błędu, groźby lub podstępu. Czynność taka wywołuje skutki prawne, ale cechuje ją przymiot wzruszalności (nieważności względnej). Los czynności zależy od decyzji osoby, która dokonała jej pod wpływem groźby, błędu lub podstępu. Jeśli w przewidzianym terminie uchyli się od skutków złożonego przez siebie oświadczenia woli czynność staje się definitywnie nieważna. W przeciwnym razie, po upływie terminu, staje się w pełni ważna i nie może być kwestionowana w oparciu o powyższe przyczyny.
Nieważnością może być dotknięta tylko część czynności prawnej. Czynność pozostaje wówczas w mocy w pozostałym zakresie, chyba że z okoliczności wynika, że bez postanowień nieważnych nie zostałaby dokonana.

Nie należy utożsamiać czynności nieważnej z czynnością bezskuteczną. Podobieństwo między nimi ogranicza się do braku zamierzonych skutków prawnych. Czynność bezskuteczna jest bowiem czynnością ważną i może być źródłem roszczeń z tytułu odpowiedzialności.

Art. 808. § 1. Kc. Ubezpieczający może zawrzeć umowę ubezpieczenia na cudzy rachunek. Ubezpieczony może nie być imiennie wskazany w umowie, chyba że jest to konieczne do określenia przedmiotu ubezpieczenia.

§ 2. Roszczenie o zapłatę składki przysługuje ubezpieczycielowi wyłącznie przeciwko ubezpieczającemu.

§ 3. Ubezpieczony jest uprawniony do żądania należnego świadczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela, chyba że strony uzgodniły inaczej; jednakże uzgodnienie takie nie może zostać dokonane, jeżeli wypadek już zaszedł.

§ 4. Ubezpieczony może żądać by ubezpieczyciel udzielił mu informacji o postanowieniach zawartej umowy oraz ogólnych warunków ubezpieczenia w zakresie, w jakim dotyczą praw i obowiązków ubezpieczonego.

§ 5. Jeżeli umowa ubezpieczenia nie wiąże się bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową ubezpieczonej osoby fizycznej, art. 385¹-385³ stosuje się odpowiednio w zakresie, w jakim umowa dotyczy praw i obowiązków ubezpieczonego.

Art. 385¹. § 1. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

§ 2. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

§ 3. Nie uzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

§ 4. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Art. 385². Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Art. 385³. W razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności:

1) wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie,

2) wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania,

3) wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony,

4) przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy,

5) zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta,

6) uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju,

7) uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, nie mającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie,

8) uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta,

9) przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy,

10) uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie,

11) przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową,

12) wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie nie spełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania,

13) przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od u mowy,

14) pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia,

15) zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia,

16) nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy,

17) nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego,

18) stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia,

19) przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia,

20) przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy,

21) uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności,

22) przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta,

23) wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.

Potwierdzenie zawarcia umowy; odstąpienie od umowy

Art. 809. § 1. Ubezpieczyciel zobowiązany jest potwierdzić zawarcie umowy dokumentem ubezpieczenia.

§ 2. Z zastrzeżeniem wyjątku przewidzianego w art. 811, w razie wątpliwości umowę uważa się za zawartą z chwilą doręczenia ubezpieczającemu dokumentu ubezpieczenia.

Art. 811. § 1. Jeżeli w odpowiedzi na złożoną ofertę ubezpieczyciel doręcza ubezpieczającemu dokument ubezpieczenia zawierający postanowienia, które odbiegają na niekorzyść ubezpieczającego od treści złożonej przez niego oferty, ubezpieczyciel obowiązany jest zwrócić ubezpieczającemu na to uwagę na piśmie przy doręczeniu tego dokumentu, wyznaczając mu co najmniej 7-dniowy termin do zgłoszenia sprzeciwu. W razie niewykonania tego obowiązku zmiany dokonane na niekorzyść ubezpieczającego nie są skuteczne, a umowa jest zawarta zgodnie z warunkami oferty.

§ 2. W braku sprzeciwu umowa dochodzi do skutku zgodnie z treścią dokumentu ubezpieczenia następnego dnia po upływie terminu wyznaczonego do złożenia sprzeciwu.

Art. 812. 

§ 4. Jeżeli umowa ubezpieczenia jest zawarta na okres dłuższy niż sześć miesięcy ubezpieczający ma prawo odstąpienia od umowy ubezpieczenia, w terminie 30 dni, a w przypadku gdy ubezpieczający jest przedsiębiorcą w terminie 7 dni, od dnia zawarcia umowy. Odstąpienie od umowy ubezpieczenia nie zwalnia ubezpieczającego z obowiązku zapłacenia składki za okres, w jakim ubezpieczyciel udzielał ochrony ubezpieczeniowej.

§ 5. Jeżeli umowa zawarta jest na czas określony, ubezpieczyciel może ją wypowiedzieć jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie, a także z ważnych powodów określonych w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia.

§ 8. Różnicę między treścią umowy a ogólnymi warunkami ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązany jest przedstawić ubezpieczającemu w formie pisemnej przed zawarciem umowy. W razie niedopełnienia tego obowiązku ubezpieczyciel nie może powoływać się na różnicę niekorzystną dla ubezpieczającego. Przepisu nie stosuje się do umów ubezpieczenia zawieranych w drodze negocjacji.

§ 9. Przepisy § 5 i 8 stosuje się odpowiednio w razie zmiany ogólnych warunków ubezpieczenia w czasie trwania stosunku umownego.

Wszystkie umowy od 11 lutego 2012 r. ubezpieczyciele muszą potwierdzać dokumentem ubezpieczenia, który musi być doręczony ubezpieczającemu w ciągu 14 dni od zawarcia umowy. Ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność za szkodę wynikającą z niedopełnienia obowiązku wystawienia i doręczenia dokumentu ubezpieczenia lub wadliwego wykonania tego obowiązku.

W odniesieniu do umów obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów, OC rolników oraz ubezpieczenia budynków rolniczych zawartych od 11 lutego 2012 r. (z wyjątkiem umów zawieranych w trybie negocjacji z przedsiębiorcą), ubezpieczyciele mają obowiązek wysłania ubezpieczającemu informacji o ubezpieczeniu na kolejny okres ubezpieczenia. Jeżeli okoliczności mające wpływ na ustalenie wysokości składki ubezpieczeniowej wyszły na jaw po wysłaniu informacji, zakład ubezpieczeń może odpowiednio zwiększyć składkę ubezpieczeniową z uwzględnieniem tych okoliczności. W takim przypadku zakład ubezpieczeń wezwie ubezpieczającego do zapłaty podwyższonej składki.

Wypowiedzenie podwójnej polisy

W sytuacji gdy w tym samym czasie doszło do zwarcia dwóch lub więcej umów ubezpieczenia w różnych zakładach ubezpieczeń, ubezpieczony ma prawo do rozwiązania w trybie pisemnego wypowiedzenia tej niechcianej, automatycznie zawartej umowy.

Należy też podkreślić, że wypowiedziana w powyższym trybie umowa rozwiązuje się już z dniem wypowiedzenia. W przypadku wypowiedzenia umowy ubezpieczenia zakład ubezpieczeń może żądać zapłaty składki ubezpieczeniowej za okres, przez który ponosił odpowiedzialność.

W sytuacji gdy dojdzie do zawarcia kilku umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych w odniesieniu do tego samego pojazdu mechanicznego, z jednakowym okresem ubezpieczenia z tym samym zakładem ubezpieczeń, wówczas temu zakładowi ubezpieczeń należy się wyłącznie składka ubezpieczeniowa z tytułu jednej umowy ubezpieczenia.

Składka

Art. 813. § 1. Składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. W przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu na jaki została zawarta umowa, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej.

§ 2. Jeżeli nie umówiono się inaczej, składka powinna być zapłacona jednocześnie z zawarciem umowy ubezpieczenia, a jeżeli umowa doszła do skutku przed doręczeniem dokumentu ubezpieczenia - w ciągu czternastu dni od jego doręczenia.

Art. 814. § 1. Jeżeli nie umówiono się inaczej, odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się od dnia następującego po zawarciu umowy, nie wcześniej jednak niż od dnia następnego po zapłaceniu składki lub jej pierwszej raty.

§ 2. Jeżeli ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność jeszcze przed zapłaceniem składki lub jej pierwszej raty, a składka lub jej pierwsza rata nie została zapłacona w terminie, ubezpieczyciel może wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym i żądać zapłaty składki za okres, przez który ponosił odpowiedzialność. W braku wypowiedzenia umowy wygasa ona z końcem okresu, za który przypadała niezapłacona składka.

§ 3. W razie opłacania składki w ratach niezapłacenie w terminie kolejnej raty składki może powodować ustanie odpowiedzialności ubezpieczyciela, tylko wtedy, gdy skutek taki przewidywała umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia, a ubezpieczyciel po upływie terminu wezwał ubezpieczającego do zapłaty z zagrożeniem, że brak zapłaty w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania spowoduje ustanie odpowiedzialności.

Zmiana od 11 lutego 2012.

W przypadku umów OC zawartych od 11 lutego 2012 r. za datę złożenia wypowiedzenia umowy uważa się datę nadania oświadczenia w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego (klauzula stempla). W przypadku umów zawartych przed 11 lutego za moment złożenia wypowiedzenia uznawało się dzień, w którym wypowiedzenie doręczone zostało do ubezpieczyciela. Obecnie, aby skutecznie zapobiec automatycznemu zawarciu nowej umowy z mocy ustawy i uniknąć sytuacji podwójnego ubezpieczenia, wystarczy nadać oświadczenie o rezygnacji z kolejnej umowy listem poleconym na Polskiej Poczcie nie później niż na jeden dzień przed upływem terminu kończącego umowę (pamiętając jednocześnie o zachowaniu dowodu nadania przesyłki pocztowej).

Nowe przepisy wprowadziły również możliwość składania oświadczeń, np. wypowiedzenia lub odstąpienia od umowy ubezpieczenia, agentowi ubezpieczeniowemu. Oświadczenia składane w związku z zawartą umową ubezpieczenia agentowi są obecnie uznawane za złożone zakładowi ubezpieczeń. Wcześniej to firma ubezpieczeniowa decydowała o tym, czy dany agent jest upoważniony do przyjmowania oświadczeń.

Podanie okoliczności

Art. 815. § 1. Ubezpieczający obowiązany jest podać do wiadomości ubezpieczyciela wszystkie znane sobie okoliczności, o które ubezpieczyciel zapytywał w formularzu oferty albo przed zawarciem umowy w innych pismach. Jeżeli ubezpieczający zawiera umowę przez przedstawiciela, obowiązek ten ciąży również na przedstawicielu i obejmuje ponadto okoliczności jemu znane. W razie zawarcia przez ubezpieczyciela umowy ubezpieczenia mimo braku odpowiedzi na poszczególne pytania, pominięte okoliczności uważa się za nieistotne.

§ 2. Jeżeli w umowie ubezpieczenia zastrzeżono, że w czasie jej trwania należy zgłaszać zmiany okoliczności wymienionych w paragrafie poprzedzającym, ubezpieczający obowiązany jest zawiadamiać o tych zmianach ubezpieczyciela niezwłocznie po otrzymaniu o nich wiadomości. Przepisu tego nie stosuje się do ubezpieczeń na życie.

§ 2¹. W razie zawarcia umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek obowiązki określone w paragrafach poprzedzających spoczywają zarówno na ubezpieczającym, jak i na ubezpieczonym, chyba że ubezpieczony nie wiedział o zawarciu umowy na jego rachunek.

§ 3. Ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za skutki okoliczności, które z naruszeniem paragrafów poprzedzających nie zostały podane do jego wiadomości. Jeżeli do naruszenia paragrafów poprzedzających doszło z winy umyślnej, w razie wątpliwości przyjmuje się, że wypadek przewidziany umową i jego następstwa są skutkiem okoliczności, o których mowa w zdaniu poprzedzającym.

Art. 816. W razie ujawnienia okoliczności, która pociąga za sobą istotną zmianę prawdopodobieństwa wypadku, każda ze stron może żądać odpowiedniej zmiany wysokości składki, poczynając od chwili, w której zaszła ta okoliczność, nie wcześniej jednak niż od początku bieżącego okresu ubezpieczenia. W razie zgłoszenia takiego żądania druga strona może w terminie 14 dni wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym. Przepisu tego nie stosuje się do ubezpieczeń na życie.

Terminy

Art. 817. § 1. Ubezpieczyciel obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie trzydziestu dni, licząc od daty otrzymania zawiadomienia o wypadku.

§ 2. Gdyby wyjaśnienie w powyższym terminie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela albo wysokości świadczenia okazało się niemożliwe, świadczenie powinno być spełnione w ciągu 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe. Jednakże bezsporną część świadczenia ubezpieczyciel powinien spełnić w terminie przewidzianym w § 1.

§ 3. Umowa ubezpieczenia lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą zawierać postanowienia korzystniejsze dla uprawnionego niż określone w paragrafach poprzedzających.

Art. 818. § 1. Umowa ubezpieczenia lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą przewidywać, że ubezpieczający ma obowiązek w określonym terminie powiadomić ubezpieczyciela o wypadku.

§ 2. W razie zawarcia umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek obowiązkiem określonym w paragrafie poprzedzającym można obciążyć zarówno ubezpieczającego, jak i ubezpieczonego, chyba że ubezpieczony nie wie o zawarciu umowy na jego rachunek.

§ 3. W razie naruszenia z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa obowiązków określonych w paragrafach poprzedzających ubezpieczyciel może odpowiednio zmniejszyć świadczenie, jeżeli naruszenie przyczyniło się do zwiększenia szkody lub uniemożliwiło ubezpieczycielowi ustalenie okoliczności i skutków wypadku.

§ 4. Skutki braku zawiadomienia ubezpieczyciela o wypadku nie następują, jeżeli ubezpieczyciel w terminie wyznaczonym do zawiadomienia otrzymał wiadomość o okolicznościach, które należało podać do jego wiadomości.

Art. 819. § 1. Roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem lat trzech.

§ 3. W wypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej roszczenie poszkodowanego do ubezpieczyciela o odszkodowanie lub zadośćuczynienie przedawnia się z upływem terminu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym lub wynikłą z niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania.

§ 4. Bieg przedawnienia roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela przerywa się także przez zgłoszenie ubezpieczycielowi tego roszczenia lub przez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem. Bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia, w którym zgłaszający roszczenie lub zdarzenie otrzymał na piśmie oświadczenie ubezpieczyciela o przyznaniu lub odmowie świadczenia.

Nowość - Łatwiejszy wgląd w umowę

Od 11 lutego 2012 r. za pośrednictwem strony internetowej Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego oraz na stronie internetowej Rzecznika Ubezpieczonych (www.rzu.gov.pl) każdy może uzyskać informację o zawarciu umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przez posiadacza danego pojazdu oraz nazwę zakładu ubezpieczeń, z którym ta umowa została zawarta, bez ujawniania danych osobowych posiadacza pojazdu. Jest to uprawnienie bardzo korzystne w szczególności dla poszkodowanych, którzy mogą szybko sprawdzić, w jakim zakładzie ubezpieczeń może dochodzić swoich roszczeń.

Rodzaje ubezpieczeń w przepisach prawa

Podział I. Osobowe i majątkowe

Art.805 K.c. - świadczenie zakładu ubezpieczeń polega w szczególności na zapłacie:

przy ubezpieczeniu majątkowym - określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku;

przy ubezpieczeniu osobowym - umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej.

Art. 821. K.c.

Przedmiotem ubezpieczenia majątkowego może być każdy interes majątkowy, który

nie jest sprzeczny z prawem i daje się ocenić w pieniądzu.

Art. 829.K.c.

Ubezpieczenie osobowe może w szczególności dotyczyć:

• przy ubezpieczeniu na życie - śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia

przez nią oznaczonego wieku;

• przy ubezpieczeniu następstw nieszczęśliwych wypadków - uszkodzenia

ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku.

Kryteria	Ubezpieczenia osobowe	Ubezpieczenia majątkowe
Przedmiot	Ryzyko osobowe, obejmujące życie, zdrowie i zdolność do pracy ubezpieczonego (dobra osobiste, prawa majątkowe)	Ryzyko majątkowe, obejmujące prawa i obowiązki majątkowe osoby ubezpieczonej.
Podmiot	Osoby fizyczne	Osoby fizyczne i prawne
Szkoda	Ma charakter niewymierny w pieniądzu i nie zawsze ma charakter negatywny	Ma charakter wymierny w pieniądzu i zawsze charakter zdarzenia negatywnego
Suma ubezpieczenia	Swobodnie ustalona przez strony umowy	Ustalona na podstawie wartości przedmiotu ubezpieczenia
Charakter świadczenia	Świadczenie	Odszkodowanie
Czas	Zazwyczaj długookresowe (powyżej 1 roku)	Krótkoterminowe (do 1 roku)

Podział II. Obowiązkowe i dobrowolne

USTAWA z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych

Art. 3. 1.Ubezpieczeniem obowiązkowym jest ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej podmiotu lub ubezpieczenie mienia, jeżeli ustawa lub ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską umowa międzynarodowa nakłada obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia.

Art. 4.Ubezpieczeniami obowiązkowymi są:

1) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów,

2) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego,

3) ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych,

4) ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia.

Podział III. Społeczne i gospodarcze

Ubezpieczenia społeczne to system świadczeń zapewniający pracownikom i ich rodzinom pomoc z publicznych funduszów składkowych w razie choroby, niezdolności do pracy, starości i śmierci. Ubezpieczenia społeczne ściśle związane są z pracowniczym lub spółdzielczym stosunkiem pracy. Zarówno zakład pracy (pracodawca) a także pracownik opłaca składkę za to ubezpieczenie.

Ubezpieczenia gospodarcze to zarówno ubezpieczenia majątkowe jak i osobowe. Obejmują wszystkie ubezpieczenia poza społecznymi.

Ogólne zasady systemu ubezpieczeń majątkowych (kodeks cywilny)

Zakres przedmiotowy ubezpieczenia majątkowego

Art. 821. Przedmiotem ubezpieczenia majątkowego może być każdy interes majątkowy, który nie jest sprzeczny z prawem i daje się ocenić w pieniądzu.

Art. 822. § 1. Przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony.

§ 2. Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej obejmuje szkody, o jakich mowa w § 1, będące następstwem przewidzianego w umowie zdarzenia, które miało miejsce w okresie ubezpieczenia.

§ 3. Strony mogą postanowić, że umowa będzie obejmować szkody powstałe, ujawnione lub zgłoszone w okresie ubezpieczenia.

§ 4. Uprawniony do odszkodowania w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej może dochodzić roszczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela.

§ 5. Ubezpieczyciel nie może przeciwko uprawnionemu do odszkodowania podnieść zarzutu naruszenia obowiązków wynikających z umowy lub ogólnych warunków ubezpieczenia przez ubezpieczającego lub ubezpieczonego, jeżeli nastąpiło ono po zajściu wypadku.

Zmiana właściciela

Art. 823. § 1. W razie zbycia przedmiotu ubezpieczenia prawa z umowy ubezpieczenia mogą być przeniesione na nabywcę przedmiotu ubezpieczenia. Przeniesienie tych praw wymaga zgody ubezpieczyciela, chyba że umowa ubezpieczenia lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej.

§ 2. W razie przeniesienia praw, o których mowa w § 1, na nabywcę przedmiotu przechodzą także obowiązki, które ciążyły na zbywcy, chyba że strony za zgodą ubezpieczyciela umówiły się inaczej. Pomimo tego przejścia obowiązków zbywca odpowiada solidarnie z nabywcą za zapłatę składki przypadającej za czas do chwili przejścia przedmiotu ubezpieczenia na nabywcę.

§ 3. Jeżeli prawa, o których mowa w § 1, nie zostały przeniesione na nabywcę przedmiotu ubezpieczenia, stosunek ubezpieczenia wygasa z chwilą przejścia przedmiotu ubezpieczenia na nabywcę.

§ 4. Przepisów § 1-3 nie stosuje się przy przenoszeniu wierzytelności, jakie powstały lub mogą powstać wskutek zajścia przewidzianego w umowie wypadku.

Granica odpowiedzialności

Art. 824. § 1. Jeżeli nie umówiono się inaczej, suma ubezpieczenia ustalona w umowie stanowi górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela.

§ 2. Jeżeli po zawarciu umowy wartość ubezpieczonego mienia uległa zmniejszeniu, ubezpieczający może żądać odpowiedniego zmniejszenia sumy ubezpieczenia. Zmniejszenia sumy ubezpieczenia może także z tej samej przyczyny dokonać jednostronnie ubezpieczyciel, zawiadamiając o tym jednocześnie ubezpieczającego.

§ 3. Zmniejszenie sumy ubezpieczenia pociąga za sobą odpowiednie zmniejszenie składki począwszy od dnia pierwszego tego miesiąca, w którym ubezpieczający zażądał zmniejszenia sumy ubezpieczenia lub w którym ubezpieczyciel zawiadomił ubezpieczającego o jednostronnym zmniejszeniu tej sumy.

Art. 824¹. § 1. O ile nie umówiono się inaczej, suma pieniężna wypłacona przez ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia nie może być wyższa od poniesionej szkody.

§ 2. Jeżeli ten sam przedmiot ubezpieczenia w tym samym czasie jest ubezpieczony od tego samego ryzyka u dwóch lub więcej ubezpieczycieli na sumy, które łącznie przewyższają jego wartość ubezpieczeniową, ubezpieczający nie może żądać świadczenia przenoszącego wysokość szkody. Między ubezpieczycielami każdy z nich odpowiada w takim stosunku, w jakim przyjęta przez niego suma ubezpieczenia pozostaje do łącznych sum wynikających z podwójnego lub wielokrotnego ubezpieczenia.

§ 3. Jeżeli w którejkolwiek z umów ubezpieczenia, o jakich mowa w § 2, uzgodniono, że suma wypłacona przez ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia może być wyższa od poniesionej szkody, zapłaty świadczenia w części przenoszącej wysokość szkody ubezpieczający może żądać tylko od tego ubezpieczyciela. W takim przypadku dla określenia odpowiedzialności między ubezpieczycielami należy przyjąć, że w ubezpieczeniu, o którym mowa w niniejszym paragrafie, suma ubezpieczenia równa jest wartości ubezpieczeniowej.

Obowiązek zmniejszania szkody

Art. 826. § 1. W razie zajścia wypadku ubezpieczający obowiązany jest użyć dostępnych mu środków w celu ratowania przedmiotu ubezpieczenia oraz zapobieżenia szkodzie lub zmniejszenia jej rozmiarów.

§ 2. Umowa ubezpieczenia lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą przewidywać, że w razie zajścia wypadku ubezpieczający obowiązany jest zabezpieczyć możność dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wobec osób odpowiedzialnych za szkodę.

§ 3. Jeżeli ubezpieczający umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa nie zastosował środków określonych w § 1, ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności za szkody powstałe z tego powodu.

§ 4. Ubezpieczyciel obowiązany jest, w granicach sumy ubezpieczenia, zwrócić koszty wynikłe z zastosowania środków, o których mowa w § 1, jeżeli środki te były celowe, chociażby okazały się bezskuteczne. Umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą zawierać postanowienia korzystniejsze dla ubezpieczającego.

Wina ubezpieczonego

Art. 827. § 1. Ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający wyrządził szkodę umyślnie; w razie rażącego niedbalstwa odszkodowanie nie należy się, chyba że umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej lub zapłata odszkodowania odpowiada w danych okolicznościach względom słuszności (zasady współżycia społecznego).

§ 2. W ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej można ustalić inne zasady odpowiedzialności ubezpieczyciela niż określone w § 1.

§ 3. Jeżeli nie umówiono się inaczej, ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną umyślnie przez osobę, z którą ubezpieczający pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym.

Przejście roszczeń na ubezpieczyciela

Art. 828. § 1. Jeżeli nie umówiono się inaczej, z dniem zapłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela roszczenie ubezpieczającego przeciwko osobie trzeciej odpowiedzialnej za szkodę przechodzi z mocy prawa na ubezpieczyciela do wysokości zapłaconego odszkodowania. Jeżeli zakład pokrył tylko część szkody, ubezpieczającemu przysługuje co do pozostałej części pierwszeństwo zaspokojenia przed roszczeniem ubezpieczyciela.

§ 2. Nie przechodzą na ubezpieczyciela roszczenia ubezpieczającego przeciwko osobom, z którymi ubezpieczający pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym, chyba że sprawca wyrządził szkodę umyślnie.

Ogólne zasady systemu ubezpieczeń osobowych (kodeks cywilny)

Zakres przedmiotowy

Art. 829. § 1. Ubezpieczenie osobowe może w szczególności dotyczyć:

1) przy ubezpieczeniu na życie - śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią oznaczonego wieku;

2) przy ubezpieczeniu następstw nieszczęśliwych wypadków - uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku.

Art. 830. § 1. Przy ubezpieczeniu osobowym ubezpieczający może wypowiedzieć umowę w każdym czasie z zachowaniem terminu określonego w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia, a w razie jego braku - ze skutkiem natychmiastowym.

§ 2. W braku odmiennego zastrzeżenia umowę uważa się za wypowiedzianą przez ubezpieczającego, jeżeli składka lub jej rata nie została zapłacona w terminie określonym w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia mimo uprzedniego wezwania do zapłaty w dodatkowym terminie określonym w ogólnych warunkach ubezpieczenia; w wezwaniu powinny być podane do wiadomości ubezpieczającego skutki niezapłacenia składki.

§ 3. Ubezpieczyciel może wypowiedzieć umowę ubezpieczenia na życie jedynie w wypadkach wskazanych w ustawie.

Uprawniony do sumy ubezpieczenia, śmierć ubezpieczonego, samobójstwo ubezpieczonego, zarzut nieprawdziwych informacji

Art. 831. § 1. Ubezpieczający może wskazać jedną lub więcej osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia w razie śmierci osoby ubezpieczonej; może również zawrzeć umowę ubezpieczenia na okaziciela. Ubezpieczający może każde z tych zastrzeżeń zmienić lub odwołać w każdym czasie.

§ 1¹. W razie zawarcia umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek do wykonywania uprawnień, o których mowa w paragrafie poprzedzającym, konieczna jest uprzednia zgoda ubezpieczonego; umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą przewidywać, że uprawnienia te ubezpieczony może wykonywać samodzielnie.

§ 2. Jeżeli wskazano kilka osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia, a nie oznaczono udziału każdej z nich w tej sumie, ich udziały są równe.

§ 3. Suma ubezpieczenia przypadająca uprawnionemu nie należy do spadku po ubezpieczonym.

Art. 832. § 1. Wskazanie uprawnionego do otrzymania sumy ubezpieczenia staje się bezskuteczne, jeżeli uprawniony zmarł przed śmiercią ubezpieczonego albo jeżeli umyślnie przyczynił się do jego śmierci.

§ 2. Jeżeli w chwili śmierci ubezpieczonego nie ma osoby uprawnionej do otrzymania sumy ubezpieczenia, suma ta przypada najbliższej rodzinie ubezpieczonego w kolejności ustalonej w ogólnych warunkach ubezpieczenia, chyba że umówiono się inaczej.

Art. 833. Przy ubezpieczeniu na życie samobójstwo ubezpieczonego nie zwalnia ubezpieczyciela od obowiązku świadczenia, jeżeli samobójstwo nastąpiło po upływie lat dwóch od zawarcia umowy ubezpieczenia. Umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą skrócić ten termin, nie bardziej jednak niż do 6 miesięcy.

Art. 834. Jeżeli do wypadku doszło po upływie lat trzech od zawarcia umowy ubezpieczenia na życie, ubezpieczyciel nie może podnieść zarzutu, że przy zawieraniu umowy podano wiadomości nieprawdziwe, w szczególności że zatajona została choroba osoby ubezpieczonej. Umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą skrócić powyższy termin.

CZĘŚĆ II. Ogólne zasady systemu ubezpieczeń społecznych

1. Powszechny system ubezpieczenia społecznego w Polsce działa w oparciu o określone założenia dotyczące długotrwałych trendów demograficznych. System redystrybutywny jest na zaburzenia tych trendów bardzo podatny, bo zmniejszenie liczby pracowników (płatników składek) w danym momencie powoduje brak pieniędzy na świadczenia dla obecnych emerytów i rencistów.

2. Podstawowy akt prawny, który reguluje sprawy ubezpieczeń społecznych to Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r. ( Dz. U. z 2009 nr 205 poz. 1585)

3. Ubezpieczenia społeczne obejmują:

1) ubezpieczenie emerytalne;

2) ubezpieczenia rentowe;

3) ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa, zwane „ubezpieczeniem chorobowym”;

4) ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwane „ubezpieczeniem wypadkowym”.

4. Emerytura przysługuje osobom, które osiągnęły wiek emerytalny i mają udokumentowany wymagany okres zatrudnienia (dotyczy tylko tzw. starej emerytury, a więc osób, które urodziły się przed 1949 rokiem). W nowym systemie staż pracy jest nieistotny, wymagany jest natomiast odpowiedni poziom indywidualnego konta ubezpieczonego. Innymi słowy – emerytura zależy od wysokości kapitału zgromadzonego przez całe życie.

5. W Polsce wiek emerytalny wynosi obecnie 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn. Świadczenia społeczne są obsługiwane oddzielnie dla rolników (KRUS) oraz dla reszty pracujących (ZUS). Po podpisaniu przez Prezydenta ustawy zmieniającej wiek emerytalny dla mężczyzn i kobiet będzie wynosił 67 lat.

6. Polski system emerytalny dzieli się na tzw. 3 filary:

I filar – Fundusz Ubezpieczeń Społecznych obsługiwany przez ZUS,

II filar – Otwarty fundusz emerytalny (w skrócie OFE),

III filar – np. Indywidualne konto emerytalne (w skrócie IKE).

I i II filar są obowiązkowe, III filar jest dobrowolny.

Ubezpieczenie społeczne czy zabezpieczenie społeczne ? 

Zabezpieczenie społeczne i ubezpieczenie społeczne są terminami różnymi. W konwencjach i deklaracjach międzynarodowych pojęcie ubezpieczeń społecznych zostało wyparte przez szerzej rozumiane pojęcie zabezpieczenia społecznego. 

 

Zabezpieczenia społeczne - system zinstytucjonalizowanych form pomocy pieniężnej i rzeczowej, mający na celu zagwarantowanie zaspokojenia podstawowych potrzeb wszystkim członkom danego społeczeństwa. Tak pojmowane zabezpieczenie społeczne oznacza zapewnienie obywatelom bezpieczeństwa socjalnego i ochronę przed różnymi rodzajami ryzyka socjalnego, jak: niezdolność do pracy ze względów zdrowotnych, utrata pracy, macierzyństwo, starość, zgon żywiciela rodziny. Zabezpieczenia społeczne mają charakter powszechny i oparte są głównie na środkach publicznych. Zalicza się do nich: ubezpieczenia społeczne, ochronę zdrowia, opiekę i pomoc społeczną, rehabilitację inwalidów, stypendia, opiekę nad sierotami itp.

Czy można w praktyce w tematyce zabezpieczeń społecznych wprost stosować przepisy Konstytucji RP ?

Art. 67.

1. Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.

2. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa.

Art. 32.

1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Art. 8.

1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

Wniosek. Przepisy zawierają treść normatywną nie nadającą się do zbudowania podstawy prawnej rozstrzygnięcia sporu o prawo podmiotowe do zachowań wynikających z art. 67 i 32 Konstytucji i nie są one źródłem praw, lecz jedynie wzorcem konstytucyjnym określającym w sposób ogólny regulowanie form zabezpieczenia społecznego. Z art.67 nie wynika konkretne prawo podmiotowe, bo jest zasadą wynikającą z art. 8, iż przepisy Konstytucji RP stosuje się bezpośrednio, chyba że konstytucja stanowi inaczej. Nie stosuje się bezpośrednio Konstytucji, jeżeli Konstytucja odsyła do ustawy zwykłych.

Jaki podstawowy akt prawny reguluje sprawy ubezpieczeń społecznych ?

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r. (Dz.U. z 2009 nr 205 poz. 1585 (tekst ujednolicony na wykładach obowiązuje od 1 lutego 2012r.)

Art. 2. 1.Ustawy określa:

1) zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym;

2) zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne oraz podstaw ich wymiaru;

3) zasady, tryb i terminy:

a) zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych,

b) prowadzenia ewidencji ubezpieczonych i płatników składek,

c) rozliczania składek na ubezpieczenia społeczne oraz zasiłków z ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego,

d) opłacania składek na ubezpieczenia społeczne;

4) zasady prowadzenia kont ubezpieczonych oraz kont płatników składek;

5) zasady działania Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zwanego dalej "FUS";

6) organizację, zasady działania i finansowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, zwanego "Zakładem";

7) zasady działania Funduszu Rezerwy Demograficznej, zwanego "FRD", oraz zasady zarządzania tym funduszem;

8) zasady kontroli wykonywania zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych.

2.Rodzaje świadczeń z ubezpieczeń społecznych, warunki nabywania prawa do nich oraz zasady i tryb ich przyznawania określają odrębne przepisy.

3.Wypłacalność świadczeń z ubezpieczeń społecznych gwarantowana jest przez państwo.

Art. 3. 1.Zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych określone ustawą wykonują:

1) Zakład Ubezpieczeń Społecznych;

2) otwarte fundusze emerytalne, określone w przepisach o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych;

3) zakłady emerytalne, określone w przepisach o zakładach emerytalnych;

4) płatnicy składek.

Art. 4. Definicja ubezpieczonych:

Ubezpieczeni - osoby fizyczne podlegające chociaż jednemu z ubezpieczeń społecznych

Art. 5. 1.Ubezpieczenie społeczne rolników, jeżeli nie podlegają oni obowiązkowi ubezpieczeń społecznych na podstawie ustawy, regulują odrębne przepisy.

2.Nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

Art. 4. Definicja płatnika składek:

a) pracodawca - w stosunku do pracowników i osób odbywających służbę zastępczą oraz jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna pozostająca z inną osobą fizyczną w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie tej osoby ubezpieczeniami społecznymi, w tym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym albo pobierania zasiłku macierzyńskiego, z wyłączeniem osób, którym zasiłek macierzyński wypłaca Zakład,

b) jednostka wypłacająca świadczenia socjalne, zasiłki socjalne oraz wynagrodzenia przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego lub w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie - w stosunku do osób pobierających świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu, osób pobierających zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia oraz osób pobierających wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego lub w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie,

c) podmiot, na którego rzecz wykonywana jest odpłatnie praca w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania - w stosunku do osób, które ją wykonują, na podstawie skierowania do pracy, lub podlegają ubezpieczeniom społecznym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego, jeżeli zasiłek wypłaca ten podmiot,

d) ubezpieczony zobowiązany do opłacenia składek na własne ubezpieczenia społeczne,

e) Kancelaria Sejmu w stosunku do posłów i posłów do Parlamentu Europejskiego, o oraz Kancelaria Senatu w stosunku do senatorów,

f) duchowny niebędący członkiem zakonu albo przełożony domu zakonnego lub klasztoru w stosunku do członków swych zakonów lub, za zgodą Zakładu, inna zwierzchnia instytucja diecezjalna lub zakonna w stosunku do duchownych objętych tą zgodą,

g)  jednostka organizacyjna podległa Ministrowi Obrony Narodowej - w stosunku do żołnierzy niezawodowych pełniących służbę czynną, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę wojskową w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego oraz żołnierzy służby okresowej, k) ośrodek pomocy społecznej - w stosunku do osób rezygnujących z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem,

ł) powiatowy urząd pracy - w stosunku do osób pobierających zasiłek dla bezrobotnych lub stypendium,

ł¹) centrum integracji społecznej - w stosunku do osób pobierających świadczenie integracyjne,

m) Zakład - w stosunku do osób podlegających ubezpieczeniom społecznym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, jeżeli zasiłki te wypłaca Zakład,

n) podmiot wypłacający stypendium sportowe - w stosunku do osób pobierających te stypendia,

o) minister właściwy do spraw finansów publicznych oraz dyrektor izby celnej - w stosunku do funkcjonariuszy celnych,

p) Krajowa Szkoła Administracji Publicznej - w stosunku do słuchaczy pobierających stypendium,

r) osoba prowadząca pozarolniczą działalność - w stosunku do osób współpracujących przy prowadzeniu tej działalności, s) Biuro Terenowe Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych - w stosunku do osób, których świadczenia pracownicze finansowane są ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, jeżeli świadczenia te wypłacane są przez to Biuro,

t) jednostka obsługi ekonomiczno-administracyjnej utworzona przez jednostkę samorządu terytorialnego - jeżeli rozlicza i opłaca składki za ubezpieczonych wykonujących pracę w podlegających jej szkołach, przedszkolach i innych jednostkach organizacyjnych systemu oświaty,

u) podmiot, w którym jest pełniona służba - w odniesieniu do żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy oddelegowanych do pełnienia w nim służby, jeżeli podmiot ten wypłaca im uposażenie,

za) inne niż powiatowe urzędy pracy podmioty kierujące - w stosunku do osób pobierających stypendium w okresie szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego - którymi są:

– jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne, z wyjątkiem wojewódzkich i powiatowych urzędów pracy,

– Ochotnicze Hufce Pracy,

– agencje zatrudnienia,

– instytucje szkoleniowe,

– instytucje dialogu społecznego,

– instytucje partnerstwa lokalnego,

– organizacje pozarządowe działające na rzecz rozwoju zasobów ludzkich i przeciwdziałania bezrobociu,

– jednostki naukowe,

– organizacje pracodawców,

– związki zawodowe,

– ośrodki doradztwa rolniczego,

– ośrodki poradnictwa zawodowego i psychologicznego

Art. 6. 1.Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są:

1) pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów;

2) osobami wykonującymi pracę nakładczą;

3) członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych;

4) osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz osobami z nimi współpracującymi;

5) osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi;

6) posłami i senatorami pobierającymi uposażenie oraz posłami do Parlamentu Europejskiego;

7) osobami pobierającymi stypendium sportowe;

7a) pobierającymi stypendium słuchaczami Krajowej Szkoły Administracji Publicznej; 8) osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;

9) osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez powiatowy urząd pracy;

9a) osobami pobierającymi stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych, zwanymi dalej "osobami pobierającymi stypendium";

9b) osobami pobierającymi stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych i niepozostawania w zatrudnieniu;

10) duchownymi;

11)  żołnierzami niezawodowymi pełniącymi czynną służbę, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę wojskową w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego oraz żołnierzy pełniących okresową służbę wojskową;

12) osobami odbywającymi służbę zastępczą;

18a)funkcjonariuszami Służby Celnej;

19) osobami przebywającymi na urlopach wychowawczych lub pobierającymi zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego;

20) osobami pobierającymi świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osobami pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia,

21) osobami pobierającymi świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia.

Art. 7.Prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje:

1) małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach specjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą;

2) osobom, które z powodu sprawowania opieki nad członkiem rodziny spełniającym warunki do przyznania zasiłku pielęgnacyjnego nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułów;

3) obywatelom polskim wykonującym pracę za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatelom polskim wykonującym pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa;

4) studentom oraz uczestnikom studiów doktoranckich, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu;

5) alumnom seminariów duchownych, nowicjuszom, postulantom i juniorystom do ukończenia 25 roku życia;

Rozdział 3 (c.d. ustawy o ubezpieczeniach społecznych)
Zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne

Art. 15. 1. Wysokości składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe wyrażone są w formie stopy procentowej, jednakowej dla wszystkich ubezpieczonych.

2. Stopa procentowa składek na ubezpieczenie wypadkowe jest zróżnicowana dla poszczególnych płatników składek i ustalana w zależności od poziomu zagrożeń zawodowych i skutków tych zagrożeń.

Dla wszystkich ubezpieczonych wysokość składek na poszczególne ubezpieczenia od 1 stycznia 1999 r. wynosi:

ubezpieczenie emerytalne 19,52% podstawy wymiaru

ubezpieczenia rentowe - od 1.01.1999 r. do 30.06.2007 r. 13,00% podstawy wymiaru

- od 1.07.2007 r. do 31.12.2007 r. 10,00% podstawy wymiaru

• od 1 stycznia 2008 r. 6,00% podstawy wymiaru - od 1 lutego 2012 r.8,00% podstawy wymiaru

ubezpieczenie chorobowe 2,45% podstawy wymiaru

ubezpieczenie wypadkowe - od 1.01.1999 r. do 31.12.2002 r. 1,62% podstawy wymiaru

- od 1.01.2003 r. do 31.03.2006 r. od 0,97% do 3,86% podstawy wymiaru

- od 1.04.2006 r. do 31.03.2007 r. od 0,90% do 3,60% podstawy wymiaru

- od 1.04.2007 r. do 31.03.2009 r. od 0,67% do 3,60% podstawy wymiaru

- od 1.04.2009 r. do 31.03.2012 r. od 0,67% do 3,33% podstawy wymiaru

• od 1.04.2012 r. od 0,67% do 3,86% podstawy wymiaru

Podstawa do naliczania składek na 2012 rok 2115,6 zł

Rozdział 3 (c.d. ustawy o ubezpieczeniach społecznych)
Zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne

Art. 16.

Składki na ubezpieczenia emerytalne: pracowników, osób wykonujących pracę nakładczą, członków spółdzielni, zleceniobiorców, posłów i senatorów, stypendystów sportowych, osób wykonujących odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, osób współpracujących ze zleceniobiorcami, funkcjonariuszy Służby Celnej, osób odbywających służbę zastępczą — finansują z własnych środków, w równych częściach (po 50%), ubezpieczeni i płatnicy składek.

Składki na ubezpieczenia rentowe osób finansują z własnych środków, w wysokości 1,5%

podstawy wymiaru ubezpieczeni , w wysokości 6,5% podstawy wymiaru płatnicy składek.

Składki na ubezpieczenie chorobowe finansują w całości (100%), z własnych środków, sami ubezpieczeni.

Składki na ubezpieczenie wypadkowe finansują w całości (100%), z własnych środków, płatnicy składek.

Rozdział 3 (c.d. ustawy o ubezpieczeniach społecznych)
Zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne

Przykładowe wyjątki:

• Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób rezygnujących z zatrudnienia w związku z

koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym

członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem finansują w

całości ośrodki pomocy społecznej.

• Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopach

wychowawczych lub pobierających zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku

macierzyńskiego finansuje w całości budżet państwa za pośrednictwem Zakładu.

• Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe żołnierzy niezawodowych pełniących czynną

służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę kandydacką, są finansowane z

budżetu państwa z części, której dysponentem jest Minister Obrony Narodowej.

• Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bezrobotnych finansują w całości powiatowe

urzędy pracy z Funduszu Pracy

Art. 18. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych

stanowi przychód. W przypadku ubezpieczonych uwzględnia się również przychód z tytułu umowy

agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem

cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło.

Rozdział 4 (c.d. ustawy o ubezpieczeniach społecznych)
Zgłoszenia do ubezpieczenia, prowadzenie kont i rejestrów oraz zasady rozliczania składek i zasiłków

Art. 33. Zakład prowadzi:

1) konta ubezpieczonych, z których każde jest oznaczone numerem ewidencyjnym nadanym osobie ubezpieczonej przez Rządowe Centrum Informatyczne Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (RCI PESEL);

2) konta płatników składek oznaczone numerem NIP, a w przypadku gdy płatnik składek nie posiada numeru NIP, do czasu jego uzyskania — numerem z krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej REGON, a jeżeli nie posiada również tego numeru — numerem PESEL lub serią i numerem dowodu osobistego albo paszportu;

3) Centralny Rejestr Ubezpieczonych;

4) Centralny Rejestr Płatników Składek;

5) Centralny Rejestr Członków Otwartych Funduszy Emerytalnych;

6) Centralny Rejestr Otrzymujących Emerytury z Funduszy Dożywotnich Emerytur Kapitałowych;

7) inne rejestry niezbędne do realizacji zadań określonych odrębnymi przepisami.

Rozdział 5 (c.d. ustawy o ubezpieczeniach społecznych)
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych

Art. 51. 1. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest państwowym funduszem celowym, powołanym w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych.

2. Dysponentem FUS jest Zakład.

Art. 52. 1. Przychody FUS pochodzą:

1) ze składek na ubezpieczenia społeczne, niepodlegających przekazaniu na rzecz otwartych funduszy emerytalnych;

1a) ze środków rekompensujących kwoty składek przekazanych na rzecz otwartych funduszy emerytalnych;

3) z wpłat z budżetu państwa oraz z innych instytucji, przekazanych na świadczenia, których wypłatę zlecono Zakładowi, z wyjątkiem świadczeń finansowanych z odrębnych rozdziałów budżetowych oraz wpłat z instytucji zagranicznych;

4) z oprocentowania rachunków bankowych FUS;

4a) z lokat dokonywanych w jednostki uczestnictwa funduszy rynku pieniężnego,

5) z odsetek od nieterminowo regulowanych zobowiązań wobec FUS;

6) ze zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, wraz z odsetkami;

7) z dodatkowej opłaty i z opłaty prolongacyjnej;

8) z dotacji z budżetu państwa;

9) ze środków Funduszu Rezerwy Demograficznej;

10) z innych tytułów.

Według prognozy długoterminowej przygotowanej przez ZUS do 2050 roku, zdolność do samofinansowania systemu emerytalnego opartego o FUS zacznie spadać od 2015 roku i spadnie do 40-60% w latach 2020-2030, a następnie zacznie powoli rosnąć. Według prognozy "optymistycznej" w 2050 roku około 93% wydatków FUS będzie pochodzić ze składek, według "pesymistycznej" będzie to 53%. Współczynnik obciążenia systemowego (stosunek liczby emerytów do liczby płatników) w każdym wariancie wzrośnie od około 30% do 60% (1,6 płatnika na 1 emeryta).

Rozdział 6. Fundusz Rezerwy Demograficznej

Art. 58. 1. Dla ubezpieczeń emerytalnych ze środków pozostających w dniu 31 grudnia każdego roku na rachunku funduszu emerytalnego, pomniejszonych o kwotę niezbędną na zapewnienie wypłat świadczeń przypadających na pierwszy miesiąc kolejnego roku — tworzy się Fundusz Rezerwy Demograficznej.

2. FRD zasilany jest także:

1) ze środków, o których mowa w art. 22 ust. 4;

2) z przekazywanych środków z prywatyzacji mienia Skarbu Państwa w wysokości 40 % przychodów z ogólnej kwoty brutto, pomniejszonej o kwoty obowiązkowych odpisów na fundusz celowy, o którym mowa w art. 56 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397, z późn. zm.), uzyskanej ze wszystkich procesów prywatyzacyjnych prowadzonych w danym roku;

3) z przychodów od środków FRD ulokowanych zgodnie z art. 63 ust. 2 i art. 65 ust. 2 i 4;

4) z odsetek uzyskanych z lokat na rachunkach prowadzonych przez Zakład, a niestanowiących przychodów FUS i Zakładu;

5) z innych źródeł.

Art. 59.  1. Środki FRD mogą być wykorzystane wyłącznie na:

1) uzupełnienie wynikającego z przyczyn demograficznych niedoboru funduszu emerytalnego,

2) nieoprocentowaną pożyczkę uzupełniającą środki funduszu emerytalnego na bieżącą wypłatę świadczeń, zapewniającą płynność finansową FUS, zwrotną w terminie nie dłuższym niż 6 miesięcy od dnia otrzymania środków przez FUS.

3.  Koszty bieżącego zarządzania środkami FRD finansowane są z jego środków. Wysokość środków na zarządzanie określana jest corocznie w planie finansowym FRD.

Art. 60. 1. FRD posiada osobowość prawną.

3. Organem FRD jest Zakład.

4. Środkami FRD dysponuje Zakład.

Art. 112. 1. Uruchomienie środków FRD może nastąpić nie wcześniej niż w 2009 r.
2. W latach 2002 i 2003 część składki, o której mowa w art. 22 ust. 4, wynosi 0,1 % podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne.
3. Począwszy od 2004 r. część składki, o której mowa w ust. 2, ulega rocznie podwyższeniu o 0,05 % podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne.
4. Począwszy od 2009 r. część składki, o której mowa w art. 22 ust. 4, wynosi 0,35 % podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne.

Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji - Art. 56.  1. Planowane kwoty oraz przeznaczenie przychodów z prywatyzacji określa co rok ustawa budżetowa. Z przychodów uzyskanych z prywatyzacji tworzy się następujące państwowe fundusze celowe:

1) Fundusz Reprywatyzacji, na rachunku którego są gromadzone środki pochodzące ze sprzedaży 5% akcji należących do Skarbu Państwa w każdej ze spółek powstałych w wyniku komercjalizacji oraz odsetki od tych środków z przeznaczeniem na cele związane z zaspakajaniem roszczeń byłych właścicieli mienia przejętego przez Skarb Państwa,

2) Fundusz Restrukturyzacji Przedsiębiorców, na rachunku którego gromadzi się 15 % przychodów uzyskanych z prywatyzacji w danym roku budżetowym oraz odsetki od tych środków z przeznaczeniem na wsparcie w celu ratowania lub restrukturyzacji przedsiębiorców, w tym przeznaczonych do prywatyzacji,

3) Fundusz Skarbu Państwa, na rachunku którego gromadzi się 2% przychodów uzyskanych z prywatyzacji w danym roku budżetowym oraz odsetki od tych środków, z przeznaczeniem na pokrycie kosztów prywatyzacji, gospodarowania mieniem Skarbu Państwa, podwyższenie kapitału zakładowego spółek z udziałem Skarbu Państwa oraz na wykonywanie przez ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa innych ustawowo określonych zadań, w szczególności zadań wynikających z ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 493, z późn. zm.²⁸⁾),

4) Fundusz Nauki i Technologii Polskiej, na rachunku którego gromadzi się 2% przychodów uzyskanych z prywatyzacji w danym roku budżetowym oraz odsetki od tych środków, z przeznaczeniem na cele związane z rozwojem nauki i technologii polskiej obejmujące wspieranie szczególnie ważnych kierunków badań naukowych lub prac rozwojowych określanych w założeniach polityki naukowo-technicznej państwa, wspieranie inwestycji służących potrzebom badań naukowych lub prac rozwojowych oraz promocję i upowszechnianie nauki.

Rozdział 7
Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Art. 66. 1. Zakład jest państwową jednostką organizacyjną i posiada osobowość prawną

Art. 68. 1. Do zakresu działania Zakładu należy między innymi:

1) realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, a w szczególności:

a) stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych,

b) ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz wypłacanie tych świadczeń, chyba że na mocy odrębnych przepisów obowiązki te wykonują płatnicy składek,

c) wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

d) prowadzenie rozliczeń z płatnikami składek z tytułu należnych składek i wypłacanych przez nich świadczeń podlegających finansowaniu z funduszy ubezpieczeń społecznych lub innych źródeł,

e) prowadzenie indywidualnych kont ubezpieczonych i kont płatników składek,

f) orzekanie przez lekarzy orzeczników Zakładu oraz komisje lekarskie Zakładu dla potrzeb ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;

1a) opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu zabezpieczenia społecznego;

2) realizacja umów i porozumień międzynarodowych w dziedzinie ubezpieczeń społecznych;

2a) wystawianie osobom uprawnionym do emerytur i rent z ubezpieczeń społecznych imiennych legitymacji

emeryta—rencisty, potwierdzających status emeryta—rencisty;

3) dysponowanie środkami finansowymi funduszów ubezpieczeń społecznych oraz środkami Funduszu Alimentacyjnego ;

4) opracowywanie aktuarialnych analiz i prognoz w zakresie ubezpieczeń społecznych;

5) kontrola orzecznictwa o czasowej niezdolności do pracy;

6) kontrola wykonywania przez płatników składek i przez ubezpieczonych obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz innych zadań zleconych Zakładowi;

7) wydawanie Biuletynu Informacyjnego;

8) popularyzacja wiedzy o ubezpieczeniach społecznych.

Rozdział 11
Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko przepisom ustawy

Art. 98. 1. Kto, jako płatnik składek albo osoba obowiązana do działania w imieniu płatnika:

1) nie dopełnia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w przewidzianym przepisami terminie,

2) nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe dane albo udziela w tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia.

3) udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli,

4) nie dopełnia obowiązku wypłacania świadczeń z ubezpieczeń społecznych i zasiłków finansowanych z budżetu państwa albo wypłaca je nienależnie,

5) nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniem składek oraz z wypłatą świadczeń z ubezpieczeń społecznych,

6) nie dopełnia obowiązku przesyłania deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportów miesięcznych w przewidzianym terminie,

6a) nie stwierdza nieprawidłowości w imiennym raporcie miesięcznym w terminie określonym w art. 41 ust. 7,

7) nie dopełnia obowiązku przekazywania dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym w formie określonej w art. 47a ust. 1 i 2,

podlega karze grzywny do 5 000 złotych.

Otwarty Fundusz Emerytalny (OFE)
Ustawa o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 159, poz. 1667)

Otwarty Fundusz Emerytalny (OFE) – w Polsce: osoba prawna stanowiąca odrębną masę majątkową, zarządzana i reprezentowana przez Powszechne Towarzystwo Emerytalne (PTE), działający na podstawie ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 159, poz. 1667 (tekst jednolity)). Osoby należące do OFE posiadają jednostki rozrachunkowe zapisane na ich indywidualnych rachunkach prowadzonych przez OFE, których wartość jest wyceniana każdego dnia roboczego w oparciu o aktualną wartość rynkową aktywów OFE i sumę jednostek rozrachunkowych zapisanych na rachunkach prowadzonych przez dane OFE. OFE inwestuje posiadane środki w instrumenty finansowe dopuszczone przez obowiązujące przepisy i w granicach dopuszczonych limitów.

Otwarte fundusze emerytalne powstały w ramach reformy systemu emerytalnego w 1999 roku i pozwalają na gromadzenie środków pieniężnych na emeryturę w tzw. II filarze. Obecnie istnieje 14 OFE.

System jest obowiązkowy dla osób, które podlegają ubezpieczeniom społecznym i urodziły się po 31 grudnia 1968 roku. Nowym systemem objęci zostali także urodzeni przed 1 stycznia 1969, a po 31 grudnia 1948, jednakże mogli dokonać wyboru czy chcą pozostać w ZUS-ie (I filar) czy podzielić składkę między ZUS a OFE.

OFE należą do systemu kapitałowego (zasada zdefiniowanej składki, zasada gromadzenia kapitału).

Natomiast urodzeni przed 1 stycznia 1949 otrzymają emerytury ustalone zgodnie z zasadami sprzed wprowadzenia reformy, czyli według systemu opartego na umowie międzypokoleniowej.

W 1999 roku wielkość składki na ubezpieczenie społeczne pozostawiono na tym samym poziomie co przed reformą i część z niej zaczęto odprowadzać do OFE. Przy niezmienionej wielkości świadczeń spowodowało to powstanie rosnącej luki między wielkością wpływów i wydatków FUS. Założenia reformy emerytalnej z 1999 roku przewidywały uzupełnienie tej luki m.in. wpływami z prywatyzacji oraz oszczędnościami z likwidacji przywilejów emerytalnych różnych grup zawodowych. W praktyce tempo prywatyzacji po 1999 roku było powolne a przywileje emerytalne były przez kolejne rządy podtrzymywane, co doprowadziło do pokrywania środków transferowanych do OFE z zadłużenia. Ilustruje to poniższa tabela, przedstawiająca wielkość transferów do OFE, przychodów z prywatyzacji oraz deficyt budżetu państwa od początku działalności

OFE do 2010 r. W lutym 2009 wypłacono pierwszą emeryturę z OFE w kwocie w 23,65 zł. Tak niska emerytura z OFE jest wynikiem krótkiego okresu członkostwa w OFE (tylko 10 lat od 1999 r.) oraz niskich dochodów ich członków.

Od początku istnienia OFE w Polsce do końca 2008 wpłynęło do nich około 120 mld zł. Z tytułu prowizji od składek i tzw. opłaty za zarządzanie pobrały one około 10,6 miliardów złotych, tj. prawie 9 proc. przelanych do funduszy składek przyszłych emerytów. Opłata jest procentem od aktywów funduszu a więc zależna od zysków funduszu, ale tylko pośrednio. W 2008 roku fundusze straciły łącznie 22 mld zł, zaś suma opłat za zarządzanie wyniosła łącznie 1,8 mld zł, czyli połowę kosztów ZUS.

Średnia stopa zwrotu od stycznia 1999 roku do października 2009 roku wyniosła około 170%, co oznacza, że o tyle zwiększyła się wartość jednostek OFE zakupionych w styczniu 1999 r.

ok	Transfery do OFE [mld zł]	Przychody z prywatyzacji [mld zł]	Deficyt sektora finansów publicznych bez OFE [mld zł]	Bilans [mld zł]
1999	2,3	13,3	13,1	-2,0
2000	7,6	27,1	15	4,6
2001	8,7	6,8	32,4	-34,3
2002	9,5	2,9	30,8	-37,5
2003	9,9	4,1	42,3	-48,1
2004	10,6	10,3	39,2	-39,5
2005	12,6	3,9	27,5	-36,2
2006	14,9	0,6	23,6	-37,9
2007	16,2	2,0	5,9	-20,2
2008	19,9	2,4	27,0	-44,5
2009	21,1	4,9	74,6	-90,8
2010	22,5	25	89,9	-87,4
Łącznie	155,6	103,3	421,4	-473,7

Zmiany od 1 maja 2012

Prezydent podpisał ustawę wprowadzającą zmiany w wysokości składek odprowadzanych do Otwartych Funduszy Emerytalnych. Od 1 mają do OFE będzie trafiało nie 7,3 proc naszego wynagrodzenia, ale 2,3 proc.
Pozostałe 5 proc. wynagrodzenia zamiast trafić do Otwartych Funduszy Emerytalnych zostanie zapisane na specjalnych subkontach ZUS. 

Zasady dziedziczenia pieniędzy z ZUS będą takie same jak z funduszy. Składki będą się jednak zmieniały, tak aby w 2017 roku do ZUS szło 3,8 proc. a do OFE 3,5 proc. naszych wynagrodzeń.

Indywidualne konta emerytalne (III filar)
Ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 75, poz. 398)

Ustawa o IKE umożliwia gromadzenie środków na dodatkową emeryturę. Posiadacz konta IKE może wybrać konkretny sposób oszczędzania, począwszy od lokaty bankowej, poprzez ubezpieczenie kapitałowe, fundusze inwestycyjne, aż po samodzielne inwestowanie na giełdzie. Rachunki IKE są oferowane przez wiodące towarzystwa ubezpieczeniowe, banki, domy maklerskie. Dochody z tytułu oszczędzania na IKE są zwolnione od podatku od dochodów kapitałowych w wysokości 19%, tzw. podatku Belki, czyli zryczałtowanego podatku dochodowego od osób fizycznych, o którym mowa w art. 30a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.), pod warunkiem dokonania wypłaty po osiągnięciu wieku emerytalnego. Wysokość wpłat na IKE do 2008 roku była ograniczona do 1,5-krotności średniego miesięcznego wynagrodzenia brutto rocznie. Od 1 stycznia 2009 limit wpłat wynosi 3-krotność średniego miesięcznego wynagrodzenia brutto rocznie, tj. 9579 złotych (2009).

Pracownicze programy emerytalne (III filar)
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 o pracowniczych programach emerytalnych

Pracowniczy program emerytalny (PPE) – zbiór umów tworzących dodatkową dobrowolną formę oszczędności emerytalnych (tzw. III filar zreformowanego w latach 1997–1999 systemu emerytalnego w Polsce). W ramach pracowniczego programu emerytalnego pracodawca odprowadza składki podstawowe za swoich pracowników – uczestników PPE wysokości nie wyższej niż 7% wynagrodzenia uczestnika. Program może dopuszczać też odprowadzanie składek dodatkowych przez pracowników. Składka podstawowa odprowadzana przez pracodawcę zwolniona jest z obciążenia składkami na ubezpieczenia społeczne. Zyski z inwestycji w ramach PPE i wypłata środków z PPE zwolnione są z podatku dochodowego od osób fizycznych. Środkami w ramach PPE zarządza wybrana instytucja finansowa. PPE może być zorganizowany w jednym zakładzie pracy lub jako międzyzakładowy. U jednego pracodawcy co do zasady może działać tylko jedno PPE. O wyborze formy PPE przesądza umowa między pracodawcą a reprezentacją pracowników. Po jej zawarciu pracodawca zawiera umowę z instytucją finansową lub tworzy pracownicze towarzystwo emerytalne. Pracownik przystępuje do PPE na podstawie swojej deklaracji składanej pracodawcy, również wszelkie oświadczenia woli kierowane do instytucji finansowej zarządzającej środkami w ramach PPE składane są za pośrednictwem pracodawcy.

Wypłata z PPE może nastąpić na wniosek uczestnika po ukończeniu przez niego 60 lat, lub 55 lat po przedstawieniu przez niego decyzji o przyznaniu mu emerytury, bez wniosku – po ukończeniu przez uczestnika 70 lat, po śmierci uczestnika – na wniosek osoby uprawnionej. Wypłata transferowa może być dokonana do innego PPE lub na Indywidualne konto emerytalne.

Według danych Komisji Nadzoru Emerytalnego na koniec I kwartału 2012 zarejestrowanych było 1117 PPE.

Ubezpieczenia zdrowotne

Zgodnie z artykułem 68 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa. Podstawowe dwie ustawy to:

Ustawa o działalności leczniczej Dz. U. z 2011 r. Nr 112, poz. 654

Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych Dz. U. z 2004 r. Nr 210, poz. 2135

Głównym źródłem finansowania systemu jest ubezpieczenie zdrowotne w NFZ. Obywatele obciążeni są obowiązkową składką ubezpieczeniową stanowiącą 9% dochodów osobistych (7,75% odliczane jest od podatku dochodowego, zaś 1,25% pokrywa ubezpieczony), która odprowadzana jest do instytucji ubezpieczenia zdrowotnego (NFZ).

Niektóre świadczenia wysokospecjalistyczne finansowane są bezpośrednio z budżetu Ministerstwa Zdrowia, a nie ze środków NFZ. Od 1 stycznia 2007 r. z budżetu państwa finansowane jest również w całości przedszpitalne ratownictwo medyczne (pogotowie ratunkowe).

Fundusz Pracy  – ma charakter funduszu celowego. Jego budżet stanowią składki obowiązkowe płacone przez pracowników oraz osoby nieprowadzące działalności rolniczej, dotacji oraz dochodów prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, oprocentowania depozytów i udziału w spółkach. Środki te są rozdysponowywane przez urzędy pracy w formie zasiłków dla bezrobotnych, prac interwencyjnych, robót publicznych, szkolenie i przekwalifikowywanie bezrobotnych, rozwój poradnictwa zawodowego oraz na rozwój systemów informatycznych i badania rynku pracy.
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69 Poz. 415)

Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych - fundusz powstały w 1994

r. w celu ochrony pracowników przez utratą wynagrodzenia

spowodowaną niewypłacalnością pracodawcy. Jest on państwowym funduszem celowym i posiada osobowość prawną. Podstawę prawną stanowi Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy z dnia 13 lipca 2006r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 158 poz. 1121 z późn. zm.)

Działalność FGŚP finansowana jest ze składek płaconych przez pracodawców, windykacji oraz innych dochodów.

Pobór składek jest realizowany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Ustawa mówi, że w razie nie wypłacenia pracownikom wynagrodzenia, roszczenia pokrywane są z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.