BANKOWOŚĆ

Konspekt dla I r. FiR

cz.II

opracował Marek Sikorski

Wrocław 2012

KREDYTY

Kredyt bankowy - operacja polegająca na postawieniu przez bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony określonej kwoty środków pieniężnych, z przeznaczeniem na określony cel. Kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z kredytu na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystywanego kredytu wraz z odsetkami w określonym terminie spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Pożyczka - przeniesienie przez dającego pożyczkę, na własność biorącego, określonej ilości pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku i jednoczesne zobowiązanie się biorącego do zwrócenia tej samej ilości pieniędzy albo tej samej ilości rzeczy, tego samego gatunku i tej samej jakości.

Podział kredytów

Kwalifikacje kredytu na ich rodzaje ma charakter umowny. Została ona wprowadzona w praktyce
i jest stosowana przez poszczególne banki.

Rodzaje klasyfikacji

według przedmiotu - wyróżnia się trzy podstawowe typy kredytów:

a) obrotowe - przeznaczone na finansowanie bieżących potrzeb kredytobiorcy związanych z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą np: zakup towarów, materiałów, surowców, opłatę energii, na płace itp. Powodują one zwiększenie środków obrotowych kredytobiorcy

b) inwestycyjne - przeznaczone na finansowanie nakładów, których celem jest stworzenie nowego lub powiększenie już istniejącego majątku trwałego.

c) na finansowanie projektów inwestycyjnych - udzielenie kredytu na określone zamierzenie inwestycyjne.

 wg okresu kredytowania:

- krótkoterminowe – do 1 roku

- średnioterminowe – do 3…5 lat

- długoterminowe – pow. 3..5 lat

 Prawo bankowe nie wskazuje na jaki okres może być udzielony kredyt krótkoterminowy na jaki średnioterminowy, a na jaki długoterminowy. Dlatego też banki same w swoich przepisach wewnętrznych ustalają te okresy.

wg formy kredytu:

a) w rachunku bieżącym - wykorzystanie kredytu następuje przez przekroczenie salda na rachunku bieżącym kredytobiorcy o kwotę ustaloną w umowie

b) w rachunku kredytowym - wykorzystany za pośrednictwem rachunku kredytowego.

Rachunek kredytowy nie jest rachunkiem bankowym w rozumieniu art. 725 kc. „Przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowania jego środków pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych.” Rachunek kredytowy nie służy żadnemu z tych celów. Jest to tylko konto ewidencyjne - służy wyłącznie do ewidencjonowania wykorzystania i spłaty kredytu.

Dyspozycje dotyczące rachunku kredytowego mogą być składane tylko przez kredytobiorcę lub przez osobę przez niego uprawnione.

wg sposobu wykorzystania i spłaty kredytu:

a) w formie doraźnej transakcji (docelowe) - przeznaczone na sfinansowanie w okresie obowiązywania umowy jednej lub kilku oznaczonych transakcji.

b) w formie linii kredytowej

Linia kredytowa jest kredytem, którym w ramach określonego w umowie limitu kredytowego, można sfinansować w okresie obowiązywania umowy wiele sukcesywnych i powtarzalnych transakcji. Kredyt w postaci linii kredytowej może być udzielony jako:

- kredyt odnawialny

- kredyt nieodnawialny

c) rolowane - bank wielokrotnie przedłuża termin jego spłaty przez okres ustalony
w umowie kredytu oraz w określonych w umowie terminach;

d) pomostowe - udzielane wówczas, gdy klient potrzebuje środków finansowych, jeszcze przed udzieleniem mu kredytu zasadniczego albo przed udzieleniem dotacji.

wg częstotliwość wykorzystania i spłaty kredytu:

a) wykorzystywane jednorazowo, albo w transzach lub ciągnieniach:

- jednorazowo, gdy cała kwota kredytu wykorzystana jest w jednym terminie ustalonym w umowie kredytu

- w transzach, gdy kwota kredytu może być wykorzystywana sukcesywnie
tj. w częściach

- w przypadku linii kredytowej w rachunku bieżącym występuje wykorzystanie go
w ciągnieniach. Ich wysokości oraz termin wykorzystania nigdy nie są ustalone.

b) spłacane jednorazowo, w ratach lub z wpływów na rachunek.

wg ilość banków kredytujących:

a) udzielone przez jeden bank

b) konsorcjalne czyli kredyty udzielone kredytobiorcy wspólnie przez co najmniej kilka banków w celu rozłożenia ryzyka niespłacenia kredytu.

Art. 73 Prawa bankowego

„1. Banki w celu wspólnego udzielenia kredytu mogą zawrzeć umowę o utworzeniu konsorcjum bankowego.

2. W umowie, o której mowa w ust. 1, banki ustalają warunki udzielenia kredytu i jego zabezpieczenia oraz wyznaczają bank umocowany do zawarcia umowy kredytu.

3. Banki, o których mowa w ust. 1, ponoszą ryzyko związane z udzielonym kredytem proporcjonalnie do wysokości wniesionych środków finansowych do wspólnie udzielonego kredytu.”

wg kryterium preferencyjności rozróżnia się kredyty:

a) komercyjne czyli kredyty udzielane przez banki na warunkach pełnej opłacalności bez żadnych udogodnień dla kredytobiorców

b) preferencyjne udzielane na korzystniejszych warunkach iż zwykłe kredyty. Kredyty preferencyjne przeznaczone są dla określonej grupy kredytobiorców oraz na ściśle określone cele. Koszty kredytu preferencyjnego sa dla kredytobiorcy o wiele niższe niż koszt kredytu komercyjnego. Różnica między tymi kosztami zwracana jest bankom z funduszy rządowych, głównie za pośrednictwem różnego rodzaju agencji (np: Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa).

wg kredytobiorcy:

a) kredyty finansujące działalność gospodarczą

b) kredyty konsumpcyjne

ze względu na zasady oprocentowania:

a) kredyty o stałym oprocentowaniu

b) kredyty o zmiennym oprocentowaniu

Przy kredycie o zmiennym oprocentowaniu stopa procentowa rośnie lub maleje
w zależności od zmian, jakim ulegają składniki bazowe tworzące tę stopę (w okresie kredytowania).

wg waluty kredytu:

a) w złotych

b) dewizowe.

Zdolność kredytowa

Art. 70. Prawa bankowego

Ponieważ udzielanie kredytu niesie ze sobą ryzyko, bank musi zbadać (jeszcze przed udzieleniem kredytu) zdolność kredytową klienta.

„1. Bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy.

Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz
z odsetkami w terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności.”

Celem badania zdolności kredytowej jest określenie stopnia ryzyka, na jakie narażony jest bank udzielając konkretnego kredytu.

Ryzyko musi być zdefiniowane na moment udzielenia kredytu, jak i w całym okresie kredytowania.

Ryzyko związane z udzielaniem kredytów i istniejące w całym okresie kredytowania powoduje konieczność monitorowania kredytobiorcy (dokumentacja finansowa, inspekcje u klienta).

Rodzaje ryzyka:

aktywne (związane z sytuacją klienta): pasywne (w dużym stopniu niezależne od banku):

• r. powstania straty; • r. zmiany stopy procentowej;

• r. utraty płynności; • r. zmiany kursu walutowego;

• r. utraty zabezpieczenia • r. zmiany wartości pieniądza

REZERWY celowe na należności w sytuacji nieregularnej („złe kredyty”)

Tworzenie rezerw celowych pozwala bankom zabezpieczyć się przed ryzykiem powstałym w wyniku udzielania kredytów. Ponieważ każdorazowe tworzenie rezerw jest kosztem, obciążają one wynik finansowy banku.

Zasady kwalifikowania należności banków do poszczególnych grup ryzyka określają przepisy Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków.

Należności banku są klasyfikowane ze względu na stopień realności ich zwrotu i terminowości spłaty.

1. należności pod obserwacją – opóźnienie w spłatach kapitału lub odsetek nie przekracza 1 miesiąca oraz sytuacja ekonomiczno-finansowa dłużników nie budzi obaw, niemniej jednak należności budzą wątpliwości, według kryteriów ustalonych przez bank (np. ze względu na ryzyko regionu, kraju, branży, grupy klientów, grupy produktów)
   – rezerwa 2% niespłaconej należności;

2. należności poniżej standardu – opóźnienie w spłacie wynosi powyżej 1 miesiąca i nie dłużej niż 3 miesiące lub sytuacja ekonomiczno-finansowa może stanowić zagrożenie terminowej spłaty należności – rezerwa 20% niespłaconej należności;

3. należności wątpliwe – opóźnienie w spłatach powyżej 3 miesięcy i nie dłużej niż
   6 miesięcy lub sytuacja ekonomiczno-finansowa ulega znacznemu pogorszeniu, a zwłaszcza gdy ponoszone straty naruszają fundusz założycielski, kapitał akcyjny lub zakładowy, fundusz udziałowy – rezerwa 50%;

4. należności stracone – opóźnienie w spłatach ponad 6 miesięcy lub gdy należności można uznać za nie do odzyskania (np. postawienie dłużnika w stan likwidacji, złożenie przez bank wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, kwestionowanie przez dłużnika należności na drodze sądowej) – rezerwa 100%.

PRAWNE ZABEZPIECZENIA KREDYTÓW

Prawo bankowe Art. 93.1

W celu zabezpieczenia wierzytelności, które wynikają z czynności bankowych, bank może żądać zabezpieczenia przewidzianego w Kodeksie cywilnym i prawie wekslowym oraz zwyczajami przyjętymi w obrocie krajowym i zagranicznym.

Zabezpieczenia dzielimy na:

1. osobiste:

1. weksel własny in blanco,

2. poręczenie wg prawa cywilnego,

3. poręczenie wg prawa wekslowego,

4. gwarancja bankowa.

1. majątkowe:

1. cesja praw,

2. zastaw,

3. zastaw rejestrowy

4. przewłaszczenie na zabezpieczenie,

5. hipoteka

6. przystąpienie do długu

7. przejęcie długu.

1. Weksel własny in blanco

Papier wartościowy o formie określonej przez Prawo wekslowe. Charakteryzuje się tym, że złożenie na nim podpisu stanowi podstawę i przyczynę zobowiązania wekslowego osoby podpisującej.

Zawiera bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej (z określeniem jej waluty), we wskazanym miejscu i czasie i stwarza bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych.

Bank może uzupełnić weksel zgodnie z deklaracją wekslową.

Deklaracja zawiera treść porozumienia z kredytobiorcą na wypadek konieczności wypełnienia weksla przez bank. W szczególności deklaracja powinna określać:

• kiedy bank ma prawo wypełnić weksel,

• jaki termin płatności może być określony na wekslu,

• jaka kwota może być wpisana na wekslu.

1. Poręczenie według prawa cywilnego

Poręczenie – jako zabezpieczenie kredytu – jest umową, przez którą poręczyciel zobowiązuje się do spłaty udzielonego przez bank kredytu (wraz z odsetkami), na wypadek, gdyby kredytobiorca nie spłacił go w terminie określonym w umowie.

Zawarcie umowy następuje poprzez przyjęcie przez bank oświadczenia poręczyciela.

1. Gwarancja bankowa

Nieodwołalne, bezwarunkowe (lub warunkowe) zobowiązanie banku do wypłacenia beneficjentowi gwarancji, określonej kwoty pieniężnej w przypadku, gdyby zleceniodawca gwarancji nie spełnił świadczenia, do wykonania którego był zobowiązany. W sytuacji gwarancji wydanej na zabezpieczenie kredytu uruchomienie środków pieniężnych następuje w sytuacji niespłacania kredytu przez kredytobiorcę

1. Cesja praw

Umowa pomiędzy kredytobiorcą lub osobą trzecią (cedentem), a bankiem udzielającym kredytu (cesjonariuszem), na mocy której cedent przenosi na bank swoje prawo do otrzymania od dłużnika konkretnej sumy, np. za sprzedany towar (cesja wierzytelności).

Cesja praw z rachunku bankowego i lokat terminowych – dokonuje właściciel rachunku lub lokaty.

1. Zastaw (art.306 – 335 kodeksu cywilnego)

Ograniczone prawo rzeczowe, którego celem jest zabezpieczenie wierzytelności. Można je ustalać zarówno na rzeczach ruchomych, jak i na prawach zbywalnych.

Zbycie rzeczy obciążonej zastawem powoduje przejście tej rzeczy na nabywcę wraz
z zastawem.

1. Zastaw rejestrowy (Ust. z 6.XII.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów)

Do ustanowienia zastawu rejestrowego są wymagane:

• umowa o ustanowienie tego zastawu (umowa zastawnicza) między osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem) czyli bankiem oraz

• wpis do rejestru zastawów.

Rzeczy obciążone zastawem rejestrowym, a także papiery wartościowe lub inne dokumenty dotyczące praw obciążonych takim zastawem mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy lub osoby trzeciej wskazanej w umowie o ustanowienie zastawu rejestrowego, jeżeli wyraziła ona na to zgodę.

Art. 7. Ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów

1. Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome i zbywalne prawa

majątkowe, z wyjątkiem:

1) praw mogących być przedmiotem hipoteki;

2) wierzytelności na których ustanowiono hipotekę;

3) statków morskich oraz statków w budowie mogących być przedmiotem hipoteki

morskiej.

2. Zastawem rejestrowym można w szczególności obciążyć:

1) rzeczy oznaczone co do tożsamości;

2) rzeczy oznaczone co do gatunku, jeżeli w umowie zastawniczej określona

zostanie ich ilość oraz sposób wyodrębnienia od innych rzeczy tego samego

gatunku;

3) zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą, choćby

jego skład był zmienny;

4) wierzytelności;

5) prawa na dobrach niematerialnych;

6) prawa z papierów wartościowych;

7) prawa z niebędących papierami wartościowymi instrumentów finansowych

w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi

(Dz. U. Nr 183, poz. 1538, z późn. zm.1)).

3. Zastaw rejestrowy może być ustanowiony także wówczas, gdy zastawca nabędzie

przedmiot zastawu w przyszłości. Obciążanie zastawem rejestrowym takiego

przedmiotu zastawu staje się skuteczne z chwilą jego nabycia przez zastawcę.

1. Przewłaszczenie na zabezpieczenie (umowa nie nazwana – stos.art.155 i nast. kc o przeniesieniu własności)

Polega na przeniesieniu przez właściciela prawa własności rzeczy ruchomej na wierzyciela (bank), pod warunkiem rozwiązującym, tzn. po uregulowaniu przez kredytobiorcę wszelkich zobowiązań z tytułu kredytu umowa przewłaszczenia wygasa.

Przedmiotem przewłaszczenia mogą być rzeczy ruchome:

1. oznaczone co do tożsamości,

2. oznaczone co do gatunku.

Wraz z umową przewłaszczenia powinna być dokonana cesja praw z umowy ubezpieczenia majątkowego dotyczącego przewłaszczonej rzeczy.

1. Hipoteka (Ustawa z 6.VII.1982 o księgach wieczystych i hipotece)

„Art.65.1. W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością,
i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka).

2. Przedmiotem hipoteki może być także:

1) użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie stanowiącym własność użytkownika wieczystego,

2) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,

3) wierzytelność zabezpieczona hipoteką.

3. Hipoteką może być obciążona część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział współwłaściciela, oraz przysługujący współuprawnionemu udział we wspólności praw wymienionych w ust.2 pkt 1 i 2.

4. Do hipotek określonych w ust.2 i 3 stosuje się odpowiednio przepisy o hipotece na nieruchomości”

Hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym, ustanawianym na nieruchomości stanowiącej własność dłużnika lub osoby trzeciej, w celu zabezpieczenia określonej wierzytelności.

Do powstania hipoteki niezbędne jest dokonanie wpisu hipotecznego w księdze wieczystej prowadzonej dla określonej nieruchomości.

Wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z obciążonej nieruchomości, bez względu na to czyją stała się własnością.

Rodzaje hipotek:

• umowna,

• przymusowa, ze względu na źródło powstania

• ustawowa,

• zwykła, ze względu na sposób powstania wierzytelności

• kaucyjna.

Hipoteka umowna powstaje w wyniku zawarcia przez wierzyciela (bank) i właściciela nieruchomości umowy o ustanowieniu hipoteki, ze wskazaniem długu, jaki ma zabezpieczać.

Może występować jako zwykła lub kaucyjna.

Hipoteka przymusowa – zabezpiecza przeprowadzenie egzekucji z wierzytelności już istniejącej, z której spłatą dłużnik zalega.

„Art. 109.ust.1. Wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika (hipoteka przymusowa).

2. Jeżeli nieruchomość jest własnością Skarbu Państwa, hipoteka przymusowa może być ustanowiona w wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych.”

Hipoteka ustawowa powstaje na mocy szczególnego przepisu prawa, bez względu na wolę wierzyciela i dłużnika oraz bez potrzeby jej wpisu do księgi wieczystej chyba, że stanowi to przepis szczególny. Zabezpiecza wierzytelności Skarbu Państwa.

Hipoteka kaucyjna zabezpiecza wierzytelności o wysokości nie ustalonej, do określonej sumy najwyższej. W szczególności:

• istniejące lub mogące powstać z określonego stosunku prawnego.

1. Przystąpienie do długu

Umowa, na mocy której do istniejącego już dłużnika banku przystępuje, jako dłużnik solidarny, osoba trzecia.

Odpowiedzialność obu dłużników jest samoistna i solidarna.

1. Przejęcie długu

Umowa trójstronna o charakterze zwalniającym – nowy dłużnik wstępuje w miejsce dotychczasowego.

Stanowi zabezpieczenie kredytu wówczas, gdy osoba przejmująca dług jest bardziej wypłacalna od dotychczasowego dłużnika.