I. Ogólna charakterystyka polityki pieniężnej
Polityka pieniężna – jest jednym z elementów polityki gospodarczej, której celem jest wpływanie, kształtowanie i porządkowanie określonych działań podmiotów gospodarczych w pewnym zakresie lub na określonym obszarze geograficznym.
Polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej.
Pojęciem polityki pieniężnej bywa używane zamiennie z pojęciem polityki monetarnej. Jej przedmiotem jest regulowanie wewnętrznej wartości pieniądza, czyli jego krajowej siły nabywczej. Politykę taką prowadzi bank centralny wpływając na cenę pieniądza, tj. jego cenę wewnętrzną (krajową stopę procentową) oraz cenę zewnętrzną (kurs wymiany waluty krajowej względem innych walut).
Polityka pieniężna, polityka monetarna to część ekonomicznej polityki państwa obejmująca decyzje dotyczące kształtowania podaży pieniądza, w celu dostosowania jej do potrzeb gospodarki, jak również można rozpatrywać ją jako całokształt rozwiązań i działań, które są podejmowane w gospodarce narodowej w celu zaopatrzenia jednostek gospodarujących w pieniądze i kredyt, a także w celu regulowania wielkości pieniądza .
Współcześnie za główny cel polityki pieniężnej uznaje się stabilizowanie ogólnego poziomu cen, czyli ograniczanie wahań wartości pieniądza. Wyraża się to w obniżaniu stopy inflacji lub jako utrzymanie niskiej dynamiki stopy inflacji. Utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, jest podstawowym celem działalności Narodowego Banku Polskiego (art. 3 ust. Ustawy o NBP).
Zgodnie z art. 12 ustawy o NBP Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego. Sprawozdania powyższe są publikowane zgodnie art. 53 ustawy o NBP w Monitorze Polskim.
Kierując się założeniami polityki pieniężnej RPP:
1) ustala wysokość stóp procentowych NBP,
2) ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania,
3) określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,
4) zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,
5) przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,
6) ustala zasady operacji otwartego rynku.
RPP dokonuje też ocen działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej.
NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji. Wykorzystany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych .
II. Podmiot i instrumenty polityki pieniężnej
Podmiot – Bank Centralny
Instytucją publiczną za pośrednictwem której państwo prowadzi politykę pieniężną, jest bank centralny.
Początkowo banki centralne był instytucją prywatną nastawioną na zysk. W miarę wzrostu ich znaczenia jako instytucji finansujących działalność państwa, oraz coraz większego nacisku kładzionego przez rządy w poszczególnych krajach na kontrolowanie ilości pieniądza w obiegu, ich działalność była w coraz większym stopniu poddawana kontroli państwowej.
Bank centralny spełnia trzy podstawowe funkcje:
• jest instytucją emitującą pieniądz gotówkowy
• jest bankiem banków
• jest bankiem państwa
Bank Centralny jest instrumentem realizującym rządowe funkcje dotyczące kontroli systemu kredytowego.
Ponadto może on:
• kontrolować rozmiary emisji nowych banknotów;
• udzielać pożyczek bankom komercyjnym;
• kierować strukturą i wysokością stawek oprocentowania kredytów i pożyczek;
• przeprowadzać operacje transferu pieniędzy, złota i innych walorów do centralnych banków innych krajów.
Bank centralny, wykonując swoje funkcje, powinien zmierzać do osiągnięcia określonych celów ekonomicznych i społecznych. Są one na ogół sformułowane w ustawach. Z analizy tych aktów wynikają trzy zasadnicze zadania:
• utrzymanie równowagi pieniężnej (walutowej);
• zapewnienie wzrostu stopnia pełnego zatrudnienia i dochodów;
• podnoszenie poziomu gospodarczego i dobrobytu społeczeństwa.
Obecnie NBP wykonuje takie typowe czynności bankowe, wymienione w art. 11 prawa bankowego:
• prowadzenie rachunków bankowych,
• przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych,
• przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych,
• udzielanie i zaciąganie kredytów i pożyczek pieniężnych,
• operacje czekowe i wekslowe,
• przyjmowanie i dokonywanie lokat w bankach krajowych i zagranicznych,
• udzielanie oraz przyjmowanie poręczeń i gwarancji bankowych,
• obrót wartościami dewizowymi,
• prowadzenie obsługi finansowej obrotów za granicą,
• obsługa pożyczek państwowych,
• emitowanie papierów wartościowych i obrót nimi,
• dokonywanie zleconych czynności związanych z emisją papierów wartościowych,
• przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych,
• udostępnianie skrytek sejfowych.
Instrumenty
W ramach zagadnienia polityki pieniężnej (monetarnej) należy przyjrzeć się narzędziom, środkom – instytucjom prawnym, za pomocą których bank centralny może osiągać cele tej polityki. Narzędziami tej polityki mogą być instrumenty administracyjne.
Instrumenty polityki pieniężnej można podzielić na 3 grupy:
1. instrumenty kontroli ogólnej – oddziałują jednocześnie z jednakowym natężeniem na wszystkie banki komercyjne. Umożliwiają regulację zasobów pieniądza, które pozostają do dyspozycji banków komercyjnych.
2. instrumenty kontroli selektywnej – kontrola rozmiarów udzielonych pożyczek, kontrola stóp procentowych a także system rezerw obowiązkowych
3. oddziaływanie przez perswazję – polega na przekazywaniu sugestii w sprawie pożądanych kierunków polityki banków prywatnych. Bank centralny (nieoficjalnie) formułuje zalecenia i naciski, które są kierowane do banków na rzecz zaniechania lub podjęcia określonych działań.
Obecnie większość krajów stosuje klasyczną triadę instrumentów kontroli ogólnej do których zaliczamy:
- politykę rezerw obowiązkowych
- transakcje depozytowo-kredytowe
- operacje otwartego rynku
Rezerwa obowiązkowa
NBP w celu kształtowania podaży pieniądza i działalności kredytowej gromadzi rezerwy obowiązkowe banków. Polega to na tym, że banki komercyjne zostają na mocy uchwały RPP zobowiązane do zdeponowania w banku centralnym części posiadanych zasobów pieniężnych.
Suma rezerw obowiązkowych nie może przekroczyć:
1. 30% sumy środków zgromadzonych i posiadanych przez bank od wkładów na żądanie
2. 20% sumy środków pieniężnych od wkładów terminowych;
Bank komercyjny nie może zbyt często zmieniać wskaźnika rezerwy obowiązkowej, ponieważ, może to spowodować zachwianie stabilności monetarnej w kraju.
Zmiana poziomu rezerwy obowiązkowej w jednakowym stopniu wpływa na wszystkie banki, zarówno na te, które mają nadmiar rezerw, jak i na te banki, które mają niedobór. W przypadku, gdy nastąpi podwyższenie wskaźnika, banki zmuszone są do zwiększenie swoich rezerw, (co prowadzi do zmniejszenia podaży kredytów). Gdy nastąpi obniżenie wskaźnika następuje odwrotna sytuacja, tzn. rośnie potencjał kredytowy banków.
Określając wysokość stopy rezerwy obowiązkowej wyznacza się ilość pieniędzy pozostającą w dyspozycji banków, a tym samym ich możliwości uczestniczenia w rynku pieniężnym.
Istnieją trzy systemy naliczania stopy rezerwy obowiązkowej w zależności od okresu naliczania i odprowadzania.
a) system równoległy – naliczanie i odprowadzanie obejmuje ten sam okres, najczęściej koniec miesiąca.
b) system częściowo opóźniony – okresy naliczane a ich odprowadzenie pokrywa się tylko częściowo.
c) system opóźniony – okresy naliczania i odprowadzania nie nakładają się.
Rezerwa obowiązkowa jest instrumentem oddziaływania pośredniego, administracyjnego. Rezerwa obowiązkowa ma charakter pośredni, gdyż:
a) stopy rezerw obowiązkowych utrzymują się we wszystkich krajach na niskim poziomie.
b) ma liczne wady (min reakcja banków komercyjnych jest odległa w czasie).
c) rezerwa obowiązkowa oddziałuje na kształtowanie się stóp rezerw rynkowych.
d) banki komercyjne nie do końca reagują tak, jakby bank centralny sobie życzył.
Rezerwa obowiązkowa to procent naliczany od wszystkich wkładów w banku komercyjnym. Wielkość ta znajduje się na rachunkach bieżących w banku centralnym.
Rezerwa obowiązkowa obliczana jest od wszystkich rodzajów wkładów oraz wyemitowanych przez bank komercyjny papierów wartościowych.
Funkcje rezerwy obowiązkowej:
›Ochrona deponentów – jest to zapewnienie bezpieczeństwa gromadzonych przez banki środków. Banki odprowadzają pewną część przyjętych depozytów do banku centralnego, albo utrzymują ją w gotówce jako źródło płynności. Zapewnia to bankom środki na wypłaty dla klientów nie tylko w typowych sytuacjach, ale również w sytuacjach szczególnych. › › ›Regulacja podaży pieniądza – bank centralny posługuje się kilkoma
metodami wywierania wpływu na podaż pieniądza. Jeśli chce zwiększyć podaż pieniądza, to może:
- obniżyć stopę dyskontową w celu zwiększenia rozmiarów pożyczek, które są udzielana bankom komercyjnym
- zakupić wyemitowane przez rząd papiery wartościowe na otwartym rynku
- obniżyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych
Jeśli natomiast chce zmniejszyć podaż pieniądza, to może:
- ograniczyć ogólną sumę pożyczek udzielanych bankom komercyjnym poprzez podwyższenie stopy dyskontowej
- sprzedawać wyemitowane przez rząd papiery wartościowe, które są w posiadaniu banku centralnego
- podwyższyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych
W przypadku, gdy bank podejmuje któryś z trzech pierwszych rodzajów działań i gdy wzrost podaży pieniądza zostaje przyśpieszony, mówimy wówczas, że bank prowadzi ekspansywną (lub miękką) politykę pieniężną, natomiast w przypadku podjęcia przez bank jednego z następnych typów działań i na skutek tego podaż pieniądza zmniejsza się lub tempo jego wzrostu spad, oznacza to, że bank prowadzi restrykcyjną (twardą) politykę pieniężną.
Bank centralny oddziałuje na podaż pieniądza w celu stabilizowania cen oraz wspierania ogólnej polityki gospodarczej.
›Regulacja stóp procentowych - stopa procentowa jest ceną płaconą przez pożyczkobiorcę posiadaczowi kapitału pożyczkowego lub oszczędzającemu, który zdeponował w banku swój pieniądz. Cena ta jest wyrażana w procencie kapitału pożyczkowego oraz skalkulowana w odniesieniu do pewnego okresu.
Stopa procentowa jako wskaźnik informuje o intencjach rządu, czyli
np. o tym, jaką politykę będzie prowadził (ekspansywną czy restrykcyjną).
Podwyższenie stopy procentowej będzie powodowało zmniejszenie popytu na kredyt, z kolei jej obniżenie wywoła odwrotny skutek, czyli zwiększenie tego popytu.
Transakcje kredytowo – depozytowe
Operacje kredytowo – depozytowe w większości krajów o rozwiniętych rynkach finansowych mogą być instrumentem, który wspomaga operacje otwartego rynku. Zawierane są z bankiem centralnym z inicjatywy banków komercyjnych, ale na warunkach ściśle określonych przez bank centralny. Instrumenty kredytowo – depozytowe z reguły mają termin jednodniowy. Mimo to pozwalają bankowi centralnemu wyznaczyć dopuszczalny przedział wahań dla jednodniowych stóp procentowych na rynku międzybankowym. Instrument ten może mieć dwa ogniwa i występować jako kredyt na koniec dnia i depozyt na koniec dnia.
› Kredyt refinansowy
Podstawowym zadaniem kredytów refinansowych jest to, aby zapewnić płynność bankom komercyjnym w razie sytuacji niespodziewanego jej zachwiania. Mają służyć na pokrycie przejściowych niedoborów płynności, są więc instrumentami krótkoterminowymi.
Kredyt ten może być udzielony:
a) do określonej kwoty w rachunku kredytu,
b) pod zastaw papierów wartościowych do wysokości równej określonej części nominalnej wartości tych papierów (kredyt lombardowy),
c) w innej formie, określonej przez Zarząd NBP.
Dostęp do kredytu refinansowego jest ograniczony poprzez:
- limity jego wykorzystania. Są to tzw. kontyngenty kredytu, mogą
być one ustalane dla wszystkich banków jednolicie lub indywidualnie dla każdego z osobna. Stanowią one górną granicę możliwości refinansowania w banku centralnym (bank komercyjny musi się liczyć z możliwością wyczerpania tego źródła zasobów płynności, będzie wtedy wykorzystywał kredyt refinansowy w wyjątkowych sytuacjach)
- oprocentowanie. Ustalając jego wysokość na poziomie powyżej
rynkowych stóp procentowych, bank centralny zachęca banki komercyjne do wykorzystania tańszych źródeł płynności (np. pożyczki na rynku międzybankowym).
Kredyt refinansowy jako instrument polityki pieniężnej cechuje ograniczona skuteczność. Trudno jest przy jego pomocy kontrolować płynność banków komercyjnych.
› Kredyt lombardowy
Banki udzielają go pod zastaw lub zabezpieczenie papierów, towarów i przedmiotów wartościowych. Cechą tego kredytu jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu, choć właścicielem jego jest nadal kredytobiorca. Maksymalna wielkość tego kredytu nie przekracza wartości zastawu. Bank, przyjmując zastaw, nabywa prawo jego sprzedaży w przypadku niespłacenie kredytu.
›Kredyt redyskontowy
Związany jest z obiegiem weksla w gospodarce. Bank centralny, przyjmując przedstawione mu do wykupu przez banki komercyjne weksle handlowe, udziela im kredytu pod zastaw tych weksli. Bank komercyjny odzyskuje środki, które zainwestował w weksel w momencie ich wykupu od klienta przedstawiającego je do dyskonta.
Zarząd NBP określa rodzaje weksli przyjmowanych przez NBP do dyskonta i redyskonta oraz uchwala zasady i tryb tych operacji.
NBP skupuje weksle za cenę niższą niż suma wekslowa. Różnica między sumą wekslową a ceną skupu stanowi stopę redyskonta. Wysoka stopa redyskonta działa zniechęcająco do przyjmowania weksli przez banki od swych klientów i odprzedaży dla NBP. Obniżanie stopy redyskontowej z kolei może zachęcać do odprzedaży weksli do NBP.
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku, przeprowadzane przez banki centralne w ramach polityki otwartego rynku, polegają na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych (przeważnie państwowych, krótkoterminowych – weksli skarbowych). W Polsce operacje otwartego rynku są podstawowym instrumentem oddziaływania NBP na kształtowanie się podaży pieniądza. Zakup i sprzedaż papierów wartościowych odbywa się przede wszystkim na międzybankowym rynku pieniężnym.
• NBP sprzedając papiery wartościowe, przejmuje część środków pieniężnych nabywców i zmniejsza tym samym podaż pieniądza na rynku,
• NBP skupując papiery wartościowe, zasila rynek kreowanym przez siebie pieniądzem, co zwiększa podaż pieniądza..
Celami operacji otwartego rynku są:
- wpływanie na płynność systemu bankowego oraz jego zdolność do kreacji pieniądza
- pośrednie lub bezpośrednie wpływanie na poziom stóp procentowych
- zwiększenie efektywności działania rynku pieniężnego
NBP ma prawo:
1) emitować i sprzedawać papiery wartościowe;
2) sprzedawać i kupować dłużne papiery wartościowe w operacjach otwartego rynku;
3) organizować obrót papierami wartościowymi, których jest emitentem, oraz skarbowymi papierami wartościowymi;
4) otwierać rachunki lokat terminowych banków.
Operacje otwartego rynku mogą być dokonywane przez przetarg:
• Ilościowy – bank centralny ustala wysokość stawki zakupu (tzw. stałą stawkę), a banki komercyjne podają kwoty, jakie chciałyby sprzedać bankowi centralnemu po tej stawce. W odpowiedzi na złożenie oferty bank centralny rozdziela ustaloną przez siebie kwotę zakupu proporcjonalnie do wielkości złożonych ofert.
• Procentowy – banki komercyjne podają stawkę procentową, po której chciałyby zawrzeć transakcję. Bank centralny, w ramach ustalonej przez siebie kwoty, przyznaje możliwość sprzedaży zaczynając od banków, które zaproponowały najwyższą stawkę. Wysokość ostatecznej stopy procentowej jest ustalana na podstawie najniższej (marginalnej) stawki przydziału. Przy przetargu procentowym tendencje rynkowe mają większy wpływ na kształtowanie się wysokości procentu.
Operacje otwartego rynku dzielimy na:
a) warunkowe
b) bezwarunkowe.
a) operacje warunkowe
• Operacje warunkowego zakupu - REPO, polegające na zakupie przez NBP papierów wartościowych od banków, pod warunkiem ich odkupienia przez te banki w określonym terminie. Dokonując zakupu, NBP udziela równocześnie danemu bankowi kredytu, który jest spłacany w momencie odkupienia przez ten bank sprzedanych wcześniej NBP papierów wartościowych. Operacje REPO można więc porównać do kredytu udzielanego przez NBP pod zastaw papierów wartościowych.
• Operacje warunkowej sprzedaży - reverse REPO, polegające na sprzedaży przez NBP bankom papierów wartościowych pod warunkiem ich odsprzedaży przez dany bank NBP w określonym terminie. Dokonując zakupu papierów wartościowych dany bank lokuje swoje środki w NBP, które wycofuje w momencie odsprzedania zakupionych wcześniej papierów wartościowych. Operacje reverse REPO można porównać do krótkoterminowej lokaty banków w NBP.
b) operacje bezwarunkowe- to po prostu kupno lub sprzedaż przez bank centralny papierów wartościowych. Jeśli bank centralny skupuje papiery wartościowe, dostarcza jednocześnie na rynek gotówkę. Jeśli natomiast bank centralny ocenia, że na rynku jest zbyt dużo gotówki, może sprzedawać papiery wartościowe, pochłaniając w ten sposób nadmiar pieniędzy z rynku.
III. Cele polityki pieniężnej
Narodowy Bank Polski charakteryzuje się wysokim stopniem niezależności od organów władzy i administracji państwowej, zarówno pod względem instytucjonalnym, funkcjonalnym i finansowym. W niewielu tylko państwach pozycja banku centralnego określona jest w akcie prawnym najwyższej rangi — w konstytucji. W Konstytucji RP z 6 kwietnia 1997 r. sprawom polskiego banku centralnego poświęcony jest art. 227. W Konstytucji RP stanowi, że „Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza". Konkretyzując zapis konstytucyjny, ustawa o NBP określa, że podstawowym celem działalności NBP jest „utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP".
Niezależność NBP znajduje mocną podstawę w postanowieniu zawartym w Konstytucji RP stanowiącym, że Narodowemu Bankowi Polskiemu przysługuje wyłączne prawo ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Oznacza to, że Rada Polityki Pieniężnej jako organ NBP samodzielnie podejmuje decyzje dotyczące konkretyzacji celów oraz realizacji polityki pieniężnej. Wsparciem niezależności polskiego banku centralnego jest tryb powoływania oraz status i zasady funkcjonowania organów kierowniczych Banku.
Kontrola Sejmu nad działalnością NBP dokonuje się poprzez informowanie Wysokiej Izby o założeniach polityki pieniężnej na nadchodzący rok (i ich uzasadnieniu) oraz przedstawianie sprawozdania z realizacji założeń polityki pieniężnej za rok ubiegły. W ten sposób urzeczywistnia się również zasada poddawania pod osąd opinii publicznej polityki pieniężnej ustalanej i realizowanej przez NBP.
Wyróżniamy 3 grupy celów polityki monetarnej:
1) Cele strategiczne – określane są na okres 3,4-ech lat i mają charakter celów finalnych. Bank centralny może dążyć albo do zmniejszenia wzrostu cen, albo do przyspieszenia wzrostu PKB ( wysokiej koniunktury i zatrudnienia). W zasadzie cele te są konkurencyjne co oznacza, że realizacja któregokolwiek z nich dokonywana jest kosztem drugiego, np. działaniom zahamowania inflacji towarzyszy spadek aktywności gospodarczej.
2) Cele operacyjne – są realizowane poprzez codzienne operacje finansowe banku centralnego na rynku pieniężnym i są przeciwieństwem celów strategicznych polityki pieniężnej. Dlatego bardzo trudno jest znaleźć bezpośrednie związki przyczynowo-skutkowe między tymi celami. Ciąg zjawisk ekonomicznych występujących jako rezultat wprowadzanych impulsów pieniężnych, jest bardzo długi, dlatego powstaje potrzeba wytyczenia celu pośredniego.
3) Cele pośrednie – są realizowane w okresie krótszym niż cele strategiczne i reagującego dokładniej na impulsy wprowadzane poprzez instrumenty operacyjne. W praktyce stosowano 3 cele pośrednie polityki pieniężnej :
• regulowaniem podaży pieniądza w obiegu, po to aby przeciwdziałać inflacji i zatorom płatniczym;
Władze publiczne usiłują, najogólniej rzecz biorąc, dostosować wzrost podaży pieniądza do poziomu przewidywanej aktywności gospodarczej oraz nie dającego się uniknąć wzrostu cen. Prawidłowe określanie podaży pieniądza komplikują także innowacje finansowe, które zwiększyły znacznie ilość i różnorodność aktywów finansowych występujących w charakterze pieniądza lub jego substytutu. Zmieniają one skład agregatów pieniężnych oraz stosunki między nimi a celami ostatecznymi polityki pieniężnej .
W związku z tym pojawia się nawet obawa, że z powodu tych nowych form pieniądza lub quasi-pieniądza skuteczność polityki pieniężnej może być ograniczona.
• ustalaniem stopy procentowej na poziomie zapewniającym odpowiednią alokację zasobów oraz wyborem między oszczędnościami i inwestycjami;
Stopa procentowa jest ceną płaconą przez pożyczkobiorcę posiadaczowi kapitału pożyczkowego lub oszczędzającemu, który zdeponował swój pieniądz. Ta cena, ogólnie wyrażona w procencie kapitału pożyczkowego, jest skalkulowana w odniesieniu do pewnego okresu, zwykle rocznego, chociaż można stosować również inne okresy, np. kwartalne i miesięczne. We współczesnej gospodarce stopa procentowa może pełnić dwie funkcje:
- funkcję wskaźnika-informatora o polityce pieniężnej oraz
-funkcję bodźca.
Stopa procentowa jako wskaźnik informuje o intencjach rządu, np. o tym, jaką będzie prowadził politykę (ekspansywną czy restrykcyjną). Stopa procentowa jako bodziec może wpływać na zachowania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.
3 strategie polityki pieniężnej:
1. strategia monetarna (kontrola bazy monetarnej)
2. strategia bezpośredniego celu inflacyjnego (kontrola stóp procentowych i oczekiwań inflacyjnych)
3. strategia kursowa (kontrola kursu walutowego)
Strategie polityki pieniężnej:
I Strategia monetarna
Strategia monetarna to tradycyjny sposób patrzenia na sposób prowadzenia polityki pieniężnej przez bank centralny. Koncepcja wynika z długookresowego związku pomiędzy podażą pieniądza a inflacją
1. Bank centralny steruje bazą monetarną w ramach operacji otwartego rynku
2. Baza monetarna pozwala bankom komercyjnym kreować podaż pieniądza
3. Ludzie zgłaszają popyt na pieniądz
4. Podaż pieniądza w zetknięciu z popytem na pieniądz wyznacza poziom cen
II Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego
Oparta na dwóch filarach:
I filar strategii BCI: Oczekiwania inflacyjne
Bank centralny stara się wpływać na oczekiwania:
- publikacja celu inflacyjnego (zakotwiczenie oczekiwań),
- publikacja raportu o inflacji, minutes (tłumaczenie polityki
pieniężnej, zwiększanie wiarygodności BC),
- publikacja prognoz inflacji (j.w. + ukazanie niepewności).
Cel:
- kontrola oczekiwań pozwala wpływać na płace i ceny przy mniej aktywnym wykorzystaniu stóp procentowych
- dzięki temu polityka pieniężna może wpływać na inflację skuteczniej i przy mniejszych kosztach ubocznych
III Strategia kursowa
Strategia kursowa polega na prowadzeniu polityki pieniężnej w oparciu o sterowanie kursem walutowym.
Zmiany kursowe
· Pod wpływem sił rynkowych:
Aprecjacja: wzrost wartości waluty (spadek E)
Deprecjacja: spadek wartości waluty (wzrost E)
· Decyzją administracyjną:
Rewaluacja: zwiększenie wartości waluty (spadek E)
Dewaluacja: zmniejszenie wartości waluty (wzrost E)
Miary pieniądza (agregaty monetarne)
· M0 (baza monetarna, pieniądz banku centralnego lub pieniądz wielkiej mocy): gotówka w obiegu (z kasami banków) + rezerwy obowiązkowe + rezerwy dobrowolne.
· M1: gotówka (bez kas banków) + depozyty na żądanie
· M2: M1+depozyty z terminem pierwotnym do 2 lat
· M3: M2+ dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat
Polityka fiskalna, jako element polityki finansowej, zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań stojących przed państwem. Oznacza więc gromadzenie i wydatkowanie środków budżetowych dla realizacji celów polityki społeczno-gospodarczej państwa.
Aktywna polityka fiskalna polega na podejmowaniu decyzji w zakresie zmian dochodów i wydatków budżetowych w celu bezpośredniego oddziaływania na przebieg określonych zjawisk i procesów gospodarczych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze. Aktywna polityka oznacza zatem świadomy interwencjonizm, wymagający każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów finansowych, takich jak zmiana stawek i zasad opodatkowania (podatkami - dochodowym, VAT
i akcyzowym), zmiana zasad subwencjonowania i dotowania, zwiększania i ograniczania wydatków budżetowych.
Polityka fiskalna oznacza decyzje rządu dotyczące wydatków i podatków. Tak rozumiana polityka fiskalna spełnia dwie podstawowe funkcje: zapewnia finansowanie i kształtowanie wydatków publicznych oraz zapewnia funkcjonowanie systemu podatkowego, gromadzącego środki na ten cel.
Zjawisko inflacji można zdefiniować jako utrzymujący się wzrost poziomu cen w gospodarce krajowej. Powoduje to spadek wartości pieniądza, co oznacza, że za tę samą kwotę możemy kupić mniej towarów niż wcześniej. Oznacza to zmniejszenie siły nabywczej pieniądza. Inflacja pojawia się, kiedy w gospodarce znajduje się zbytnia podaż pieniądza, zaś sam obieg pieniądza jest szybszy. Wskutek inflacji następuje swego rodzaju ucieczka od takiego pieniądza do innych instrumentów finansowych. Oczywiście wzrost cen na rynku dóbr i usług konsumpcyjnych wywołuje nieco inne następstwa w gospodarce niż inflacja na rynku inwestycyjnym.
Przyczyny inflacji
W opinii ekonomistów do czynników wywołujących wzrost cen należą:
1. nadwyżka podaży pieniądza w obrocie gospodarczym;
2. nadmierny popyt globalny w stosunku do podaży towarów na rynku (powstanie tzw. luki inflacyjnej)
3. zbyt duży wzrost poziomu płac w gospodarce;
4. nadmierny fiskalizm państwa, powodujący obciążenia podmiotów;
5. zbytnie wydatki budżetowe państwa, pociągające za sobą konieczność pokrycia deficytu budżetowego;
6. funkcjonowanie struktur monopolistycznych w życiu gospodarczym kraju, co prowadzi do windowania cen w górę w celu zwiększenia zysków;
7. wysoki wzrost cen surowców energetycznych i innych czynników wytwórczych, powodujący wzrost kosztów całej produkcji i ograniczenie możliwości szybkiego zwiększania rozmiarów produkcji;
8. ograniczenie podaży surowców i innych czynników produkcji, mogące przyczynić się do podniesienia kosztów wytwarzania;
9. oczekiwania przedsiębiorców i gospodarstw domowych co do kształtowania się cen w przyszłości (ludzie kupują "na zapas", co objawia się zwiększonym popytem, a w konsekwencji prowadzi do podniesienia cen przez sprzedających);
10. transformacja ustrojowa kraju - "uwalnianie pieniądza", wprowadzanie wolnego rynku itp.
Skutki zjawiska inflacji
W praktyce inflacja najczęściej powoduje:
1. spadek wartości waluty krajowej;
2. niestabilność życia gospodarczego, nieprzewidywalne warunki funkcjonowania podmiotów gospodarczych;
3. rozczarowanie przedsiębiorców z powodu różnic między planowanymi dochodami a realnymi;
4. niechęć do podejmowania ryzyka przez podmioty gospodarujące (ograniczenie przedsiębiorczych zachowań z powodu niepewnej przyszłości);
5. spadek wartości tzw. niezabezpieczonych funduszy (czyli oszczędności ulokowanych na rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych lub w przysłowiowej skarpecie), powodujący ograniczenie zaufania do waluty;
6. dodatkowe koszty związane z utrzymywaniem przez ludzi mniejszych zasobów gotówkowych (zjawisko określane jako koszty zdartych zelówek);
7. dodatkowe koszty ponoszone przez producentów i sprzedawców związane z częstszymi zmianami ofert, cenników itp. (określane jako koszty zmienianych jadłospisów);
8. negatywne nastroje społeczne skutkujące naciskami na podniesienie wynagrodzeń;
9. wzrost dochodów nominalnych;
10. spadek realnych wartości dochodów i zobowiązań (jeśli nie dokonuje się waloryzacji);
11. zmniejszanie rozmiarów produkcji;
12. trudności związane z porównywaniem cen (cena przestaje pełnić swoją główną funkcję, czyli informacyjną i porównawczą)
13. problemy pojawiające się w sferze wymiany handlowej z zagranicą (kłopoty z rozliczaniem).
Zjawisko deflacji
Zjawiskiem odwrotnym do inflacji jest deflacja. Przez deflację rozumie się wzrost wartości pieniądza w gospodarce, objawiający się wzrostem siły nabywczej, co oznacza, że za tę samą kwotę można nabyć większą liczbę dóbr. Inaczej mówiąc zjawisko deflacji oznacza utrzymujący się spadek poziomu cen w gospodarce narodowej przez dłuższy czas. Sytuacja deflacji pojawia się, kiedy podaż pieniądza w gospodarce jest mała (mniejsza niż popyt). Podaż dóbr i usług na rynku przekracza zapotrzebowanie zgłaszane przez gospodarstwa domowe.
We współczesnej gospodarce zjawisko deflacji właściwie nie występuje. Było jednak dość powszechne w XIX wieku. Wtedy waluty odzwierciedlały poziom cen kruszców (złota i srebra), jednak obecnie wzrost wartości pieniądza nie występuje. Co więcej - państwa nie walczą z kilkuprocentową inflacją, ponieważ kontrolowana inflacja może wynikać ze stymulowania popytu globalnego i inwestycji, a więc zjawisk jak najbardziej pożądanych w gospodarce. Należy zwrócić uwagę, by nie mylić deflacji z obserwowanym spadkiem cen niektórych wyrobów, np. sprzętu komputerowego czy usług telekomunikacyjnych, gdyż jest to efektem postępu technicznego i konkurencji rynkowej.
Zarządzanie rezerwami walutowymi
Rezerwa walutowa to zasób walut obcych, zagranicznych papierów wartościowych oraz wszelkiego rodzaju międzynarodowych środków płatniczych, które są wykorzystywane przez bank centralny danego kraju w celu stabilizacji wahań kursu walutowego oraz finansowania ujemnych wyników salda bilansu płatniczego. Natomiast same rezerwy nie są dodatkowymi pieniędzmi, które można dodatkowo wykorzystać w gospodarce. A więc rezerwy walutowe mają wszystkie państwa, które posiadają wymienialny pieniądz.
Polityka fiskalna – to ogół działań państwa kształtujących budżet państwa poprzez zmiany we wpływach (np. podatki, zadłużenia publicznego) i wydatkach państwa (np. subwencje, inwestycje państwowe, itp.).
Instrumenty:
makroekonomiczne
dochody budżetu państwa
wydatki budżetu państwa
deficyt i nadwyżki budżetowe
dług publiczny
mikroekonomiczne
podatek
opłata
cło
dotacja
subwencja
bon skarbowy
obligacja skarbowa
poręczenia i gwarancje rządowe
Polityka pieniężna (inaczej polityka monetarna) – systematyczne działania mające na celu zapewnienie stabilności cen. Politykę pieniężną państwa prowadzi bank centralny lub inna instytucja rządowa upoważniona do realizacji tej funkcji. Oddziałuje ona na poziom podaży pieniądza oraz na kursy walutowe.
Stabilny system finansowy w istotny sposób wspiera realizację głównych celów banku centralnego – utrzymania stabilnego poziomu cen, a przez to tworzenia podstaw do osiągnięcia długookresowego wzrostu gospodarczego.
Stabilność systemu finansowego jest rozumiana jako stan, w którym system finansowy pełni swoje funkcje w sposób ciągły i efektywny, nawet w przypadku wystąpienia nieoczekiwanych i niekorzystnych zaburzeń o znacznej skali. Zakłócenia w pracy systemu finansowego i zaburzenia efektywności świadczenia usług pośrednictwa finansowego negatywnie wpływają na sytuację przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Dlatego wiodące banki centralne prowadzą analizy i badania w tym zakresie oraz publikują raporty o stabilności. Celem tych działań jest wzmacnianie stabilności systemu finansowego poprzez dostarczanie informacji o czynnikach ryzyka dla stabilności oraz ocenę odporności systemu finansowego na zaburzenia. Upowszechnienie tego rodzaju wiedzy ma sprzyjać utrzymaniu stabilności finansowej, m.in. dzięki lepszemu zrozumieniu skali i zakresu ryzyka w systemie finansowym. W ten sposób zwiększa się prawdopodobieństwo samoistnej korekty zachowań uczestników rynku finansowego podejmujących zbyt duże ryzyko, bez konieczności ingerencji podmiotów publicznych w mechanizmy rynkowe.
Polityka informacyjna banków centralnych
W systemie finansowym najistotniejsza rolę´ w procesie komunikacji odgrywa bank centralny, ponieważ˝ kształtuje on warunki działania tego systemu, wpływa swoimi decyzjami na Środowisko bankowe oraz dysponuje największymi zasobami informacji o całym systemie. Za pomocą dostarczania informacji i upowszechniania wiadomości zapoznaje on rynki finansowe oraz społeczeństwo z celami, do których zmierza, decyzjami i działaniami, które podejmuje oraz wyjaśnia polityką, która prowadzi. Część procesu komunikacji stanowi element formalny tj. wymagany przez przepisy prawa, natomiast wiele dodatkowych informacji jest przekazywanych przez banki centralne dobrowolnie. Cały proces komunikacji banku centralnego z otoczeniem jest silnie związany z prowadzona przez dany bank polityka w zakresie transparentności. Polityka otwartości – odzwierciedlona m.in. ujawnianiem znacznej ilości precyzyjnych informacji zgodnie z pewnym ustalonym harmonogramem – jest korzystna, ponieważ˝ ogranicza asymetrii´ informacji i zmniejsza niepewność na rynku finansowym oraz odpowiednio kształtuje jego oczekiwania.
Częścią racjonalnej polityki informacyjnej banków centralnych jest więc również unikanie szumu informacyjnego. Nikt przecież nie proponuje, żeby bank centralny codziennie
czy co tydzień podawał informacje, bądź komentowałΠ wydarzenia w systemie bankowym. Powód jest prosty – tak wysoka częstotliwość komunikowania się z otoczeniem, powoduje narastanie szumu informacyjnego. Od pewnego momentu wzrastania częstości komunikatów podawanych przez bank centralny komunikacja kreuje więcej szumu informacyjnego niż rzeczywistych i zamierzonych sygnałów ze strony władz monetarnych. Kolejna istotna kwestia jest jakość przekazywanych informacji. Bank centralny, chcąc być transparentny, powinien nie tylko deklarować takie podejście, ale także stosować je w praktyce. Dlatego przy publikowaniu informacji powinien uwzględniać oczekiwania i potrzeby otoczenia.
Interwencje walutowe
poprzez interwencje na rynku walutowym lub poprzez politykę stóp procentowych.
Interwencja rynkowa:
Przykład bank interweniuje w obronie krajowej waluty: kupuje złotówki, sprzedaje dolary- aprecjacja złotego
Polityka stóp procentowych: bank podwyższa stopy: napływ kapitału portfelowego, aprecjacja złotego
Wpływ kursu na poziom cen
Bezpośredni: przez ceny finalnych dóbr importowanych.
Przykład: samochód francuski kosztuje 50.000 FF. 1FF=0,60 PLN. ⇒ Samochód kosztuje 30.000 PLN.
Złoty się umacnia 1FF=0,50 PLN ⇒ Samochód kosztuje 25.000 PLN.
Pośredni:
Przez ceny pośrednich dóbr importowanych.
Przez stabilizację oczekiwań inflacyjnych
Niespójność celów monetarnych i kursowych
Nie można jednocześnie kontrolować kursu walutowego i prowadzić autonomicznej polityki pieniężnej.
Przykład: Sztywny kurs walutowy, konieczna interwencja BC w obronie krajowej waluty przed aprecjacją. BC kupuje $ sprzedaje złote. Utrzymuje sztywny kurs, ale kosztem zwiększenia podaży pieniądza krajowego.
Oczekiwania inflacyjne osób prywatnych
W strategii bezpośredniego celu inflacyjnego oczekiwania inflacyjne uczestników gry rynkowej są przedmiotem wnikliwego zainteresowania władz monetarnych. W Narodowym Banku Polskim badane są oczekiwania różnych grup podmiotów: przedsiębiorstw, analityków bankowych, osób prywatnych. W niniejszej części serwisu prezentujemy dane na temat oczekiwań inflacyjnych osób prywatnych wraz z uwagami metodycznymi dotyczącymi systemu ich pomiaru.
Naturalna stopa procentowa, definiowana jako stopa realna prowadząca do stabilizacji
inflacji, ma kluczowe znaczenie dla polityki pieniężnej prowadzonej w ramach strategii
bezpośredniego celu inflacyjnego. Z kolei modele równowagi ogólnej, utożsamiające
naturalną stopę procentową z krańcowej produktywności kapitału pozwalają na określenie
determinantów stopy naturalnej. Artykuł przygotowuje grunt pod analizę empiryczną,
pozwalającą oszacować poziom NSP w Polsce.
Naturalna stopa bezrobocia (bezrobocie naturalne) – poziom bezrobocia występujący w gospodarce gdy rynek znajduje się w stanie równowagi. Ekonomiści często definiują naturalną stopę bezrobocia jako sumę bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego. Bezrobocie to wiąże się ze zmianami na rynku pracy związanymi z wahaniami aktywnością siły roboczej, likwidowaniem niektórych branż i powstawaniem nowych. Naturalna stopa bezrobocia w gospodarce rynkowej nigdy nie jest równa zero.
Skonsolidowany bilans sektora monetarnego
Zestawienie prezentuje dane skonsolidowane (po wyeliminowaniu należności wzajemnych) dotyczące podstawowych kategorii należności i zobowiązań sektora monetarnych instytucji finansowych (NBP, banki komercyjne, Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe oraz fundusze rynku pieniężnego). Sposób prezentacji danych dostosowany jest do standardów Unii Europejskiej i zapewnia porównywalność danych z informacjami publikowanymi przez Europejski Bank Centralny dla monetarnych instytucji finansowych Eurosystemu. Zestawienie zawiera dane miesięczne za okres począwszy od grudnia 1996 r.