XIX i XX wieczny konserwatyzm
Wielkim ruchem prawicowym we Francji, którego początki sięgają przełomu XIX i XX wieku – doktryna Action Francaises
Działania rządów 3. Republiki zwłaszcza premiera Bluma skierowane były przeciw tradycyjnemu ładu, który pozostał jeszcze po rewolucji francuskiej i kościołowi. Działania premiera Bluma były wymierzone przede wszystkim we francuski kościół i francuski katolicyzm.
Ośrodkiem oporu francuskiej prawicy przeciw działaniom lewicowym rządom był założony w 1892r Komitet Akcji Francuskiej, przekształcony wkrótce w Ligę Akcji Francuskiej.
Narzędziem walki politycznej tego obozu było stał się wydawany od 1908r Dziennik Akcja Francuska
Na pierwszy plan wybija się postać Charles Maurras – najwybitniejszego prawicowego myśliciela XX w. – Istotą ruchu była bezkompromisowa walka z politycznym, kulturowym i intelektualnym dziedzictwem oświecenia i rewolucji francuskiej.
Jego diagnoza rzeczywistości jest apokaliptyczna i jednoznacznie negatywna – Francja stała się wojującą z katolicyzmem jakobińską republiką, opartą na suwerenności ludu i odmawiającą prawa do władzy prawowitym monarchom.
Od 1789r francuskim laickim republikańskim elitom udało się zniszczyć udało się zniszczyć francuską tradycję państwową i narodową, tradycję opartą na monarchii i religii katolickiej.
Masoni i republikanie, których Maurras nienawidził, niszcząc naturalne oparte na tradycji więzi społeczne uczynili miejsce dla potężnego, tyranicznego i despotycznego państwa. Które to państwo, w imię przyznania wszystkim wolności obywatelskich pozbawia ich naturalnej wolności i praw uświęconych przez tradycję i prawo.
Państwo republikańskie całkowicie uzależnia od siebie podporządkowane i bezbronne jednostki. Jednostki są bezbronne wobec władzy Lewiatana.
Elity wg Maurrasa wydały państwo na pastwę szakali i zwalczającym się klikom politycznym, z których powstały partie polityczne.
To, co najgorsze dla Maurrasa to, że fałszywe republikańskie elity nie czują przywiązania do tradycji francuskiego państwa, kultury, brak dbania o dziedzictwo. Nie mają żadnego poczucia odpowiedzialności przed historią, poprzednimi i następnymi pokoleniami. Nie mają tej odpowiedzialności, która właściwa jest monarchii, w której król, jako ojciec narodu dba o to żeby dziedzictwo odziedziczone po przodkach w jak najlepszym stanie oddać następcom.
Republika to ustrój, w którym w miejsce tradycji, zwyczajów i szacunku dla przodków, wrogowie Francji (jak ich nazywa Maurras) umieścili legitymizujące ich puste frazesy o wolności, równości i braterstwie. Oparta na nich republika niszczy kilkusetletnią tradycję, starając się zaszczepić w społeczeństwie własne mity założycielskie nowej tyranii. Ten system nie promuje ludzi najlepszych, promuje miernotę, ludzi dbających o własne interesy, bezwzględne indywidua.
Zasada równości zrównuje wszystkich, niezależnie o jego osobistej wartości, degradując wszystkich do najniższego wspólnego mianownika. Szarpanie, niszczenie państwa umożliwiają to demokratyczne procedury, gdzie o racji decyduje przewaga głosów w parlamencie, a nie obiektywna prawda. W takiej sytuacji to nie lud jest suwerenem a wąskie grona decydentów.
Szczególną wrogość Maurras odczuwał do Masonów, protestantów, Żydów, niezasymilowanych imigrantów –– te 4 stany określał mianem antykatolickich i antyrojalistycznych stanów skonfederowanych, które zawłaszczyły i całkowicie zdeprawowały państwo francuskie, zatruwając demokratyczną trucizną.
Szczególnie masoneria była dla niego niebezpiecznym wrogiem. W rządzie Bluma na 19-ście miejsc 18-stu było masonami. Istotą masonerii jest zniszczenie religii katolickiej i wprowadzenie demokracji. Uważają oni kościół za swojego największego wroga oraz za ostatnią instytucję, która stoi na drodze do zawłaszczenia rządu dusz. Dlatego z masonerią nie dopuszczał żadnych kompromisów. Uważał, że żaden katolik nie może być członkiem loży masońskiej.
Obok wrogości do demokracji i republiki, kolejną cechą Action Francaises był antyliberalizm – przede wszystkim za propagowanie absolutnej wolności, zainfekowanej jakobińskim duchem, która prowadzi do bezkrytycznej tolerancji i usprawiedliwienia bezwzględnej walki ze wszystkimi tymi, którzy nie podzielają poglądów liberałów, zgodnie z zasadą „Nie ma wolności dla wrogów wolności”. Walka o wolność staje się usprawiedliwieniem prześladowań kościoła i wiernych.
Jedynym ratunkiem dla narodu francuskiego jest walka bezlitosna walka z reżimem republikańskim, z bezbożną 3. Republiką; obalenie jej i przywrócenie monarchii. Tylko tak można zatrzymać dalszą degenerację państwa i przywrócić utracony ład, rządy dobra i prawdy. Król, bowiem jest nieodłącznym czynnikiem integrującym, symbolem jedności, pozwala pokonać naturalną anarchię i przywrócić ład i porządek, w jego osobę wciela się tradycja. Każdy, kto chce dobra i szczęścia Francji musi być monarchistą.
Połączenie wątków racjonalistycznych, konserwatywnych i nacjonalistycznych tworzy nacjonalizm integralny. Sam naród jest nie tworem prawnym i terytorialnym, ale tworem kulturowym, wyrosłym na fundamencie wiary katolickiej. Jest wspólnotą związaną z tradycją, wyznaniem, kulturą. Nie jest to jednak nacjonalizm jakobiński i szowinistyczny, tylko chrześcijański. Nie gloryfikuje bezwzględnie swojego narodu i nie poniża innych. To nacjonalizm wyrosły na tradycji chrześcijańskiej i dziedzictwie starożytnego Rzymu (z łacińskiego dziedzictwa zachodu); jest świadomy wyjątkowości tego dziedzictwa. Nie jest wymierzony przeciwko wrogom Francji, ale we wrogów cywilizacji łacińskiej. Demokracja to choroba i śmierć zjednoczonej katolickiej Europy. Zadanie Action Francaises jest stawić się czoła wrogom tradycji łacińskiej, wychować nowe elity w szacunku do zwalczanych przez republikanów starych praw.
Ta bezkompromisowa postawa naraziła tą legalną organizację na bezlitosne szykany rządów 3. Republiki. Po upadku Francji w 1940r poparł rządy Vichy. Wielu członków było prześladowanych przez Niemców. Po II wojnie AF nie zaprzestało swojej działalności. Obecnie działa ruch rojalistyczny Akcji Francuskiej 2000.
Maurras broni kościoła, a sam jest ateistą.
Okres międzywojenny – złoty okres prawicy
Zjawisko rewolucji konserwatywnej – „Konserwatyzm nie jest przywracaniem tego, co było, ani trzymaniem się tego, co jest, ale życiem z tego, co obowiązuje zawsze”. Nie jest ideologią, jest postawą wobec świata i historycznych zmian przebiegających w społeczeństwie. Jest próbą nazwania kulturowego zjawiska w latach 1918 – 1932 w Republice Weimarskiej.
Rewolucja konserwatywna była głosem sprzeciwu wobec rzeczywistości społecznej i politycznej Republiki Weimarskiej.
Dla konserwatysty nie ma nic bardziej groźnego niż rewolucja. Rewolucja konserwatywna: dla konserwatysty XIX wieku istniały jeszcze pewne elementy ładu, które trzeba było zachować, konserwować, które uzasadniały postawę zachowawczą, defensywną. Dla konserwatysty Republiki Weimarskiej, który obserwował rzeczywistość, nie było niczego, co warte by było zachowania, więc aby przywrócić porządek rzeczy konieczne było obalenie tego fałszywego porządku, który był negowany w całej rozciągłości. Rewolucja wymierzona w rewolucję.
Dla konserwatysty ważny jest czas osiowy – Konserwatyzm sprzed czasu osiowego skierowany jest w przeszłość (konserwatyści, starali się zachować to, co zostało przekazane z przeszłości), po czasie osiowym skierowany ku przyszłości, bo nie ma nic, co warte jest zachowania.
Rewolucja konserwatywna to zjawisko duchowe, duchowa reakcja na system Europy i Niemiec. Reakcja na rozpad świata dawnej Europy, zapoczątkowana przez rewolucję francuską. Znika dawna jedność Europy, gmach cywilizacyjny Europy się zapada. Konserwatyści rewolucyjni mieli świadomość, że żyją na przełomie epok. Jedność chrześcijańskiej Europy, oparta na chrześcijaństwie, syntezie Rzymu, antyku, elementów chrześcijańskich i germańskich, celtyckich już się chwieje, powoli wali. Gmach cywilizacji łacińskiej ostatecznie załamał się na ich oczach w wyniku I wojny światowej.
Najważniejszą manifestacją cięcia była 1. Wojna św.
Europa weszła w fazę Interregium – stałe/stare normy nie istnieją, nowych nie ma.
Celem tej konserwatywnej rewolucji (skierowanej do przodu) jest nowa Rzesza. Stara utonęła w morzu ognia i krwi i nigdy się w dawnym kształcie nie odrodzi.
Konserwatyści mieli nadzieję ze kończy się faza demoliberalizmu – władza mieszczaństwa, która chłonęła… i rozpoczyna się nowy okres, w której dawne formy bytu znikną pod falami industrializacji i techniki. System Europy i Republiki Weimarskiej to wszechobecna korupcja, upadek państwa, rządy miernot, państwo, które ciągle jest wstrząsane rewoltami i puczami, musi być zastąpione 3. Rzeszą.
Konserwatyści – cała śmietanka intelektualna Niemiec.
Ich koncepcje są trudne:
Ernst Junger – deklasyfikacja (?) Dostał 10 lat zakazu publikacji, był spiskowcem przeciw Hitlerowi, aresztował oficera Gestapo, pucz się nie udał, on jeden przeżył, bo Hitler b. lubił jego opowieści z 1. Frontu
Ernst von Salomon – twórca
Moeller von Den Bruck – pisarz autoportretu III rzeszy
Postacie rewolucji konserwatywnej
Oswald Spengler
Carl Schmitt
Oswald Spengler – Encyklopedysta prawicy, przenikliwy badacz cywilizacji, twórca przesiąkniętej pesymizmem koncepcji dziejów, która stanowiła diagnozę dezintegracji świata. Autor „Zmierzch zachodu”.
!!! Dla Spenglera dzieje świata są dziejami wielkich kultur, rozumianych, jako zjawiska duchowe. Kultury przyrównywał do organizmów żywych (kultura rodzi się, dorasta, dojrzewa, starzeje, umiera),
Dziej świata to dzieje narodzin, wzrastania i umierania wielu niezależnych od siebie kultur. Jak dotąd istniała kultura egipska, babilońska, chińska, hinduska, antyczna, meksykańska i zachodnioeuropejska. Dla każdej z nich po czasach rozkwitu, nadchodzi czas stagnacji, zastoju, utraty energii, wtedy wchodzi ona w stadium schyłkowe kultury, które Spengel nazywa cywilizacją – zwieńczenie rozwoju kultur, zakończenie ich cyklu życiowego. „Zmierz zachodu” jest poświęcony kryzysowi duchowemu cywilizacji zachodnioeuropejskiej (nie materialnemu). Istota i fundamentem każdej kultury jest religia. Religia ożywia i nadaje treść jej duchowemu życiu. Cywilizacja cechuje się odejściem od religijności; świat materii zaczyna dominować nad światem ducha. Ludzie w kulturze żyją zgodnie ze starymi, utrwalanymi obyczajami, tak człowiek cywilizacji potrzebuje racjonalnych, rozumowych drogowskazów jak żyć i postępować. Stare organiczne wspólnoty zostały zastąpione przez wielkie miasta, które są skupiskiem autonomicznych, odizolowanych, pochłoniętych własną działalnością jednostek.
Szacunek do tradycji zastąpionym zimną kalkulacją zysków i strat, miłość do ojczyzny zostaje zastąpiona przez kosmopolityzm.
Pod Cheroneą i Lipskiem ostatni raz walczono za ideę.
Dla heroicznego człowieka kultury najważniejszy był honor. W cywilizacji dominuje etyka plebsu, w której najważniejszym celem jest zysk ekonomiczny, podporządkowanie wyższych wartości wygodnemu i bezpiecznemu życiu. Zanika w cywilizacji chęć prowadzenia wojen, które stanowią najważniejszą formę egzystencji człowieka kultury. Wojna jest matką cywilizacji. Nie ma już wartości, dla których człowiek jest gotowy zaryzykować swoje życie.
O zwycięstwie nie decyduje już męstwo, a środki techniczne. Ta sama technika, która dehumanizuje wojnę, zniewala robotnika i przedsiębiorcę, czyniąc ich trybikami w wielkiej odhumanizowanej produkcyjnej maszynie. Rozbija naturalne wspólnoty na atomy.
Symbolem cywilizacji jest wielka metropolia, wykorzeniona z tradycji i kultury, w której swój nędzny żywot wiedzie ludzka tłuszcza. Do miasta należy nie lud, a masa. Cywilizacja zaczyna swą destrukcyjną działalność od przewartościowania wszystkich wartości, które rządziły kulturą. Poddane są one krytyce i podważeniu. Tradycja, religia, wspólne prawdy, wierzenia są krytykowane, podważane, zwalczane, a w ich miejsce nie powstaje nic. Cywilizacja zaczyna od przewartościowania wszystkich wartości.
Zjawisko to trafnie opisał Fryderyk Nietzsche – pisał on o śmierci Boga i nadejściu nihilizmu – umarł, bo ludzie przestali w niego wierzyć.
Nihilizm – odrzucenie wszelkich wartości; odrzucenie myślenia tymi kategoriami. Jeśli Boga nie ma to wszystko wolno; nie ma dobra i zła; żadnych wartości
Cywilizacja – odejście od arystokratycznych, szlacheckich idei i sposobów organizowania życia publicznego. Uniformizacja społeczeństwa, upodabnia i zrównywanie wszystkich.
W demokracji ludzie stracili zdolność samodzielnego myślenia – wydaje im się, że myślą, nie mogą powstrzymać się od konformizmu, ludzie myślą o tym, co powinni chcieć, a nie chcą. To oznacza koniec demokracji. Cywilizacja jest tym ostatnim stadium, później jest koniec. Śmierć cywilizacji jest zjawiskiem obiektywnym, nieuchronnym. Spengler wzywa do pogodzenia się z tym, zniesieni tego z honorem.
Carl Schmitt był kontynuatorem Machiavellego Cortez'a, Hobbes'a, de Maistre.
Kluczowym pojęciem dla Schmitta było pojęcie polityczności. Dla sfery moralności właściwa jest dystynkcja na dobro i zło. Dla sfery estetyki – piękno i brzydota, ekonomia – zysk i strata, dla polityki – wróg i przyjaciel. Dystynkcja nie odnosi się do jednostek, ale przede wszystkim do relacji między ludzkimi zbiorowościami. Jest to kryterium specyficzne dla tej sfery ludzkiej aktywności, do której mogą być zredukowane wszelkie działania polityczne.
Kategorii wroga i przyjaciela nie należy traktować metaforycznie, jako symboli, ani utożsamiać z używanymi często wyrażeniami z dziedziny ekonomii czy moralności. Wróg nie musi być moralnie zły. Z wrogiem można robić interesy, zawsze jest jednak kimś obcym, co w skrajnych przypadkach może doprowadzić do konfliktu.
Wszystkie działania, które opierają się na kategoryzacji wróg – przyjaciel mają charakter polityczny.
Stosunki społeczne – sfera rywalizacji, obcości i wrogości pomiędzy grupami religijnymi czy etycznymi.
Wróg jest kategorią publiczną a nie prywatną.
Wróg – zorganizowana i gotowa do walki inna grupa posiadająca interesy egzystencjalne sprzeczne z naszą grupą.
Wojna nie jest czymś normalnym, codziennym tylko realnym, świat pacyfizmu przestałby być światem polityki.
!! Pojęcie polityczności ma fundamentalny wpływ na powstanie państwa. W sytuacji, gdy społeczeństwo staje się polem działań politycznych, czyli walki zwalczających się grup; gdy następuje podział na wrogów i przyjaciół dochodzi w końcu do sytuacji wojny domowej – pojawia się konieczność powołania państwa
Konflikt polityczny może być rozwiązany jedynie przez walkę uczestniczących w nim stron, żadne zasady w nim nie obowiązują. Konflikt musi być zażegnany, aby w społeczeństwie zapanował ład i porządek. Państwo jest tworzone przez grupę w tej walce zwyciężyła.
Grupa, która zwyciężyła jest w stanie dać społeczeństwu pokój. Państwo to stan, w którym wszelkie przeciwieństwa polityczne w wyniku walki zostały przezwyciężone i nie ma podziału na wrogów; zostanie spacyfikowana polityczność. Suweren okiełznuje antagonizmy w społeczeństwie. Państwo to stan, w którym spacyfikowana jest polityczność.
Ład i porządek społeczny, pacyfikacja nie są dane raz na zawsze, bo może pojawić się podmiot, który podejmie walkę z suwerenem. W sytuacji, gdy ład jest zagrożony, pojawia się polityczność to państwo określa, kto jest wrogiem wewnętrznym, bo taka sytuacja grozi wojną domową, a wojna domowa jest dezintegracją państwa, sublimacją polityczności. W takiej sytuacji mogą nie wystarczyć prawne środki, które przewiduje konstytucja. Dlatego żeby chronić ład należy odwołać się do pozaprawnych środków; które są określane przez sytuacje wyjątkowa (a nie przez prawo). Odwołanie się do tych środków leży w gestii suwerena.
Dla Schmitta suwerenem jest ten, kto decyduje o użyciu środkach nadzwyczajnych, pozaprawnych. Ten, kto decyduje o stanie nadzwyczajnym jest suwerenem – to jest istota suwerenności, – czyli moc wyjście poza środki prawne dla spacyfikowania moralności i ochrony ładu publicznego.
Dyktatura jest ostatecznym środkiem ratującym ład. Bo prawo stosuje się do państwa a nie do chaosu, który wymusza szczególne poza prawne okoliczności.
Władza państwowa nie jest definiowana wyłącznie przez monopol stosowania przymusu, lecz przez monopol podejmowania decyzji ostatecznych. Najlepszym instrumentem zachowania i ochrony ładu jest dyktatura. Wyróżnia 2 rodzaje dyktatury:
Dyktatura komisaryczna – zawiesza funkcjonujący w państwie porządek prawny, aby go chronić i zachować; używa wszystkich środków koniecznych, aby spacyfikować wszystkie podmioty polityczne dążące do obalenia ładu. Gdy to się uda państwo wraca na tory konstytucyjne, następuje powrót do stanu pierwotnego np. Augusto Pinochet
Dyktatura suwerenna – polega na wystąpieniu przeciw aktualnemu porządkowi prawnemu, który nie zapewniał ładu i porządku; jego obalenie i stworzenie nowych ram prawnych dla funkcjonowania ładu, np. gen. Franco
Przeciwnik demokracji jak każdy konserwatysta.
Ważne jest, że dla niego w demokracji dominuje polityczność, społeczeństwo dzieli się na antagonistyczne grupy. Demokracja to stan ukrytej wojny domowej, wtedy mamy do czynienia z państwem totalnym – totalna polityczność; polityczność jest wszechobecna. Dyktatura położy temu kres.