WYKŁAD 1

Pojęcie i funkcjonowanie gospodarki żywnościowej

• przemysł spożywczy

• rolnictwo

• wspólna polityka rolna

Gospodarka narodowa – całokształt zasobów i działalności prowadzonej w sferze produkcji, podziału, obrotu i konsumpcji w danym kraju, a jej celem jest zaspokojenie potrzeb społeczeństwa.

Gospodarka żywnościowa – całokształt zasobów i działalności prowadzonej w sferze produkcji, podziału, obrotu i jej konsumpcji w danym kraju, a jej celem jest zaspokojenie potrzeb społeczeństwa w zakresie wyżywienia.

Zakres tej definicji:

• działy, gałęzie i procesy wytwórcze w sferze produkcji materialnej (wytwarzanie żywności)

• infrastruktura społeczna (ludzie)

• infrastruktura gospodarcza (maszyny i urządzenia)

Gospodarka narodowa jest przedmiotem działania polityki gospodarczej.

Gospodarka żywnościowa jest przedmiotem działania polityki wyżywienia.

Łańcuch gospodarki żywnościowej:

obrót wewnętrzny

gospodarka światowa

eksport – import

Definicja GŻ według Włodzimierza Kamińskiego

(model produkcyjno – konsumpcyjny)

Harmonijna synteza 8 ogniw łańcucha żywnościowego:

1. Produkcja rolna

2. Skup

3. Transport

4. Przemysł spożywczy

5. Rybołówstwo i przemysł rybny

6. Przechowalnictwo

7. Obrót żywnością (z handlem zagranicznym)

8. Konsumpcja (z żywieniem zbiorowym)

Kryterium: bezpośrednie powiązanie działalności z surowcami lub produktami żywnościowymi.

Ad.5 obejmuje sektor o dużej różnorodności; znacznie różni się zakres jego działalności od działalności w przemyśle spożywczym, stąd został on wyodrębniony jako oddzielny.

Dynamika rozwoju ogniw łańcucha GŻ:

∆ PS/PS > ∆S/S > ∆Rt/Rt > ∆Rg/Rg > ∆Sz/Sz

PS – produkcja przemysłu spożywczego

S – obrót rolny

Rt – towarowa produkcja rolnictwa

Rg – globalna produkcja rolnictwa

Sz – samo zaopatrzenie (konsumpcja własna)

Przyczyny ograniczania samo zaopatrzenia:

• zmniejszanie się liczby ludności rolniczej

• specjalizacja produkcyjna gospodarstw rolnych

Inne modele GŻ – sensu largo (m. in. Grabowski, Woś)

Gospodarka żywnościowa obejmuje 5 działów:

1. Środki produkcji i usług

2. Produkcja surowców

3. Przetwórstwo rolno – spożywcze

4. Handel

5. Konsumpcja

Ad. 1 pojawia się sfera przedprodukcyjna, np. usługi transportowe, dostawy energii, przemysł odzieżowy (odzież ochronna czy robocza); bez tej sfery niemożliwa byłaby produkcja żywności i związane z nią pozostałe ogniwa.

Kryteria nowoczesności GŻ:

• zdolność do pełnego zaspokajania potrzeb społeczeństwa w zakresie wyżywienia

• podatność na postęp techniczny i innowacje

• zdolność do skutecznego konkurowania na międzynarodowym rynku żywności

Zakres wiedzy, który obejmuje GŻ:

• ogólne podstawy ekonomii

• ekonomika rolnictwa

• marketing

• polityka rolna, żywnościowa, wyżywienia

• międzynarodowy handel rolno-żywnościowy

• międzynarodowa integracja gospodarcza/globalizacja

globalizacja = pogłębianie się międzynarodowych uwarunkowań w każdej praktycznie dziedzinie gospodarowania

Agrobiznes – klasyczna definicja amerykańska:

System zintegrowania farmerów amerykańskich z jednostkami ich zaopatrzenia, przetwórstwa i dystrybucji żywności, pozwalający ustanowić skuteczną kontrolę nad wszystkimi wzajemnie od siebie zależnymi ogniwami, od farmy do supermarketu i konsumenta.

Cechy agrobiznesu:

• pojęcie rynkowe i organizacyjne, mniej ekonomiczne; oznacza praktyczną, rynkową stronę procesów

• uwidacznia procesy integracji pionowej

• określone są instytucjonalne formy działania

• oznacza dynamiczny rozwój:

proces racjonalizacji rolnictwa + kształtowanie się nowoczesnego systemu gospodarki żywieniowej z malejącym udziałem rolnictwa

INTEGRACJA = SCALANIE

Powiązania integracyjne w gospodarce żywieniowej:

• poziome – w obrębie jednego ogniwa

• pionowe – między poszczególnymi ogniwami w łańcuchu żywnościowym

Integracja pozioma:

• dotyczy współpracy na jednym poziomie referencyjnym

• może występować formie integracji zarządczej, funkcjonalnej (działań) lub strukturalnej (komasacja placówek)

• celem integracja poziomej jest optymalizacja zasobów i minimalizacja kosztów

Korzyści z integracji poziomej rolników:

• wzmocnienie konkurencyjności = poprawa pozycji przetargowej na rynku

• zmniejszenie kosztów (środki i usługi do produkcji, negocjowanie cen, inwestycje, promocja, zbyt itp.)

• wykorzystanie szans rynkowych

• poprawa oferty (jako obrona przed stratami wynikającymi z niedostosowanie jej wielkości i jakości)

• korzystniejsza marża

• rozszerzenie pola działania

• możliwość zaistnienia w powiązaniach pionowych.

Integracja pionowa

Polega na stopniowym przejmowaniu i kontrolowaniu jak największej liczby ogniw w łańcuchu produkcji – od wydobycia i przetworzenia surowców do sprzedaży produktu finalnemu odbiorcy.

Cele integracji pionowej:

• ograniczenie kosztów działalności = kosztów transakcyjnych

• przejęcie zysków generowanych przez poszczególne ogniwa

• poprawa koordynacji dostaw

• lepsze zróżnicowanie oferty

• zbudowanie barier wejścia na rynek dla potencjalnych konkurentów

Dane bilansowe pokazują nam przeciętne spożycie brutto na poziomie hurtu.

Metoda bilansowa

Zasoby produktu do spożycia = produkcja krajowa

+import –zużycie na cele nie konsumenckie

+inne przychody –straty

–eksport +/– saldo zapasów

Kategoria spożycia w metodzie bilansowej:

przeciętne roczne spożycie brutto danego produktu, przypadające na statystycznego mieszkańca

= w jednostkach naturalnych (kg/osobę/rok)

podaż żywności w danym roku (na szczeblu hurtu – rozdysponowania)

= żywność dostępna do spożycia

= oferta spożycia

Metoda bilansów żywnościowych jest metodą uniwersalna i obowiązuje głównie międzynarodowo.

Zalety metody bilansowej:

• pozwala analizować rozwój i tendencje w konsumpcji żywności

• umożliwia porównanie spożycia między krajami (uniwersalna metodyka zestawienia bilansów)

• ukazuje brak równowagi między popytem a podażą

• ułatwia współpracę w zakresie problematyki wyżywienia specjalistom różnych dziedzin

• tanie źródło informacji, gdzie dane uzyskuje się w ramach rutynowej działalności odpowiednich instytucji

Wady metody bilansowej:

• spożycie zawyżone, brutto „na poziomie hurtu”, tj. nie odliczając strat w obrocie i gospodarstwach domowych oraz zużycia żywności na cele niezwiązane z żywieniem ludności (np. żywienie zwierząt)

• orientacyjna przybliżona wielkość spożycia (szacunkowy charakter bilansów żywnościowych)

• nie uwzględnia różnych uwarunkowań konsumpcji, co umożliwiają bezpośrednie źródła informacji

Bazy danych:

• FAO ds. Wyżywienia i rolnictwa

• EUROSTAT

• GUS

Metoda budżetowa – badania GUS

6 grup społeczno – ekonomicznych

• prawnicy

• rolnicy

• pracownicy użytkujący gospodarstwa rolne – w 2005 wykluczone z badań

• emeryci i renciści

• pracujący na własny rachunek

• utrzymujący się z niezawodowych źródeł

Inne kryteria klasyfikacji gospodarstw:

• liczba osób w gospodarstwie

• kategoria miejscowości zamieszkania

• wysokość dochodów na osobę

grupy kwintalowe

• typ biologiczny gospodarstw

• niepełnosprawność

Spożycie żywności w metodzie budżetowej:

1. artykuły zakupione = zakupy

2. pobrane z indywidualnego gospodarstwa rolnego/działki/ogródka itd. Działalności gospodarczej na własny rachunek – samo zaopatrzenie

3. otrzymywanie nieodpłatnie

Wady Metody budżetowej:

• Dane o spożyciu brutto (na poziomie detalu) obejmuje straty żywności w gospodarstwie domowym, zużycie żywności na żywienie zwierząt domowych oraz udziały w żywieniu osób spoza gospodarstwa,

• Gospodarstwa świadomie zaniżają niektóre przychody i wydatki.

• Ewidencjonowanie spożycia poza domem w postaci wydatków.

• Badania kosztowne, praco- i czasochłonne.

Zalety metody budżetowej:

• Dostarcza danych bliższych faktycznemu spożyciu żywności

• Umożliwia poznanie wielu aspektów, konsumpcji żywności:

  • Zróżnicowanie w zależności od statusu społeczno-ekonomicznego

  • Zróżnicowanie przestrzenne

  • Sezonowość

  • Wpływ dochodów na spożycie

  • Wpływ wielkości na spożycie

  • Rozmiary i zmiany w samo zaopatrzeniu.