Językowy obraz świata: czym jest, jak się przejawia. Kategoryzacja w języku. Prototypy.
Z jednej strony jeżyk ułatwia nam poznawanie rzeczywistości, a z drugiej utrudnia – jest narzędziem z zaprogramowanym sposobem patrzenia na rzeczywistość. W języku odbijają się elementy kultury.
Myślenie o tym w jaki sposób język wpływa na myślenie o świecie i działanie, pojawiło się w filozofii języka w XIX wieku (Bolt).Bardzo często zwracali na to uwagę etnografowie (Sapir, Wolf, Malinowski). Język jest pewnym pośrednikiem między światem a nami. Stosuje się metaforę szyby(przydymionej) – nie ma przezroczystości jest to pewna interpretacja. Język pomaga nam poznawać świat ale czasem trudno nam sformułować niektóre zagadnienia.
J. o. ś.
zakrzepłe w języku (towarzyszy mówiącemu bez jego świadomości) np. pojęcia, zasady – mogą być czasem sprzeczne względem siebie. Język nam coś podsuwa. Zakrzepłe w języku przekonania o świecie, o jego hierarchii, organizacji, składnikach.
W słownictwie
- w sposobie kategoryzowania
-w układzie pól znaczeniowych
- w znaczeniu pojedynczych słów
-w nacechowaniu wartościującym
W kategoriach gramatycznych (narzucają nam pewne rzecz, są konieczne i zmieniają widzenie rzeczywistości)
Kategoryzacja – wyodrębnienie pewnego obiektu – następnie połączenie w grupę. Kategoryzacja inaczej wygląda jeśli chodzi o naukę a inaczej jeśli chodzi o język
np. nauka – zwierzę, strunowce, kręgowce, ssak, łożyskowate, naczelne, człowiekowate, człowiek ;
człowiek – nie zwierzę (ptaki, płazy, gady, ryby)
Kategoryzacja logiczna obecna w dzieleniu na grupy (naukowym), wyodrębnienie charakterystycznych cech. W ramach klasy wspólne cechy.
Kategoryzacja naturalna obserwacja świata, pewne elementy wiążą się w naturze, nie opiera się na rozgraniczeniach. W ramach klasy podobne cechy.
Prototyp – najlepszy reprezentant danej klasy
- pojedyncze znaczenie
- w polu znaczeniowym
- decyduje o tym, że w podświadomości podstawiamy sobie symbol
W strukturze pojedynczych słów
Archisem – nadrzędny klasyfikujący element znaczenia
Semy dyferencyjne – wskazują na cechy istotne, konieczne aby odróżnić dany desygnat od drugiego ale wystarczające aby go opisać.
Semy konotacyjne – są drugorzędnymi cechami znaczeniowymi. Nie są konieczne do odróżnienia desygnatu od innych ale też nie służą do jego wystarczającego opisu. Wskazują na te cechy desygnatu, które spowodowały powstanie wtórnych znaczeń. (uwarunkowane kulturowo) np. świnia – brud moralność (często przenosi się na sferę moralną).
Słowotwórstwo – budowa słowotwórcza pokazuje jakie rzeczy są najbardziej dostrzegane przez człowieka przy pierwszym oglądzie.
Metafory pojęciowe - pomnażanie słownictwa, mają charakter inny niż w poezji, obraz spójny fragmentu rzeczywistości np. dyskusja, argument – bronić tezy, walka na argumenty, obalić argument, pokonać przeciwnika.
Wartościowanie
Prawidłowości w polszczyźnie
- antropocentryzm (wyższość człowieka nad zwierzęciem – zdechł)
-wyższość cywilizacji (jaskiniowiec, kanibal, wandal)
-wyższość Europy
-wyższość Polaków nad innymi narodami (np. Cygan)
-wyższość chrześcijaństwa (heretyk, poganin, sekciarz, neofita)