1.Wulkanizm – proces wewnętrzny (endogeniczny), wywoływany czynnikami pochodzącymi z wnętrza Ziemi (wędrująca i zastygająca magma); tworzenie się w głębi skorupy ziemskiej stopów ogniotrwałych i ich krzepnięciu wewnątrz skorupy lub wydobywaniu się na powierzchnię; związany z diastrofizmem (ruchy skorupy ziemskiej).
Magma – gorący stop zbudowany z fazy ciekłej i gazowej oraz z faz krystalicznych (tworzą się w głębokich partiach litosfery). Na skutek procesów diastroficznych (odkształcenia skorupy) magma zostaje przemieszczona w płytkie horyzonty lub na powierzchnię skorupy (lawa). Magma zaczyna krystalizować pod wpływem niższego ciśnienia i temperatury niż w miejscu swojego powstawania. Powstają skały magmowe.
Etapy krystalizacji magmy:
1.Magmowy właściwy (temp. Powyżej 800 st, zmiana składu stopu od zasadowego do kwaśnego)
2.Pegmatytowy (temp. 800 – 600 st, reszty magmy krzemianowej przesycone parą wodną)
3. Pneumatolityczny ( temp. 600 – 400 st, przegrzane pary ubogie w składniki krzemianowe wykazują maksymalną prężność)
4.Hydrotermalny (temp. 400 – 100 st, dominujące gorące roztwory pomagmowe o dużej ruchliwości)
Skały wulkaniczne – skały wylewne powstające na skutek krystalizacji lawy na powierzchni ziemi.
Bazalt – jak wygląda i jaki ma skład to chyba wiemy ; skała magmowa wylewna obojętna; powstaje w wyniku krystalizacji magmy (lawy) na powierzchni ziemi w skutek gwałtownej zmiany temperatury i ciśnienia; na powierzchni występuje w postaci słupów (sześciokąty) lub pokryw lawowych, charakterystyczny dla terenów powulkanicznych.
Zjawiska wulkaniczne- ogół zjawisk natury, towarzyszących wybuchom wulkanu i wydostaniu się ma powierzchnię ziemi produktów stałych, ciekłych i gazowych. Przyczyną obserwowanych zjawisk wulkanicznych jest wydobywanie się magmy na powierzchnię.
Skały wulkaniczne mogą powstawać bezpośrednio z lawy (s. wylewne) lub z materiału gwałtownie wyrzuconego w powietrze przez wulkan.Skały magmowe ze względu na warunki w jakich powstały dzielimy na :
-plutoniczne (powstają w wyniku powolnej krystalizacji magm w głębi ziemi
-wulkaniczne (powstają w wyniku szybkiego zastygnięcia lawy wulkanicznej na powierzchni ziemi)
Bazalt – skała lita pochodzenia wulkanicznego – wylewna. Powstała w wyniku kurczenia się zastygłej
lawy w czasie jej oziębania
Występują w postaci:
-pokrywy lawowe
-pnie i czopy wulkaniczne
-stożki wulkaniczne
-dyły (?)
2.Wietrzenie -> transport -> sedymentacja
Wietrzenie fizyczne – rozkruszanie skał na powierzchni ziemi, proces egzogeniczny (zewnętrzny)
Wietrzenie chemiczne – rozkład minerałów wcześniej powstałych pod wpływem wody, dwutlenku węgla.Produktem wietrzenia jest tak zwana zwietrzelina.Zwietrzelina jest transportowana różnymi drogami:
- Transport wodny (rzeczny, morski, prądy morskie, falowania)
- Transport eoliczny (za pomocą wiatru)
- Transport lodowcowy
Sedymentacja – zdeponowanie, osadzanie się materiałów (produktów wietrzenia) w obniżonych częściach powierzchni Ziemi (baseny sedymentacyjne)
W wyniku tych trzech procesów powstają sypkie skały okruchowe (rumosze skalne (gruzy), żwiry, piaski, mułki).
3.Skały węglanowe – skały osadowe pochodzenia organicznego, powstałe w skutek diagenezy szczątków organicznych pozostałych w osadzie, w ich skład wchodzi ponad 50% wagowo minerałów węglanowych (głównie kalcyt CaCO3 i dolomit MgCO3 CaCO3, ponadto minerały ilaste, detrytyczny (skruszony) kwarc, związki żelaza)
- wapienie - Wapienie są skałami drobnoziarnistymi lub afanitowymi. W stanie czystym mają zabarwienie białe. Różne domieszki nadają im różne barwy, aż do czarnej włącznie. Wapienie organogeniczne zbudowane są z wapiennych skorup małżów, ślimaków, ramienionogów i dużych otwornic.
- dolomity - Głównym minerałem jest dolomit CaCO3⋅MgCO3. Podrzędnie występuje kalcyt. Dolomity są masywne, czasem porowate. Twardsze, burzą z gorącym HCl. Barwy białe, żółtawe i brunatne.
- margle (skała przejściowa pomiędzy węglanowymi a ilastymi) - Zawiera pelit kalcytowy i dużą ilość minerałów ilastych oraz niewielką domieszkę detrytycznego kwarcu. Barwa szara, zielonkawa (od glaukonitu).
- opoki (skała przejściowa między węglanowymi a krzemionkowymi) - Składa się z: pelitu kalcytowego, dużej ilości krzemionki: opalu i chalcedonu. Opoki są skałami jasnymi, niekiedy z odcieniem silnym, tworzą wyraźne ławice z drobnopłytowym ciosem.
Podział czystych skał wapiennych:
Zawartość w procentach wagowych
g(CO3)2
WAPIEŃ 100 – 9 0 – 5
WAPIEŃ DOLOMITYCZNY 95 - 75 5 – 25
WAPIEŃ DOLOMITOWY 75 - 50 25 – 50
DOLOMIT WAPIENNY 50 – 25 50 – 75
DOLOMIT WAPNISTY 25 - 5 75 – 95
DOLOMIT 5 - 0 95 – 100
4.Kras – procesy rozpuszczania skał przez wody powierzchniowe i podziemne, jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego. Krasowi podlegają tzw. Skały krasowiejące (skały podatne na rozpuszczalność w wodzie): najczęściej wapienie, rzadziej dolomity, margle, gips, anhydryt, halit (NaCl). Efektem krasowienia jest powstawanie rzeźby krasowej (podziemne i powierzchniowe formy krasowe). Jej elementami są: doliny krasowe z licznymi jarami, wąwozami i jaskiniami. Wewnątrz jaskiń tworzą się zwisające wapienne sople – stalaktyty i podobne, albo wyrastające z dna jaskini stalagmity. Stalaktyt połączony ze stalagmitem tworzą natomiast stalagnat. W Polsce obszary rzeźby krasowej występują w Tatrach, Niecce Nidziańskiej i Wyżynie Lubelskiej. Obszar, na którym występują skały krasowiejące jest niebezpiecznym podłożem budowlanym.Ze względu na różnice w sposobie i efektach krasowienia skał kras można podzielić na:
-gipsowy
-solny
-węglanowy
Gipsowy Gips i anhydryt są umiarkowanie rozpuszczalne w czystej wodzie.
Krasowienie gipsów polega na rozpuszczeniu ich przez wodę, która w odróżnieniu od krasu wapiennego, nie musi zawierać dwutlenku węgla, Jest to możliwe dlatego, że gips i anhydryt są materiałami chłonącymi wilgoć i rozpuszczającym się w dodzie. Formy krasu gipsowego są nietrwałe i bardzo młode.
Solny Sól kamienna jest bardzo dobrze rozpuszczana w wodzie, dlatego nie występuje praktycznie kras powierzchniowy w tych skałach. Pewne formy krasu solnego można spotkać pod ziemią w żłobach soli kamiennej i potasowych, występuje tam dlatego, że obieg wód jest ograniczony i nie dochodzi do istotnego wyniesienia substancji poza obszar złoża.
Węglanowy Woda nasycona dwutlenkiem węgla wsiąka w ziemię łącząc się ze znajdującym się tam węglanem wapnia. W wyniku reakcji tworzy się wodorowęglan wapnia. Następnie woda wraz z rozpuszczoną solą przepływa do jaskini, gdzie wyniku odwrotnej reakcji wytrąca się węglan wapnia tworząc nacieki. Rozpuszczanie węglanu wapnia może następować również w wyniku dzialania kwasów organicznych z rozkładającej się ściółki glebowej ) Najważniejsze formy: ospa, żłobki, żebra, lej krasowy, uwał, ponor.
5.metamorfizmem nazywamy procesy związane z przebudową skał w podwyższonych temp. i ciśnienia niż te, które panują na ziemi.Przebudowa ta może dotyczyć cech strukturalno-teksturalnych składu mineralogicznego a także chemicznego.Procesy metamorficzne zachodzą w stanie stałym lub przy niewielkim udziale fazy ciekłej i gazowej.Skały magmowe i osadowe mogą być przemieszczane do głębszych warstw skorupy ziemskiej,gdzie podlegają działaniu temperatury do 800°C i ciśnienie rzędy tys. hPa.W tych warunkach dochodzi do zaburzenia równowagi i zachwianietrwałości składników mineralnych i cech strukturalno-teksturalnych skał.Najskuteczniejszym przeobrażnieniom ulegaja skały oadowe, które tworzą się w warunkach zbliżonych do ziemskich.Skały magmowe przeobrażają się w mniejszym stopniu.
Kwarcyt–powstaje w wyniku przeobrażenia piaskowców i mułowców; skała w większości przypadków monomineralna (kwarc), może również zawierać domieszki minerałów ilastych lub niewielkie ilości skaleni, skała odporna na obróbkę mechaniczną (przewyższa pod tym względem granit), barwa szara, szaroniebieska, brązowa, żółtoczerwona; kwarc nie jest widoczny i wyczuwalny pod palcami ze względu na bardzo zbitą teksturę.
Marmur – powstaje w wyniku przeobrażenia skał węglanowych (wapień, dolomit); głównymi składnikami są kalcyt i dolomit, domieszki talku, serycyt, chloryt; barwa jest zróżnicowana i zależy od domieszek (biała, różowa, zielonkawa, czarna); bezładny sposób ułożenia minerałów, najbardziej pożądane marmury białe, równoziarniste.
Gnejs - powstają w wyniku przeobrażenia kwaśnych skał głębinowych (granit); najczęściej spotykane skały metamorficzne; podstawowy skład stanowią kwarc i skalenie, występują również łyszczyki, amfibole oraz minerały charakterystyczne wyłącznie dla skał metamorficznych; skały o barwie szarej z widocznymi niekiedy różowymi wstawkami blastów skaleni; w zależności od przeważającego składnika gnejsom nadaje się inną nazwę (muskowitowe, chlorytowe).
6.Trzęsienia Ziemi – jeden z rodzajów ruchów diastroficznych (epejrogeniczne, orogeniczne). Gwałtowne i krótkotrwałe drgania skorupy ziemskiej spowodowane przesunięciami mas skalnych w litosferze. Przesunięcia lub uderzenia w ciałach sztywnych wytwarzają drgania rozchodzące się w postaci fal sejsmicznych.
Hipocentrum (ognisko trzęsień) – miejsce, z którego rozchodzą się fale sejsmiczne we wszystkich kierunkach.
Epicentrum – miejsce na powierzchni Ziemi o najsilniejszych wstrząsach, bezpośrednio nad hipocentrum.
Intensywność trzęsień Ziemi jest określana w 12 stopniowej skali Mercallego-Cancaniego, na podstawie wielkości przyspieszenia:
1o – drgania notowane przez sejsmografy,
2o-3o – słabe drgania odczuwalne jedynie przez niektóre osoby,
4o-5o – umiarkowane drgania ogólnie odczuwane, drobne przedmioty zostają wprowadzone w drgania,
6o-7o – silne drgania, odpadanie tynku, zawalenie się kominów,
8o-9o – pękanie budynków, powstawanie szczelin w gruncie i osuwisk,
10o-12o – katastrofalne trzęsienia, niszczenie budynków aż do fundamentów, powstawanie szerokich szczelin i osuwisk.
Podział trzęsień ze względu na przyczynę wywołania:
- tektoniczne - występują na obszarach młodych gór, zwłaszcza na liniach dużych uskoków. Są najsilniejsze i najbardziej tragiczne.
- wulkaniczne - towarzyszą wybuchom wulkanów i związane są z wędrówką magmy w skorupie ziemskiej. Mają stosunkowo mały zasięg i są mniej groźne od tektonicznych.
- zapadowe - występują w wyniku zarywania się stropów jaskiń krasowych i wyrobisk gruntu. Lokalny zasięg, niewielka intensywność drgań, w górnictwie nazywane są – tąpnięciami.
1.Wulkanizm – proces wewnętrzny (endogeniczny), wywoływany czynnikami pochodzącymi z wnętrza Ziemi (wędrująca i zastygająca magma); tworzenie się w głębi skorupy ziemskiej stopów ogniotrwałych i ich krzepnięciu wewnątrz skorupy lub wydobywaniu się na powierzchnię; związany z diastrofizmem (ruchy skorupy ziemskiej).
Magma – gorący stop zbudowany z fazy ciekłej i gazowej oraz z faz krystalicznych (tworzą się w głębokich partiach litosfery). Na skutek procesów diastroficznych (odkształcenia skorupy) magma zostaje przemieszczona w płytkie horyzonty lub na powierzchnię skorupy (lawa). Magma zaczyna krystalizować pod wpływem niższego ciśnienia i temperatury niż w miejscu swojego powstawania. Powstają skały magmowe.
Etapy krystalizacji magmy:
1.Magmowy właściwy (temp. Powyżej 800 st, zmiana składu stopu od zasadowego do kwaśnego)
2.Pegmatytowy (temp. 800 – 600 st, reszty magmy krzemianowej przesycone parą wodną)
3. Pneumatolityczny ( temp. 600 – 400 st, przegrzane pary ubogie w składniki krzemianowe wykazują maksymalną prężność)
4.Hydrotermalny (temp. 400 – 100 st, dominujące gorące roztwory pomagmowe o dużej ruchliwości)
Skały wulkaniczne – skały wylewne powstające na skutek krystalizacji lawy na powierzchni ziemi.
Bazalt – jak wygląda i jaki ma skład to chyba wiemy ; skała magmowa wylewna obojętna; powstaje w wyniku krystalizacji magmy (lawy) na powierzchni ziemi w skutek gwałtownej zmiany temperatury i ciśnienia; na powierzchni występuje w postaci słupów (sześciokąty) lub pokryw lawowych, charakterystyczny dla terenów powulkanicznych.
Zjawiska wulkaniczne- ogół zjawisk natury, towarzyszących wybuchom wulkanu i wydostaniu się ma powierzchnię ziemi produktów stałych, ciekłych i gazowych. Przyczyną obserwowanych zjawisk wulkanicznych jest wydobywanie się magmy na powierzchnię.
Skały wulkaniczne mogą powstawać bezpośrednio z lawy (s. wylewne) lub z materiału gwałtownie wyrzuconego w powietrze przez wulkan.Skały magmowe ze względu na warunki w jakich powstały dzielimy na :
-plutoniczne (powstają w wyniku powolnej krystalizacji magm w głębi ziemi
-wulkaniczne (powstają w wyniku szybkiego zastygnięcia lawy wulkanicznej na powierzchni ziemi)
Bazalt – skała lita pochodzenia wulkanicznego – wylewna. Powstała w wyniku kurczenia się zastygłej
lawy w czasie jej oziębania
Występują w postaci:
-pokrywy lawowe
-pnie i czopy wulkaniczne
-stożki wulkaniczne
-dyły (?)
2.Wietrzenie -> transport -> sedymentacja
Wietrzenie fizyczne – rozkruszanie skał na powierzchni ziemi, proces egzogeniczny (zewnętrzny)
Wietrzenie chemiczne – rozkład minerałów wcześniej powstałych pod wpływem wody, dwutlenku węgla.Produktem wietrzenia jest tak zwana zwietrzelina.Zwietrzelina jest transportowana różnymi drogami:
- Transport wodny (rzeczny, morski, prądy morskie, falowania)
- Transport eoliczny (za pomocą wiatru)
- Transport lodowcowy
Sedymentacja – zdeponowanie, osadzanie się materiałów (produktów wietrzenia) w obniżonych częściach powierzchni Ziemi (baseny sedymentacyjne)
W wyniku tych trzech procesów powstają sypkie skały okruchowe (rumosze skalne (gruzy), żwiry, piaski, mułki).
3.Skały węglanowe – skały osadowe pochodzenia organicznego, powstałe w skutek diagenezy szczątków organicznych pozostałych w osadzie, w ich skład wchodzi ponad 50% wagowo minerałów węglanowych (głównie kalcyt CaCO3 i dolomit MgCO3 CaCO3, ponadto minerały ilaste, detrytyczny (skruszony) kwarc, związki żelaza)
- wapienie - Wapienie są skałami drobnoziarnistymi lub afanitowymi. W stanie czystym mają zabarwienie białe. Różne domieszki nadają im różne barwy, aż do czarnej włącznie. Wapienie organogeniczne zbudowane są z wapiennych skorup małżów, ślimaków, ramienionogów i dużych otwornic.
- dolomity - Głównym minerałem jest dolomit CaCO3⋅MgCO3. Podrzędnie występuje kalcyt. Dolomity są masywne, czasem porowate. Twardsze, burzą z gorącym HCl. Barwy białe, żółtawe i brunatne.
- margle (skała przejściowa pomiędzy węglanowymi a ilastymi) - Zawiera pelit kalcytowy i dużą ilość minerałów ilastych oraz niewielką domieszkę detrytycznego kwarcu. Barwa szara, zielonkawa (od glaukonitu).
- opoki (skała przejściowa między węglanowymi a krzemionkowymi) - Składa się z: pelitu kalcytowego, dużej ilości krzemionki: opalu i chalcedonu. Opoki są skałami jasnymi, niekiedy z odcieniem silnym, tworzą wyraźne ławice z drobnopłytowym ciosem.
Podział czystych skał wapiennych:
Zawartość w procentach wagowych
g(CO3)2
WAPIEŃ 100 – 9 0 – 5
WAPIEŃ DOLOMITYCZNY 95 - 75 5 – 25
WAPIEŃ DOLOMITOWY 75 - 50 25 – 50
DOLOMIT WAPIENNY 50 – 25 50 – 75
DOLOMIT WAPNISTY 25 - 5 75 – 95
DOLOMIT 5 - 0 95 – 100
4.Kras – procesy rozpuszczania skał przez wody powierzchniowe i podziemne, jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego. Krasowi podlegają tzw. Skały krasowiejące (skały podatne na rozpuszczalność w wodzie): najczęściej wapienie, rzadziej dolomity, margle, gips, anhydryt, halit (NaCl). Efektem krasowienia jest powstawanie rzeźby krasowej (podziemne i powierzchniowe formy krasowe). Jej elementami są: doliny krasowe z licznymi jarami, wąwozami i jaskiniami. Wewnątrz jaskiń tworzą się zwisające wapienne sople – stalaktyty i podobne, albo wyrastające z dna jaskini stalagmity. Stalaktyt połączony ze stalagmitem tworzą natomiast stalagnat. W Polsce obszary rzeźby krasowej występują w Tatrach, Niecce Nidziańskiej i Wyżynie Lubelskiej. Obszar, na którym występują skały krasowiejące jest niebezpiecznym podłożem budowlanym.Ze względu na różnice w sposobie i efektach krasowienia skał kras można podzielić na:
-gipsowy
-solny
-węglanowy
Gipsowy Gips i anhydryt są umiarkowanie rozpuszczalne w czystej wodzie.
Krasowienie gipsów polega na rozpuszczeniu ich przez wodę, która w odróżnieniu od krasu wapiennego, nie musi zawierać dwutlenku węgla, Jest to możliwe dlatego, że gips i anhydryt są materiałami chłonącymi wilgoć i rozpuszczającym się w dodzie. Formy krasu gipsowego są nietrwałe i bardzo młode.
Solny Sól kamienna jest bardzo dobrze rozpuszczana w wodzie, dlatego nie występuje praktycznie kras powierzchniowy w tych skałach. Pewne formy krasu solnego można spotkać pod ziemią w żłobach soli kamiennej i potasowych, występuje tam dlatego, że obieg wód jest ograniczony i nie dochodzi do istotnego wyniesienia substancji poza obszar złoża.
Węglanowy Woda nasycona dwutlenkiem węgla wsiąka w ziemię łącząc się ze znajdującym się tam węglanem wapnia. W wyniku reakcji tworzy się wodorowęglan wapnia. Następnie woda wraz z rozpuszczoną solą przepływa do jaskini, gdzie wyniku odwrotnej reakcji wytrąca się węglan wapnia tworząc nacieki. Rozpuszczanie węglanu wapnia może następować również w wyniku dzialania kwasów organicznych z rozkładającej się ściółki glebowej ) Najważniejsze formy: ospa, żłobki, żebra, lej krasowy, uwał, ponor.
5.metamorfizmem nazywamy procesy związane z przebudową skał w podwyższonych temp. i ciśnienia niż te, które panują na ziemi.Przebudowa ta może dotyczyć cech strukturalno-teksturalnych składu mineralogicznego a także chemicznego.Procesy metamorficzne zachodzą w stanie stałym lub przy niewielkim udziale fazy ciekłej i gazowej.Skały magmowe i osadowe mogą być przemieszczane do głębszych warstw skorupy ziemskiej,gdzie podlegają działaniu temperatury do 800°C i ciśnienie rzędy tys. hPa.W tych warunkach dochodzi do zaburzenia równowagi i zachwianietrwałości składników mineralnych i cech strukturalno-teksturalnych skał.Najskuteczniejszym przeobrażnieniom ulegaja skały oadowe, które tworzą się w warunkach zbliżonych do ziemskich.Skały magmowe przeobrażają się w mniejszym stopniu.
Kwarcyt–powstaje w wyniku przeobrażenia piaskowców i mułowców; skała w większości przypadków monomineralna (kwarc), może również zawierać domieszki minerałów ilastych lub niewielkie ilości skaleni, skała odporna na obróbkę mechaniczną (przewyższa pod tym względem granit), barwa szara, szaroniebieska, brązowa, żółtoczerwona; kwarc nie jest widoczny i wyczuwalny pod palcami ze względu na bardzo zbitą teksturę.
Marmur – powstaje w wyniku przeobrażenia skał węglanowych (wapień, dolomit); głównymi składnikami są kalcyt i dolomit, domieszki talku, serycyt, chloryt; barwa jest zróżnicowana i zależy od domieszek (biała, różowa, zielonkawa, czarna); bezładny sposób ułożenia minerałów, najbardziej pożądane marmury białe, równoziarniste.
Gnejs - powstają w wyniku przeobrażenia kwaśnych skał głębinowych (granit); najczęściej spotykane skały metamorficzne; podstawowy skład stanowią kwarc i skalenie, występują również łyszczyki, amfibole oraz minerały charakterystyczne wyłącznie dla skał metamorficznych; skały o barwie szarej z widocznymi niekiedy różowymi wstawkami blastów skaleni; w zależności od przeważającego składnika gnejsom nadaje się inną nazwę (muskowitowe, chlorytowe).
6.Trzęsienia Ziemi – jeden z rodzajów ruchów diastroficznych (epejrogeniczne, orogeniczne). Gwałtowne i krótkotrwałe drgania skorupy ziemskiej spowodowane przesunięciami mas skalnych w litosferze. Przesunięcia lub uderzenia w ciałach sztywnych wytwarzają drgania rozchodzące się w postaci fal sejsmicznych.
Hipocentrum (ognisko trzęsień) – miejsce, z którego rozchodzą się fale sejsmiczne we wszystkich kierunkach.
Epicentrum – miejsce na powierzchni Ziemi o najsilniejszych wstrząsach, bezpośrednio nad hipocentrum.
Intensywność trzęsień Ziemi jest określana w 12 stopniowej skali Mercallego-Cancaniego, na podstawie wielkości przyspieszenia:
1o – drgania notowane przez sejsmografy,
2o-3o – słabe drgania odczuwalne jedynie przez niektóre osoby,
4o-5o – umiarkowane drgania ogólnie odczuwane, drobne przedmioty zostają wprowadzone w drgania,
6o-7o – silne drgania, odpadanie tynku, zawalenie się kominów,
8o-9o – pękanie budynków, powstawanie szczelin w gruncie i osuwisk,
10o-12o – katastrofalne trzęsienia, niszczenie budynków aż do fundamentów, powstawanie szerokich szczelin i osuwisk.
Podział trzęsień ze względu na przyczynę wywołania:
- tektoniczne - występują na obszarach młodych gór, zwłaszcza na liniach dużych uskoków. Są najsilniejsze i najbardziej tragiczne.
- wulkaniczne - towarzyszą wybuchom wulkanów i związane są z wędrówką magmy w skorupie ziemskiej. Mają stosunkowo mały zasięg i są mniej groźne od tektonicznych.
- zapadowe - występują w wyniku zarywania się stropów jaskiń krasowych i wyrobisk gruntu. Lokalny zasięg, niewielka intensywność drgań, w górnictwie nazywane są – tąpnięciami.
1.Wulkanizm – proces wewnętrzny (endogeniczny), wywoływany czynnikami pochodzącymi z wnętrza Ziemi (wędrująca i zastygająca magma); tworzenie się w głębi skorupy ziemskiej stopów ogniotrwałych i ich krzepnięciu wewnątrz skorupy lub wydobywaniu się na powierzchnię; związany z diastrofizmem (ruchy skorupy ziemskiej).
Magma – gorący stop zbudowany z fazy ciekłej i gazowej oraz z faz krystalicznych (tworzą się w głębokich partiach litosfery). Na skutek procesów diastroficznych (odkształcenia skorupy) magma zostaje przemieszczona w płytkie horyzonty lub na powierzchnię skorupy (lawa). Magma zaczyna krystalizować pod wpływem niższego ciśnienia i temperatury niż w miejscu swojego powstawania. Powstają skały magmowe.
Etapy krystalizacji magmy:
1.Magmowy właściwy (temp. Powyżej 800 st, zmiana składu stopu od zasadowego do kwaśnego)
2.Pegmatytowy (temp. 800 – 600 st, reszty magmy krzemianowej przesycone parą wodną)
3. Pneumatolityczny ( temp. 600 – 400 st, przegrzane pary ubogie w składniki krzemianowe wykazują maksymalną prężność)
4.Hydrotermalny (temp. 400 – 100 st, dominujące gorące roztwory pomagmowe o dużej ruchliwości)
Skały wulkaniczne – skały wylewne powstające na skutek krystalizacji lawy na powierzchni ziemi.
Bazalt – jak wygląda i jaki ma skład to chyba wiemy ; skała magmowa wylewna obojętna; powstaje w wyniku krystalizacji magmy (lawy) na powierzchni ziemi w skutek gwałtownej zmiany temperatury i ciśnienia; na powierzchni występuje w postaci słupów (sześciokąty) lub pokryw lawowych, charakterystyczny dla terenów powulkanicznych.
Zjawiska wulkaniczne- ogół zjawisk natury, towarzyszących wybuchom wulkanu i wydostaniu się ma powierzchnię ziemi produktów stałych, ciekłych i gazowych. Przyczyną obserwowanych zjawisk wulkanicznych jest wydobywanie się magmy na powierzchnię.
Skały wulkaniczne mogą powstawać bezpośrednio z lawy (s. wylewne) lub z materiału gwałtownie wyrzuconego w powietrze przez wulkan.Skały magmowe ze względu na warunki w jakich powstały dzielimy na :
-plutoniczne (powstają w wyniku powolnej krystalizacji magm w głębi ziemi
-wulkaniczne (powstają w wyniku szybkiego zastygnięcia lawy wulkanicznej na powierzchni ziemi)
Bazalt – skała lita pochodzenia wulkanicznego – wylewna. Powstała w wyniku kurczenia się zastygłej
lawy w czasie jej oziębania
Występują w postaci:
-pokrywy lawowe
-pnie i czopy wulkaniczne
-stożki wulkaniczne
-dyły (?)
2.Wietrzenie -> transport -> sedymentacja
Wietrzenie fizyczne – rozkruszanie skał na powierzchni ziemi, proces egzogeniczny (zewnętrzny)
Wietrzenie chemiczne – rozkład minerałów wcześniej powstałych pod wpływem wody, dwutlenku węgla.Produktem wietrzenia jest tak zwana zwietrzelina.Zwietrzelina jest transportowana różnymi drogami:
- Transport wodny (rzeczny, morski, prądy morskie, falowania)
- Transport eoliczny (za pomocą wiatru)
- Transport lodowcowy
Sedymentacja – zdeponowanie, osadzanie się materiałów (produktów wietrzenia) w obniżonych częściach powierzchni Ziemi (baseny sedymentacyjne)
W wyniku tych trzech procesów powstają sypkie skały okruchowe (rumosze skalne (gruzy), żwiry, piaski, mułki).
3.Skały węglanowe – skały osadowe pochodzenia organicznego, powstałe w skutek diagenezy szczątków organicznych pozostałych w osadzie, w ich skład wchodzi ponad 50% wagowo minerałów węglanowych (głównie kalcyt CaCO3 i dolomit MgCO3 CaCO3, ponadto minerały ilaste, detrytyczny (skruszony) kwarc, związki żelaza)
- wapienie - Wapienie są skałami drobnoziarnistymi lub afanitowymi. W stanie czystym mają zabarwienie białe. Różne domieszki nadają im różne barwy, aż do czarnej włącznie. Wapienie organogeniczne zbudowane są z wapiennych skorup małżów, ślimaków, ramienionogów i dużych otwornic.
- dolomity - Głównym minerałem jest dolomit CaCO3⋅MgCO3. Podrzędnie występuje kalcyt. Dolomity są masywne, czasem porowate. Twardsze, burzą z gorącym HCl. Barwy białe, żółtawe i brunatne.
- margle (skała przejściowa pomiędzy węglanowymi a ilastymi) - Zawiera pelit kalcytowy i dużą ilość minerałów ilastych oraz niewielką domieszkę detrytycznego kwarcu. Barwa szara, zielonkawa (od glaukonitu).
- opoki (skała przejściowa między węglanowymi a krzemionkowymi) - Składa się z: pelitu kalcytowego, dużej ilości krzemionki: opalu i chalcedonu. Opoki są skałami jasnymi, niekiedy z odcieniem silnym, tworzą wyraźne ławice z drobnopłytowym ciosem.
Podział czystych skał wapiennych:
Zawartość w procentach wagowych
g(CO3)2
WAPIEŃ 100 – 9 0 – 5
WAPIEŃ DOLOMITYCZNY 95 - 75 5 – 25
WAPIEŃ DOLOMITOWY 75 - 50 25 – 50
DOLOMIT WAPIENNY 50 – 25 50 – 75
DOLOMIT WAPNISTY 25 - 5 75 – 95
DOLOMIT 5 - 0 95 – 100
4.Kras – procesy rozpuszczania skał przez wody powierzchniowe i podziemne, jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego. Krasowi podlegają tzw. Skały krasowiejące (skały podatne na rozpuszczalność w wodzie): najczęściej wapienie, rzadziej dolomity, margle, gips, anhydryt, halit (NaCl). Efektem krasowienia jest powstawanie rzeźby krasowej (podziemne i powierzchniowe formy krasowe). Jej elementami są: doliny krasowe z licznymi jarami, wąwozami i jaskiniami. Wewnątrz jaskiń tworzą się zwisające wapienne sople – stalaktyty i podobne, albo wyrastające z dna jaskini stalagmity. Stalaktyt połączony ze stalagmitem tworzą natomiast stalagnat. W Polsce obszary rzeźby krasowej występują w Tatrach, Niecce Nidziańskiej i Wyżynie Lubelskiej. Obszar, na którym występują skały krasowiejące jest niebezpiecznym podłożem budowlanym.Ze względu na różnice w sposobie i efektach krasowienia skał kras można podzielić na:
-gipsowy
-solny
-węglanowy
Gipsowy Gips i anhydryt są umiarkowanie rozpuszczalne w czystej wodzie.
Krasowienie gipsów polega na rozpuszczeniu ich przez wodę, która w odróżnieniu od krasu wapiennego, nie musi zawierać dwutlenku węgla, Jest to możliwe dlatego, że gips i anhydryt są materiałami chłonącymi wilgoć i rozpuszczającym się w dodzie. Formy krasu gipsowego są nietrwałe i bardzo młode.
Solny Sól kamienna jest bardzo dobrze rozpuszczana w wodzie, dlatego nie występuje praktycznie kras powierzchniowy w tych skałach. Pewne formy krasu solnego można spotkać pod ziemią w żłobach soli kamiennej i potasowych, występuje tam dlatego, że obieg wód jest ograniczony i nie dochodzi do istotnego wyniesienia substancji poza obszar złoża.
Węglanowy Woda nasycona dwutlenkiem węgla wsiąka w ziemię łącząc się ze znajdującym się tam węglanem wapnia. W wyniku reakcji tworzy się wodorowęglan wapnia. Następnie woda wraz z rozpuszczoną solą przepływa do jaskini, gdzie wyniku odwrotnej reakcji wytrąca się węglan wapnia tworząc nacieki. Rozpuszczanie węglanu wapnia może następować również w wyniku dzialania kwasów organicznych z rozkładającej się ściółki glebowej ) Najważniejsze formy: ospa, żłobki, żebra, lej krasowy, uwał, ponor.
5.metamorfizmem nazywamy procesy związane z przebudową skał w podwyższonych temp. i ciśnienia niż te, które panują na ziemi.Przebudowa ta może dotyczyć cech strukturalno-teksturalnych składu mineralogicznego a także chemicznego.Procesy metamorficzne zachodzą w stanie stałym lub przy niewielkim udziale fazy ciekłej i gazowej.Skały magmowe i osadowe mogą być przemieszczane do głębszych warstw skorupy ziemskiej,gdzie podlegają działaniu temperatury do 800°C i ciśnienie rzędy tys. hPa.W tych warunkach dochodzi do zaburzenia równowagi i zachwianietrwałości składników mineralnych i cech strukturalno-teksturalnych skał.Najskuteczniejszym przeobrażnieniom ulegaja skały oadowe, które tworzą się w warunkach zbliżonych do ziemskich.Skały magmowe przeobrażają się w mniejszym stopniu.
Kwarcyt–powstaje w wyniku przeobrażenia piaskowców i mułowców; skała w większości przypadków monomineralna (kwarc), może również zawierać domieszki minerałów ilastych lub niewielkie ilości skaleni, skała odporna na obróbkę mechaniczną (przewyższa pod tym względem granit), barwa szara, szaroniebieska, brązowa, żółtoczerwona; kwarc nie jest widoczny i wyczuwalny pod palcami ze względu na bardzo zbitą teksturę.
Marmur – powstaje w wyniku przeobrażenia skał węglanowych (wapień, dolomit); głównymi składnikami są kalcyt i dolomit, domieszki talku, serycyt, chloryt; barwa jest zróżnicowana i zależy od domieszek (biała, różowa, zielonkawa, czarna); bezładny sposób ułożenia minerałów, najbardziej pożądane marmury białe, równoziarniste.
Gnejs - powstają w wyniku przeobrażenia kwaśnych skał głębinowych (granit); najczęściej spotykane skały metamorficzne; podstawowy skład stanowią kwarc i skalenie, występują również łyszczyki, amfibole oraz minerały charakterystyczne wyłącznie dla skał metamorficznych; skały o barwie szarej z widocznymi niekiedy różowymi wstawkami blastów skaleni; w zależności od przeważającego składnika gnejsom nadaje się inną nazwę (muskowitowe, chlorytowe).
6.Trzęsienia Ziemi – jeden z rodzajów ruchów diastroficznych (epejrogeniczne, orogeniczne). Gwałtowne i krótkotrwałe drgania skorupy ziemskiej spowodowane przesunięciami mas skalnych w litosferze. Przesunięcia lub uderzenia w ciałach sztywnych wytwarzają drgania rozchodzące się w postaci fal sejsmicznych.
Hipocentrum (ognisko trzęsień) – miejsce, z którego rozchodzą się fale sejsmiczne we wszystkich kierunkach.
Epicentrum – miejsce na powierzchni Ziemi o najsilniejszych wstrząsach, bezpośrednio nad hipocentrum.
Intensywność trzęsień Ziemi jest określana w 12 stopniowej skali Mercallego-Cancaniego, na podstawie wielkości przyspieszenia:
1o – drgania notowane przez sejsmografy,
2o-3o – słabe drgania odczuwalne jedynie przez niektóre osoby,
4o-5o – umiarkowane drgania ogólnie odczuwane, drobne przedmioty zostają wprowadzone w drgania,
6o-7o – silne drgania, odpadanie tynku, zawalenie się kominów,
8o-9o – pękanie budynków, powstawanie szczelin w gruncie i osuwisk,
10o-12o – katastrofalne trzęsienia, niszczenie budynków aż do fundamentów, powstawanie szerokich szczelin i osuwisk.
Podział trzęsień ze względu na przyczynę wywołania:
- tektoniczne - występują na obszarach młodych gór, zwłaszcza na liniach dużych uskoków. Są najsilniejsze i najbardziej tragiczne.
- wulkaniczne - towarzyszą wybuchom wulkanów i związane są z wędrówką magmy w skorupie ziemskiej. Mają stosunkowo mały zasięg i są mniej groźne od tektonicznych.
- zapadowe - występują w wyniku zarywania się stropów jaskiń krasowych i wyrobisk gruntu. Lokalny zasięg, niewielka intensywność drgań, w górnictwie nazywane są – tąpnięciami.
1.Wulkanizm – proces wewnętrzny (endogeniczny), wywoływany czynnikami pochodzącymi z wnętrza Ziemi (wędrująca i zastygająca magma); tworzenie się w głębi skorupy ziemskiej stopów ogniotrwałych i ich krzepnięciu wewnątrz skorupy lub wydobywaniu się na powierzchnię; związany z diastrofizmem (ruchy skorupy ziemskiej).
Magma – gorący stop zbudowany z fazy ciekłej i gazowej oraz z faz krystalicznych (tworzą się w głębokich partiach litosfery). Na skutek procesów diastroficznych (odkształcenia skorupy) magma zostaje przemieszczona w płytkie horyzonty lub na powierzchnię skorupy (lawa). Magma zaczyna krystalizować pod wpływem niższego ciśnienia i temperatury niż w miejscu swojego powstawania. Powstają skały magmowe.
Etapy krystalizacji magmy:
1.Magmowy właściwy (temp. Powyżej 800 st, zmiana składu stopu od zasadowego do kwaśnego)
2.Pegmatytowy (temp. 800 – 600 st, reszty magmy krzemianowej przesycone parą wodną)
3. Pneumatolityczny ( temp. 600 – 400 st, przegrzane pary ubogie w składniki krzemianowe wykazują maksymalną prężność)
4.Hydrotermalny (temp. 400 – 100 st, dominujące gorące roztwory pomagmowe o dużej ruchliwości)
Skały wulkaniczne – skały wylewne powstające na skutek krystalizacji lawy na powierzchni ziemi.
Bazalt – jak wygląda i jaki ma skład to chyba wiemy ; skała magmowa wylewna obojętna; powstaje w wyniku krystalizacji magmy (lawy) na powierzchni ziemi w skutek gwałtownej zmiany temperatury i ciśnienia; na powierzchni występuje w postaci słupów (sześciokąty) lub pokryw lawowych, charakterystyczny dla terenów powulkanicznych.
Zjawiska wulkaniczne- ogół zjawisk natury, towarzyszących wybuchom wulkanu i wydostaniu się ma powierzchnię ziemi produktów stałych, ciekłych i gazowych. Przyczyną obserwowanych zjawisk wulkanicznych jest wydobywanie się magmy na powierzchnię.
Skały wulkaniczne mogą powstawać bezpośrednio z lawy (s. wylewne) lub z materiału gwałtownie wyrzuconego w powietrze przez wulkan.Skały magmowe ze względu na warunki w jakich powstały dzielimy na :
-plutoniczne (powstają w wyniku powolnej krystalizacji magm w głębi ziemi
-wulkaniczne (powstają w wyniku szybkiego zastygnięcia lawy wulkanicznej na powierzchni ziemi)
Bazalt – skała lita pochodzenia wulkanicznego – wylewna. Powstała w wyniku kurczenia się zastygłej
lawy w czasie jej oziębania
Występują w postaci:
-pokrywy lawowe
-pnie i czopy wulkaniczne
-stożki wulkaniczne
-dyły (?)
2.Wietrzenie -> transport -> sedymentacja
Wietrzenie fizyczne – rozkruszanie skał na powierzchni ziemi, proces egzogeniczny (zewnętrzny)
Wietrzenie chemiczne – rozkład minerałów wcześniej powstałych pod wpływem wody, dwutlenku węgla.Produktem wietrzenia jest tak zwana zwietrzelina.Zwietrzelina jest transportowana różnymi drogami:
- Transport wodny (rzeczny, morski, prądy morskie, falowania)
- Transport eoliczny (za pomocą wiatru)
- Transport lodowcowy
Sedymentacja – zdeponowanie, osadzanie się materiałów (produktów wietrzenia) w obniżonych częściach powierzchni Ziemi (baseny sedymentacyjne)
W wyniku tych trzech procesów powstają sypkie skały okruchowe (rumosze skalne (gruzy), żwiry, piaski, mułki).
3.Skały węglanowe – skały osadowe pochodzenia organicznego, powstałe w skutek diagenezy szczątków organicznych pozostałych w osadzie, w ich skład wchodzi ponad 50% wagowo minerałów węglanowych (głównie kalcyt CaCO3 i dolomit MgCO3 CaCO3, ponadto minerały ilaste, detrytyczny (skruszony) kwarc, związki żelaza)
- wapienie - Wapienie są skałami drobnoziarnistymi lub afanitowymi. W stanie czystym mają zabarwienie białe. Różne domieszki nadają im różne barwy, aż do czarnej włącznie. Wapienie organogeniczne zbudowane są z wapiennych skorup małżów, ślimaków, ramienionogów i dużych otwornic.
- dolomity - Głównym minerałem jest dolomit CaCO3⋅MgCO3. Podrzędnie występuje kalcyt. Dolomity są masywne, czasem porowate. Twardsze, burzą z gorącym HCl. Barwy białe, żółtawe i brunatne.
- margle (skała przejściowa pomiędzy węglanowymi a ilastymi) - Zawiera pelit kalcytowy i dużą ilość minerałów ilastych oraz niewielką domieszkę detrytycznego kwarcu. Barwa szara, zielonkawa (od glaukonitu).
- opoki (skała przejściowa między węglanowymi a krzemionkowymi) - Składa się z: pelitu kalcytowego, dużej ilości krzemionki: opalu i chalcedonu. Opoki są skałami jasnymi, niekiedy z odcieniem silnym, tworzą wyraźne ławice z drobnopłytowym ciosem.
Podział czystych skał wapiennych:
Zawartość w procentach wagowych
g(CO3)2
WAPIEŃ 100 – 9 0 – 5
WAPIEŃ DOLOMITYCZNY 95 - 75 5 – 25
WAPIEŃ DOLOMITOWY 75 - 50 25 – 50
DOLOMIT WAPIENNY 50 – 25 50 – 75
DOLOMIT WAPNISTY 25 - 5 75 – 95
DOLOMIT 5 - 0 95 – 100
4.Kras – procesy rozpuszczania skał przez wody powierzchniowe i podziemne, jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego. Krasowi podlegają tzw. Skały krasowiejące (skały podatne na rozpuszczalność w wodzie): najczęściej wapienie, rzadziej dolomity, margle, gips, anhydryt, halit (NaCl). Efektem krasowienia jest powstawanie rzeźby krasowej (podziemne i powierzchniowe formy krasowe). Jej elementami są: doliny krasowe z licznymi jarami, wąwozami i jaskiniami. Wewnątrz jaskiń tworzą się zwisające wapienne sople – stalaktyty i podobne, albo wyrastające z dna jaskini stalagmity. Stalaktyt połączony ze stalagmitem tworzą natomiast stalagnat. W Polsce obszary rzeźby krasowej występują w Tatrach, Niecce Nidziańskiej i Wyżynie Lubelskiej. Obszar, na którym występują skały krasowiejące jest niebezpiecznym podłożem budowlanym.Ze względu na różnice w sposobie i efektach krasowienia skał kras można podzielić na:
-gipsowy
-solny
-węglanowy
Gipsowy Gips i anhydryt są umiarkowanie rozpuszczalne w czystej wodzie.
Krasowienie gipsów polega na rozpuszczeniu ich przez wodę, która w odróżnieniu od krasu wapiennego, nie musi zawierać dwutlenku węgla, Jest to możliwe dlatego, że gips i anhydryt są materiałami chłonącymi wilgoć i rozpuszczającym się w dodzie. Formy krasu gipsowego są nietrwałe i bardzo młode.
Solny Sól kamienna jest bardzo dobrze rozpuszczana w wodzie, dlatego nie występuje praktycznie kras powierzchniowy w tych skałach. Pewne formy krasu solnego można spotkać pod ziemią w żłobach soli kamiennej i potasowych, występuje tam dlatego, że obieg wód jest ograniczony i nie dochodzi do istotnego wyniesienia substancji poza obszar złoża.
Węglanowy Woda nasycona dwutlenkiem węgla wsiąka w ziemię łącząc się ze znajdującym się tam węglanem wapnia. W wyniku reakcji tworzy się wodorowęglan wapnia. Następnie woda wraz z rozpuszczoną solą przepływa do jaskini, gdzie wyniku odwrotnej reakcji wytrąca się węglan wapnia tworząc nacieki. Rozpuszczanie węglanu wapnia może następować również w wyniku dzialania kwasów organicznych z rozkładającej się ściółki glebowej ) Najważniejsze formy: ospa, żłobki, żebra, lej krasowy, uwał, ponor.
5.metamorfizmem nazywamy procesy związane z przebudową skał w podwyższonych temp. i ciśnienia niż te, które panują na ziemi.Przebudowa ta może dotyczyć cech strukturalno-teksturalnych składu mineralogicznego a także chemicznego.Procesy metamorficzne zachodzą w stanie stałym lub przy niewielkim udziale fazy ciekłej i gazowej.Skały magmowe i osadowe mogą być przemieszczane do głębszych warstw skorupy ziemskiej,gdzie podlegają działaniu temperatury do 800°C i ciśnienie rzędy tys. hPa.W tych warunkach dochodzi do zaburzenia równowagi i zachwianietrwałości składników mineralnych i cech strukturalno-teksturalnych skał.Najskuteczniejszym przeobrażnieniom ulegaja skały oadowe, które tworzą się w warunkach zbliżonych do ziemskich.Skały magmowe przeobrażają się w mniejszym stopniu.
Kwarcyt–powstaje w wyniku przeobrażenia piaskowców i mułowców; skała w większości przypadków monomineralna (kwarc), może również zawierać domieszki minerałów ilastych lub niewielkie ilości skaleni, skała odporna na obróbkę mechaniczną (przewyższa pod tym względem granit), barwa szara, szaroniebieska, brązowa, żółtoczerwona; kwarc nie jest widoczny i wyczuwalny pod palcami ze względu na bardzo zbitą teksturę.
Marmur – powstaje w wyniku przeobrażenia skał węglanowych (wapień, dolomit); głównymi składnikami są kalcyt i dolomit, domieszki talku, serycyt, chloryt; barwa jest zróżnicowana i zależy od domieszek (biała, różowa, zielonkawa, czarna); bezładny sposób ułożenia minerałów, najbardziej pożądane marmury białe, równoziarniste.
Gnejs - powstają w wyniku przeobrażenia kwaśnych skał głębinowych (granit); najczęściej spotykane skały metamorficzne; podstawowy skład stanowią kwarc i skalenie, występują również łyszczyki, amfibole oraz minerały charakterystyczne wyłącznie dla skał metamorficznych; skały o barwie szarej z widocznymi niekiedy różowymi wstawkami blastów skaleni; w zależności od przeważającego składnika gnejsom nadaje się inną nazwę (muskowitowe, chlorytowe).
6.Trzęsienia Ziemi – jeden z rodzajów ruchów diastroficznych (epejrogeniczne, orogeniczne). Gwałtowne i krótkotrwałe drgania skorupy ziemskiej spowodowane przesunięciami mas skalnych w litosferze. Przesunięcia lub uderzenia w ciałach sztywnych wytwarzają drgania rozchodzące się w postaci fal sejsmicznych.
Hipocentrum (ognisko trzęsień) – miejsce, z którego rozchodzą się fale sejsmiczne we wszystkich kierunkach.
Epicentrum – miejsce na powierzchni Ziemi o najsilniejszych wstrząsach, bezpośrednio nad hipocentrum.
Intensywność trzęsień Ziemi jest określana w 12 stopniowej skali Mercallego-Cancaniego, na podstawie wielkości przyspieszenia:
1o – drgania notowane przez sejsmografy,
2o-3o – słabe drgania odczuwalne jedynie przez niektóre osoby,
4o-5o – umiarkowane drgania ogólnie odczuwane, drobne przedmioty zostają wprowadzone w drgania,
6o-7o – silne drgania, odpadanie tynku, zawalenie się kominów,
8o-9o – pękanie budynków, powstawanie szczelin w gruncie i osuwisk,
10o-12o – katastrofalne trzęsienia, niszczenie budynków aż do fundamentów, powstawanie szerokich szczelin i osuwisk.
Podział trzęsień ze względu na przyczynę wywołania:
- tektoniczne - występują na obszarach młodych gór, zwłaszcza na liniach dużych uskoków. Są najsilniejsze i najbardziej tragiczne.
- wulkaniczne - towarzyszą wybuchom wulkanów i związane są z wędrówką magmy w skorupie ziemskiej. Mają stosunkowo mały zasięg i są mniej groźne od tektonicznych.
- zapadowe - występują w wyniku zarywania się stropów jaskiń krasowych i wyrobisk gruntu. Lokalny zasięg, niewielka intensywność drgań, w górnictwie nazywane są – tąpnięciami.