KLASYCZNE POSTRZEGANIE ZATRUDNIENIA
W ekonomii klasycznej możemy wyróżnić dwie najważniejsze teorie na temat zatrudnienia. Pierwszą z nich jest teoria pracy Adama Smitha.
Za podstawowe źródło bogactwa Smith uznał pracę. Według Smitha miarą bogactwa jest roczny strumień dóbr i usług wytwarzanych w różnych dziedzinach działalności gospodarczej człowieka i przeznaczanych do konsumpcji poszczególnych jednostek i całego społeczeństwa.
Smith uznając pracę za główne bogactwo narodów stwierdza, że jej rozmiary zależą od:
liczby zatrudnionych pracowników;
wydajności pracy.
Na wydajność pracy składają się zarówno specjalizacja jak i podział pracy. Rozwijanie podziału pracy wymaga uprzedniego zwiększenia zasobów, (dlatego kraj według Smitha, który ma ograniczone możliwości akumulacji kapitału, nie będzie mógł szybko rozwijać podziału pracy, zwiększać jej wydajności i pomnażać w ten sposób bogactwo kraju).
Podział pracy umożliwia stosowanie sprawniejszych maszyn i urządzeń, a także wzrost kwalifikacji pracowników. Decyduje on zatem o wzroście stopnia produkcyjności pracy, determinuje też wielkość otrzymanego produktu społecznego. Zdaniem Smitha przyczyną podziału pracy jest ludzka skłonność do wymiany - zamiany jednej rzeczy na drugą. To wymiana zachęca do specjalizacji i dalszego podziału pracy. Natomiast granice specjalizacji i podziału pracy określa chłonność i wielkość konkretnego rynku. To właśnie rynek decyduje o rzeczywistej potrzebie i możliwościach pogłębiania specjalizacji pracy. Dowodzi tego przykład manufaktury produkującej szpilki. Czyli każdy zatrudniony ma 4,8 tysięcy razy większą wydajność niż gdyby pracował samotnie.
Jako humanista Smith dostrzega także negatywne cechy coraz węższej specjalizacji, która na skutek zrutynizowanych czynności, bez przerwy powtarzanych w ciągu dnia pracy, przekształca robotnika w dodatek do maszyny.
Smith uważa, że podział pracy przyczynia się do większego bogactwa narodów w danej chwili i jednocześnie przyspiesza wynalazczość, gdyż robotnik zatrudniony przy jednej czynności poświęca jej więcej czasu i sam wymyśla udoskonalenia, które ułatwiają mu pracę. Podział pracy i specjalizacja jest więc metodą pomnażania bogactwa narodów.
Analizując pracę Smith wprowadza rozróżnienie między pracą produkcyjną i nieprodukcyjną. Zdaniem Smitha praca produkcyjna daje dobra materialne i efektem jej zastosowania jest konkretny efekt. Świadczenie usług natomiast, nie przynosi trwałych rezultatów, jest pracą nie produkcyjną i nie tworzy bogactwa narodowego. Smith nie doceniał roli usług (inaczej niż współcześni ekonomiści), a obejmowały one między innymi służbę domową, urzędników, żołnierzy, duchownych, prawników i artystów. Zdaniem Smitha tego rodzaju służba wiąże się z konsumpcją, czyli przejadaniem dochodu, a nie jego pomnażaniem.
Drugą jest teoria płacy Davida Ricardo, który poniekąd neguje teorie Smitha.
W długim okresie, ceny odzwierciedlają koszty produkcji i tym samym są cenami naturalnymi. Naturalna cena produkcji to w praktyce koszt pracy wynikający z zatrudnienia robotników. Jeżeli płace odpowiadają naturalnej cenie pracy, to oznacza to, że są one utrzymywane na najniższym możliwym poziomie tj. poziomie, który pozwala tymże robotnikom przetrwać i minimalnie egzystować. Ricardo idzie jednak o krok dalej, niż Smith. W swoich rozważaniach za owo minimum obiera pewne minimum socjalne - zależne nie tylko od biologicznych determinant przetrwania, ale także od otoczki kulturowej w danym społeczeństwie. Jednakże dobra sytuacja gospodarcza może spowodować, że płace wzrosną wyraźnie ponad poziomem minimalnej egzystencji robotników. Wtedy to, w ramach redukcji kosztów producenci zwalniają niektórych pracowników i ci stają się bezrobotnymi. Chcąc być ponownie zatrudnionymi, muszą ubiegać się o niższą płacę.
Jego zdaniem płaca „naturalna” to taka, która wystarcza na pokrycie kosztów utrzymania, na które składają się koszty zakupu żywności oraz inne koszty, wynikające ze zwyczajów i konwenansów, które są dla pracownika nieodzowne. Płaca „naturalna” nie jest więc stała, lecz skorelowana z cenami składników kosztów utrzymania pracownika i jego rodziny. W miarę rozwoju społecznego płaca „naturalna” ma tendencję do wzrostu, ponieważ pracownicy chcą osiągać coraz wyższy poziom konsumpcji, kupując lepszą żywność i więcej dóbr materialnych. Z drugiej strony jednak w miarę postępu technicznego i zwiększania wydajności, ceny żywności i dóbr materialnych spadają, ograniczając skalę wzrostu płacy „naturalnej”. Płaca „realna”, czyli rynkowa to taka, która faktycznie jest wypłacana pracownikom, a jej wysokość ustala się w wyniku interakcji popytu i podaży. Kiedy jej wysokość przekracza wielkość płacy „naturalnej”, stopa życiowa pracowników podnosi się i są oni skłonni do powiększania swoich rodzin. Prowadzi to do wzrostu populacji, co w dłuższej perspektywie wywołuje wzrost podaży pracy. W efekcie większej podaży następuje spadek „realnej” ceny pracy, czasem nawet poniżej ceny minimalnej. W takiej sytuacji, przy płacach „realnych” niższych od płacy „nominalnej” następuje zmniejszanie się populacji i spadku podaży pracy. Niedobór pracowników prowadzi w efekcie do wzrostu wynagrodzeń. Takie zachowanie się rynku pracy pod wpływem wahania „realnych” płac względem płacy „naturalnej” nazwane zostało „żelaznym prawem płac”. Zdaniem Ricarda z punktu widzenia pracodawcy płaca nie jest ilością jednostek pieniężnych, jakie mają być wypłacone pracownikowi, ale ilością dni pracy jakie są konieczne by móc zarobić tę kwotę. Ricardo jest przeciwny opodatkowaniu płacy. Prowadząc szeroką analizę pojęcia wartości, Ricardo zastanawia się również nad problemem wartościowania pracy. Zauważa, że praca ma różną jakość, co sprawia trudność w porównywaniu godziny czy dnia pracy na jednym stanowisku z godziną czy dniem pracy na innym. Zwracając uwagę na ten problem jest praktycznie pionierem wartościowania pracy.