Słowo „ojczyzna” znaczy dla każdego człowieka co innego. Właśnie to pojęcie utożsamiamy często z tradycją, rodziną, przyjaciółmi, kulturą czy historią. W wielu utworach stosunek do niej przedstawia się bardzo różnie – od skrajnej nienawiści do swojego kraju, przez tęsknotę za utraconym rajem, aż do tak wielkiego poświęcenia, jakim jest śmierć za ojczyznę w walce o jej niepodległość.

Ojczyzna znaczy dla niektórych więcej niż własne życie. Dowodzi tego fragment tekstu Henryka Sienkiewicza „Pan Wołodyjowski”, w którym bohater wypowiada się o znaczeniu tego marnego życia przy wyższych wartościach takich jak walka dla kraju. Jednocześnie zwraca on uwagę na wynagrodzenie, które czeka ich po śmierci i szczęśliwość, jakiej na pewno doznają. „Mały rycerz” nie boi się poświęcenia ziemskich przyjemności dla słusznej sprawy, cały czas powtarza swojej ukochanej „nic to!”, co świadczy o jego pewności, oddaniu i pragnieniu czynienia dobra, nawet jeśli w zamian odda swoje życie.

„Być zwyciężonym i nie ulec”- tak brzmi motto członków konspiracyjnej organizacji harcerzy „Szare Szeregi”, którzy zrezygnowali ze swoich młodzieńczych marzeń i postanowili pomóc okupowanej Polsce.
Jest to prawdziwa historia, którą zawarł Aleksander Kamiński w utworze „Kamienie na szaniec” dla upamiętnienia postaw młodzieży w czasach wojny, a szczególnie Alka, Zośki i Rudego, głównych bohaterów książki. Dla nich każda akcja konspiracyjna była ryzykiem, lecz mimo to wywieszali polskie flagi, rozdawali ulotki, wybijali szyby witryn sklepów niemieckich i uczestniczyli w tajnym nauczaniu. Głęboko zakorzeniony w ich sercach patriotyzm ułatwiał takie heroiczne czyny.

W literaturze tytułowa postać powieści Adama Mickiewicza „Konrad Wallenrod” zapisała się jako niestrudzony bohater walczący o dobro ojczyzny za wszelką cenę. To Litwin, którego siłą jako dziecko zabrano do Zakonu Krzyżackiego, a jego rodzinę wymordowano. Nigdy nie zapomniał, iż jest Litwinem, lecz nie mógł się tym podzielić z nikim. Samotnie walczył z wrogiem na korzyść swojego kraju i dokonał doskonałego spisku prowadzącego do wygranej. Miał on jednak niepożądane skutki, bowiem Konrad odrzucił jedyną szansę na miłość, rodzinę i cząstkę normalnego życia. Troska i poświęcenie uratowały Litwę, jego dawno utracony dom.