Temat: Pieniądze i polityka pieniężna

Opracowanie : Daniel Piotrowski

Adam Skibiński

Grupa: ID-I0-14

Część I.

Pieniądze

Definicja pieniądza

Pieniądz jest to materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę. Prawnie określony środek płatniczy, który może wyrażać, przechowywać i przekazywać wartość ściśle związaną z realnym produktem społecznym.

Funkcje jakie pełni pieniądz

Głównym celem istnienia pieniądza jest dokonywanie za jego pośrednictwem transakcji kupna i sprzedaży towarów, usług i aktywów. Pieniądz służy w takich wypadkach jako środek wymiany. Całościowo pieniądz pełni cztery funkcje:

1. Środek wymiany

Pieniądz jest powszechnym środkiem wymiany. Każdy przyjmuje go za sprzedane usługi i towary, wiedząc, że będzie mógł za niego nabyć inne dobra materialne lub usługi.

1. Środek gromadzenia bogactwa

Zarówno ludzie, jak i przedsiębiorstwa potrzebują środka, który umożliwiłby dzięki dochodowi uzyskanemu dzisiaj, zakup dóbr i usług w przyszłości. Pieniądz jest jednym z takich środków – może zostać zaoszczędzony.

1. Miernik wartości

Przy pomocy pieniądza możliwe jest wyrażenie wartości innych towarów (w postaci cen towarów w jednostkach pieniężnych), ponieważ jest powszechnym ekwiwalentem. Cena jest pieniężnym wyrazem wartości towarów i usług.

1. Środek ustalania przyszłych należności i zobowiązań

Ludzie często starają się ustalić wartość jakiejś przyszłej płatności. Pracownicy i pracodawcy ustalają wysokość wynagrodzenia, jakie będzie wypłacane w roku przyszłym. Zastosowanie cen wyrażonych w pieniądzu jest najwygodniejszym sposobem ustalenia wysokości przyszłych zobowiązań

Rodzaje pieniądza

Gotówkowy

• Kruszcowy

• Metalowy (monety)

• Papierowy (banknoty)

Bezgotówkowy

• Czeki

• Weksle

• Obligacje

• Bony

• Karty płatnicze i kredytowe

• Pieniądz bankowy

• Pieniądz elektroniczny

Cechy pieniądza

• Powszechnie akceptowany

• Trwały

• Przenośny

• Podzielny

• Trudny do podrobienia

• Z ograniczoną podażą

Podaż pieniądza

Podaż pieniądza to całkowita wartość zasobów pieniężnych, uznanych za środek wymiany, które znajdują się w obiegu. Na podaż pieniądza składa się suma gotówki w obiegu poza systemem bankowym oraz wkłady w bankach. Kontrola podaży pieniądza jest jednym z elementów polityki pieniężnej prowadzonej przez banki centralne.

Ważne pojęcia

Stopa redyskontowa - określa cenę, po jakiej bank centralny udziela kredytów bankom komercyjnym (kupuje weksle od banków komercyjnych).

Rezerwa obowiązkowa - to część rezerw pieniężnych, co do utrzymywania których banki są zobligowane prawem. Obejmuje część rezerw zdeponowaną w banku centralnym oraz rezerwy w skarbcach własnych.

Czynniki wpływające na podaż pieniądza

Podaż pieniądza rośnie, gdy:

• podwyższymy stopy redyskontowe celem zwiększenia pożyczek dla banków komercyjnych

• sprzedamy posiadane rządowe papiery wartościowych

• obniżymy poziom rezerw obowiązkowych

Podaż pieniądza maleje analogicznie, gdy:

• obniżymy stopy redyskontowe

• kupimy rządowe papiery wartościowe

• podważymy poziom rezerw obowiązkowych

Związek między podażą pieniądza a stopą procentową

Prosta teoria zakłada, że podaż pieniądza jest zupełnie niezależna od stopy procentowej. Stopa procentowa jest to rynkowy koszt kapitału, albo inaczej cena, którą płaci się za pożyczenie kapitału na określony czas. Koszt ten wyraża się zazwyczaj jako procent od pożyczonej sumy, mierzony w ujęciu rocznym (tzn. gdyby suma została pożyczona – i zwrócona – dokładnie po roku).

(a) podaż pieniądza zależna jest tylko od decyzji rządu: kształtuje się na poziomie, który rząd uzna za stosowny

(b) podaż pieniądza zwiększa się wraz ze wzrostem stopy procentowej

Podaż pieniądza zmienia się w zależności od popytu na pieniądz. Kiedy popyt na pieniądz wzrasta, niedobór pieniądza w bankach spowoduje wzrost stóp procentowych.

Popyt na pieniądz

Popyt na pieniądz oznacza bezpośrednią potrzebę posiadania pieniądza: utrzymywania części majątku w pieniądzu zamiast wydatkowania go na dobra czy usługi. Wyróżnia się trzy motywy trzymania pieniędzy:

• transakcyjny

• przezorności

• spekulacyjny

Motyw transakcyjny

Pieniądz jako środek wymiany potrzebny jest do przeprowadzania transakcji. Ludzie muszą trzymać część pieniędzy w postaci gotówki lub na rachunkach awista w celu dokonywania operacji handlowych.

Motyw przezorności

Motyw ten wynika z niepewności co do przyszłych dochodów i wydatków oraz dążenia do bezpieczeństwa. W życiu zdarzają się różne nieprzewidziane wypadki. Dlatego ludzie trzymają pewną dodatkową ilość gotówki na „wszelki wypadek”.

Motyw spekulacyjny (portfelowy)

Motyw ten polega na dążeniu do posiadania pieniądza przynoszącego zysk w przyszłości. Przedsiębiorstwa i osoby prywatne zamierzające kupić aktywa finansowe, mogą odkładać te decyzje w nadziei, że ceny spadną.

Związek między popytem na pieniądz a stopą procentową

Popyt na pieniądz zwany jest „preferencją płynności” (L) i jest wyznaczany przez dwa czynniki związane ze stopą procentową:

• pieniądz aktywny

• pieniądz pasywny

Pieniądz aktywny

Pieniądzem aktywnym nazywa się zasoby pieniądza utrzymywane z powodów transakcyjnych i z przezorności – ma się on stać środkiem wymiany.

Im większy dochód ludności, tym więcej dokonywanych jest zakupów i tym większy popyt na zasoby pieniężne.

W sytuacji wysokich stóp procentowych ludzie chętniej będą ryzykować ograniczenie ilości posiadanej gotówki na rzecz aktywów przynoszących wysoki zysk.

Pieniądz pasywny

Pieniądzem pasywnym nazywa się zasoby pieniądza utrzymywane z powodów spekulacyjnych.

Spekulacyjna popyt na pieniądz jest odwrotnie proporcjonalny do stopy procentowej.

Jeżeli ludzie wierzą, że ceny akcji pójdą w górę, to ulokują w nich część swych oszczędności.

Krzywa preferencji płynności

Kształtowanie się popytu na pieniądz w zależności od stopy procentowej przedstawia krzywa preferencji płynności. Ma ona nachylenie ujemne, co oznacza, że niższa stopa procentowa zachęca ludzi do trzymania większych ilości pieniądza (głównie w celach spekulacyjnych).

Równowaga na rynku pieniądza

Równowaga na rynku pieniądza występuje wtedy, kiedy popyt na pieniądz (L) jest równy podaży pieniądza (M_s). Zostaje ona osiągnięta w wyniku zmiany stopy procentowej.

Polityka pieniężna

Pojęcie polityki pieniężnej

Przykładowe definicje szeroko pojętej polityki pieniężnej:

Polityka pieniężna to całokształt rozwiązań i działań, które są podejmowane w gospodarce narodowej w celu zaopatrzenia jednostek gospodarczych w pieniądze i kredyt, zapewnienia stabilności cen, a także w celu regulowania wielkości pieniądza.

Działalność banku centralnego prowadzona w imieniu państwa(w przypadku Polski), a polegająca na wyborze pieniężnych celów makroekonomicznych i ich realizacji przez regulowanie podaży pieniądza i popytu na pieniądz, za pomocą wykorzystania wybranych instrumentów ekonomicznych i administracyjnych nazywamy – polityką pieniężną.

Cele polityki pieniężnej

• Cel finalny – jest to odpowiednio zdefiniowany cel ogólnogospodarczy wynikający z realizacji polityki ekonomicznej danego kraju. Przykładowo w Polsce celem finalnym NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu

• Cel pośredni – wyznaczenie określonej kategorii ekonomicznej, która pozostaje w stabilnej relacji z celem finalnym. Przykładowo w Polsce NBP stosuje strategię bezpośredniego celu inflacyjnego, choć dopiero w 2004 r, Rada Polityki Pieniężnej ustaliła wysokość owego celu inflacyjnego na 2,5 proc. z możliwością odchylenia do 1 punktu procentowego w górę lub w dół. Oznacza to, że roczny wskaźnik powinien w każdym miesiącu znajdować się jak najbliżej 2,5 %.

• Cele operacyjne, które zależą od celu finalnego i powinny wpływać na cel pośredni:

1. Kontrola stóp procentowych

2. Kontrola przyrostu podaży pieniądza

3. Stabilizowanie poziomu kursu walutowego

4. Kształtowanie masy pieniądza rezerwowego

5. Kształtowanie poziomu stóp procentowych

Strategie realizacji celów

W zależności od tego, jaki cel pośredni zostanie obrany wyróżnia się:

• strategię monetarną – jako bezpośredni cel występuje podaż pieniądza

• zmianami stopy procentowej – wpływanie na ceny kredytów

• oddziaływanie na kurs walutowy – uwzględnianie jego wpływu na ceny eksportu i importu oraz pośredniego wpływu na poziom cen krajowych

• oddziaływanie na dochód nominalny – uzależnianie polityki pieniężnej od dochodu nominalnego

• strategię bezpośredniego celu inflacyjnego – dążenie do uzyskania określonego poziomu inflacji. W strategii tej korzysta się również z prognozowania poziomu inflacji

Funkcje pieniądza w polityce monetarnej

• środka wymiany

• miernika wartości,

• środka przechowywania wartości i odroczonych płatności

Bank centralny

Jest to instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. W przypadku polski jest to instytucja państwowa – Narodowy Bank Polski.

Funkcje Banku Centralnego

• Bank centralny emituje pieniądz gotówkowy i wprowadza go w obieg

• Bank centralny jest bankiem rozliczeniowym banków komercyjnych i innych instytucji finansowych. Każdy bank komercyjny posiada w banku centralnym rachunek, na którym rejestruje rozliczenia z innymi bankami.

• Bank centralny jest bankiem skarbu państwa. Prowadzi rachunki instytucji państwowych. Utrzymuje rachunki depozytowe państwa, prowadzi kasową obsługę budżetu, obsługuje dług publiczny.

W jaki sposób polityka pieniężna spełnia swoje funkcje?

GŁÓWNIE POPRZEZ:

• Kontrolę stóp procentowych

• Kontrolę przyrostu podaży pieniądza

• Stabilizowanie poziomu kursu walutowego

• Kształtowanie masy pieniądza rezerwowego

Regulacja stóp procentowych

Regulacja stóp procentowych - stopa procentowa jest ceną płaconą
przez pożyczkobiorcę posiadaczowi kapitału pożyczkowego lub oszczędzającemu, który zdeponował w banku swój pieniądz. Cena ta jest wyrażana w procencie kapitału pożyczkowego oraz skalkulowana w odniesieniu do pewnego okresu.
Stopa procentowa jako wskaźnik informuje o intencjach rządu, czyli
np. o tym, jaką politykę będzie prowadził (ekspansywną czy restrykcyjną).
Podwyższenie stopy procentowej będzie powodowało zmniejszenie popytu na kredyt, z kolei jej obniżenie wywoła odwrotny skutek, czyli zwiększenie tego popytu.

Operacje otwartego rynku

To działania polegające na kupowaniu i sprzedawaniu przez bank centralny papierów wartościowych. Transakcje te wywierają wpływ na wielkość rezerw banków komercyjnych, ilość pieniądza w obiegu, oraz pośrednio bądź bezpośrednio na zwiększanie bądź zmniejszanie stóp procentowych.

Podsumowanie polityki pieniężnej

Celem polityki pieniężnej realizowanej przez Narodowy Bank Polski jest obniżanie inflacji, a w dalszej perspektywie stabilizacja cen, co jest niezbędne do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.
Od 1999 r. NBP dąży do realizacji tego celu, wykorzystując tzw. strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach bank centralny określa cel inflacyjny w postaci liczbowej, a następnie dostosowuje poziom oficjalnych stóp procentowych tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo jego osiągnięcia. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego oddziałują na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych.

Część 2.

Pytania i odpowiedzi

Pytanie nr 1.

Wymienić i krótko scharakteryzować funkcje pieniądza.

Odp.

1. Środek wymiany - pieniądz jest powszechnym środkiem wymiany. Każdy przyjmuje go za sprzedane usługi i towary, wiedząc, że będzie mógł za niego nabyć inne dobra materialne lub usługi.

2. Środek gromadzenia bogactwa - Zarówno ludzie, jak i przedsiębiorstwa potrzebują środka, który umożliwiłby dzięki dochodowi uzyskanemu dzisiaj, zakup dóbr i usług w przyszłości. Pieniądz jest jednym z takich środków – może zostać zaoszczędzony.

3. Miernik wartości - przy pomocy pieniądza możliwe jest wyrażenie wartości innych towarów. Cena jest pieniężnym wyrazem wartości towarów i usług.

4. Środek ustalania przyszłych należności i zobowiązań - ludzie często starają się ustalić wartość jakiejś przyszłej płatności. Zastosowanie cen wyrażonych w pieniądzu jest najwygodniejszym sposobem jej ustalenia.

Pytanie nr 2.

Czym jest podaż pieniądza? Jak można na nią wpływać?

Odp. Podaż pieniądza to całkowita wartość zasobów pieniężnych, uznanych za środek wymiany, które znajdują się w obiegu. Na podaż pieniądza składa się suma gotówki w obiegu poza systemem bankowym oraz wkłady w bankach.

Czynniki wpływające na podaż pieniądza:

• Zmiana stopy redyskontowej

• Sprzedaż lub zakup rządowych papierów wartościowych

• Obniżenie lub podwyższenie poziomu rezerw obowiązkowych

Pytanie nr 3.

Załóżmy że w danej gospodarce działają 4 banki komercyjne. Do pierwszego banku wpłaciliśmy gotówkę w wysokości 10 tysięcy złotych jako wkład na żądanie. Stopa rezerw obowiązująca w bankach wynosi 10% zaś środki pieniężne z udzielonych kredytów są lokowane w kolejnych bankach. Uzupełnij tabelę oraz oblicz całkowity depozyt złożony w tych 4 bankach. Ile pieniędzy zostanie wykreowanych przez cały system bankowy?

Banki	Depozyt (zł)	Rezerwa obowiązkowa (zł)	Kredyt (zł)
I	10000	1000	9000
II	9000	900	8100
III	8100	810	7290
IV	7290	729	6561

Całkowity depozyt: 10000+9000+8100+7290=34390zł

Ilość pieniędzy wykreowanych przez cały system bankowy: 9000+8100+7290+6561=30951zł

Pytanie nr 4.

Czym jest popyt na pieniądz? Wymienić i krótko scharakteryzować motywy trzymania pieniędzy.

Odp. Popyt na pieniądz oznacza bezpośrednią potrzebę posiadania pieniądza - utrzymywania części majątku w pieniądzu zamiast wydatkowania go na dobra czy usługi.

Motywy trzymania pieniędzy:

• Motyw transakcyjny - pieniądz jako środek wymiany potrzebny jest do przeprowadzania transakcji. Ludzie muszą trzymać część pieniędzy w postaci gotówki lub na rachunkach awista w celu dokonywania operacji handlowych.

• Motyw przezorności - motyw ten wynika z niepewności co do przyszłych dochodów i wydatków oraz dążenia do bezpieczeństwa. W życiu zdarzają się różne nieprzewidziane wypadki. Dlatego ludzie trzymają pewną dodatkową ilość gotówki na „wszelki wypadek”.

• Motyw spekulacyjny - motyw ten polega na dążeniu do posiadania pieniądza przynoszącego zysk w przyszłości. Przedsiębiorstwa i osoby prywatne zamierzające kupić aktywa finansowe, mogą odkładać te decyzje w nadziei, że ceny spadną.

Pytanie nr 5.

Równanie nominalnego popytu (L) na pieniądz ma postać:

L = 0,25PY-100r,

przy czym:

PY – nominalny dochód narodowy, r – nominalna stopa procentowa

Niech PY = 200, a nominalna podaż pieniądza (M) jest pod kontrolą banku centralnego i wynosi M = 40. Na rynku występuje stan równowagi pieniężnej.

1. Ile wynosi stopa procentowa równoważąca rynek pieniężny?

2. Jeżeli stopa procentowa wzrośnie o 10%, to na jakim poziomie powinna zostać ustalona nominalna stopa procentowa w celu utrzymania równowagi na rynku?

Odp.

1. Równowaga na rynku pieniężnym oznacza, że popyt na pieniądz równoważony jest przez podaż na pieniądz (L = M).

Stąd:

0,25*200-100r = 40 >> r=0,1=10%

Stopa procentowa równoważąca rynek pieniężny wynosi 10%.

1. Zakładamy wzrost stopy procentowej z 10% na 20%.

Wyższa stopa procentowa wymaga niższej podaży pieniądza w celu utrzymania równowagi na rynku:

M=0,25*200-100*0,2

M=30.

Pytanie nr 6.

Czym jest bank centralny i jakie pełni funkcje?

Odp. Jest to instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. W przypadku polski jest to instytucja państwowa – Narodowy Bank Polsk. Funkcje banku centralnego : 1. Emisja pieniądza gotówkowego i wprowadzanie go w obieg.2. Prowadzenie rachunków banków komercyjnych. 3. Bank centralny jest bankiem skarbu państwa, prowadzi rachunki instytucji państwowych, a także utrzymuje rachunki depozytowe państwa i prowadzi kasową obsługę budżetu.

Pytanie nr 7.

Jak można zdefiniować pojęcie ,,polityka pieniężna’’?

Odp. Polityka pieniężna to całokształt rozwiązań i działań, które są podejmowane w gospodarce narodowej w celu zaopatrzenia jednostek gospodarczych w pieniądze i kredyt, zapewnienia stabilności cen, a także w celu regulowania wielkości pieniądza.

Pytanie nr 8.

Jakie są trzy podstawowe instrumenty którymi posługuje się polityka pieniężna celem pełnienia swoich funkcji i na czym polegają?

Odp. Operacje otwartego rynku-sprzedaż bądź skup przez bank centralny papierów wartościowych emitowanych przez rząd na otwartym rynku. Konwersja długu publicznego-sprzedaż przez bank centralny części obligacji zamiast weksli skarbowych. Depozyty specjalne –zobowiązanie banków komercyjnych do ulokowania części swoich wkładów na rachunku banku centralnego.