Rublow Andriej, Święta Trójca

  autor — Andriej Rublow

data powstania — 1411 lub 1425–27

technika — tempera na desce

wymiary — 141 × 112 cm

miejsce przechowywania — Moskwa, Galeria Tretiakowska

Rublow uważany jest za jednego z najwybitniejszych ruskich malarzy ikon, a Święta Trójca za jego najlepsze dzieło. Rublow był mnichem w monastyrze Troicko-Siergijewskim w Moskwie i Święta Trójca została namalowana najprawdopodobniej do ikonostasu w soborze Trójcy Św. przy tym monastyrze. Temat obrazu nawiązuje do opisanej w Księdze Rodzaju wizyty trzech wędrowców u Abrahama. Temat ten, tzw. filoksenia, już w sztuce wczesnochrześcijańskiej odnoszony był do Trójcy Świętej i od IV w. znalazł swe stałe miejsce w ikonografii Kościoła wschodniego.

Według tekstu Księgi Rodzaju, Abrahama odwiedziło trzech wędrowców, którym on zaproponował odpoczynek i bogato ich ugościł, a oni zapowiedzieli narodziny Izaaka. W tradycji malarskiej utrwaliło się ukazywanie wędrowców pod postacią trzech aniołów; w najstarszych przedstawieniach ukazywano ich jako trzy równorzędne postacie siedzące obok siebie, później od X w., pojawił się też typ o hierarchicznym, piramidalnym układzie postaci, w którym anioł środkowy bywa też często większy. W obu tych typach przedstawień pojawiały się też postacie Abrahama i Sary. W XIII–XIV w. wykształcił się nowy typ przedstawienia silniej podkreślający dogmatyczną treść obrazu. Nie ma w nim już postaci Abrahama i Sary, a anioły są ukazane jako postacie równorzędne. I właśnie do tego ostatniego typu należy ikona Rublowa.

Trzej aniołowie siedzą wokół stołu. Miejsce uczty zasygnalizowane jest bardzo umownie — w tle widzimy dom Abrahama i dąb, symbolizujący gaj w którym doszło do powitania wędrowców. Jadło przygotowane na ucztę zostało zredukowane do kielicha z barankiem, symbolizującym ofiarę Zbawiciela. Rublow podejmując szalenie trudne zadanie zilustrowania dogmatu o Trójcy Świętej nie ograniczył się do powtórzenia utrwalonego schematu ikonograficznego, ale wykorzystał także środki czysto artystyczne. Postacie aniołów o pięknych, subtelnie malowanych twarzach i pełnych gracji ruchach są lekko zróżnicowane, ale jednocześnie dzięki zharmonizowaniu barw ich szat stanowią całość kompozycyjną. Układ sceny głównej wpisuje się w schemat koła podkreślającego jedność trzech postaci.

Święta Trójca Rublowa zajęła poczesne miejsce w malarstwie ruskim stając się obowiązującym wzorcem dla następnych pokoleń malarzy ikon.

Małgorzata Omilanowska

Encyklopedia PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA