TEORIA WYCHOWANIA – WYKŁADY
dr Jacek Górnikiewicz
Email: jacgorl@poczta.pl
Egzamin: 20 minut / 4 zadania
Odpowiedź na 2 pytania – ocena dostateczna
Dopuszczalne 3 nieobecności
WYKŁAD 1 (04-10-2012): Rozmaitość podejść badawczych
Struktura:
podejście pozytywistyczne (scjentystyczne, technologiczne) vs humanistyczne
orientacja życzeniowa vs realistyczna – opisująca świat (deskryptywna)
dwa modele prezentowania i wyjaśniania relacji wychowawczych
podstawowe terminy
Wychowanie - zawsze celowe / intencjonalne, wcześniej zaplanowane, wywieranie wpływu na aktywność drugiego człowieka / na grupy ludzi / na zbiór ludzi, z zamiarem wywołania oczekiwanych zmian w czyimś myśleniu, odczuwaniu, motywacji do zachowań, oraz samym zachowaniu, za pomocą przyjętych w danym środowisku form, metod, techniki, środków
TEORIA WYCHOWANIA JAKO TRADYCYJNA NAUKA O WYCHOWANIU
Pytania:
Jakim ma stawać się wychowanek
Jak zmienić wychowanka – na miarę swoich celów?
Jaki jest wychowanek – co w nim można / warto zmienić?
Jakie jest otoczenie – jak może pomóc zmienić wychowanka?
Jaką postawę teoretyczną można / warto przyjąć?
Odpowiedzi:
Projekty zmian w wychowanku, w jego osobowości, zachowaniu
Sposoby powodowania zamierzonych zmian
Określenie możliwości planowanych zmian
Opis możliwości zmian tkwiące w otoczeniu
Przegląd przejść w refleksji nad wychowaniem
Działy teorii wychowania:
Teologia wychowania
Technologia wychowania
Diagnoza wychowawcza
Środowisko wychowawcze
Badanie nad teorią wychowania
Wychowanie pojmowane tradycyjnie = kształtowanie zachowań + dyspozycji psych. do tych zadań
| Cechy kierunkowe (zajmuje się hist. wych.) | Cechy instrumentalne (zajmuje się dydaktyka) |
|---|---|
|
|
Postawa – stosunek podmiotu do przedmiotu postawy
Na podstawę składają się 3 komponenty:
komponent poznawczy (co jem? co wydaje mi się, że wiem?)
komponent emocjonalny (co czuję?
komponent gotowości do zachowań
\
Internalizacja – efekt socjalizacji
Wychowanie (resocjalizacyjne)
powodowanie zmiany w osobowości i zachowaniu wychowanka zwykle odbiegają od zaplanowanych
obok wpływów regularnie zamierzonych zdarzają się wpływy niezbyt przemyślane
wywierane wpływy mogą służyć tylko urabianiu / socjalizowaniu wychowanka, ale mogą to być wpływy rozwojowe wspierające autentycznemu dojrzewaniu osoby
| Wychowanie tradycyjne | Wychowanie nietradycyjne |
|---|---|
|
|
| Podejście | Orientacja |
|---|---|
| Pozytywizm | |
| Generowanie życzeń sądów* | Jak ma być = socjalizacja wychowanek obiektem |
| Opisywanie realiów | Jak jest faktycznie |
| *Opozycyjne potrzeby widzenia (szkoła) |
|---|
| Jaka ma być szkoła jako fabryka produkująca wiedzę wartości, postawy? |
| Jaka jest szkoła jako fabryka? |
| Pozytywizm | Humanizm | |
|---|---|---|
| Generowanie życzeń / sądów | 50, 60, 70, 80, 90, … | 80, 90 |
| Opisywanie realiów | 70, 80, 90 | 90, …, ? |
WYKŁAD 2 (11-10-2012): Rozmaitość podejść badawczych
Wychowanie w ujęciu tradycyjnym:
S → R
Nauczyciel nadaje wpływ → uczeń ten wpływ przyjmuje
Nauczyciel przejawia swe zamiary przez zachowania → uczeń również manifestuje poddawanie się wpływom poprzez zachowania
Wszystkie aktywności są rozumne i świadome
Wychowanie – z poprawkami
Zachowania wychowawcy = wynik aktywności j.n. |
Interpretacje zachowań = świadome czynności wychowanka |
|---|---|
| Interpretacje zachowań = świadome czynności wychowawcy | Interpretacje zachowań = nieświadome czynności wychowanka |
| Interpretacje zachowań = nieświadome czynności wychowawcy | Decyzje wychowanka o zachowaniach – wynik aktywności j.w. |
Poza polem obserwacji
Użyteczne terminy / lektury:
mechanizmy obronne (Stanisław Siek, Struktura osobowości)
deformacje percepcyjne (Tadeusz Mądrzycki, Deformacje percepcyjne w spostrzeganiu ludzi)
WYKŁAD 2 (11-10-2012): Interpretacje, Sytuacje trudne, Stres, Stres a potrzeby, Mechanizmy obronne, Deformacje percepcyjne, Konsekwencje dla wychowanka
MECHANIZMY OBRONNE, DEFINICJA WG WŁAŚCIWOŚCI – FUNKCJONALNA.
TYPOLOGIA WG SIEKA: TAMOWANIE. PRZEMIESZCZANIE. ZNIEKSZTAŁCANIE. PRZYJMOWANIE. KOMFORMIZM.
Właściwości mechanizmów obronnych:
Uruchamiają się w sytuacji (wg naszego poczucia) trudnej, kiedy rosną negatywne emocje
Pomniejszają lub likwidują poczucie trudności – jednak nie poprzez likwidację źródła trudności, a poprzez zmianę obrazu sytuacji trudnej
Najczęściej ulegamy im automatycznie
Ulegamy im od pierwszych chwil życia na ziemi
Zwierzęta również ulęgają tym mechanizmom
Konsekwencje dla edukacji i wychowania:
W sytuacjach odczuwanych jako trudne bezwiednie zniekształcony obraz sytuacji
Podejmujemy decyzje nieadekwatne do sytuacji i swojego w niej miejsca
Szkoła jest terenem programowo trudnych sytuacji
Uczenie się jest z natury trudne
Przebywanie w szkole jest też trudne
TAMOWANIE: Wypieranie. Tłumienie. Zwlekanie. Represja wg Pospiszyla
Wypieranie – automatyczne / globalne / nieodwracalne „wyrzucanie” z pamięci.
Przypadek Znachora – prof. Wilczura
Przypadek dezertera – z pola bitwy
Problem Księcia Przypływów i jego siostry
Dzieciństwo sielskie – anielskie Wieszcza
Nasz własny intymny świat…
Tłumienie – częściowo odwracalne / selektywne.
Jaś zapomniał (?) o podpisie rodziców
„te” okropne wyrazy
Kłopoty z pamięcią u świadków morderstw
Zwlekanie – odraczanie w czasie.
Zaprzestanie myślenia o klasówce
Spóźnianie się na trudne spotkanie
Zapominanie o długach
Pomyłki
Przerwy w recytacji wiersza
Przejęzyczenia
Jąkanie się
PRZEMIESZCZANIE: Sublimacje. Prosta transferencja. Kompensacja. Reakcja upozorowana. Ascetyzm, Twórczość. Fiksacja. Regresja. Inwersja. Konwersja. Substytucja
Proste przeniesienie - zastępcze realizowanie potrzeb – na obiektach zastępczych
Wiersze do Marysi? - do szuflady z konieczności…
Hobby: militaria – u słabego chłopca
Kompleks Elektry
Fetyszyzm
Sublimacja - przeniesienie kulturowo ważne
Homoseksualne wątki w twórczości Prousta
Madonny Leonardo da Vinci
Sławne liryki wiersza do Maryli
Jam nie z sol ani z roli, ale…
Kompensacja – wyrównywanie poczucia bycia gorszym, dowartościowywanie się
Przejadanie się u dzieci (raczej u dziewcząt)
Mocne słówka u małych chłopców
Zawartość siennika wędrowca uratowanego przez statek…
Biada – kiedy pan z dziada…
ZNIEKSZTAŁCANIE: Racjonalizacja. Dysocjacja. Fantazjowanie. Idealizacja. Projekcja. Symbolizacja. Dewaluacja. Intelektualizacja. Odwracanie sensu. Zniekształcanie. Maskowanie.
Racjonalizacja – pozornie obiektywne rozumowe dowodzenie swoich racji
Chłopcu trzeba przyłożyć – dla jego dobra
Kto pije i pali, ten…
Umarł pijak – ale pan…
Po(d)rzucony banknot
Trick Rasputina
Projekcja – rzutowanie swoich wad / win na innego
Niedowidzimy belki w oku swoim, a widzimy źdźbło trawy w oku bliźniego
Na złodzieju czapka…
PRZYJMOWANIE: Identyfikacja. Inkorporacja. Introjekcja. Komformizm
Inkorporacja – naśladowanie bezwiedne / nieświadome / globalne: prawo mimikry
Babysiter powłócząca nogą…
„zaklęcia” rodziców a język pociech
Identyfikacja – upodobnianie się selektywne / świadome
Narcystyczna / nikt mnie nie lubi…
Z osobą utraconą
Z osobą groźną
Introjekcja – kierowanie na siebie wrogości wywołanej przez drogie osoby
Samo-okaleczenia a drugie życie zakładów poprawczych
O zmarłych nie myśli się źle
Mit matki
Interpretacje, Sytuacje trudne, Stres, Stres a potrzeby, Mechanizmy obronne, Deformacje percepcyjne, Konsekwencje dla wychowanka
Deformacje percepcyjne. Typologia wg Madrzyckiego:
Informacje zakodowane a percypowane. Ujednolicanie spostrzeżeń.
Przecenianie związków.
Pozytywna ocena siebie.
Pozytywna ocena innych.
WYKŁAD 3 (18-10-2012): Cele
TELEOLOGIA WYCHOWANIA, KOGO / CO CHCEMY WYCHOWAĆ? DWIE OPCJE: CELE Z IMPORTU – PROGRAM WYDRUKOWANY, CELE Z SIEBIE – PROGRAM AUTORSKI
Opcja technologiczna / scjentystyczna
cele najpierw, przed modelowaniem: aby modelować racjonalniej i skutecznie, trzeba mieć plan
cele do realizowania w czasie „punkt po punkcie”
cele wzięte z ideologii, z polityki, z obowiązującej religii
cele wspólne dla wszystkich
piramida celów
Opcja humanistyczna:
cele krystalizowane w trakcie spotkań odzwierciedlają stan dojrzałej osoby, świadomości siebie i innego
cele do realizacji „punkt po punkcie”
cele wzięte „z siebie”, uświadomione ja: jaki jestem / chcę być / nie chcę być
cele indywidualne, oryginalne, „nie do podrobienia”
piramida celów – nieporozumieniem
Opcje technologiczna: powszechnie używane terminy:
cele wychowania ujęte w hierarchie, wpisane w „plan gry” z wychowankiem
ideał – cel najbardziej ogólny i pełny
modele – pożądane cechy przypisane do ról
wzory osobowe – postacie do naśladowania / lub nie
Opcja humanistyczna: powszechnie używane terminy:
samorealizacja
samorozwój
rozwój osobisty
podmiotowość
Ja i Inny
Osoba
Persona
Opcja humanistyczna: przywoływane koneksje
egzystencjalizm
fenomenologia
hermeneutyka
analiza transakcyjna
interakcjonizm symboliczny
antropologia kulturowa
neopsychoanaliza
Opcja technologiczna / pozytywistyczna: przywoływane koneksje
filozofia marksistowska / do niedawna jawnie, teraz ciągle jeszcze – skrycie
aksjologia
biologia
medycyna
Opcje technologiczna: hierarchia celów
WZORY OSOBOWE; POZYTYWNE / NEGATYWNE, OFICJALNE / OSOBISTE, FIKCYJNE / PRAWDZIWE, JAKI JEST TWÓJ WZÓR OSOBOWY? KTO JEST TOWIM IDOLEM? KOGO KOCHASZ? / NIENAWIDZISZ?
WZORY OSOBOWE
Opcja humanistyczna:
osobowość w rozwoju – jako cel i efekt aktywności wychowawczych
rozmaitość koncepcji statycznych / morfologicznych oraz dynamicznych / funkcjonalnych
WYKŁAD 4 (25-10-2012): Osobowość w rozwoju jako cel i efekt poczynań edukacyjnych
TREŚĆ: KONCEPCJE: TRANSGRESYJNA J. KOZIELECKIEGO (nie będzie na egzaminie!), DEZINTEGRACJI POZYTYWNEJ K. DĄBROWSKIEGO; WARSTWICOWA S. KUNOWSKIEGO; TRENDY ROZWOJOWE W. ŁUKASZEWSKIEGO
J. KOZIELECKIEGO KONCEPCJA TRANSGRESYJNA
Struktura w układzie funkcjonalnym / otwartym
Definicja transgresji.
Transgresje a działania ochronne: 7 różnic głównych
Typologia agresji.
Motywacje do agresji.
Koncepcja ma wyjaśnić, dlaczego człowiek nie ulega entropii i rozwija się
Struktura w układzie funkcjonalnym / otwartym
Awans woli i konsekwencje: wola a świadomość / determinizm wola o odpowiedzialność
Wola: układ kierowniczy
Umysł: układ poznawczy
Charakter: układ interpersonalny
Temperament: układ energ. / czasowy
Zachowanie jako wypadkowa oddziaływań: środowiska, osobowości, zdarzeń losowych (=przypadku)
Awans woli i konsekwencje:
wola a świadomość
wola a determinizm
wola a odpowiedzialność
Definicja transgresji:
przekroczenie barier i ograniczeń, znoszenie przeszkód i determinacji
celowe wychodzenie poza krąg ograniczeń
nauki społeczne / humanistyczne / przyrodnicze (biologia, geografia)
przejawia się w nich i kształtuje (!) wolna wola
liczą się intencja i czyn a nie wynik
liczą się antecedensy a nie efekty
Transgresje a działania ochronne, 7 różnic głównych:
pojawia się później
działania trudne = ryzykowne ( nie da się obliczyć stopnia ryzyka)
autoteliczne
towarzyszy im nadzieja
indywidualne / autorskie
uwarunk. p. zmienne podmiot. osobowości
Typologia transgresji
ekspansywne: materialne = ku rzeczom . interpersonalne = ku ludziom / symboliczne = ku symbolom / twórcze = ku sobie
emancypacyjne: od ograniczeń / do działań zgodnych z wolą
temporalne: biol. / kulturowe / psycholog.
Rodzaje i cechy działań ochronnych:
|
|
|---|
TRUDNA / PARADOKSALNA / EGZYSTENCJALNA KONCEPCJA K. DĄBROWSKIEGO
Fazy rozwojowe a poziomy rozwoju osobowości
Poziomy rozwoju
Opisy wg dynamizmów
Osobliwości koncepcji
Fazy rozwojowe a poziomy rozwoju osobowości:
Fazy rozwojowe:
|
Poziomy rozwoju osobowości:
|
|---|
Poziomy rozwoju. Opis. wg dynamizmów (istotna jest kolejność!):
(psychopaci)
integracja pierwotna / prymitywna
dezintegracja 1 poziomowa
dezintegracja wielopoziomowa spontaniczna
dezintegracja wielopoziomowa zorganizowana (udział elem. refleksyjnych)
integracja wtórna / dynamiczna
Poziom I. Integracja pierwotna:
pierwotna integracja popędowa
inteligencja na usługach popędów
niedorozwój uczuć: brak empatii, konfliktów wewnętrznych, wrażliwości na cierpienie innych, nie wyobrażanie sobie własnej śmierci
agresywni, bez skrupułów, sprawni, „silni”, dający poczucie „oparcia”
Poziom II. Dezintegracja 1 poziomowa:
ambiwalencje, ambitendencje,:
sprzeczność popędów i działań
zmienność nastrojów z przewagą smutku
zmienne poczucie wyższości i niższości
bycie w opozycji do innych i siebie
próby samobójstw
ciężkie zaburzenia psychiczne
Poziom III. Dezintegracja wielopoziomowa:
zdziwienia i zaspokojenia sobą
wstyd i niezadowolenie z siebie
zaniepokojenie
objawy nieprzystosowania pozytywnego
dynamizmy i kryzysy twórcze
nerwice, napięcia, trudne doświadczanie
przekraczanie faz rozwoju biologicznego i psychologicznego
Poziom IV. Dezintegracja wielopoziomowa zorganizowana:
wysoki poziom empatii
wysoka samoświadomość
samowychowanie
autopsychoterapia
przedmiot – podmiot w sobie
przejście do czynności autonomicznych i autentycznych
Poziom V. Integracja wtórna:
autonomia, autentyzm, empatia
odpowiedzialność za siebie i innych
ukształtowane zainteresowania
dynamizacja ideału osobowości
esencja ind.: zaint., uzdolni., związki miłości, tożsamość siebie, znajomość historii projekcji na przyszłość
esencja społ: autonomiczny i autentyczny stosunek do innych, wys, świadomość społ. i odpowiedzialność
Cechy osób samorealizujących się wg M. Piechowskiego & K. Dąbrowskiego (1977):
autonomia i wyższa percepcja rzeczywistości: bardziej sprawny swobodny, akceptujący stosunek do świata i siebie, potrzeba odosobnienia (wyodrębnienia), autonomia (uniezależnienie od kultury i otoczenia), woda, opór przeciw ukulturowieniu
koncentracja na problemach, rozróżnienie środków od celów, dobra od zła
spontaniczność prostat, neutralność, świeżość oceny, kreatywność, przeżycia mistyczne / szczytowe
poczucie więzi z innymi: charakter demokratyczny, przyjazne filozoficzne poczucie humoru
zanik dychotomii
Osobliwości koncepcji:
objawy nieprzystosowania # objawami braku zdrowia psychicznego
rozwój przez trudy i cierpienia
dowartościowanie cierpień
rozwój nieregularny / nieprzewidywalny
nieustająco trudny / ciągle grozi przegrana
wpływ losu / wymyka się instytucjom statystyczno – prognostycznym
bez jasnych – na wstępie – celów
udział mało licznych
rozwój „nieprzyjemny”
brak zrozumienia ze strony zdrowego ogółu
utrudnienia w graniu społecznych ról
WYKŁAD 5 (08-11-2012):
WARSTWICOWA KONCEPCJA KUNOWSKIEGO
struktury rozwojowe
warstwy rozwojowe a środowisko
fazy rozwoju
gwarancje pełnego rozwoju
czynniki rozwoju wg Kunowskiego
Struktury rozwojowe:
Z każdą warstwą przybywa godności, duchowości, rozumności.
temperament
indywidualność
charakter
osobowość
światopogląd
człowiek żyje w bogactwie wielu wymiarów
potrzeby danej warstwy rosną do pewnej granicy; stopień ich zaspokojenia określa dalsze szanse rozwoju
Wielość wymiarów:
osoba fizyczna / organizm
osoba psychiczna / psychol
osoba społeczna / jednostka
? / twórca
osoba duchowna / istota duchowa
Warstwy a środowisko:
życiowy bios: podświadomość i postawy popędowe
wychowawczy etos: uczucia wyższe / wartości / nastroje
pedagogiczny agos: wola rozumna i dążenia wolitywne
środowisko kulturowe: świadomość przedmiotowa i poglądy
los: nadświadomość i sumienie
Fazy rozwoju:
biologiczna: do 14-21 roku życia
psychologiczna: od 7 roku życia, po zostanie sprytnym / mądrym wobec przyrody
socjologiczna: od 10 roku życia, (okres band) po zostanie obywatelem świata
kulturologiczna: wg wstrząsów twórczych skokowo – albo wcale
światopoglądowa: ku wewn. mądrości, dobroci, ku potrzebie szukania Prawdy
Gwarancje pełnego rozwoju:
zdrowy bios
obyczajowy etos
ideowy agos
korzystny układ sytuacji losowych
nadzwyczajne wypadki losowe / wstrząs więcej niż twórczy
Czynniki rozwoju wg Kunowskiego [istotna jest kolejność!]:
wewnętrzne: /geniczne/ natura
zewnętrzne /środowisko/ przyzwyczajenie
osobowościowe / duchowe / rozum:
rozumność / obiekt. pozn. świata
wartościowanie / świat subiektywny
wolność / wybór / odpowiedzialność
twórczość / przekształcenie / uszlachetn.
Otwartość / sięganie głębi bytu / przekraczanie świata zmysłów
TRENDY WG WIESŁAWA ŁUKASZEWSKIEGO
Trendy rozwojowe w ujęciu W. Łukaszewskiego z lat 80:
od regulacji popędowej do poznawczej
od hedonizmu do poznawczych kryteriów wartościowania
od regulacji przez proste doświadczenia do regulacji przez wyobr. stany idealne
od kryteriów ocen asymilacyjnych do kryteriów ocen własnych
od widzenia świata globalnego do widzenia świata ogólnego
od myślenia konkretnego do myślenia abstrakcyjnego
od klasyfikacji wg identyczności ze standardami do – wg podobieństwa do standardów
od momentalizmu do operowania szerokim horyzontem czasowym
od planu krótkiego do planu życiowego
od niezdolności do odraczania gratyfikacji do poświęcenia
od podatności na pokusy do ignorowania pokus
od impulsywności do refleksyjności
od braku odpowiedzialności do odpowiedzialności za siebie i innych
od zależności do niezależności od otoczenia
od kontroli zewnętrznej do samokontroli
od bierności do aktywności
od orientacji na konsumpcje do o. wzrostu
od egocentryzmu do altruizmu
od bezradności do przekonania o wpływie na zdarzenia
od opóźnienia wobec biegu wydarzeń do wyprzedzania biegu wydarzeń
od działań reaktywnych do działań proaktywnych
Kryteria stopnia rozwoju:
wg zależności od natury i otoczenia
wg dojrzałości planów
wg dojrzałości emocjonalnej / moralnej
wg refleksyjności