20. System autorytarny okresu międzywojennego.

Autorytaryzm – system rządów (reżim polityczny) bezpartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego przywódcy, a często także na armii. Powstawał najczęściej wskutek nieefektywnego funkcjonowania systemów demokratycznych lub ich kompromitacji w oczach społeczeństwa. W przeciwieństwie do systemów totalitarnych, nie opiera się na uniwersalnej ideologii ani na masowym terrorze, lecz ogranicza się jedynie do represjonowania tych, którzy otwarcie go krytykują i dążą do jego obalenia.

Po I wojnie światowej, w Europie dominował ten system rządów, właśnie ze względu na rozczarowanie rządami demokratycznymi, trudności gospodarcze oraz wzrost zagrożenia komunizmem. Ludy wielu krajów pokładały duże nadzieje w rządach jednej, silnej, charyzmatycznej postaci, która najczęściej przejmowała wladzę w drodze zamachu stanu. Często dyktator przywiązywał dużą wagę do prawnej legalizacji zamachu stanu, poprzez:

- wydanie specjalnego jednorazowego aktu politycznego,

- wprowadzenie nowego porządku ustrojowego.

Autorytaryzm na początku XX wieku przybrał trzy formy;

- autorytaryzm królewski - Autorytaryzm królewski zaistniał przede wszystkim w monarchiach bałkańskich (Albania, Jugosławia, Rumunia, Bułgaria). Najbardziej uwidocznił się we władzy Achmeda Zogu- prezydenta Albanii od 1925 r., który w trzy lata później ogłosił się królem Albańczyków jako Zog I. Do jego niezbywalnych praw należało m.in.:

- zatwierdzanie ustaw parlamentu i jego rozwiązywanie,

- mianowanie najważniejszych urzędników w państwie,

- arbitraż w sprawach narodowościowych,

- zwierzchnictwo nad całą albańską wspólnotą etniczną, w tym diasporą.

Rządy króla stały się jedynym sprawiedliwym środkiem na wszelkie trudności, usilnie zabiegał o opinię króla- reformatora sprawy chłopskiej i obowiązującego prawa: cywilnego, karnego i handlowego.

Przedstawiciele dziedzicznych monarchii bałkańskich: Jugosławii, Bułgarii, Rumunii- w przeciwieństwie do Zoga I, nie musieli uzasadniać dziedziczności swojej władzy, opartej niejednokrotnie na zmienionej konstytucji i dekretach z mocą ustawy nawet jeśli były sprzeczne z obowiązującym prawem.

- autorytaryzm prezydencki - ujawnił się na Litwie i Łotwie. Rządzący Litwą Ananas Smetona, przywódca partii narodowców, w 1936 r. dokonał zamachu stanu, wprowadzając dyktaturę i delegalizując partie polityczne, z wyjątkiem partii narodowców. Pozycje wodza ugruntował utrzymujący się przez szereg lat po wojnie stan wojenny.

Na Łotwie od 1934 r. rządził w wyniku zamachu stanu Karlis Ulmanis, dotychczasowy premier, od 1936 r. prezydent, który rozwiązał parlament, wprowadził stan wojenny rządząc państwem na podstawie dekretów prezydenckich, zmieniających konstytucję i skierowanych na likwidację swobód obywatelskich i różnych form życia publicznego.

- autorytaryzm premierów - w Austrii autorytaryzm wiąże się z kanclerzem E. Dollfussem, który w 1933 r. usunął Rade Narodową nie rozpisując, wbrew konstytucji nowych wyborów. Istniejące partie polityczne stworzyły tzw. Front Ojczyźniany, solidaryzujący się z rządem, a na jego czele stanął E. Dollfuss, zwolennik idei faszystowskich, nie akceptujący jednak Anschlussu w wydaniu hitlerowskim. W roku 1934 zamordowany w czasie nieudanego puczu austriackich zwolenników Hitlera. W Estonii w 1937 r. w wyniku zamachu K. Patsa utworzono 2- izbowy parlament, mający reprezentować naród jako producenta i konsumenta , ale w warunkach stanu wyjątkowego przeszedł on całkowicie na usługi dyktatury. Na mocy nowej, uchwalonej przez niego konstytucji przyznano Konstantinowi Patsowi tytuł prezydenta-regenta. Zniesiono całkowicie samorządy lokalne, które traktowane były przez reżim jako ostoja elementów opozycyjnych.

Omawiając autorytaryzmy stworzone przez premierów, warto zwrócić uwagę na Portugalię i Hiszpanię. Oba przetrwały okres międzywojenny i wojenny, a uległy rozpadowi dopiero w latach 70-tych XX wieku.

Jednak najbardziej znanym systemem autorytarnym w Europie była dyktatura Mussoliniego we Włoszech.

W listopadzie 1921 Mussolini utworzył Narodową Partię Faszystowską. Głosił antyparlamentaryzm i pochwałę rządów silnej ręki. Jego bojówki – Czarne koszule krwawo rozprawiały się z wszelką opozycją. Zdobywał jednocześnie poparcie polityczne zarówno wśród biedoty (wiele obiecując), jak i wśród inteligencji oraz jednocześnie warstw posiadających (zwalczał strajki, obiecywał zniesienie części przywilejów robotniczych i chłopskich).

Przejęcie władzy:

W październiku 1922, czując siłę swojego ruchu, zorganizował tak zwany marsz Czarnych Koszul, w wyniku którego został mianowany przez króla Wiktora Emanuela III premierem rządu. Jego pierwszy rząd, złożony z faszystów i nacjonalistów, tolerował opozycję.

W lutym 1923 powołał do życia Milicję Faszystowską czyli oficjalne bojówki dla ochrony partii i zwalczania opozycji.

Lata 1926–1928 stały się początkiem końca demokracji parlamentarnej. Po rzekomych zamachach na swoje życie przeforsował ustawy specjalne, specjalne kompetencje rządu, delegalizację partii opozycyjnych, powołanie tajnej policji OVRA i zmianę ordynacji wyborczej, w rezultacie czego parlament stał się fikcją, choć dopiero w 1939 został całkowicie zniesiony. Benito Mussolini ogłosił, że zamierza odbudować Imperium rzymskie. Duce zaczął rozbudowywać armię, organizować roboty publiczne, walczyć z mafią. Odnosząc sukcesy faszyści zyskali ogromne poparcie społeczne, nawet mimo prowadzenia agresywnej polityki zagranicznej. W 1936 podpisano układ o przyjaźni z III Rzeszą. Jego rozszerzeniem było podpisanie paktu sojuszniczego, nazwanego przez duce stalowym 22 maja 1939.

Dyktatura Mussoliniego:

System dyktatury Mussoliniego, mimo braku podstawowych praw politycznych i obywatelskich był akceptowany przez społeczeństwo także z powodu poprawy sytuacji ekonomicznej. Bezrobocie zmniejszyło sie dzięki robotom publicznym, w przemyśle wprowadzono rozbudowane i gwarantowane przez państwo ustawodawstwo socjalne, w rolnictwie zwiększono produkcję.

Polityka zagraniczna.

Budowa silnego państwa łączyła sie w nie mniejszym stopniu z planami ekspansywnej polityki zagranicznej. Mussolini snuli wizje włoskiego mocarstwa, którego wpływy miały sięgać Europy Poludniowo-Wschodniej basenu Adriatyku i Moza Śródziemnego. Z myślą o przyszłych wyprawach rozbudowano i modernizowano armie lądowa i flotę, a młodzież wychowywano w duchu militaryzmu.

Rządy autorytarne w Polsce po 1926r.:

Po zamachu majowym w 1926 r. w II Rzeczypospolitej został utrzymany system rządów parlamentarnych. Już od chwili uchwalenia konstytucji marcowej siły polityczne skupione wokół Piłsudskiego oraz on sam, opowiadały się za wzmocnieniem władzy wykonawczej. 2 sierpnia 1926 r. została wydana „Ustawa uzupełniająca Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1921 r.” Określa się ją mianem noweli sierpniowej. Na jej mocy prezydent otrzymał prawo do rozwiązywania na wniosek Rady Ministrów parlamentu przed upływem jego kadencji. Sejm został pozbawiony prawa samorozwiązania się. Ponadto prezydent otrzymał uprawnienie do wydawania dekretów z mocą ustawy. Głowa państwa uzyskała specjalne uprawnienia budżetowe. W chwilą gdy sejm nie uchwalił budżetu oraz nie odrzucił projektu ustawy budżetowej zaproponowanej przez rząd, prezydent miał prawo do przyjęcia jej w brzmieniu zaproponowanym przez Radę Ministrów.

Po uchwalaniu Noweli sierpniowej prezydent otrzymał uprawnienie do wydawania dekretów z mocą ustawy do czasu wybrania nowego parlamentu, czyli do 1928 r. Nowela znacznie rozszerzyła kompetencje prezydenta i Rady Ministrów kosztem rządu. Po jej uchwaleniu stanowienie prawa w Polsce stało się udziałem rządu. Mimo tego, że na stanowisku prezydenta zasiadał Ignacy Mościcki, faktycznie państwem kierował Józef Piłsudski. Okres od 1926 do 1930 określa się często mianem reżimu pozakonstytucyjnego. Przed wyborami w 1928 r. powstał blok polityczny, skupiający zwolenników sanacji (Piłsudczyków), zwany Bezpartyjnym Blokiem Współpracy z Rządem (BBWR). Partia ta oparła się na zwolennikach Marszałka oraz na jego autorytecie. BBWR w wyborach nie uzyskał większości, a konflikty polityczne jeszcze bardziej się nasiliły. W obronie parlamentu stanęły kluby polityczne zrzeszone w Centrolewie. W 1930 r. w odpowiedzi na kongres Centrolewu, nastąpiło rozwiązanie przez prezydenta parlamentu przed zakończeniem jego kadencji. Aresztowi zostali przywódcy opozycji. Osadzono ich w twierdzy wojskowej w Brześciu nad Bugiem. W kolejnych wyborach parlamentarnych BBWR uzyskał większość głosów. Zdobył 2/3 mandatów w Sejmie. Liczba zdobytych głosów była poddawana krytyce ze względu na duży wpływ na przebieg wyborów państwowej administracji. Osłabienie opozycji wpłynęło jednoznacznie na osłabienie władzy parlamentu. W kolejnych latach rozszerzał się krąg uprawnień prezydenta, aż do roku 1935 r., kiedy została uchwalona nowa konstytucja, przyznająca mu pełnię władzy w państwie. Śmierć Józefa Piłsudsiego w 1935 r. doprowadziła do chaosu w sanacji. Nastąpiło rozbicie polityczne bloku. W 1935 r. jeszcze przed upływem kadencji prezydent ponownie rozwiązał parlament. Rok przed wybuchem II wojny światowej odbyły się wybory parlamentarne. Sukces odniósł w nim obóz rządzący.