Testy żywotności miazgi i tkanek okołowierzchołkowych

Do badania żywotności miazgi służą testy termiczne, elektryczne oraz laserowo-dopplerowskie. Testy termiczne i elektryczne opierają się na  rejestrowaniu zdolności do przewodzenia włókien nerwowych, które wchodzą w skład pęczka naczyniowo-nerwowego. Stanowi on swoiste rusztowanie miazgi zęba.

Testy te są proste w wykonaniu, jednak mogą dawać fałszywe wyniki, ponieważ badają one wrażliwość badanego zęba na bodźce termiczne i elektryczne, a nie samą żywotność miazgi. Wprawdzie żywa miazga daje objawy określonej wrażliwości zęba na ciepło, zimno i płynący prąd elektryczny, jednak zawsze istnieje dość duże prawdopodobieństwo pomyłki. Niezmieniona chorobowo miazga odpowiada bólem na działanie bodźca. Wraz ze wzrostem siły bodźca, następuje wzrost intensywności bólu. Zdrowa miazga przestaje reagować bólem natychmiastowo po usunięciu bodźca. Jeżeli ból w odpowiedzi na  bodziec przedłuża się, to ma to zwykle związek z obecnością stanów zapalnych, często rozległych.

Test na ciepło
wykonywany jest za pomocą rozgrzanego ćwieka gutaperkowego, który przykłada się do powierzchni zęba. Powierzchnię zęba należy posmarować lubrykantem przed dotknięciem gutaperką. Jeżeli zachodzi wzmożona reakcja na ciepło powinno się wykonać także reakcje na zimno. Jeśli przy zwiększonej odpowiedzi na ciepło ząb nie wykazuje wrażliwości na zimno, lub reakcja ta jest bardzo słaba to wskazuje to na rozległe ropne zapalenia miazgi, w której występują ogniska martwicy lub jest ona w stanie rozpadu zgorzelinowego.

Test na zimno
wykonuje się poprzez dotknięcie powierzchni zęba watą nasączoną chlorkiem etylu. Test ten ma często charakter eliminacyjny, jeżeli wcześniej wystąpiła wzmożona reakcja na ciepło. W metodzie tej stosuje się też kryteria wg Mumforda, gdzie 0 –  oznacza brak reakcji, 1 – reakcję słabą, 2 – reakcją średnią, wyraźnie wyczuwalną, 3 – reakcje silną i przykrą dla pacjenta. Zęby powinno się izolować od dostępu wilgoci poprzez użycie wałków ligniny i/lub  ślinociąg.

Test elektryczny
W tym badaniu wykorzystywany jest prąd Faradaya, jest on przytłumiony w takim stopniu, że fala drażniąca nie dochodzi do ozębnej. Reakcja miazgi zależy od stanu  w jakim się ona znajduje oraz  intensywności działającego na nią bodźca ( napięcia i natężenia prądu). Próg pobudliwości zęba określa się za pomocą najsłabszego bodźca, przy jakim reaguje ona bólem. Dla prawidłowej miazgi próg ten nie przekracza 40 µA, a dla  dla ozębnej około 260 µA. Reakcja zdrowej miazgi wzrasta wraz ze wzrostem siły działania bodźca. Obniżenie progu pobudliwości miazgi wskazuje na jej zwiększona wrażliwość, co miejsce w stanach chorobowych. Zwiększenie progu pobudliwości, wskazuje na obniżenie wrażliwości  miazgi. W ostrych zapaleniach miazgi obserwuje się znaczne zwiększenie reakcji miazgi na bodźce, a w schorzeniach przewlekłych reakcja miazgi jest znacznie obniżona. Na początku stanów zapalnych przebiegających bezobjawowo badanie elektryczne wykazuje prawidłowy próg pobudliwości. Zęby objęte całkowitą martwicą miazgi lub jej zgorzelą nie reagują na bodźce elektryczne. Zachowanie odpowiedniego progu pobudliwości miazgi ma czasem miejsce dla zębów dotkniętych rozpływną martwicą miazgi, ponieważ rozkładająca się masa zgorzeli jest swoistym płynem elektrolitowym i przewodzi prąd, który dochodzi do tkanek okołowierzchołkowych, które odpowiadają bólem. Ponieważ ani badanie bodźcami termicznymi ani elektrycznymi nie są wystarczająco dokładne i nie można określić dzięki nim rodzaju zapalenia zęba trzeba powtarzać każdy test co najmniej dwukrotnie. Badania prądem faradycznym nie zaleca się stosować u dzieci, ponieważ reaktywność zębów jeszcze nie rozwiniętych na bodźce elektryczne jest uzależniona od stopnia rozwoju korzeni, a dzieci korzenie nie są zwykle do końca wykształcone.

Nawiercanie zębiny
Nawiercanie zębiny jest metodą inwazyjną, rzadko stosowaną, jednak skuteczniejszą niż metody bezinwazyjne typu reakcja na bodźce termiczne i elektryczne. Przy nawiercaniu zębiny żywotna miazga reaguje bólem, natomiast martwa nie daje żadnych oznak bólowych.

Laserowo-dopplerowski pomiar przepływów w pęczku naczyniowym miazgi
Jest to nowoczesna metoda badania o wysokiej czułości. Test ten wykrywa najmniejsze zmiany w miazdze zęba, takie jak  przejściowe  niedokrwienia. Badanie to jest bardzo korzystne jeśli chodzi o zęby pourazowe, ponieważ wykrywa ono ponowne unaczynienia się ich miazgi, co nie jest możliwe  przy uszyciu testów termicznych czy elektrycznych. Metoda laserowo-dopplerowskiego pomiaru przepływów naczyniowych (Laser-Doppler Flowmetry- LDF) mierzy ilościowy i jakościowy przepływ krwi w naczyniach tkanek organizmu. W teście tym  wykorzystywana jest wiązka światła podczerwonego emitowana przez laser  w stronę badanych tkanek. Fala tego światła rozprasza się w tkankach  natomiast zostaje wchłonięta przez poruszające się ciągle krwinki czerwone oraz  stacjonarne elementy tkanek. Częstotliwość przechodzącej przez tkanki fali zmienia się zgodnie z zasadami regułą Dopplera. Fotony wchodzące w reakcję ze stacjonarnymi elementami tkanek nie podlegają zjawisku Dopplera. Światło podczerwone wraca do fotodetektora i zostaje zarejestrowana w postaciami sygnału. Jeśli wędrujące erytrocyty stanowią większość objętości wewnątrz naczynia miazgi zęba, rejestrowany sygnał stanowi wskaźnik przepływu i perfuzji w pęczku naczyniowym miazgi zęba – pulpal blood flow– PBF.
Kliniczna ocena stanu tkanek okołowierzchołkowych wykonywana jest w celu odróżnienia stanów zapalnych miazgi zęba od stanów zapalnych tkanek go otaczających. W tym celu stosuje się kilka testów dających charakterystyczne objawy. 

Test opukowy
Badany ząb zostaje opukany za pomocą narzędzia, np. trzonkiem lusterka. Wyróżnia się dwa rodzaje opukiwania pionowe i poziome. Zdrowy ząb nie odpowiada na opuk bólem.  Jeżeli występuje bolesność przy opukiwaniu pionowym, to świadczy to o wystąpieniu zmiany okołowierzchołkowej, bolesność przy opuku poziomym wskazuje na  zapalenie przyzębia brzeżnego,

Test Smerkera
Badany ząb opukuje się z jednoczesnym przyłożeniem palca do błony śluzowej yrostka zębodołowego, na wysokości korzenia opukiwanego zęba. Jeżeli ma miejsce stan chorobowy, to wyczuwa się ruch wierzchołka korzenia zęba przy opukiwaniu.  Jest to objaw chorób ozębnej, w przebiegu których zewnętrzna blaszka wyrostka zębodołowego uległa zniszczeniu przez toczący się proces zapalny.

Test na nagryzanie
Pacjentowi podaje się np. kawałek ligniny, który ma zagryźć, jeżeli występuje ból to wskazuje on na obecność zmiany okołowierzchołkowej,

Test Owińskiego (w skrócie OWU = objaw wierzchołkowo-uciskowy)
Badanie to polega na ucisku przy użyciu palców lub narzędzi błony śluzowej wyrostka zębodołowego w rejonie korzenia zęba. W stanie zdrowia test ten jest bezbolesny, natomiast w stanach zapalnych tkanek okołowierzchołkowych pacjent reaguje bólem