Temat : Monarchia III dynastii z Ur – organizacja wewnętrzna.
Ur to dzisiejsze At- Muqaiyar, czyli miasto leżące na południu Babilonii, u ujścia Eufratu do Zatoki Perskiej. W XXI w. p.n.e stało się stolicą imperium III dynastii z Ur. Założycielem tej dynastii był Ur-Nammu. Stało się to ok. 2100 roku, a następnie dynastię tworzyło pięciu kolejnych władców z jednego rodu. Okres ich panowania jest obfity w rozbudowaną dokumentację, są to np. inskrypcje królewskie, kroniki, listy królów. Każdy z kolejnych władców przyczynił się w pewnym stopniu do rozbudowy monarchii, która niewątpliwie przez pewien czas pełniła funkcję hegemona.
Założyciel III dynastii z Ur przyczynił się do odbudowy ekonomicznej i administracyjnej kraju, np. zbudował osiem nowych kanałów, wiele świątyń i sanktuariów. Następcą Ur-Nammu był Szulgi, który kontynuował i umacniał dzieło ojca. Znacznie zwiększył obszar i międzynarodowy prestiż państwa, czyniąc z niego prawdziwą potęgę. Szulgiego uznaje się za twórcę potęgi państwa, ponieważ po swoim panowaniu pozostawił królestwo trzykrotnie większe, ze sprawnie funkcjonującym systemem administracyjnym. Czas rozkwitu przypada na panowanie Amar-Suena oraz Su-Suena. Byli to synowie Szulgiego, którzy jednak nie mogą równać się z potężnym poprzednikiem. Jednak wiele dokumentów wskazuje, że prowadzili wiele wojen w odległych krajach. Natomiast panowanie Ibbi-Suena to czas upadku monarchii III dynastii z Ur. Określenia roczne nie pokazują zbyt rozbudowanej działalności tego władcy na arenie międzynarodowej. Uważa się, że tak nagły upadek państwa jest między innymi spowodowany „czynnikiem amoryckim”. Nie ma wątpliwości, że destabilizował on sytuację wewnętrzną, ale nie można nim tłumaczyć tego, że upadł system państwa.
Powyżej przedstawiłam w skrócie władców , którzy rządzili monarchią III dynastii z Ur. Jednak głównym tematem mojej pracy jest organizacja wewnętrzna tego państwa. Monarchia III dynastii z Ur była niesamowicie dobrze scentralizowana. To tutaj rozwinął się system podatkowy, różne sektory administracyjno-ekonomiczne, które ściśle ze sobą współpracowały. Struktura organizacyjna państwa była podzielona na pięć poziomów. Pierwszy poziom to król, który stał na czele państwa i był deifikowany (po śmierci, a od czasów Szulgiego również za życia). Władca miał przydzielone funkcję i obowiązki sakralne. Drugi poziom stanowiła rodzina (żony, synowie, córki) oraz najwyżsi urzędnicy państwowi. Na czele tych urzędników stał kanclerz, zwany sukkal-mah. Trzeci poziom był złożony z zarządców prowincji, byli to przede wszystkim cywilni namiestnicy (ensi) oraz wojskowi gubernatorzy (sagina). Czwarty poziom w strukturze organizacyjnej państwa stanowili urzędnicy różnego szczebla. Tworzyli oni aparat administracyjny w urzędach prowincjonalnych i centralnych. Do tej grupy należy również zaliczyć hierarchię kapłańską oraz naczelników (hazannum) miasteczek, wsi i osiedli. Piątą i ostatnią grupę tworzyła ludność, czyli wszyscy mieszkańcy państwa III dynastii z Ur. Byli to ludzie wolni, „półwolni” oraz niewolnicy (urdu). Co ciekawe, państwo podzielone było na trzy strefy. Pierwszą strefą było centrum. Prowincjami zarządzali cywilni namiestnicy ensi, którzy posiadali władzę cywilną, sądowniczą i administracyjną. Centra obejmowały obszar, który stanowił naturalną całość ekonomiczną. Rezydowali tutaj również gubernatorzy wojskowi, których głównym zadaniem było administrowanie majątkami królewskimi na terenie danej prowincji. Sagina i ensi byli od siebie niezależni. Rejonem stolicy Ur kierował również zarządca świątynny- sabra lub sanga. Pod względem ekonomicznym prowincje centralne tworzyły bardzo zwarty i scentralizowany organizm, połączony rotacyjnym systemem bala. Drugą strefą, na którą podzielone było państwo, to były peryferie, czyli „kraj zewnętrzny” (ma-da). Jest rzeczą pewną, że z tych terenów były pobierane podatki gun ma-da. Termin ten był określany jako „podatek z terenów nieprzyłączonych”. W peryferiach było najwięcej placówek wojskowych, które powstały w wyniku osadnictwa wojskowego. Żołnierze dostawali tam swoje ziemie pod uprawę, ale w razie potrzeby mieli obowiązek się wstawić. Ze względu na właśnie taki zmilitaryzowany charakter tego obszaru, zarządcami byli tutaj również gubernatorzy wojskowi (sagina). Natomiast nadzór nad całością peryferiów sprawował najwyższy po królu dostojnik w państwie, czyli kanclerz (sukkal-mah). Jego zadaniem była przede wszystkim kontrola danego regionu. Trzecią i ostatnią strefą były państwa wasalne. Strefa wpływów królestwa Ur rozciągała się na bardzo rozległym terenie – od M. Śródziemnego po równiny Iranu oraz od Kurdystanu po Oman i irańską prowincję Fars lub Mekran. W państwach wasalnych przeważają przede wszystkim stosunki handlowe i ciężko odróżnić tutaj jakieś zwierzchnictwo. Królowie z Ur, w celu uzyskania efektów politycznych czy ekonomicznych doprowadzili do powstania nowego zjawiska, jaką była polityka dynastyczna, czyli zawieranie małżeństw między rodzinami królewskimi i ich sojusznikami. Był to jeden z głównych filarów polityki zagranicznej państwa III dynastii z Ur. Warto również przyjrzeć się bardzo rozbudowanemu systemowi podatkowemu, jaki powstał w monarchii III dynastii z Ur. Z pewnością można stwierdzić, że był to podstawowy instrument strukturalny, który regulował relacje ekonomiczne między sektorem centralnym i lokalnym-prowincjonalnym. System ten określano mianem „bala”, a głównymi podmiotami uczestniczącymi w tym systemie były prowincje centralne, oraz reprezentujący je namiestnik, czyli ensi. System bala zabierał prowincjom ich bogactwa, które były dostarczane do centralnych ośrodków ich gromadzenia i redystrybucji. Warto jeszcze wspomnieć, że państwo III dynastii z Ur dzieliło się na sektory ekonomiczno-administracyjne. Sektor centralny był własnością króla nad użytkami rolnymi i zakładami przetwórczymi. Składał się z obszarów gospodarczych, prowincji oraz królewszczyzn (ziemie rolne, pastwiska i zakłady przetwórcze). Sektor lokalny tworzyły przede wszystkim gospodarstwa świątynne.
Podsumowując, monarchia III dynastii z Ur to państwo ściśle scentralizowane, o rozbudowanej administracji i dobrze zorganizowane wewnętrznie. Nie ma wątpliwości co do tego, że państwo w pewnym okresie było hegemonem. Jednak jego koniec nastąpił zarówno z przyczyn wewnętrznych i zewnętrznych. Niektóre prowincje przestały płacić podatki, z biegiem czasu zanikł również system podatkowy „bala”. Panowanie ostatniego króla Ibbi-Suena można nazwać czasem upadku potężnego hegemona, czyli państwa III dynastii z Ur.
Joanna Palak
Bibliografia:
Bielicki M., Zapomniany świat Sumerów;
Stępień M., Ensi w czasach III dynastii z Ur, Warszawa 2006;
Jursa M., Prywatyzacja i zysk?, Poznań 2002;
Marc Van De Mieroop, Historia starożytnego Bliskiego Wschodu.