U podstaw systematyki skał magmowych leżą skład chemiczny i mineralny. Przede wszystkim wyróżniamy jednak faneryty o budowie jawno krystalicznej – i afaneryty o budowie skrytokrystalicznej czyli skały wulkaniczne.

W pierwszej klasyfikacji wyróżniliśmy podział według zawartości SiO₂, potem Ossana, CIPW i Total alcaly-sillica.

Jeśli chodzi o skład mineralny wyróżniliśmy klasyfikację Smulikowskeigo. Dzieli ona skały na 5 grup: przesycone, nasycone, niedosycone, silnie niedosycone krzemionką i ultramaficzne. Drugą była klasyfikacja IUGS.

Pierwsza grupa w klasyfikacji IUGS ma wskaźnik barwy mniejszy od 90 – dwa trójkąty złączone podstawą gdzie uwzględniamy zawartość Q, A, P, F

Druga – wskaźnik barwy większy od 90 (M>90) – pod uwagę bierze się plagioklazy, oliwiny, klinopirokseny, ortopirokseny.

Zaproponowano czworościan (złożony z czterech trójkątów równobocznych). Taki czworościan można rozłożyć na cztery trójkąty równoboczne.

Trójkąt środkowy to tak zwane skały ultramaficzne. Podzielono je na 10 pól jak na rysunku

1. Dunit – najciemniejsza skała, zbudowana prawie z samych oliwinów

2. Wehrlit – pochodzi z Harzu, (Cpx + Ol)

3. Lehrcolit – także obecny w Harzu (CpxOpx +Ol)

4. Harzburgit – też oczywiście z Harzu (Opx+Ol)

5. Oliwinowy klinopiroksenit

6. Oliwinowy websteryt

7. Oliwinowy ortopiroksenit

8. Klinopiroksenit (Cpx)

9. Websteryt (CpxOpx)

10. Ortopiroksenit (Opx)

Kolejny trójkąt B, to skały Oliwiny – Plagioklazy - Klinopirokseny

1. Anortozyt

2. Troktolit (liczne oliwiny)

3. Plagioklazonośny dunit

4. Gabro (liczne klinopirokseny)

5. Plagioklazonośny klinopiroksenit

6. Oliwinowe gabro

7. Plagioklazonośny oliwinowy klinopiroksenit

8. Plagioklazonośny wehrlit

Trójkąt C to Ortopirokseny – Plagioklazy – Oliwiny

11. Anortozyt

12. Troktolit

13. Plagioklazowy dunit

19. Noryt

20. Plagioklazonośny ortopiroksenit

21. Oliwinowy noryt

22. Plagioklazonośny oliwinowy ortopiroksenit

23. Plagioklazonośny Harzburgit

Trójkąt D – Klinopiroksenit – Plagioklaz – Ortopiroksenit

11. Anortozyt

24. Gabronoryt

25. Plagioklazonośny wepsteryt

Te skały są rzadko spotykane na powierzchni, tylko w wyniku ruchów tektonicznych. Przykładem może być ofiolit. W przypadku gdy ma miejsce subdukcja, ale część płyty oceanicznej zostaje wkomponowana w obręb płyty kontynentalnej. Mamy wówczas utwory górnego płaszcza ze skałami bardzo zasadowymi.

Tych nazw nie musimy znać, ale musimy klasyfikację rozumieć.

Formy geologicznego występowania skał magmowych

1. Skały wulkaniczne
   Na powierzchni pojawiają się w wyniku erupcji. Erupcje mogą reprezentować dwa typy

   1. Szczelinowe (linearne)
      Skorupa oceaniczna podzielona jest na fragmenty, a ich granicami są grzbiety oceaniczne, w których występuje szczelina, z której nieustannie na dno oceanu wydobywa się lawa i produkty lawopochodne. Podnoszenie się dna jest wynikiem procesów magmowych zachodzących pod skorupą. Daje to morfologiczną wyniosłość, a szczelina która się w niej znajduje nazywana jest ryftem. Lawa wydobywająca się może tworzyć potoki, owalne skupienia, materiał piroklastyczny, tufy, popiół wulkaniczny. Dno oceanu jest najbardziej fascynującym fragmentem naszej planety. Tam dochodzi do nieustannej walki dwóch żywiołów: ognia i wody. To zjawisko trwa permanentnie i powoduje przyrost dna oceanicznego. Powoduje to rozchodzenie się płyt i wsuwanie się ich pod kontynent. Grzbiet wschodniopacyficzny oddziela płytę Nazca od płyty Wschodniopacyficznej. Prędkość odsuwania się wynosi 11 cm/rok. W kierunku Wschodnim rozszerza się 2 cm szybciej niż w kierunku zachodnim. Za miliony lat Wyspa Wielkanocna dobije do kontynentu Południowoamerykańskiego. Teraz odległość wynosi 4.000 km.

      1. Bardzo charakterytyczną formą są tak zwane pillow lava (lawy poduszkowe, lawy pukliste). Zalegają one w materiale ilastym. Ich obecne spłaszczenie w Sudetach jest wynikiem tektonicznych deformacji. Jest cała dziedzina wiedzy która dzięki analizie pillow law potrafi oszacować paleogłebokość, siłę erupcji itd. Pillow lawa ma zawsze korę zewnętrzną, w której występują często pęcherzyki, wolne przestrzenie od uchodzącego gazu. Pęcherzyków jest więcej w części górnej, stąd wiemy że jeśli układ jest inny, to wynika z tektoniki.

   2. Centralne
      Erupcje centralne mogą tworzyć ogromne kratery, z których wydobywa się przez długi czas lawa i tworzy pokrywy lawowe. Jedną z nich jest Dekan. Erupcje centralne na oceanach poza strefami ryftów to wynik istnienia hot spotów. To punkty gorąca. Płyta oceaniczna przesuwająca się nad nieruchomą plamą gorąca. Punkt ten dostarcza nieustannie energii, która wytwarza określoną ilość lawy. Od czasu do czasu dochodzi do przerwania ciągłości płyty i powstaje stożek wulkaniczny. Nie jest to zatem działalność ciągła, ale dyskretna. Płyta przesuwa się wraz ze stożkiem, a przy powstaniu kolejnej szczeliny powstaje następny stożek wulkaniczny. Spoglądając na mapę możemy zauważyć liniowe archipelagi wysp wulkanicznych, będących wynikiem działalności hot spotu. Często nie uświadamiamy sobie jak ogromne znaczenie dla urozmaicenia morfologii dna oceanicznego ma działalność hot spotów. W strefie Fundation Seemouths w pasie 1500 na 300 km udało się wykartować co najmniej 40 wyniesień o wysokości ponad 4.000 metrów. Są to wyniesienia spowodowane działalnością wulkaniczną. Układają się właśnie w takie ciągi liniowe.

Można wśród nich znaleźć skały płaszcza (wehrlit, lehrcyty, harzburgity, dunity - perydotyty itd.)

Ofiolit – zespół skał ultramaficznych, która stowarzyszony jest z zespołem skał gabrowych. Nad nim występuje zespół skał wulkanicznych. A nad tym wszystkim występuje już osadowy zespół skał głębokowodnych krzemionkowych (radiolaryty, ew. łupki radiolariowe). Te magnatyty tworzą charakterystyczną triadę Steinmana. Pracował w Bonn długie lata, petrolog. Określił on ten zespół skał płyty oceanicznej wmontowany w zespół skał płyty kontynentalnej ofiolitem. Takim ofiolitem jest Górą Ślęża (ok. 660 m). Bardzo się zaznacza w morfologii obszaru, który ma 200 m n.p.m. Kiedyś była interpretowana jako stożek wulkaniczny. Jest to oczywiście nieprawda, jak udowodnił Majerowicz.

Trzeba też pamiętać o intruzjach:

• Sille - poziomo

• Dajki – pionowo

• Batolity

• Lakkolity – wypukły ku górze

Jednym z największych jest batolit karkonoski. Ma formę ósemki. Jego długość to około 70 km a szerokość w najszerszym miejscu około 20 km.

Innym dużym batolitem jest batolit Strzegom –Sobótka na przedpolu Karkonoszy. Oba powstały w orogenezie Waryscyjskiej między górnym a dolnym Karbonem. Są silnie zerodowanymi ogromnymi ciałami magmowymi – granitoidowymi. Zaznaczają siew morfologii po silnej denudacji obszaru. Mogą się bowiem rozwijać na głębokościach od 9 do 20 kilometrów. W związku z tym mają różne nazwy. Płytki to epi, średnie mezo, a głębokie kata.

Inne typy skał magmowych.

Współcześnie skały magmowe mamy w obszarach oceanicznych. Szczególnym miejscem są łuki wysp. Ich geneza związana jest z tektoniką płyt. Płyta oceaniczna zanurza się pod kontynentalną, stanowiącą formę masy oporowej. Płyta oceaniczna zawiera dużo oceanicznego, świeżego, silnie nawodnionego osadu. Razem z tym osadem dostaje się w głębsze partie woda zawarta w minerałach. W pewnym momencie dochodzi do przerwania płyty kontynentalnej i dochodzi do zjawisk wulkanicznych. Przybierają one formę łuku. Przykładem są łuk Filipiński, łuk Kurylów, strefa Śródziemnomorska.

Na kontynentach skały magmowe są widoczne tam, gdzie doszło do głębokiego rozcięcia erozyjnego.

Za tydzień pierwszy wykład dotyczący skał osadowych.