1. Zarys historii

   1. Starożytność

      1. Typy historyczne prawa międzynarodowego

         1. klasyczne prawo międzynarodowe – typ prawa międzynarodowego, jaki wykształcił się w okresie przejścia od średniowiecza do czasów nowożytnych (do XX w.)

            • cechy: wielość państw suwerennych o wspólnych lub podobnych cechach ustroju ekonomiczno-społecznego

         2. współczesne prawo międzynarodowe – nowy typ historyczny – pierwsza wojna światowa i rewolucja w Rosji, a następnie II wojna światowa – wprowadziły nowe elementy:

            • wykształcenie układu międzynarodowego, złożonego z państw kapitalistycznych, socjalistycznych, nowopowstałych (głównie w wyniku likwidacji systemu kolonialnego)

            • nowa technika wojenna (broń jądrowa, rakiety) – wojna nie mogła już być instrumentem polityki narodowej

              • Hugon Grocjusz – „ojciec prawa narodów”

              • podstawą ekskluzywizmu politycznego i prawnego w okresie starożytności – był kult bogów. Starożytni nie byli w stanie sobie wyobrazić, że stosunki z zagranicą mogły by być regulowane prawem, które określano jako prawo obywateli (ius civile)

      2. Bliski Wschód

Najstarsze dokumenty prawa międzynarodowego – pochodzą z Bliskiego Wschodu

• koniec 4 tysiąclecia p.n.e. – tekst traktatu zawartego przez zwycięskiego władcę Lagasz (Mezopotamia) z mieszkańcami miasta mezopotamskiego Umma – traktat nakładał na strony obowiązek respektowania rowu granicznego

• 2 tysiąclecie p.n.e. – tabliczki gliniane (Tell El Amarna) i tekst traktatu zawartego między królem Hattuszilem IV a Ramzesem II – wzajemne zobowiązania dot. zakazu napaści na druga stronę oraz obowiązek udzielenia pomocy w wojnach obronnych i zaczepnych

1. Grecja

Stosunki między państwami-miastami starożytnej Grecji:

• umowy zawierane miedzy miastami dotyczyły różnych dziedzin

  • były dyskutowane na zgromadzeniach poszczególnych miast i spisywane na tablicach spiżowych

  • często zawierano przymierza (symmachie)

  • najstarszymi umowami były zawieszenia broni (z czasem – traktaty pokoju zawierane „na wieczne czasy”)

• w stosunkach wzajemnych – stosowano represalia, wymuszając respektowanie praw:

  • androlepsja – schwytanie obywateli drugiego państwa i więzienie ich do czasu uzyskania zadośćuczynienia z tytułu naruszenia prawa

  • asylia (azyl) – wyjęcie jednostki spod zastosowania do niej represaliów (w umowach międzynarodowych zapewniano obywatelom drugiego państwa bezpieczeństwo i azyl

  • proksenia – polegała na tym, że obywatel jednego miasta, zwykle znana osobistość, podejmował się udzielenia gościny i opieki obywatelom drugiego miasta, przybywającym w sprawach handlu i innych – pierwowzór opieki konsularnej

• arbitraż – często stosowany w sporach między miastami greckimi:

  • zasada nietykalności posłów – nie była ugruntowana

  • izopolitije – umowy o przyznaniu obywatelom drugiego miasta na zasadzie wzajemności praw obywatelskich

• amfiktionie – organizacje międzynarodowe – związki państw o charakterze religijno-politycznym, mające na celu ochronę miejsc kultu religijnego

  • amfiktionia pylijsko-delficka

    • jej organem – Rada Amfiktionów

    • podejmowali zobowiązania ograniczające wybór środków w prowadzonych między sobą wojnach oraz uprzywilejowanego traktowania swych obywateli

    • w czasie wojen z Persją – były radami federalnymi, podejmującymi decyzje w sprawie wspólnych akcji

• związek ateńsko-delijski i związek peloponeski

  • od początku – instrument hegemonistycznej polityki Aten i Sparty

1. Chiny

   • rozwój prawa międzynarodowego – w okresie rozbicia Chin na wiele państw (770-221 r. p.n.e.)

   • w stosunkach międzychińskich obowiązywała zasada równości prawnej i zasada suwerenności (nie absolutna)

   • przestrzegano nietykalności posłów

   • państwa dobrowolnie płaciły daninę, z której udzielano pomocy w wypadku głodu, powodzi lub trzęsienia ziemi

   • znano pojęcie wojny sprawiedliwej – nie były sprawiedliwe wojny zaczepne i zaborcze

2. Rzym

   • zawierano z innymi państwami umowy o charakterze międzynarodowym:

     • amicitia – traktaty przyjaźni

     • societas, fodeus – traktaty przymierza

   • fodeus iniquum – charakterystyczne, nierównoprawne umowy przymierza, na mocy których Rzym zapewniał słabszemu kontrahentowi obronę przed wrogiem w zamian za dostarczanie posiłków zbrojnych i określone świadczenia rzeczowe (pierwowzór protektoratu międzynarodowego)

   • przestrzegana zasada nietykalności posłów (iure gentium sanci sunt)

   • zasada przestrzegania umów – pacta sunt servanda

   • znane było pojęcie wojny sprawiedliwej (bellum iustum) – była to wojna wypowiedziana wg przepisanej procedury sakralno-prawnej, a nie wojna obronna, czy zgodna z innymi normami moralno-politycznymi

     • do kraju w którym wybuchł spór – wysyłani kapłani – fecjałowie

     • żądali zadośćuczynienia za rzekome czy rzeczywiste krzywdy (przedstawiał je pater petratus – szef misji kapłańskiej)

     • po przedstawieniu żądań – wracali do kraju o odczekiwali 33 dni

     • jeśli nie otrzymano zadośćuczynienia – wracali do strony przeciwnej by stwierdzić, że jej postępowanie jest niesprawiedliwe

     • składali sprawozdanie w senacie, który podejmował decyzję w sprawie wszczęcia wojny

       • w procedurze tej chodziło o zapobieżenie zbyt pochopnemu i nierozważnemu wszczynaniu wojen

       • nie stosowano tej procedury w przypadku napaści na państwo rzymskie, w wojnach domowych oraz wojnach z ludami niezorganizowanymi w państwa

   • w Rzymie wykształciło się pojęcie prawa narodów ius gentium – powołano sędziego praetor peregrinus – do rozstrzygania sporów pomiędzy Rzymianami a cudzoziemcami. Sędzia stosował tu ogólne zasady przyjęte w różnych systemach prawnych, często kierując się zasadą słuszności

1. Średniowiecze

   1. „Rodzina narodów chrześcijańskich

      • po upadku cesarstwa rzymskiego – okres rozdrobnienia lennego

        • nie sprzyjał rozwojowi stosunków między państwami

        • ale utrwaliła się struktura międzynarodowego układu średniowiecznego i powstało środowisko państw o podobnym ustroju politycznym i społeczno-gospodarczym

        • tzw. „Rodzina narodów chrześcijańskich” obejmowała

          • obszary dawnego cesarstwa rzymskiego, Polskę, Ruś Kijowską, Nowogród, Czechy, Litwę, Węgry. Szwecję, Danię.

      • cecha charakterystyczna układu politycznego:

        • dualizm w stosunkach wewnętrznych państwa - władza podzielona pomiędzy monarchie i stany

        • dualizm w stosunkach międzynarodowych – papieże i cesarze rywalizują ze sobą o supremacje w świecie chrześcijańskim

      • tendencje do humanitaryzacji wojen

        • pokoje boże i pokoje cesarskie, królewskie

        • łagodzenie losu jeńców – zamiast zabijać czy czynić z nich niewolników – osadzano na roli jako chłopów pańszczyźnianych

        • tendencje humanitaryzacji raczej nie obejmowały wojen przeciwko „niewiernym”

   2. Stosunki z państwami muzułmańskimi

      • zwyczaje muzułmańskie zakazywały zawierania traktatów pokoju z chrześcijanami

        • dlatego zawierano układy rozejmowe na krótkie okresy (do 10 lat) – faktycznie jednak często były one milcząco przedłużane (tzw. zimna wojna)

        • 1953 r. – zawarcie pomiędzy państwami chrześcijańskimi i państwami islamu umowy międzynarodowej zwanej kapitulacją (król francuski Franciszek I i sułtan turecki Soliman Wspaniały)

          • kapitulacja ta określiła prawa Francuzów znajdujących się na terytorium państwa otomańskiego – wyłączyła ich spod jurysdykcji sądów miejscowych i zezwalała na ustanawianie konsulów francuskich

   3. Rozwój kontaktów międzynarodowych

      • zwoływane przez kościoły sobory i synody – stopniowo przekształcały się w zjazdy z udziałem władców świeckich

        • omawiano węzłowe problemy ówczesnej polityki międzynarodowej

      • w związku z rozwojem handlu – nastapiło ożywienie kontaktów między większymi miastami, które zaczęły tworzyć związki miast w celu obrony swych interesów:

        • Wielka Hanza – jednocząca miasta położone nad Bałtykiem i Morzem Północnym

          • występowała jako podmiot prawa i polityki międzynarodowej, nawet prowadziła wojny

      • ius albinagii – panujący dziedziczył cały majątek po zmarłym cudzoziemcu, przekształcił się z czasem w:

        • ius detractus – obowiązek płacenia podatku spadkowego

      • zbiory prawa morskiego: Tablice Amalfitańskie, Wyroki lub Zwoje Orleańskie, Ustawy Wizbueńskie, Konsulat Morski (najbardziej znany zbiór)

      • narody odkrywców i konkwistadorów:

        • Hiszpania, Portugalia, Holandia, Anglia. Francja

        • Papież Aleksander VI w bulli Inter Caetra (1493) – dokonał podziału obszarów kolonialnych już odkrytych i tych, które miały być odkryte, pomiędzy Hiszpanię i Portugalię. podziału tego nie chciały zaakceptować pozostałe państwa

   4. Nauka prawa międzynarodowego

      • początkowo – stosunek chrześcijaństwa do wojny – zdecydowanie negatywny

      • w IV w. – zmiana poglądów – wiązało się to z objęciem władzy w Rzymie przez chrześcijan

      • chrześcijańska koncepcja wojny sprawiedliwej:

        • św. Augustyn (zwany Ojcem Kościoła) – do wojny, która jest obiektywnym złem wolno się uciekać w okolicznościach usprawiedliwionych względami moralnymi, a więc dla ukarania dopuszczających się bezprawia, jeśli inny naród lub państwo odmawia zadośćuczynienia. Wojna sprawiedliwa powinna zmierzać do zapewnienia pokoju.

        • św. Izydor Sewilski (VIIw.) – wojna sprawiedliwa powinna być poprzedzona prawidłowym wypowiedzeniem

        • Rajmund z Perjafort (XIII w.) – objął pojęciem wojny sprawiedliwej w niektórych przypadkach także wojny zaczepne

        • Henryk z Seguzy (XIII w.) – wojna sprawiedliwa – to w zasadzie wojna przeciwko niewiernym, natomiast wojny pomiędzy państwami chrześcijańskimi są wojnami prywatnymi, dozwolonymi jedynie w obronie koniecznej lub z upoważnienia władzy wyższej

        • św. Tomasz z Akwinu – dla stwierdzenia wojny sprawiedliwej konieczne są trzy elementy: autorytet panującego, z którego upoważnienia prowadzi się wojnę, sprawiedliwa przyczyna i prawa intencja

      • wysuwano projekty utworzenia związku państw europejskich:

        • Piotr Dubois w rozprawie De recuperatione Terre Sanctae (1305) – proponował zawarcie trwałego przymierza wszystkich państw europejskich dla odzyskania Ziemi Świętej

        • w XV wieku – król czeski Jerzy z Podiebradu wysunął projekt utworzenia federacji państw europejskich z sejmem zbierającym się w Bazylei, złożonym z delegatów państw czonkowskich

   5. Nauka prawa międzynarodowego w Polsce

      • wiek XV i XVI – okres bujnego rozwoju myśli politycznej wokół polityki i prawa wewnętrznego, ale obejmowała ona także problematykę międzynarodową

      • wojna sprawiedliwa - niżej wymienieni (pierwsi dwaj) sformułowali wiele tez dot. wojny sprawiedliwej i stosunków pomiędzy państwami chrześcijańskimi a pogańskimi (tzw. polska szkoła prawa wojny):

        • Stanisław ze Skarbimierza (II poł. XV w.) –

          • profesor prawa kanonicznego i rektor Akademii Krakowskiej

          • 1410 r. – Kazanie o wojnach sprawiedliwych (poruszał tu kwestie dopuszczalności przymierzy z państwami pogańskimi, dozwolone sposoby walki i brania łupów, sprawy dyscypliny wojskowej),

          • przeciwstawił się panującej opinii, jakoby przymierza z poganami były zabronione – uważał, że prawo naturalne jest takie samo dla wszystkich

        • Paweł Włodkowic z Brudzenia (II poł. XV w.) –

          • rektor Akademii Krakowskiej

          • przedtawił poglądy w związku z procesami pomiędzy Polską a zakonem krzyżackim, zbijał argumenty, na których Krzyżacy opierali swe roszczenia

          • określał wojnę sprawiedliwa jako wojnę dla uzyskania zwrotu zagrabionych przedmiotów i w obronie ojczyzny

          • przestępstwem jest prowadzenie wojny w celach uzyskania łupów

          • poganie mogą tworzyć państwa (zgodnie z prawem narodów)

          • bronił tezy, że wiara nie powinna pochodzić z przymusu (fides ex necessitate esse non debet)

      • Andrzej Frycz Modrzewski –

        • książka De republica emenanda (1551-1554)

        • za przyczynę usprawiedliwiająca wojnę – uważał usunięcie bezprawia i obronę ludności

        • zalecał procedurę rozjemczą

        • głosił, że porozumienia (conferedationes) mające na celu utrzymanie pokoju dozwolone są nie tylko pomiędzy narodami wyznającymi tę samą religię

        • domagał się prowadzenia wijny w sposób humanitarny

      • Arianie (bracia polscy) –

        • rozwijali poglądy pacyfistyczne

        • występowali przeciwko karze śmierci i wojnie

        • arianie Krakowscy (Grzegorz Paweł z Brzezin) – bardziej radykalne stanowisko

        • arianie litewscy (Szymon Budny) – bardziej umiarkowani

      • Jakub z Szadka –

        • prekursor zasady narodowościowej

        • na konferencji toruńskiej w 1466 r. bronił prawa do zjednoczenia historycznych ziem polskich (Pomorze i Warmia)

      • Zygmunt August –

        • jego korespondencja z lat 1563-1565 zawiera jedno z pierwszych sformułowań zasady wolności mórz

        • usiłował dla obrony zasady wolności żeglugi – zorganizować koalicję przeciwko Szwecji dążącej do opanowania Bałtyku

      • Krzysztof Warszewski –

        • De legato et lagatione (1959) – praca o prawie i praktyce dyplomatycznej

   Od średniowiecza do XVIII wieku

   1. Formowanie się nowego układu politycznego i klasycznego prawa międzynarodowego

      • następują zmiany zapowiadające upadek feudalizmu

      • wykształciło się państwo w swej nowożytnej postaci – jako organizacja terytorialna, niepodległa, kierowana przez władzę centralną

      • nowe koncepcje prawnopolityczne przedstawiono w pracach:

        • J. Bodinus – O państwie

        • M. Machiavelli – Książę

      • w stosunkach pomiędzy państwami suwerennymi utrwaliła się zasada równości prawnej

        • zasada wolności mórz – równe prawa państw do korzystania z obszarów morskich w celach żeglugi i rybołówstwa

        • kształtuje się zasada równowagi politycznej – która zmierzała do tego, żeby w rzeczywistości państwa suwerenne jako równe wobec prawa – nie były zbyt zróżnicowane – tzn. by jedno mocarstwo nie wyrastało nadmiernie ponad inne (tzw. koncert europejski)

          • dochodziło wówczas do zawarcia sojuszu przeciwko państwu najsilniejszemu

          • np. przeszkodzono w taki sposób Ludwikowi XIV w uzyskaniu hegemonii Francji na kontynencie europejskim, czy Napoleonowi

          • zasadą ta kierowały się też mocarstwa przy rozbiorach Polski

        • zasada cuius regio eius religio - oznaczała wzmocnienie władzy świeckiej, która miała decydować o tym, jaka religia ma być obowiązująca na danym obszarze

          • Wojna trzydziestoletnia

      • zakończyła się podpisaniem w 1648 r. traktatów westfalskich w Munster (przez katolików) i w Osnabruck (przez protestantów)

      • w traktatach tych uznano niepodległość 332 państw i miast niemieckich, które miały tworzyć luźna konfederację z cesarzem na czele

      • uznano także Szwajcarii i Holandii za niepodległe państwa

        • Dalsze zmiany w prawie międzynarodowym

      • II poł. XVIII w. – walka o niepodległość 13-stu kolonii angielskich w Ameryce Północnej – w wyniku której powstały Stany Zjednoczone

        • powstała I Liga Neutralności (1780r.) –za sprawa Katarzyny II

        • II Liga Neutralności (1800) – powstała w czasie wojen napoleońskich

          • działalność obu lig przyczyniła się do rozwoju prawa wojny morskiej i prawa neutralności

      • II poł. XVIII r. – Prusy, Rosja i Austria – dokonują rozbiorów Polski

      • XVIII w. – epoka oświecenia – wysuwane postulaty dot. złagodzenia sposobu prowadzenia wojen:

        • J.J. Rosseau i Portalis

        • ich doktryna – państwo prowadzi wojne przeciwko państwu, więc prawa obywateli powinny być respektowane. W czasie wojny jednostki są wrogami nie jako ludzie czy obywatele, ale jako żołnierze

   2. Nauka prawa międzynarodowego

      • Hugo Grocjusz

        • O prawie wojny i pokoju (De iure belli et pacis) – 1625

        • O prawie łupu (Die iure praedae)

        • Wolność morza (Mare Liberum) – 1609

        • odróżniał prawo boskie od prawa naturalnego, które wolne jest od elementów religijnych i które istniałoby nawet gdyby uznać, że nie ma Boga

        • zdaniem Grocjusza – obok prawa naturalnego istnieje prawo pozytywne, które dzieli się na cywilne i prawo narodów

        • przyjmował istnienie stanu przedpaństwowego, z którego ludzie przeszli, w drodze umowy społecznej – do stanu społecznego – umowę tą należy przestrzegać

        • istnienie niewolnictwa i panowanie jednego narodu nad innym – uznał za zgodne z prawem naturalnym

      • Szkoła prawa naturalnego – źródła prawa naturalnego wywodzili z natury człowieka na zasadach rozumowania filozoficznego, nie przykładając wagi do umów i zwyczajów

        • Samuel Pufendorf –

          • Elementa iurisprudentiae universalis (1660);

          • De iure naturae et gentium (1672)

        • Jan Chrystian Wolff

        • Emeryk de Vattel

          • Prawo narodów, czyli zasady prawa naturalnego (1758)

      • Pozytywiści – uważali przepis prawny za przejaw woli państwa, a w konsekwencji umowę międzynarodową i zwyczaj – za źródła prawa międzynarodowego

        • Ryszard Zouche – posługiwał się określeniem ius inter gentes

        • Korneliusz van Bykershoek

          • ww. byli jednak pod wpływem praw natury

        • Jakob Moser – zdecydowany pozytywista

        • Jan Fryderyk Martens

   3. Nauka prawa międzynarodowego w Polsce

      • ks. Hieronim Stroynowski

        • rektor Uniwersytetu Wileńskiego

        • Nauka prawa przyrodzonego, politycznego, ekonomiki politycznej i prawa narodów (1785)

        • bronił własności osobistej i wolności jednostki oraz suwerenności i niepodległości narodów

      • Tadeusz Morski

        • Myśli o potrzebie i sposobach przysposobienia młodzieży do służby dyplomatycznej w Polszcze (1792)

        • poglądy zbliżone do pozytywizmu, zaleca studiowanie traktatów

      • Stanisław Leszczyński

        • Memoriał w sprawie utrwalenia pokoju

      • Adam Czartoryski

        • przypisuje mu się autorstwo projektu Ligi Europejskiej

          • Zbiór deklaracji, not i czynności główniejszych (1773)

            • zawiera obszerną polemikę szambelana Feliksa Łojki z roszczeniami zaborców do ziem polskich

   Wiek XIX i początek XX wieku

   1. Oddziaływanie rewolucji francuskiej

      • wojny prowadzone przez Francję doprowadziły do upadku wielu rządów feudalnych

      • zasada suwerenności zostaje zastąpiona zasadą zwierzchnictwa narodowego i prawem narodów do suwerenności

      • zasady nienaruszalności terytorium i nieinterwencji wsprawy wewnętrzne drugiego państwa

Ww. zasady zostały wymienione w postanowieniach konstytucji uchwalonych w czasie rewolucji.

Najpełniejszy wyraz znalazły w Deklaracji Prawa Narodów (1795)

1. Kongres wiedeński

Kongres wiedeński (1815r.) – zebrał się po zakończeniu wojen napoleońskich w celu ustalenia nowego porządku w Europie.

Decyzje należały do mocarstw, które zwyciężyły Napoleona: Anglia, Rosja, Austria, Prusy

• decyzje w sprawie Niemiec i w sprawie Polski:

  • zapowiedziano utworzenie Związku Niemieckiego, jako luźnego zrzeszenia państw niemieckich z cesarstwem Austrii na czele

  • organem związku miał być sejm zbierający się we Frankfurcie nad Menem

  • usankcjonowano rozbiory Polski

  • zapowiedziano utworzenie wolnego miasta Krakowa (istniało do 1848r.) i Królestwa Polskiego

  • postanowiono, że Polacy, poddani któremuś zaborcy otrzymają przedstawicielstwo i instytucje narodowe, unormowane stosownie do trybu bytu politycznego, który każdy z rządów zaborczych uzna za stosowne im nadać

• postanowienia w dziedzinie międzynarodowej

  • uznanie trwałej neutralności Szwajcarii

  • przyjęcie regulaminu randg dyplomatycznych

  • uznanie w traktacie zasady wolności żeglugi na rzekach wspólnych, poczynając od miejsca, gdzie zaczynają być żeglowne, aż do ujścia

    • dołączono aneks zawierający poszczególne postanowienia dotyczące żeglugi na Renie, Nekarze, Menie, Skaldzie i Mozie

  • wydano deklarację w sprawie handlu Murzynami z Afryki – cel – położyć temu kres

    • „Święte Przymierze” – wrzesień 1815 r. z inicjatywy cara Aleksandra I zawarto pakt Rosji, Austrii i Prus.

      • w pakcie tym monarchowie oświadczyli, że uważają się za wyznaczonych przez Opatrzność do rządzenia trzema gałęziami narodu chrześcijańskiego

    • w listopadzie 1815 r. podpisano pakt 4 mocarstw – Rosji, Anglii, Austrii, Prus

      • 1818 r. – dopuszczono do paktu (tzw. dyrektoriatu europejskiego) Francję

      • w praktyce głównym celem politycznym „Świętego Przymierza” było tępienie idei wolnościowych szerzących się w Europie

1. Doktryna Monroego

James Monroe – prezydent Stanów Zjednoczonych, w 1823 r. wystąpił z orędziem, w którym sformułował zasadę nieinterwencji państw europejskich w sprawy amerykańskie. Chodzi tu o:

• samą zasadę nieinterwencji państw europejskich

• i orędownictwo Stanów Zjednoczonych nad kontynentem amerykańskim

1. Traktat paryski

Traktat paryski – 1856r. – kończył wojnę krymską. Wojna krymska oznaczała rozpad „Świętego Przymierza”.

Ważniejsze postanowienia Traktatu Paryskiego:

• wyraźnie dopuszczenie Turcji do społeczności międzynarodowej (do udziału w korzyściach prawa publicznego i koncertu europejskiego)

• utworzenie Serbii jako państwa wasalnego Turcji

• neutralizacja Morza Czatnego

  • w 1870 Rosja wypowiedziała jednostronnie postanowienia dot. neutralizacji Morza Czarnego, a w 1871 r. mocarstwa zachodnie przyjęły to do wiadomości oświadczając jednocześnie, że żadne mocarstwo nie może się zwolnić z zobowiązań inaczej jak tylko za zgodą układających się stron

• Utworzenie Europejskiej Komisji Dunaju

• demilitaryzacja wysp Alandzkich

• wydanie deklaracji dotyczącej prawa wojny morskiej

Inne wydarzenia

• 1866r. – rozwiązanie Związku Niemieckiego i utworzenie Związku Północnoniemieckiego pod hegemonią Prus

  • doszło do zjednoczenia Niemiec i utworzenia cesarstwa

• 1878r. – traktat berliński – kończył wojnę rosyjsko-turecką:

  • proklamowano niepodległość Serbii, Czarnogóry i Rumunii

  • zapowiedziano utworzenie Bułgarii jako państwa wasalnego Turcji

  • 1908 książę Bułgarii aktem jednostronnym proklamował niepodległość Bułgarii i ogłosił się jej carem

• 1912r. – pierwsza wojna Bałkańska:

  • utworzenie niepodległego księstwa Albanii

1. Rozwój współpracy międzynarodowej i prawa międzynarodowego

   • II poł. XIX w. – utworzenie stałych organizacji międzynarodowych, np.:

     • Międzynarodowy Związek Telegraficzny (1865)

     • Powszechny Związek Pocztowy (1874)

     • Międzynarodowe Biuro Wag i Miar (1875)

   • W 1864r. w Genewie podpisano konwencję w sprawie polepszenia losu rannych wojskowych w armiach w polu będących (konwencja Czerwonego Krzyża)

   • W 1968 r. – w deklaracji petersburskiej – państwa wyrzekły się używania pocisków małego kalibru, wybuchających lub zawierających materiały piorunujące lub zapalne

   • 1890r. – Akt Antyniewolniczy – konwencja w sprawie zwalczania handlu niewolnikami

   • 1904r. i 1910r. – konwencje w sprawie zwalczania handlu kobietami i dziećmi

   • 1906r. – konwencja w sprawie zakazu pracy nocnej kobiet

   • 1906 – konwencja zakazująca używania białego fosforanu przy produkcji zapałek

2. Konferencje haskie

Pokojowe konwencje haskie – z lat: 1899r. i 1907r.

1. I. Konwencja haska – 1899 r.

   • zebrała się z inicjatywy cara Mikołaja II

   • obradowali przedstawiciele 26 państw

   • uzgodniono i podpisano trzy konwencje dotyczące:

     • pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych

     • praw i zwyczajów wojny lądowej

     • zastosowania do wojny morskiej przepisów konwencji Czerwonego Krzyża z 1864 r.

   • uzgodniono także trzy deklaracje:

     • w sprawie zakazu w okresie 5 lat rzucania pocisków i środków wybuchowych z balonów lub w inny sposób

     • w sprawie zakazu używania kul, które łatwo rozszerzają się lub spłaszczają w ciele ludzkim

   • w sprawie rozbrojenia – ograniczono się do ogólnikowej rezolucji, w której uznano za pożądane ograniczenie wydatków na wojsko

2. II Konwencja haska – 1907 r.

   • uczestniczyli w niej przedstawiciele 44 państw

   • uzupełniono na niej i rozwinięto postanowienia prawa ustalonego na I Konwencji haskiej

   • podpisano 13 konwencji i 1 deklarację

     • I, IV i X – powtórzenie, z korektami, konwencji z 1899r.

     • VI, VII, XIII, XIX i XI – dotyczyły poszczególnych kwestii wijny morskiej

     • V i XII – określały prawa i obowiązki państw neutralnych czasie wojny

     • II – dot. ograniczenia prawa użycia siły dla ściągnięcia długów międzynarodowych

     • III – dotyczyła rozpoczęcia kroków nieprzyjacielskich

     • Deklaracja z 1907r. dotyczyła przedłużenia zakazu rzucania pocisków i środków wybuchowych z balonów

1. Nauka prawa międzynarodowego

   • 1873 – założono w Belgii dwa stowarzyszenia:

     • Stowarzyszenie Reformy i Kodyfikacji Prawa Międzynarodowego

       • które w 1895r. przybrało nazwę Stowarzyszenia Prawa Międzynarodowego

     • Instytut Prawa Międzynarodowego

   • I. Kant – O wiecznym pokoju (1795)

   • E. Girardin – Rozbrojenie europejskie (1853)

1. Okres współczesny

   1. Pierwsza wojna światowa (1914-1918)

      • 22 styczeń 1918 r. – Prezydent Stanów Zjednoczonych T. Woodrow Wilson w orędziu określił cele wojny, zamieszczając wśród nich:

        • zasadę jawności umów międzynarodowych,

        • zasadę wolności żeglugi na morzach,

        • usunięcie barier hamujących rozwój handlu międzynarodowego,

        • redukcję zbrojeń,

        • „wspaniałomyślne i bezstronne” załatwienie spraw dotyczących kolonii z uwzględnieniem ludów kolonialnych,

        • sprawiedliwe uregulowanie spraw terytorialnych w Europie (m.in. utworzenie niepodległego państwa polskiego),

        • zapowiedział utworzenie Ligi Narodów

      • I. wojna światowa zakończyła się zawarciem traktatów pokoju, przygotowanych na Konferencji Pokojowej w Paryżu

        • Państwa Koalicji w Wersalu, 28 czerwca 1919r. podpisały traktat z Niemcami

        • w tym samym dniu podpisano traktat z Polską (tzw. mały traktat wersalski), zawierający zobowiązania Polski do ochrony mniejszości

        • 10 września 1919 – traktat pokojowy z Austrią (Saint Germain-en-Laye)

        • 27 listopada 1919 – traktat pokojowy z Bułgarią (Neuilly)

        • 4 czerwca 1920 – traktat pokojowy z Węgrami (Trianon)

        • 10 sierpnia 1930 – traktat pokojowy z Turcją (Sevres) – nie wszedł w życie, ale został zastąpiony znacznie korzystniejszym dla Turcji traktatem z 24 lipca 1923 (Lozanna)

          • do każdego z tych traktatów włączono jako część I Pakt Ligi Narodów

   2. Okres międzywojenny

      1. Liga Narodów

         • w 1924r. – Zgromadzenie Ligi Narodów przyjęło tzw. protokół genewski, zobowiązujący do załatwiania wszystkich sporów w drodze pokojowej – protokół ten nie został jednak ratyfikowany przez państwa

         • 1928r. – Pakt Paryski – tzw. Pakt Branda-Kelloga

           • zawierał uroczyste wyrzeczenie się wojny i zobowiązanie do załatwiania sporów drogą pokojową

           • brak jednak sankcji za niewypełnienie tych zobowiązań

         • Stany Zjednoczone – nie ratyfikowały traktatu wersalskiego i nie były członkami Ligi Narodów

      2. Umowy lokarneńskie – 1925r.

         • pakt reński (zawarty przez Anglię, Francję, Włochy, Niemcy i Belgię),

         • dwa traktaty o wzajemnej pomocy (Francja z Polską i Czechosłowacją)

         • traktaty koncyliacyjno-arbitrażowe (Niemcy, Francja, Belgia, Polska i Czechosłowacja)

      3. pakt organizacyjny Małej Ententy (1933): - dla zacieśnienia współpracy regionalnej

         • Czechosłowacja, Rumunia, Jugosławia,

         • porozumienie bałkańskie (Grecja, Turcja, Rumunia, Jugosławia)

         • pakt bałtycki (Litwa, Łotwa i Estonia)

      4. układ monachijski

         • Andlia, Francja, Włochy i Niemcy

         • bez udziału Czechosłowacji postanowiono o nowych granicach Czechosłowacji

         • 1939 – Niemcy zlikwidowały państwo czechosłowackie, proklamując protektorat Czech i Moraw

   3. Druga wojna światowa

      • 3 wrzesień 1939 – Francja i Wielka Brytania wypowiedziały Niemcom wojnę

      • 17 września Związek Radziecki, łamiąc swe zobowiązania z Polsko-radzieckiego paktu i nieagresji (1932r.) – dokonał inwazji na wschodnie obszary Polski

      • stosownie do tajnego protokołu Ribbentrop-Mołotow (23 sierpień 1939r.) przeprowadzono podział terytorium Polski omiędzy Niemcy i Związek Radziecki

      • 8 maja 1945r. – akt bezwarunkowej kapitulacji Niemiec

      • 2 września 1945 – akt kapitulacji Japonii

      • Włochy w 1943r. – podpisały zawieszenie broni i wypowiedziały wojnę Niemcom

      • 14 sierpnia 1941r. – na wodach Atlantyku – prezydent Stanów Zjednoczonych Roosevelt i premien Wlk. Brytanii W. Churchill wydali deklarację zwaną obecnie pod nazwą Karta Atlantycka

        • Karta Atlantycka została 1 stycznia 1942r. podpisana przez przedstawicieli wszystkich państw pozostających w wojnie z państwami Osi

        • stwierdzono w niej, że państwa nie będą dążyły do ekspansji terytorialnej i nie godzą się na zmiany terytorialne, które nie były by zgodne z wolą zainteresowanych ludów

      • 30 października 1943r. (Moskwa) – Związek Radziecki, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania – wydano deklarację zapowiadającą utworzenie nowej organizacji międzynarodowej zamiast Ligi Narodów

      • Konferencje: - podjęto na nich decyzje w zakresie kluczowych problemów politycznych w powojennym świecie

        • Teheran – (listopad-grudzień 1943)

        • Jałta – (luty 1945)

        • Poczdam (lipiec-sierpień 1945)

      • 1944, Dumbarton Oaks – przedstawiciele wielkich mocarstw przyjęli projekt statutu nowej organizacji ds. bezpieczeństwa międzynarodowego

      • 26 czerwca 1945, San Francisco – podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych (ONZ)

      • wejście w życie KNZ – 24 październik 1945 r. - powoływała równocześnie ONZ

      • 24 październik – Świętem Narodów Zjednoczonych

      • 2 sierpień 1945 – układ poczdamski – uregulowanie spraw związanych z likwidacją skutków wojny

        • podział Niemiec na strefy

        • przekazanie Polsce administracji obszarów na wschód od Odry i Nysy

        • utworzenie Rady Kontroli nad Niemcami

   4. Rozpad imperiów kolonialnych

W 1960 r. – Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło deklarację o przyznaniu niepodległości krajom i ludom kolonialnym

1. Okres powojenny

   • 1949 – USA doprowadziły do powstania Paktu Północnoatlantyckiego (NATO)

   • 1955 – włączenie RFN do NATO

     • a państwa Socjalistyczne – zawarły Układ Warszawski – obowiązywał do 1991r.