ZAKOŃCZENIA NERWÓW

• aparaty układu nerwowego, powstające w miejscach, w których włókna nerwowe (dendryty i aksony)kończą się w tkankach i narządach;

• składniki – połączone ze sobą w postaci styku synaptycznego:

  • telodendrony – końcowe odcinki włókna nerwowego, traci osłonkę mielinową (włókno bezmielinowe);

  • elementy należące do tkanki, w której kończy się włókno nerwowe.

• rodzaje ze względu na funkcje:

  • czuciowe (receptory);

  • ruchowe (efektory);

  • gruczołowe;

• biegun bliższy – nerwowy;

• biegun dalszy – narząd / tkanka;

• rodzaje ze względu na impuls nerwowy ze środowiska:

  • zewnętrznego – eksteroreceptory;

  • wewnętrznego – interoreceptory;

INTERORECEPTORY:

• proprioreceptory – czucia głębokiego (w mięśniach, ścięgnach, stawach);

• listeroreceptory ­– czucia trzewiowego (w układzie pokarmowym);

RECEPTORY ZE WZGLĘDU NA BUDOWĘ:

• wolne (proste) – najpospolitsze, w tk. nabłonk (nabłonek wiuelowarst.), płaskim w przedniej części rogówki, naskórka, pochewkach korzenia włosa, nabł. wielowastr. płask. błony śluzówki, tk. łącz. Skóry, mięśni, ścięgna, więzadła, podwięziach, torebkach stawowych, okostnej, nacz. krw., we wsierdziu, nasierdziu, miazdze zęba, ciele rzęskowym, tęczówce oka, tk. mięśniowej;

• otorbione – w tkance łącznej i mięśniach, podobna budowa i mechanizm działania, np. ciałko nerwowe blaszkowate (Vater-Pacciniego)

  • owalna , kulista, 2 mm, wrażenia bólowe z biegunów nerwowego dalszego i bliższego (← kolba wewnętrzna [ze zmniejszonych hemocytów, syncytium glejowe] + torebka łącznotkanowa [otacza kolbę wew., z blaszek łącznotkankowych, które są utworzone przez fibroblasty układają się pośrodkowo, pomiędzy tymi blaszkami - płyn surowiczy]), wrażliwy na ucisk → zmiana ciśnienia płynu surowiczego → ból;

w skórze, tkance podskórnej, pochewkach mięśniowych, otaczają stawy, okostnej, tworzywie kopyt i racic, gruczołach mlekowych, śluzawicy bydła, kresce, trzustce, otrzewnej, przytarczycach, ptoczeniu aorty i dużych jej odgałęzień, np. kolbka końcowa;

CZUCIOWE:

• tu powstają impulsy nerwowe

• rodzaje zakończeń:

• w tkance nabłonkowej – są tu zakończenia wolne lub pod postacią ciałek dotykowych,:

• ciałka dotykowe – w naskórku i w zew. pochewce włosa, z kom. owalnych

o dł. 6-12 µm, spłaszczone jądro i jasna cytoplazma, z osmofilnymi ziarnistości o śred. 65-180 nm, na powierzchni – płytka dotykowa (z rozgałęzionych końcowych gałązek dendrytów neuronów rzekomojednobiegunowych).

• Jeden dendryt – kilka ciałek dotykowych. Ciałka Grandy’ego – u ptaków w obrębie dzioba, języka i podniebienia. Z 2-4 kom. dotykowych, większych niż u ssaków i otoczonych torebką łącznotkankową. Nie leża w nabłonku, ale w obrębie tkanki łącznej.

  • wolne – proste, w nabłonku wielowarstwowym płaskim błon śluzowych, rogówki, w naskórku i pochewkach korzeni włosów, tworzą rozgałęzienia, kończące się zgrubieniami w postaci ziarenek na powierzchni lub w cytoplazmie kom., obdierają wrażenia bólu;

• w tkance łącznej – zakończenia wolne i otorbione:

  • wolne – tworzą rozgałęzienia, kończące się zgrubieniami w postaci ziarenek na powierzchni lub w cytoplazmie kom., w skład tych zakończeń nerwowych wchodzą lemocyty. W tkance łącznej skóry i jej wytworów, wsierdzia i nasierdzia, mieśni, w ciele rzęskowym, tęczówce oka, okostnej, torebkach stawowych, miazdze zęba itp.

  • otorbione;

• ciałka dotykowe – w brodawkach skórnych w postaci tworów owalnych, dł. 100 µm i szerokości 25-30 µm, otoczone torebka łącznotkankową, zaopatrzone w włókno dodatkowe z ukł. autonomicznego., odbierają wrażenie dotyku i ucisku.

• końcowe – walcowate, otoczone torebką łącznotkankową. Pod torebką leży kolba wew. pochodzenia glejowego, koncentrycznie prążkowana i zawierająca drobne ziarnistości. Kolbki końcowe – receptory zimna. W skórze, spojówce i innych błonach śluzowych, w języku.

• ciałka blaszkowate – o średnicy ok. 2 mm, kuliste lub owalne, z kolby wew. z kom. glej. lub bezstrukturalna masa luz zawiera ziarnistości, otoczonej sys. współśrodkowych blaszek łącznotkankowych (20-60 warstw), na obwodzie blaski są zagęszczone – tworzą torebkę, w tk. podskórnej, okostnej, otoczeniu stawów, przy nerwie współczulnym, w kresce i trzustce kota, w przytarczycy, gruczole mlekowym, prąciu, łechtaczce, pochewkach mięśniowych, śluzawicy, tworzywie kopyta i racic, otoczeniu aorty piersiowej i jej dużych odgałęzień itd., wrażliwe na ucisk;

• ciałka Herbsta;

• ciałka buławkowate (końcowe) – mniejsze wymiary niż blaszkowate, mają jamę z drobnoziarnistą masą z jądrami, włókno osiowe rozgałęzia się i skręca się w kłębek, aparat z dodatkowego włókna ukł. autonomicznego, od zew. – osłonka z 2-3 koncentrycznie ułożonych blaszek, w błonie śluzowej warg, śluzawicy, języka, policzków, prąciu, skórze palców kota, tworzywie kopytowym, spojówka oka, w skórze;

• ciałka genitalne – w prąciu, łechtaczce, żołędziu, brodawce sutkowej;

• ciałka Ruffiniego – 1 mm, otoczone osłonką włóknisto-sprężystą, w skórze właściwej, tkance podskórnej opuszek palców człowieka i zwierząt mięsożernych, tworzywie kopyta; receptory ciepła;

• w tkance mięśniowej (skurcz włókien mięśniowych) – proprioreceptory, krzaczaste lub kłębuszkowate, w postaci wrzecionek nerwowo-mięśniowych (twór wrzecionowaty, dł. 2-3 mm, z kilku włókien mięśniowych, otoczonych torebka łącznotk.[włókna mięśniowe z torebka łącznotkankową i surowicą]), włókna nerwowe leżą zawsze w pobliżu sarkolemy, nie wnikając do wnętrza włókien mięśniowych, zakończenia – płytki ruchowe, wrzeconka nerwowo-ścięgnowe – w miejscu przejścia mięśnia w ścięgno (pęczki włókien kolagenowych są otoczone siecią końcowych rozgałęzień włókien nerwowych), impulsy tu powstające dotyczą stopnia napięcia ściegna.

RUCHOWE:

• w mięśniach gładkich i poprzecznie prążkowanych sercowego– z włókien nerwowych bezmielinowych autonomicznego układu nerwowego, wytwarzają sploty w tk. łącznej oddzielającej pęczki lub warstwy kom. mięśniowych wytwarzają kilka zgrubień → płytka końcowa (na pow. lub wew. kom. mięśn.);

  • płytka końcowa – z bezmielinowego aksonu nerwu ukł. autonomicznego, tworzą sploty nerwowe, których odgałęzienia kończą się na powierzchni kom. mięśniowych;

• w mięśniach szkieletowych – pień nerwowy rozgałęzia się w obrębie tkanki łącznej → splot śródmięśniowy, zakończenia ruchowe – płytki motoryczne;

  • płytka ruchowa – z mielinowego aksonu, przy włóknach mięśniowych traci osłonkę mielinową i rozgałęzia się na powierzchni kom. mięśniowych (zgrubienie, bez poprz. prąż.);

GRUCZOŁOWE:

• z autonomicznych włókien nerwowych.

SYNAPSA:

• akson, mięśniowa płyka, biegun pre- i postsynaptyczny, szczelina synaptyczna , błony pre- i postsynaptyczne (ta jest silnie pofałdowana)

  • w błonie presynaptycznej – acetylocholina (pęcherzyki) i neuroholina [neuroprzekaźnik, sygnał), 20-60 mm, kuliste / spłaszczone z Ca²⁺ , mają neuroprzekaźniki hamujące), mitochondria

• CHEMICZNA

  • depolaryzacja błony – przenosi się do kanalików T → system cystern ER → ↗ Ca²⁺ → skurcz mięśni;

  • najcześciej – aksodendrytyczne, -somatyczne, -aksomalne;

  • reszta – dendrodenrytyczne;

  • biegun presynap. z błoną presynap.;

  • szcalnua synap. – 20-30 nm;

  • biegun rostsynap. z błoną postsynap.;

  • jednokierunkowy przepływ;

• ELEKTRYCZNA – nexus, informacja w 2 kierunki, rzadko u kreg. wyższych;