Kradzież samochodu

Może się zdarzyć, że firmowy samochód zostanie ukradziony. Przedsiębiorca staje wówczas przed problemem, w jaki sposób ująć takie zdarzenie w księgach rachunkowych oraz jak rozliczyć kradzież podatkowo.

1. Ujęcie rachunkowe straty z kradzieży

W ujęciu rachunkowym prawidłowe postępowanie nie budzi większych wątpliwości. Zwykle samochód jest środkiem trwałym podlegającym odpisom amortyzacyjnym. Kradzież samochodu powinna więc powodować, że wartość netto tego samochodu należy spisać w pozostałe koszty operacyjne. Podstawą takiego zapisu powinien być dowód wewnętrzny. Spisanie powinno mieć miejsce w okresie, w którym samochód został utracony.

2. Ujęcie podatkowe straty powstałej w związku z kradzieżą

Stratę związaną z kradzieżą samochodu - czyli zazwyczaj jego niezamortyzowaną wartość - można zaliczyć w ciężar kosztów uzyskania przychodów, jeśli są spełnione następujące warunki:

 formalna likwidacja, będąca skutkiem kradzieży samochodu, nie jest związana ze zmianą działalności gospodarczej,

 ukradziony samochód nie jest całkowicie zamortyzowany,

 podatnik nie przyczynił się do powstania szkody i szkodę tę można uznać za konsekwencję (ryzyko) prowadzonej działalności gospodarczej,

 ukradziony samochód był objęty ubezpieczeniem dobrowolnym (AC),

2.1. Ogólne zasady ujęcia straty do celów podatkowych

Nie uznaje się za koszty uzyskania przychodów strat w środkach trwałych i wartościach niematerialnych i prawnych w części pokrytej sumą odpisów amortyzacyjnych (art. 23 ust. 1 pkt 5 updof i art. 16 ust. 1 pkt 5 updop). Ponadto nie uważa się za koszty uzyskania przychodów strat powstałych w wyniku likwidacji nie w pełni umorzonych środków trwałych, jeżeli środki te utraciły przydatność gospodarczą na skutek zmiany rodzaju działalności (art. 23 ust. 1 pkt 6 updof oraz art. 16 ust. 1 pkt 6 updop).

W związku z tym ze stratą, rozumianą jako koszt podatkowy, będziemy mieli do czynienia jedynie wówczas, gdy został skradziony samochód, który nie został wcześniej przez podatnika całkowicie zamortyzowany. Stratą w takim przypadku będzie wartość netto samochodu, tj. wartość po uwzględnieniu odpisów amortyzacyjnych dokonywanych zgodnie z updop - zarówno zaliczanych do kosztów uzyskania przychodów, jak i nieuwzględnianych w rachunku podatkowym.

Praktyka organów podatkowych wypracowała stanowisko, zgodnie z którym zaliczenie strat w środkach trwałych lub środkach obrotowych w ciężar kosztów uzyskania przychodów jest możliwe, jeśli przedsiębiorca nie przyczynił się do powstania tych strat i dochował należytej staranności wymaganej w danych okolicznościach, w celu zabezpieczenia przed powstaniem tych strat.

Przykładowo, taka staranność w przypadku środków obrotowych oznacza, że znajdowały się one w zamkniętym i strzeżonym pomieszczeniu. Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w piśmie z 15 stycznia 2008 r. (nr IBPB3/423-204/07/AP) stwierdził, że: kradzieży gotówki przechowywanej w szufladzie biurka wprawdzie zamkniętego i w zamkniętym pomieszczeniu, lecz w niestrzeżonym obiekcie, nie można uznać za zdarzenie nieprzewidywalne, a więc losowe. A zatem brak jest możliwości zaliczenia tej poniesionej straty do kosztów uzyskania przychodów.

W kwestii kradzieży samochodu podobnie na temat tych zasad wypowiedział się dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w piśmie z 29 kwietnia 2008 r. (nr IBPB1/415-100/08/AP): (...) Istotnym jest również ustalenie, czy strata związana z utratą (kradzieżą) samochodu nie powstała z winy wnioskodawcy, tj. w wyniku niedbalstwa lub naruszenia przepisów. Strata winna być bowiem następstwem zdarzenia losowego, rozumianego jako zdarzenie nieprzewidywalne i nie do uniknięcia. Nie można bowiem uznać za koszty uzyskania przychodów strat w środkach trwałych i obrotowych w sytuacji, gdy zostanie udowodnione, że środki nie były zabezpieczone lub były zabezpieczone w sposób nienależyty.

Zważywszy na fakt, iż jak wskazano we wniosku, skradziony samochód był objęty ubezpieczeniem dobrowolnym AC (w wariancie podstawowym), fakt jego kradzieży został zgłoszony na Policji, stwierdzić należy, iż jeżeli kradzież samochodu była następstwem zdarzenia losowego, a wnioskodawca nie przyczynił się do powstania straty, w szczególności dochowując należytej staranności przy pieczy i zabezpieczeniu samochodu, to zostały spełnione przesłanki uprawniające do zaliczenia w ciężar kosztów uzyskania przychodów prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej, straty powstałej w wyniku ww. kradzieży do wysokości odpowiadającej wartości początkowej utraconego środka trwałego pomniejszonej o dokonane odpisy amortyzacyjne.

2.2 Strata z likwidacji samochodów - regulacje szczególne

Skutki kradzieży samochodu przepisy podatkowe traktują w sposób szczególny. Wynika to z art. 23 ust. 1 pkt 48 updof i art. 16 ust. 1 pkt 50 updop, zgodnie z którymi do kosztów uzyskania przychodów nie zalicza się strat powstałych w wyniku utraty lub likwidacji samochodów oraz kosztów ich remontów powypadkowych, jeżeli samochody nie były objęte ubezpieczeniem dobrowolnym. Przepis ten wprowadza dodatkowy warunek, który musi być spełniony, by wartość skradzionego samochodu zaliczyć w ciężar kosztów uzyskania przychodów - mianowicie samochód ten musi być objęty dobrowolnym ubezpieczeniem.

Interpretacja powyższych przepisów jest źródłem licznych wątpliwości. Powstają one szczególnie wówczas, gdy ubezpieczenie dobrowolne, którym był objęty samochód, nie pokrywa skutków kradzieży lub jeśli ubezpieczyciel odmawia wypłaty odszkodowania z tytułu kradzieży samochodu (np. na skutek naruszenia warunków ubezpieczenia przez pozostawienie w aucie dokumentów itp.).

Wypowiadając się na ten temat, Minister Finansów wskazał (pismo z 16 czerwca 1998 r., nr PO 2/AŁ-0400/98), że: właściwym dowodem w zakresie dokumentowania strat w środkach trwałych jest protokół szkód potwierdzony przez policję lub instytucję ubezpieczeniową. Warto podkreślić, że sugeruje to, iż zaliczenie straty spowodowanej kradzieżą samochodu będzie możliwe nie tylko wtedy, gdy podatnik dochował należytej staranności, właściwie zabezpieczył samochód, ubezpieczył go ubezpieczeniem dobrowolnym i nie przyczynił się do powstania szkody. Cytowane pismo wskazuje bowiem pośrednio, że warunkiem zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów straty spowodowanej kradzieżą samochodu jest konieczność udokumentowania tej straty protokołem policyjnym oraz stwierdzeniem szkody przez zakład ubezpieczeń.

W piśmie Urzędu Skarbowego Poznań Grunwald z 18 lipca 2006 r. (AD/I/M/415/2/2006) stwierdzono przykładowo, że: uwzględniając fakt, iż w postępowaniu likwidacyjnym prowadzonym przez ubezpieczyciela dowiedzione zostało, że nie dochowano w sposób należyty zabezpieczenia pojazdu poprzez pozostawienie otwartego i uruchomionego pojazdu przed miejscem zamieszkania, co pozbawiło właściciela pojazdu otrzymania odszkodowania za skradziony pojazd w oparciu o zawartą umowę ubezpieczenia, stwierdzić należy, iż brak jest podstaw do uznania za koszt uzyskania przychodu straty z powyższego tytułu. Warto podkreślić, że w sprawie będącej przedmiotem analizowanego pisma ubezpieczyciel odmówił wypłaty odszkodowania, ponieważ podatnik przyczynił się do powstania szkody nie zabezpieczając właściwie samochodu.

Powyższa kwestia była także rozpatrywana przez WSA w Rzeszowie. W wyroku z 15 lutego 2007 r. (sygn. akt I SA/Rz 37/07) sąd stwierdził, że: Jeśli podatnik na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej nabywa określony środek trwały, to ponosi wydatek, który stanowi koszt uzyskania przychodu - w przedmiotowym przypadku poprzez odpisy amortyzacyjne. Przy wykorzystaniu tego środka trwałego zmierza do osiągnięcia przychodów, będąc równocześnie zobowiązany do należytego zabezpieczenia tego środka trwałego. W ocenie Sądu, pomimo iż przepisy prawa podatkowego nie wskazują żadnych bliższych przesłanek zaliczenia straty do kosztów uzyskania przychodów (za wyjątkiem dobrowolnego ubezpieczenia), to jednak niezbędna jest ocena, w jakich okolicznościach doszło do utraty środka trwałego, tj. czy nie jest to strata zawiniona przez podatnika w wyniku celowego czy nawet przestępczego działania lub zaniechania podatnika. Nie mogą to być okoliczności, które na sam fakt utraty (kradzieży) wpływu nie miały. Zrównanie przez organy przyczyn odmowy odszkodowania ustalonych w umowie ubezpieczenia z odmową zaliczenia straty do kosztów uzyskania przychodu wykracza poza zakres przytoczonych przepisów prawa podatkowego (art. 22 ust. 1 i art. 23 ust. 1 pkt 5 updof) w sytuacji, gdy organy podatkowe nie wykazały, jaki wpływ na utratę samochodu miało pozostawienie w nim dokumentów, nie kwestionując, że samochód był prawidłowo zabezpieczony.

Podobnie dyrektor Izby Skarbowej w Rzeszowie, działając w sprawie rozstrzygniętej w powyższym wyroku, stwierdził, że: samochód, który został skradziony, był objęty ubezpieczeniem OC, jak i dobrowolnym ubezpieczeniem AUTOCASCO. Skradziony został w nocy 20 czerwca 2003 r. Jak wynika z materiałów postępowania sądowego w sprawie o wypłatę odszkodowania, w skradzionym samochodzie pozostawiony został m.in. dowód rejestracyjny, co pozbawiło właściciela pojazdu otrzymania odszkodowania za skradziony pojazd w oparciu o zawartą umowę ubezpieczenia. Samochód ten w czasie kradzieży był zamknięty na klucz. Prywatna posesja, na której stał samochód, była ogrodzona, a brama do tej posesji była zamknięta na kłódkę. Strata, która powstała w wyniku kradzieży samochodu, jest niezawiniona przez podatnika, gdyż był on należycie zabezpieczony, a sam fakt pozostawienia w samochodzie dokumentów nie miał wpływu na dokonaną kradzież (pismo z 9 lipca 2007 r., nr IS.IX/1-415/67/07). Warto zauważyć, że wcześniej dyrektor Izby Skarbowej w Rzeszowie zajął w tej sprawie odmienne stanowisko, stwierdzając, że w razie odmowy wypłaty przez zakład ubezpieczeń odszkodowania z tytułu kradzieży samochodu, strata z tytułu tej kradzieży nie może być uznana za koszt uzyskania przychodów (decyzja z 8 grudnia 2005 r., nr IS.IX/1-415/84/05).

Stanowisko zaprezentowane w tej sprawie przez WSA w Rzeszowie należy uznać za prawidłowe. Aby można było zaliczyć straty w ciężar kosztów uzyskania przychodów istotne powinno być jedynie spełnienie tych warunków, które wynikają wprost z przepisów, tj.:

 właściwe zabezpieczenie pojazdu i nieprzyczynienie się do powstania szkody przez podatnika,

 udokumentowanie faktu kradzieży (np. protokołem policyjnym),

 objęcie samochodu dobrowolnym ubezpieczeniem.

Bez znaczenia natomiast powinno być spełnienie innych warunków, od których może zależeć uznanie roszczeń podatnika przez zakład ubezpieczeń. Takie warunki nie wynikają bowiem z przepisów prawa podatkowego. Nie można jednak wykluczyć, że kierując się pismem Ministerstwa Finansów z 1998 r. organy podatkowe będą podejmowały próby kwestionowania takiego stanowiska.

3. Odszkodowanie - ujęcie w księgach rachunkowych oraz traktowanie do celów podatkowych

Odszkodowanie uzyskane od ubezpieczyciela w związku z kradzieżą samochodu stanowi pozostały przychód operacyjny. Ujęcie tego przychodu w księgach powinno nastąpić w dacie otrzymania.

Takie odszkodowanie stanowi również przychód podlegający opodatkowaniu. Datą powstania tego przychodu jest dzień otrzymania odszkodowania. Zastosowanie znajduje tu art. 12 ust. 1 pkt 1 updop oraz art. 11 updof.

Zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt 6a updop, do przychodów nie zalicza się zwróconych innych wydatków niezaliczonych do kosztów uzyskania przychodów. W związku z tym może pojawić się wątpliwość, czy podatnik może zdecydować o niezaliczeniu straty z tytułu kradzieży samochodu w ciężar kosztów uzyskania przychodów - wówczas otrzymane odszkodowanie nie będzie stanowiło przychodu podatkowego. Wydaje się, że takie stanowisko jest nieprawidłowe i może być kwestionowane. Strata związana z kradzieżą samochodu w potocznym rozumieniu nie stanowi wydatku, o którym mowa w analizowanym przepisie.

Odszkodowanie otrzymane z tytułu kradzieży pojazdu nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. Nie stanowi bowiem wynagrodzenia z tytułu dostawy towarów ani świadczenia usług przez podatnika. Oznacza to, że kwota otrzymanego odszkodowania stanowi przychód do opodatkowania w pełnej wysokości.

4. Kradzież samochodu leasingowanego/wynajmowanego

W przypadku gdy został ukradziony samochód, który jest przedmiotem leasingu operacyjnego lub wynajmu, rachunkowe i podatkowe konsekwencje kradzieży są odmienne niż w przypadku samochodu należącego do firmy. W takich przypadkach po stronie podatnika, który korzystał z samochodu, nie powstaje strata.

Może się jednak zdarzyć, że, zgodnie z zapisami umów między podatnikiem a np. leasingodawcą, podatnik wskutek kradzieży samochodu będzie zobowiązany do wyrównania szkody leasingodawcy. Umowa leasingu (wynajmu) może również zobowiązywać podatnika do wpłaty miesięcznego czynszu, który byłby należny do końca okresu umowy, gdyby samochód nie został skradziony.

Takie wynagrodzenie, wypłacane na rzecz leasingodawcy, nie będzie mogło stanowić kosztu uzyskania przychodów, jeśli podatnik przyczynił się do kradzieży (tj. nie zabezpieczył właściwie samochodu, używał go niezgodnie z warunkami wynikającymi z umowy leasingu itp.). Również w razie, gdy kradzież nastąpiła mimo dochowania przez leasingobiorcę należytej staranności, organy podatkowe mogą uznać, że wynagrodzenie wypłacone leasingodawcy nie może stanowić kosztu uzyskania przychodu, gdyż nie jest związane z uzyskiwanymi przychodami. Takie stanowisko należy jednak uznać za nieprawidłowe. Kwoty wypłacone leasingodawcy na podstawie umowy leasingu w razie kradzieży samochodu mają bowiem na celu zachowanie źródła przychodów podatnika (w razie niewypłacenia tych kwot podatnik zostałby pozwany do sądu i naraziłby się na wyższe koszty).