J. Białostocki „Symbole i obrazy” [w:] tegoż „Symbole i obrazy w świecie sztuki”
Warburg- Nie można oddzielać sztuki od religii, historii, polityki i całego ogółu zjawisk społeczno-kulturowych w danym momencie dziejowym, w którym dzieło sztuki powstawało, ponieważ to dzieło jest ich pewnym wyrazem i przedstawieniem. Obraz nie jest wyłącznie malowidłem, ale także zestawem pewnych treści wspólnych jakiejś grupie. Te treści to „ikonosfera”, zróżnicowana w zależności od kręgów społecznych i narodowych.
Pojęcie obrazu wg M. Eliade’go, historyka religii: obraz to forma, dzięki której człowiek może pojąć rzeczywistość absolutną, ponieważ zarówno obraz, jak i ta rzeczywistość są wieloznaczne i pełne sprzeczności. Nie można przełożyć obrazu na jedno pojęcie, konkretne znaczenie; to jest okaleczanie tego obrazu. Obrazy u Eliade’go to bardziej symbole i mity, niż obrazy w sensie wizualnym. Nie są one jakimś odkryciem, czy spontanicznym wynalazkiem, one istniały zawsze, zakorzenione w ludzkiej mentalności, bo dotyczą podstawowych ludzkich problemów natury egzystencjalnej, np. władzy, cierpienia, lęku przed śmiercią. Eliade nawiązuje do Junga, który uważał, że psychika ludzka jest niezmienna, niezależna od czasu i dlatego pewne obrazy i przedstawienia nieustannie powracają.
Starożytność. Sztuka jest ściśle związana z religią i mitem. Obraz był symbolem religijnym. Starożytni Grecy obrazowali bóstwa mitologiczne, mityczne wydarzenia, często nadając im alegoryczną formę. Traktowali poezję i mit jako dziedziny poważniejsze od historii, która jest szczegółowa; poezja i mit dotyczą prawd ogólnych, uniwersalnych. Wydarzenia historyczne, np. starcia z Persami często obrazowali za pomocą obrazów mitycznych. Stopniowo kształtowały się personifikacja i alegoria. Takie przedstawienia miały ukazywać sens moralny. W czasach późno antycznych wykształciły się przedstawienia człowieka toczącego dialog ze swoim sumieniem, duszą lub po prostu siłą wyższą. Były obecne w sztuce do czasów nowoczesnych.
Średniowiecze. Dla myślicieli średniowiecznych wszystko było symbolem. Każda rzecz, wydarzenie i człowiek. Jest to teoria „powszechnego symbolizmu”, którą stworzył Św. Augustyn, a rozwinął Pseudo-Dionizy Areopagita. Również każdy wytwór człowieka jest symbolem, nie są nimi wyłącznie dzieła Boże. Obrazy często pełniły funkcję dydaktyczną i umoralniającą, np. przedstawienia Sądu Ostatecznego. W sztuce Bóg, człowiek i natura są zjednoczeni w formie alegorycznej. Miało to ułatwić zrozumienie abstrakcyjnej struktury kosmosu osobom niewykształconym, co nie zawsze się udawało.
Renesans, czas odnowy. Studium natury i próba ukształtowania iluzji materialnej rzeczywistości. Przedmioty symboliczne zaczęły być przedstawiane z taką dokładnością, iż mylono je z przedmiotami niemającymi znaczenia symbolicznego. Ogromne znaczenie zaczęła odgrywać historia, którą obraz musiał ukazywać (propagował to N.B.Alberti). Historia ta powinna być umoralniająca, zaczerpnięta najlepiej z Biblii. Sięgnięcie do obrazowej tradycji antyku, malowane w renesansie obrazy niekiedy mylono z autentycznymi antykami, tak bardzo były podobne. Sztuka adresowana była do niewielkich, elitarnych grup odbiorców, a nie do mas. Nawet dzieła wybitne, np. freski w Kaplicy Sykstyńskiej. Im bardziej niejasna symbolika i skomplikowana idea tym węższy krąg odbiorców. Pojawiło się pojęcie impresy- osobistego znaku lub motta, co miało źródła w rycerskich godłach i dewizach oraz emblemy- rodzaj intelektualnej gry, mającej na celu pouczenie moralne. Zaczęły powstawać kompendia, zawierające wyjaśnienia na temat emblemów, impres i hieroglifów (czyli podręczniki do interpretacji obrazów). Kształtował się humanistyczny system alegorycznej ikonografii.
XVII w. Rozkwit malarstwa realistycznego we Flandrii, Holandii i Francji. Rozwija się malarstwo krajobrazowe i rodzajowe. Obok scen wielkich wydarzeń historycznych, patriotycznych i portretów sławnych osób tworzone są martwe natury, pejzaże, obrazy, przedstawiające pory roku, zwykłych ludzi podczas pracy i codziennych zajęć. Tego typu rzeczy stały się godne przedstawiania. Innym elementem odsakralizowania sztuki było malowanie zwykłych ludzi ówcześnie żyjących (np. jakiegoś polityka) w konwencji antycznej, czyli np. z atrybutami jakiegoś mitologicznego bóstwa. Były to portrety alegoryczne.
Barok. Występuje podział w pojmowaniu przedstawień symbolicznych:
Racjonalna symbolika arystotelesowska- obraz jest wyrazem języka
Mistyczna symbolika neoplatońska- działanie symboli przekracza zakres myślenia racjonalnego
Istnieją pewne „tematy ramowe”, a raczej malowane wg nich „ramowe obrazy”. Możemy zaobserwować jak na przestrzeni epok zmienia się styl, forma, konwencja, ale pewien wydźwięk i poruszana problematyka pozostaje niezmienna. Aby to dobrze odczytać należy umieścić obraz w odpowiednim kontekście- historycznym, politycznym, filozoficznym, religijnym i poetyckim.