Złoża Cu – Lubińsko- Głogowski okręg miedziowy kop. Lubin, Rudna, Polkowice, Sieroszowice. Minerały Cu-Miedź rodzima (Cu, barwa Miedziano szara , rysa miedzianoczerwona połysk metaliczny, tw 3 przełam haczykowaty, kowalna i ciągliwa) a)siarczki i siarkosole: chalkozyn, kowelin, tetraedryt 1)chalkopiryt(CuFeS2 układ trygonalny, 35%Cu, 30%Fe, 35%S, pokrój tetraedryczny, barwa mosiężno żółta, połysk silnie metaliczny, rysa czarna, tw 3-4, przełam muszlowy, łupliw niewyraźna, nieprzeźroczysty) 2)Bornit(Cu5FeS4 układ regularny, 65%Cu, 10%Fe, 25%S, barwa miedzianoczerwona, rysa szaroczarna, połysk metaliczny, tw 3, brak łupliwości, rozpuszcza się w HCl) b) minerały strefy utleniania:kupryt, tenoryt, 1)Malachit (Cu2[CO3(OH)2] 60%Cu barwa jasnozielona, rysa bladozielona, połysk szklisty, tw 3,5-4, łupliwość wyraźna, rozpuszcza się w HCl) 2)Azuryt (Cu3[CO3(OH)]2 barwa niebieska, 55%Cu, pokrój słupkowy, rysa niebieska, połysk szklisty, tw 3,5-4, łupliw wyraźna,)
Złoża Zn-Pb – dolomity kruszconośne okręgu Śląsko-Krakowskiego: Bytom-Tarn. Góry-Olkusz 1) siarczki: wurcyt, sfaleryt (ZnS układ regularny, 67%Zn, miodowo żółty, rysa jasnożółta, połysk diamentowy, tw 3-4, przełam muszlowy) Galena-(PbS, układ regularny, 87%Pb, kryształy ośmiościenne, barwa ołowianoszara, rysa szaroczarna, połysk metaliczny, łupliwość doskonała, tw 2-3) 2)minerały strefy utleniania: cynkit, cerusyt, hydrocynkit, smitsonit.
Minerały żelaza: złoża rud żelaza tylko historyczne np. Kowary w Sudetach 1)Rudy: magnetyt (Fe3O4 układ regularny 73%Fe pokrój ośmiościenny, barwa stalowoszara, rysa czarna, połysk metaliczny, tw 5,5-6, brak łupliwości, przełam muszlowy, nieprzeźroczysty) Hematyt (Fe2O3 70%Fe, pokrój tabliczkowy, barwa żelazisto czarna, rysa wiśniowa, połysk metaliczny, kruchy, tw 5,5-6, brak łupliwości) Syderyt (FeCO3 układ trygonalny, pokrój romboedryczny, barwa jasnożółta- brunatna, rysa szara, łupliwość doskonała, tw-4,5, przełam muszlowy) 2)siarczki: Piryt (FeS2 45%Fe 55%S, barwa mosiężno żółta, rysa czarna, połysk metaliczny, łupliwość kostkowa, przełam muszlowy, kruchy, tw6-6,5) Markasyt (FeS2 układ rombowy, pokrój tabliczkowy, barwa mosiężno żółta, rysa zielonawoczarna, połysk metaliczny, łupliwość niewyraźna, tw5-6, kruchy)
Kopaliny solne: występowanie Kłodawa- Inowrocław, Bochni: Halit (NaCl 40%Na 60%Cl pokrój sześcienny, bezbarwny, połysk szklisty, bardzo kruchy, łupliwość doskonała, przełam muszlowy, tw 2, rozp w H2O) Sylwin (KCl układ regularny, 52%K 48%Cl, pokrój sześcienny, bezbarwny, połysk szklisty, kruchy, tw 1,5-2, smak słonawo gorzki, rozp w H20)
SKAŁY OSADOWE- powstają w wyniku nagromadzenia i osadzenia na powierzchni ziemi produktów pochodzących z rozkruszenia, przeobrażenia skał pierwotnych. Główny czynnik mający wpływ na powstawanie i rodzaj skały to: wietrzenie(zjawisko rozpadu ziarnowego pod wpływem czynników fizycznych i chemicznych), transport(woda, wiatr, lodowce), sedymentacja(gromadzenie produktów wietrzenia: morska i lądowa), diageneza(odwodnienie, kompakcja, cementacja, rekrystalizacja). Klasyfikacja skał osadowych: 1) skały okruchowe- utworzone pod wpływem wietrzenia fizycznego lub erupcji produktów wulkanicznych 2)skały ilaste – powstałe w wyniku wietrzenia fizycznego jak i reakcji chemicznych 3)skały chemiczne i organogeniczne- powstałe w wyniku procesów chemicznych i organogenicznych MINERAŁY SKAŁOTWÓRCZE SKAŁ OSADOWYCH: 1)allogeniczne- pochodzące z rozkruszenia starszych skał, powstają poza środowiskiem tworzenia się danej skały osadowej a do basenu sedymentacyjnego dostają się za pomocą mechanicznego wietrzenia 2)autogeniczne- powstają w obrębie środowiska tworzenia się skały jako wynik procesów chem i biochem. Powstawanie tych minerałów jest uzależnione od warunków fizykochemicznych panujących w danym środowisku sedymentacyjnym. Minerały autogeniczne 4 podstawowe grupy: 1) węglany: Kalcyt (CaCO3 układ trygonalny, barwa biały, bezbarwny, połysk szklisty, rysa biała, tw 3, łupliwość doskonała, silnie burzy z HCl) Dolomit (CaMg(CO3)2 pokrój romboedryczny, barwa biała żółtawa, połysk szklisty, rysa biała, tw 3,5-4, łupliwość doskonała, burzy z HCl) Syderyt (FeCO3 układ trygonalny, barwa żółtawoszara połysk szklisty, rysa biała, łupliwość doskonała, tw 3,5-4) Magnezyt (MgCO3 ukł trygonalny bezbarwny,połysk szklisty, rysa biała, tw4,5, łupliwość doskonała, po sproszkowaniu silnie burzy z HCl) 2)krzemionki: Kwarc (SiO2 ukł trygonalny, romboedryczny, bezbarwny lub zabarwiony, tw7, przełam muszlowy, połysk szklisty, brak łupliwości, bardzo kruchy) Opal (SiO2*nH2O bezpostaciowy, barwa biała,tw5,5-6, połysk szklisty przełam nierówny) Chalcedon (SiO2 układ trygonalny, barwa szara, tw5,5-6, przełam muszlowy, połysk szklisty) 3)minerały ilaste: 3 grupy: a)kaolinitu: kaolinit, dickit, nakryt, b) montmorillonitu: montmorillonit, wermikulit, c)illitu: illit, glaukonit 4) wodorotlenki żelaza i glinu (hydrargilit, Boehmit, Diaspor)
MINERAŁY EWAPOYRTOWE- powstawanie przez wytrącanie z wody morskiej, wskutek jej odparowania: Anhydryt (CaSO4 układ rombowy, barwa biała, połysk szklisty, przełam nierówny, łupliwość doskonała, kruchy, tw3-3,5) Gips (CaSO4*2H2O układ jednoskośny, kryształy tabliczkowate, barwa biała, połysk perłowy szklisty, łupliwość doskonała, tw2, rozpuszcza się w wodzie) Halit (NaCl krystalizuje z wody morskiej i słonych jezior, 40%Na 60%Cl pokrój sześcienny, bezbarwny, połysk szklisty, bardzo kruchy, łupliwość doskonała, przełam muszlowy, tw 2, rozp w H2O).
KOPALNE PALIWA STAŁE: Paliwo stałe - palne ciało stałe pochodzenia naturalnego lub otrzymane sztucznie, wykorzystywane jako źródło energii cieplnej. Używane do celów przemysłowych, technicznych gospodarczych. . Do kopalnych paliw stałych zalicza się torfy, węgle brunatne, węgle kamienne i antracyty. Głównymi składnikami tych skał są uwęglone szczątki roślin ,a w zależności od rodzaju tych szczątków wyróżnia się: kopalne paliwa humusowe, powstające w procesie torfienia szczątków roślin lądowych kopalne paliwa sapropelowe, powstające w wyniku gnicia flory i fauny morskiej liptobiolity, powstające z najbardziej odpornych na działanie bakterii i utlenianie resztek roślinnych np. bursztyn. WĘGIEL KAMIENNY Węgle kopalne są to skały osadowe powstałe w wyniku nagromadzenia i przeobrażenia materii roślinnej. Stanowią one mieszaninę różnorodnych związków organicznych, w skład których wchodzą główne pierwiastki: węgiel, wodór i tlen oraz azot i siarka. Zawierają też substancje mineralne (krzemiany, siarczki, węglany i in.), a także minimalne ilości pierwiastków tzw. rzadkich (m.in. german, gal, wanad, uran, arsen). Czysty węgiel występuje w kilku odmianach alotropowych. Najważniejsze z nich to: grafit, diament i karbin. Ze względu na strukturę krystaliczną ich właściwości fizyczne znacznie się różnią. Torf – skała osadowa powstała w wyniku zachodzących w szczególnych warunkach przemian obumarłych szczątków roślinnych, najmłodszy węgiel kopalny. Zawiera mniej niż 60% węgla. Torf jest utworem będącym efektem niepełnego rozkładu szczątków roślinnych, zachodzącego w warunkach długotrwałego lub stałego zabagnienia wierzchniej warstwy gleby. Torf składa się z nierozłożonych szczątków roślin, oraz bezstrukturalnej (amorficznej) masy próchnicy. Torf jest w różnym stopniu nasycony substancjami mineralnymi. Najczęściej jest to piasek, czasami wytrącone związki żelaza, rzadko związkami fosforu. Antracyty skała osadowa lub/i metamorficzna, organogeniczna, stanowiąca odmianę węgla kopalnego. Jest to najsilniej przeobrażona odmiana węgla kamiennego, charakteryzująca się największą zawartością węgla, a co za tym idzie najwyższą wartością energetyczną ze spalania. Typ węgla oznaczony w PN symbolem 42 charakteryzuje się bardzo małą zawartością części lotnych (3-10%), wysokim ciepłem spalania, brakiem zdolności spiekania oraz własności koksujących. Zawiera 1-3% wilgoci, 3-8% popiołu. Zawartość węgla w antracycie wynosi 90-97%. Węgiel brunatny Jeden z węgli kopalnych, zawierający 65-78% pierwiastka węgla. Barwa jasnobrunatna, brązowa do czarnej. Rozróżnia się kilka odmian węgla brunatnego: 1) węgle twarde (subbitumiczne), charakteryzujące się dużą zwięzłością i kalorycznością (4165-5700 kcal/kg), wśród nich wyróżnia się węgle błyszczące (podobne do węgli kamiennych) oraz matowe, 2) węgle miękkie - mniej zwięzłe, po wysuszeniu łatwo rozsypujące się na małe kawałki, o niższej kaloryczności (poniżej 4165 kcal/kg), obejmujące węgle ziemiste i łupkowe, 3) węgle ksylitowe (węgle lignitowe, lignity),odznaczające się wyraźnie zachowaną strukturą drewna.
CECHY FIZYCZNE MINERAŁÓW: Pokrój, barwa- jest wynikiem selektywnej absorpcji światła Achromatyczne - doskonale przepuszczają światło a przynajmniej nie pochłaniają go w widzialnej części widma. Są bezbarwne Idiochromatyczne – pochłaniają ściśle określoną część widma światła białego i mają charakterystyczną barwę własną Allochromatyczne – zabarwienie związane jest z obecnością barwiących domieszek substancji obcych lub z przemieszczeniem ich sieci krystalicznej Pseudochromatyczne – są zabarwione tylko pozornie. Barwę tych minerałów wywołują charakterystyczne efekty optyczne związane z załamaniem, odbiciem, dyfrakcją (ugięciem), dyspersją (rozszczepianiem) i interferencją światła na powierzchni lub wewnątrz ich kryształów), rysa - Barwa proszku minerału powstałego przy zarysowaniu minerału Badania rysy dokonuje się pocierając minerały o nieszkliwioną płytkę porcelanową , na której pozostaje roztarty proszek.Minerały idiochromatyczne dają rysę barwną , achromatyczne - biała lub szarą, allochromatyczne i pseudochromatyczne natomiast rysę białą. Minerały twarde i bardzo twarde nie dają rysy) Połysk - Zależy od współczynnika załamania i odbicia światła oraz zdolności do absorbcji. Metaliczny – minerały o współczynniku załamania światła >3 i silnej absorpcji światła (galena, piryt, złoto rodzime i inne)Półmetaliczny-minerały o współczynniku załamania światła 2,6 – 3 (magnetyt)Diamentowy- minerały o współczynniku załamania światła 1,9 – 2,6 (diament, sfaleryt)Szklisty - minerały o współczynniku załamania światła 1,3 - 1,9 i słabej absorpcji światła (kwarc, gips).Gdy ściany kryształu są nierówne to światło ulega częściowemu odbiciu lub pochłonięciu. Wyróżniamy wtedy połysk: perłowy, tłusty, woskowy, jedwabisty, Łupliwość - to podatność minerałów na pękanie lub podział wzdłuż określonych płaszczyzn krystalograficznych (pod wpływem działających na nie sił: uderzenia, nacisku, rozciągania) lub na zmiany objętości powstałe w skutek różnic temperatur.Zależnie od od stopnia gładkości płaszczyzn łupliwości wyróżniamy łupliwość : doskonałą – miki, gips, dokładną – halit, galena, kalcyt, wyraźną – pirokseny, amfibole, niewyraźną – kasyteryt, bardzo niewyraźną – kwarc Minerały nie wykazujące łupliwości pękają w czasie uderzenia wzdłuż nierównych powierzchni, tzw. przełamu. Przełam to w mineralogii zdolność minerału do dzielenia się wzdłuż powierzchni nierównych. Wyróżniamy następujące rodzaje przełamu: muszlowy nierówny haczykowaty zadziorowaty włóknisty, itp. ,Twardość Jest to opór jaki stawia minerał sile mechanicznej starającej się naruszyć jego powierzchnię (zarysować, zeszlifować). Zależy ona od rodzaju wiązań chemicznych występujących w minerale i od jego struktury.Skala porównawcza wg. Mohsa - tworzy ją 10 minerałów wzorcowych o wzrastającej twardości :(1 - talk 2 - gips 3 – kalcyt 4 – fluoryt 5 – apatyt 6 – ortoklaz, 7 – kwarc, 8 – topaz, 9 – korund,10 – diament)Minerały o twarości 1-2 można zarysować paznokciem Minerały o twarości 3-6 można zarysować ostrzem stalowym Minerały o twarości 7-10 uderzone krzeszą iskrę, Gęstość 1) gęstość rzeczywista – minerału to stosunek jego masy do objętości (bez porów). Mierzy się najczęściej za pomocą piknometrów. Największą gęstość mają metale rodzime >10*103 kg/m3 Minerały skałotwórcze charakteryzują się gęstością od 2,0 do 4,0*103 kg/m3 2) gęstość pozorna to stosunek masy minerału wysuszonego w temperaturze 110 0C do jego objętości wraz z porami. Mierzy się najczęściej za pomocą metody hydrostatycznej , Magnetyzm, przeźroczystość- w zależności od zdolności do przepuszczania światła dzielimy minerały na: przeźroczyste(Kwarc, Halit, Diament) półprzeźroczyste(Chalcedon) nieprzeźroczyste(grafit, Piryt, Magnetyt) Magnetyzm Własności magnetyczne minerałów zależą od własności magnetycznych atomów i jonów wchodzących w ich budowę. Zależnie od zachowania się minerałów w polu magnetycznym dzieli się je na:1) paramagnetyczne – umieszczone w polu magnetycznym magnesują się zgodnie z kierunkiem tego pola(syderyt, piryt) 2) diamagnetyczne – magnesują się przeciwnie do kierunku pola magnetycznego, tj. równolegle do ramion podkowy magnesu(kalcyt, halit)