Geneza koncepcji zrównoważonego rozwoju
Pragnienie stworzenia takiego modelu globalnego rozwoju cywilizacyjnego, który mógłby skutecznie wyeliminować zagrożenia podważające perspektywy rozwoju ludzkości. Byłby zarazem sprzeciwieniem wobec ekonomii ekologicznej – w tym wobec postulatu tzw. Wzrostu zerowego również wobec nowych utopijnych ideologii.
Model ZR miał być odpowiedzią na powstające koncepcje ochrony środowiska, które podważały istniejący porządek gospodarczy, polityczny i społeczny.
Uświadomiono sobie, że szybki rozwój przemysłowy doprowadzi do globalnego wzrostu produkcji, to jednak jego dalszy rozwój nie jest równoznaczny z postępem i rozwojem cywilizacyjnym.
Wystąpił kryzys ekologiczny o niespotykanym zasięgu i skali. Kryzys ten stał się: globalny, totalny i społeczny.
Podjęto inicjatywę Raportu Klubu Rzymskiego
(dokładna geneza uwzględniania w większości książek)
Na proces pojawienia się koncepcji ZR miało wpływ kilka znaczących czynników, które determinowały wykształcenie idei zrównoważonego rozwoju. W procesie kształtowania zrównoważonego rozwoju wpływ miały zmiany związane ze świadomością społeczną (świadomością ekologiczną), dorobkiem nauki, rozwoju instytucji, itp. Wskazuje się przy tym na kilka kluczowych wydarzeń:
Opublikowanie w 1962 roku książki Rachel Carson „Silent Spring” („Milcząca Wiosna”), pobudziła ona świadomość ekologiczną społeczeństwa amerykańskiego, autorkę książki uważa się za prekursorkę ruchów ekologicznych.
Opublikowanie w 1968 roku książki Paula Ehrlicha „The Population Bomb”, to przepowiednie o demograficznej „bombie ludności”, wskazanie również na inne ważne aspekty środowiska naturalnego i jego stan.
Powstanie w 1968 roku Klubu Rzymskiego (na szczególne wyróżnienie zasługują pierwsze raporty Klubu: „Granice wzrostu” z 1972 r., „Ludzkość w punkcie zwrotnym” z 1974 r.)
Jednak najważniejsze znaczenie w genezie zasady zrównoważonego rozwoju należy przypisać Organizacji Narodów Zjednoczonych. Do najważniejszych etapów ewolucji idei ZR należą:
XXIII Sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ (3 czerwca 1968 r.), na sesji zwrócono uwagę na to, że pojawił się kryzys o zasięgu ogólnoświatowym, dotyczący stosunku człowieka do środowiska.
Raport sekretarza generalnego ONZ U Thanta „Człowiek i jego środowisko” (26 czerwca 1969 r.)
Konferencja w Sztokholmie (5-16 czerwca 1972 r.)
III Sesja Rady Zarządzającej UNEP (1975 r.)
Raport Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju „Nasza wspólna przyszłość”; Raport Komisji Bruntdland (1987 r.)
I Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro (3-14 czerwca 1992 r.)
II Szczyt Ziemi w Johannesburgu (26 sierpnia – 4 września 2002 r.)
Koncepcja ekorozwoju jest: (również z pierwszych ćwiczeń)
- Reakcją przedstawicieli polityki i gospodarki na przejawy kryzysu ekologicznego rozumianego w kategoriach sprzeczności między naturą a kulturą;
- Odpowiedzią na romantyczne, ale zarazem naiwne – ‘zielone ideologie”, hasła „powrotu na natury”, „zielone style życia”
- Reakcją na nową ekonomię ekologiczną, negującą pryncypia gospodarki dobrobytu budowanej po II WŚ;
- Systemową propozycją holistycznego podejścia…
Definicje, ujęcia oraz zasady zrównoważonego rozwoju
DEFINICJE (na 2 i 4 definicje zwracał uwagę dr Wodzikowski na zajęciach)
Raport Brundtland: zrównoważony rozwój to rozwój, który zaspokaja potrzeby obecne, nie pozbawiając przyszłych pokoleń możliwości zaspokojenia własnych potrzeb.
Ustawa z 27 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska. Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym występuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Program Środowiskowy ONZ (UNEP). Zrównoważony rozwój to, taki przebieg nieuchronnego i pożądanego rozwoju gospodarczego, który nie naruszałby w sposób istotny i nieodwracalny środowiska życia człowieka i nie prowadziłby do degradacji biosfery, który godziłby w prawa przyrody, ekonomii i kultury.
Ustawa Sejmu RP z 10 maja 1991 r. w sprawie polityki ekologicznej: Rozwój ten powinien być oparty na zasadach ekologiczno-społecznej gospodarki rynkowej. Działania te powinny doprowadzić do zapewnienia indywidualnego bezpieczeństwa ekologicznego mieszkańców Polski. Jednym z podstawowych instrumentów zapewnienia ekorozwoju stać się powinien plan zagospodarowania przestrzennego kraju.
Cecha wspólna definicji: zapewnienie życia przyszłych pokoleń poprzez kształtowanie relacji między 3 ładami: ekonomicznym, społecznym i ekologicznym.
Interpretacja wąska i szeroka, ujęcia ZR:
Wąska: odniesienie do zagadnień tylko z ochroną środowiska
Szerokie: nowy paradygmat rozwoju wskazujący nową wizję zintegrowanego rozwoju.
W dokumentach politycznych i aktach normatywnych zrównoważony rozwój a ekorozwój uważane były jako synonimy z tym, że:
Do 1995 roku – oficjalną nazwą był „ekorozwój”
Od 1995 roku – „ekorozwój” zastąpiono słowem zrównoważony rozwój
W chwili obecnej Polska poszła w ślady Zachodu, gdzie „eco – development” zostało zastąpione słowem „sustainable development”.
ZASADY:
II POLITYKA EKOLOGICZNA PAŃSTWA
• zasada przezorności:stosowana powszechnie w polityce ekologicznej krajów rozwiniętych, przewiduje, że rozwiązywanie pojawiających się problemów powinno następować po "bezpiecznej stronie", tj. że odpowiednie działania powinny być podejmowane już wtedy, gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo, że problem wymaga rozwiązania, a nie dopiero wtedy, gdy istnieje pełne tego naukowe potwierdzenie. Pozwala to unikać zaniechań wynikających z czasochłonnych badań, braku środków lub zachowawczego działania odpowiedzialnych osób bądź instytucji.
• zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska: zakłada, że stosowanie zasad prewencji i przezorności powinno być ukierunkowane na wysoki i bezpieczny dla zdrowia ludzkiego poziom ochrony środowiska.
• zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi: oznacza ona uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi.
• zasady równego dostępu do środowiska przyrodniczego: traktowana w następujących kategoriach: sprawiedliwości międzypokoleniowej, sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej, równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą.
• zasada regionalizacji:rozszerzenie uprawnień dla samorządu terytorialnego i wojewodów do ustalania regionalnych opłat, normatywów, ulg i wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych. Również regionalizowanie ogólnokrajowych narzędzi polityki ekologicznej w odniesieniu do trzech rodzajów obszarów:silnie przekształconych i zdegradowanych lub zagrożonych degradacją,o wysokich walorach przyrodniczych, pośrednich. Odnosi się również do skoordynowania polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie.
• zasada uspołecznienia: będzie realizowana poprzez stworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju, przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, rozbudzaniu świadomości i wrażliwości ekologicznej oraz kształtowaniu nowej etyki zachowań wobec środowiska
• zasada "zanieczyszczający płaci": Oznaczać to będzie złożenie pełnej odpowiedzialności, w tym materialnej, za skutki zanieczyszczania i stwarzania innych zagrożeń dla środowiska na sprawcę, tj. na jednostki użytkujące zasoby środowiska. Zasada ta będzie się także odnosić do uciążliwości powodowanych procesami konsumpcji, szczególnie w sytuacji, gdy konsument ma możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych
• zasadę prewencji: która zakłada, że przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno być podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć w oparciu o posiadaną wiedzę, wdrożone procedury ocen oddziaływania na środowisko oraz monitorowanie prowadzonych przedsięwzięć.
• zasada stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT): w tym najlepszych, uzasadnionych ekonomicznie, dostępnych technologii. Wdrażanie tej zasady powinno następować zarówno poprzez instrumenty prawne, jak i poprzez inne mechanizmy działania (np. dobrowolne porozumienia, zalecenia, rozwój systemów zarządzania środowiskowego).
• zasada subsydiarności: stopniowe przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny (wojewódzki, powiatowy, gminny), tak, aby był on rozwiązywany na najniższym szczeblu, na którym może zostać skutecznie i efektywnie rozwiązany.
• zasada klauzul zabezpieczających: umożliwia państwom członkowskim stosowanie w uzasadnionych przypadkach ostrzejszych środków w porównaniu z wymaganiami wspólnotowego prawa ekologicznego.
• zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej: oznacza ona potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu.
Deklaracja z Rio de Janerio w sprawie środowiska i rozwoju; 27 zasad!
Istoty ludzkie są w centrum zainteresowania w procesie zrównoważonego rozwoju. Mają prawo do zdrowego i twórczego życia w harmonii z przyrodą.
Państwa, w zgodzie z Kartą Narodów Zjednoczonych i zasadami prawa międzynarodowego, mają suwerenne prawo do korzystania ze swych zasobów naturalnych stosownie do ich własnej polityki dotyczącej środowiska i rozwoju oraz są odpowiedzialne za zapewnienie, że działalność prowadzona w ramach ich prawa lub kontroli, nie spowoduje zniszczeń środowiska naturalnego innych państw lub obszarów znajdujących się poza granicami narodowych regulowań prawnych.
Prawo do rozwoju musi być wypełnione tak, ażeby sprawiedliwie połączyć rozwojowe i środowiskowe potrzeby obecnych i przyszłych generacji.
Aby osiągnąć zrównoważony rozwój, ochrona środowiska powinna stanowić nierozłączną część procesu rozwoju i nie może być rozpatrywana oddzielnie od niego.
Wszystkie państwa i wszyscy ludzie powinni współpracować w zasadniczym zadaniu wykorzenienia ubóstwa, jako niezbędnego wymogu zrównoważonego rozwoju, aby zmniejszyć różnice w poziomie życia i dążyć do zaspokojenia potrzeb większości ludzi na świecie.
Wyjątkowa sytuacja i potrzeby krajów rozwijających się, szczególnie tych najmniej rozwiniętych oraz najbardziej podatnych na zagrożenia środowiskowe, powinny otrzymać specjalne przywileje. Międzynarodowe działania w dziedzinie ochrony środowiska i rozwoju powinny także brać pod uwagę interesy i potrzeby wszystkich krajów.
Państwa powinny współpracować w duchu ogólnoświatowego partnerstwa w celu zachowania, ochrony i przywracania zdrowia i integralności ekosystemu Ziemi. Ze względu na różny wkład w zniszczenie środowiska naturalnego na Ziemi państwa ponoszą wspólną, lecz zróżnicowaną odpowiedzialność.Kraje rozwinięte potwierdzają swoją odpowiedzialność, którą ponoszą w międzynarodowym dążeniu do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, o czym świadczy nacisk, jakie ich społeczeństwa przykładają do stanu środowiska na Ziemi, technologii i środków finansowych, którymi dysponują.
Aby osiągnąć zrównoważony rozwój i wyższą jakość życia dla wszystkich ludzi, państwa powinny zredukować bądź wyeliminować nie zrównoważone systemy produkcji lub konsumpcji oraz promować odpowiednią politykę demograficzną.
Państwa powinny współpracować w celu wzmocnienia wewnętrznych możliwości budowania zrównoważonego rozwoju przez wymianę naukowej i technologicznej wiedzy oraz poprzez usprawnienie procesu rozwoju, przystosowania, rozpowszechniania i transferu technologii, włączając w to nowe technologie i innowacje.
Zagadnienia środowiskowe są najlepiej rozwiązywane, na odpowiednim poziomie, z udziałem wszystkich zainteresowanych obywateli. Na poziomie narodowym każda jednostka powinna mieć zapewniony odpowiedni dostęp do informacji dotyczącej środowiska, w której posiadaniu jest władza publiczna.Obejmuje to informacje dotyczące substancji niebezpiecznych i działalności w obrębie społeczności, jak również możliwość udziału w procesie podejmowania decyzji. Państwa powinny ułatwić, jak również podnieść świadomość i udział społeczeństwa przez stworzenie szerokiego dostępu do informacji. Powinien zostać zapewniony efektywny i rzeczywisty dostęp do prawnych i administracyjnych środków, włączając w to środki kompensujące i zaradcze.
Państwa powinny wprowadzić efektywne prawo środowiskowe. Standardy środowiskowe, cele i priorytety zarządzania powinny odzwierciedlać środowiskowe i rozwojowe cele, dla których są stosowane. Standardy przyjęte przez niektóre kraje mogą być nieodpowiednie, powodując powstanie niesprawiedliwych, ekonomicznych i społecznych kosztów w innych krajach, a w szczególności w krajach rozwijających się.
Państwa powinny współpracować w celu promowania wspierającego i otwartego międzynarodowego systemu ekonomicznego, co mogłoby prowadzić do wzrostu gospodarczego i osiągnięcia zrównoważonego rozwoju we wszystkich krajach, a także w celu lepszego rozwiązywania problemów degradacji środowiska. Działania polityki handlowej dla celów środowiskowych nie powinny stanowić środków samowolnej i bezprawnej dyskryminacji bądź ukrytych ograniczeñ w międzynarodowym handlu.Należy uniknąć jednostronnych działań zajmujących się wyzwaniami środowiskowymi, jeżeli są one poza zasięgiem działania systemu prawnego kraju importującego. Środowiskowe działania zajmujące się trans granicznymi i globalnymi problemami środowiska powinny opierać się na zasadzie międzynarodowego konsensusu.
Państwa powinny rozwijać narodowe prawo, mając na uwadze odpowiedzialność i odszkodowania dla ofiar zanieczyszczeń bądź innego rodzaju zanieczyszczeń środowiska. Państwa powinny także prowadzić współpracę w szybszy i bardziej zdeterminowany sposób, tak aby wypracować międzynarodowe prawo uwzględniające odpowiedzialność i odszkodowania za niekorzystne efekty zniszczeń środowiskowych, spowodowane działalnością w obrębie ich systemu prawnego, bądź kontrolę na obszarach nie objętych przez jurysdykcję.
Państwa powinny efektywnie współdziałać w sprzeciwianiu się i zapobieganiu przemieszczaniu i transferowi do innych państw działalności bądź substancji powodujących poważne zniszczenie dla środowiska lub szkodliwych dla zdrowia ludzkiego.
Wszystkie państwa powinny szeroko zastosować zapobiegawcze podejście w celu ochrony środowiska, mając na uwadze ich własne możliwości. Tam gdzie występują zagrożenia poważnymi lub nieodwracalnymi zmianami, brak całkowitej naukowej pewności nie może być powodem opóźniania efektywnych działań, których realizacja prowadziłaby do degradacji środowiska.
Narodowe władze muszą dołożyć wszelkich starań, aby promować wewnątrzpaństwowe pokrycie kosztów naprawy środowiska oraz użycie instrumentów ekonomicznych, biorąc pod uwagę podejście, że zanieczyszczający, generalnie, powinien ponosić wszelkie koszty zanieczyszczeń, mając na uwadze interes publiczny oraz niezakłócony międzynarodowy handel i proces inwestowania.
Ocena oddziaływania na środowisko, jako narodowy instrument, musi zostać zastosowana dla zamierzonych działań, co do których można się spodziewać, że będą miały znacząco niekorzystny wpływ na środowisko i są przedmiotem podjęcia decyzji przez kompetentne narodowe władze.
Państwa powinny natychmiast powiadomić inne kraje o jakiejkolwiek katastrofie lub innych niebezpieczeństwach, co do których można się spodziewać, że mogą spowodować nagłe i szkodliwe efekty dla środowiska w tych państwach. Międzynarodowa wspólnota powinna skierować wszelkie wysiłki, aby pomóc państwu dotkniętemu nieszczęściem.
Państwa powinny zapewnić wczesne i aktualne powiadomienie i odpowiednią informację potencjalnie zagrożonym państwom, na temat wydarzeń, które mogą mieć znacząco niekorzystne trans graniczne efekty, powinny one konsultować się, z tymi państwami we wczesnej fazie i dobrej wierze.
Kobiety odgrywają żywotną rolę w zarządzaniu środowiskiem i rozwoju. Stąd też ich pełny udział jest ważnym aspektem dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju.
Twórczość, ideały i odwaga młodych świata powinny zostać zmobilizowane w celu rozwijania światowego partnerstwa, które pomoże osiągnąć zrównoważony rozwój i zapewnić lepszą przyszłość dla wszystkich.
Ludność tubylcza i ich wspólnoty, a także inne wspólnoty lokalne odgrywają znaczną rolę w zarządzaniu środowiskiem i rozwoju, ze względu na ich wiedzę i tradycję . Państwa powinny rozpoznać i właściwie podtrzymywać ich tożsamość , kulturę , i zainteresowania oraz umożliwić im efektywny udział w osiąganiu zrównoważonego rozwoju.
Chronione powinno być środowisko i zasoby naturalne należące do ludzi uciskanych, znajdujących się pod jakąkolwiek dominacją bądź okupacją.
Działania wojenne nieodłącznie związane są z niszczeniem zrównoważonego rozwoju. Dlatego te ż państwa powinny respektować międzynarodowe prawo, które zapewnia ochronę środowiska w czasie zbrojnego konfliktu, oraz powinny współpracować przy jego dalszym rozwoju, tam gdzie to jest konieczne.
Pokój, rozwój i ochrona środowiska są współzależne i niepodzielne.
Państwa powinny rozwiązywać wszystkie swoje spory środowiskowe na drodze pokojowej i przy użyciu odpowiednich środków zgodnych z Kartą Narodów Zjednoczonych.
Państwa i ludzie powinni współpracować w dobrej wierze w duchu partnerstwa przy wypełnianiu zasad zawartych w tej Deklaracji i w dalszym rozwoju prawa międzynarodowego w procesie osiągania zrównoważonego rozwoju.
Ewolucja polityki zrównoważonego rozwoju w Polsce
Rozwój (dynamiczny) dziedziny ochrony środowiska nastąpił po II Wojnie Światowej. Dziedzina ta silnie łączy nurt przyrodniczy z sytuacją polityczną, społeczną i gospodarczą.
W Polsce po II WŚ miały miejsce dwa okresy:
Państwa totalitarnego (do 1989 roku)
Demokracji parlamentarnej (do chwili wejścia Polski do UE w 2004 roku)
To dwa przełomowe okresy również dla dziedziny ochrony środowiska.
PRL i ochrona środowiska:Czy PRL przejmował się ochroną środowiska?
Owszem, tak, jednak były to jedynie spisane postulaty na papierze. W kraju, gdzie priorytetem była ilość wyprodukowanej stali, nie mogło być inaczej: wszystko, co przeszkadzało w drodze do uprzemysłowienia, musiało zejść na plan drugi. Zanieczyszczenia były tematem cenzurowanym, który do końca lat 70. oficjalnie nie istniał, a i później przebijał się z dużymi oporami
ROK 1989
Zakończenie pracy Podstolika Ekologicznego w trakcie obrad Okrągłego Stołu – 10.03.1989 r.
Nowa epoka w dziedzinie ochrony środowiska Polski!
Protokół podzespołu zawierał 27 postulatów – powstają fundamenty nowej polityki ekologicznej.
Polska była pierwszym krajem na świecie, który w 1989 roku oficjalnie przyjął zasadę ekorozwoju (zrównoważonego rozwoju).
1989-2004
Wprowadzenie pojęcia – polityka ekologiczna państwa
W Ministerstwie Środowiska powstał dokument Polityka Ekologiczna Państwa (PEP), przyjęty przez Sejm 10.05.1991 roku.
2000 r. – II PEP,
2003 r. – PEP2003-2006 z perspektywą na lata 2007-2010
(2006 r. – PEP z uwzględnieniem perspektywy 2011-2012
2008 r. - PEP na lata 2009-2012 z perspektywą do roku 2016.)
Kodyfikacja prawa środowiskowego
Uznano za konieczne dokonanie, w ciągu dwóch lat, nowelizacji wszystkich ustaw środowiskowych. Dotychczasowe rozwiązania prawne, dostosowane do systemu totalitarnego, nie mogły funkcjonować w nowych warunkach polityczno-gospodarczych. Do roku 1992 dokonano nowelizacji następujących ustaw: o ochronie przyrody, o lasach, o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, Prawo geologiczne i górnicze.
Przyjęto m.in. Zasadę somofinansowania poszczególnych branż (np. leśnictwa i geologii), co uniezależniło ochronę środowiska od budżetu. Jedynie Prawo wodne nie zostało uregulowane.
Trzy okresy kodyfikacji prawa środowiskowego:
- 1990 - 1992 – okres intensywnych prac legislacyjnych,
- 1993 - 1997 – okres zastoju,
- 1998 - 2004 – okres pospiesznych prac związanych z wchodzeniem Polski do UE.
Trzeci okres charakteryzuje się szybkimi zmianami legislacyjnymi, jednak o znacznie obniżonej jakości.
Egzekwowanie prawa.
Przez długie lata, okres okupacji i czasy PRL’u, ukształtowały się postawy sprzyjające łamaniu prawa. Dlatego też obecnie tak ważne są mechanizmy zapewniające poszanowanie jego realizacji tj. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, zakładowe służby ochrony środowiska, branżowe służby publiczne. Ogłoszenie „Listy 80” – największych trucicieli w kraju – stało się bardzo skutecznym sposobem nacisku na poszczególne zakłady przemysłowe. Od obrad Okrągłego Stołu szeroko rozwinął się nowy instrument oceny oddziaływania na środowisko – powołano Krajową Komisję Ocen Oddziaływania na Środowisko oraz jej wojewódzkie odpowiedniki.
Nowy kształt Ministerstwa Środowiska
Ekologizacja gospodarki
Do 1989 roku istniało widoczne rozgraniczenie problematyki ochrony środowiska i gospodarki, która miała wyraźny priorytet polityczny. Podstolik ekologiczny wysunął kilka postulatów związanych z połączeniem tych dwóch dziedzin.
Wzmocnienie systemu obszarów chronionych.
Polska szczyci się rozbudowanym systemem obszarów chronionych – Parki Narodowe, Krajobrazowe, Obszary Chronionego Krajobrazu. Jednak europejska sieć ekologiczna ECONET wycofała swoją realizację, to program NATURA 2000 nadrabia realizację tego postulatu, chociaż omija jakąś część dolin rzecznych w Polsce.
Finansowanie ochrony środowiska
Podstawowymi mechanizmami są opłaty, kary i subwencje stanowiące podstawy funkcjonowania Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Dużym osiągnięciem było powołanie Banku Ochrony Środowiska i Ekofunduszu.
Wzmocnienie społecznego systemu ochrony środowiska
Zwiększyła się liczba społecznych organizacji proekologicznych, otrzymały one prawo występowania, jako strona, w rozstrzyganiu spornych problemów. Zagwarantowany został dostęp do informacji środowiskowych. W zakładach pracy oraz administracji rządowej i samorządowej powstały liczne wydziały bądź stanowiska w zakresie ochrony środowiska.
Rozwój edukacji ekologicznej
Zadanie to miało być realizowane przez wychowanie ekologiczne i powszechną oświatę.
W latach 1990-2004 nastąpił znaczny postęp w społecznej edukacji ekologicznej. Została opracowana „Narodowa strategia edukacji ekologicznej”, przyjęta przez Sejm i Senat w 1998 roku i uzupełniona w 2000 r. W 2001 roku Ministerstwo Środowiska opracowało „Program wykonawczy narodowej strategii edukacji ekologicznej oraz warunki jego wdrożenia” . Powstała sieć szkół i klas ekologicznych realizujących indywidualne programy nauczania.Większość uczelni wyższych kształci studentów również na kierunkach profilowych o ochronie środowiska. Edukacja ekologiczna ponadto realizowana jest na szeroką skalę przez liczne organizacje ekologiczne oraz publikacje czasopism ekologicznych.
Rok 1989 to wielkie zmiany w podejściu do ochrony środowiska oraz do szeroko rozumianego zrównoważonego rozwoju.
Polska na początku lat 90. stała się liderem w zakresie ochrony środowiska w Europie Środkowowschodniej, jednak w połowie tych lat już zaczęliśmy tracić tą wysoką pozycję.
Zakończył się cykl zmian zapoczątkowanych przy Okrągłym Stole, weszliśmy jednak w nowy okres historii – a główny wyznacznik to wejście do UE
ROK 2004
1.05.2004 r. – wielki przełom w funkcjonowaniu państwa polskiego.
Polska wstępując do UE zobowiązuje się do poprawy stanu środowiska (m.in. oczyszczania ścieków komunalnych, recyklingu odpadów, rozwoju odnawialnych źródeł energii, wyznaczenia i ochrony obszarów sieci Natura 2000). Akcesja do Unii oznacza radykalną zmianę standardów ekologicznych, jak też napływ środków na sprostania tym standardom.
Dalsze działania to już wszelkie strategie opisane w późniejszych tematach.
Zagrożenia rozwoju społeczno-gospodarczego w Polsce
Główne zagrożenia:
Bezrobocie;
Zjawisko polaryzacji społecznej;
Wykluczenie społeczne;
Państwowy dług publiczny;
Zagrożenia demograficzne;
Rozwój infrastruktury transportowej;
Bariery rozwoju Polskiej gospodarki;
Zagrożenia energetyczne
BEZROBOCIE: Pojawiło się w wyniku transformacji systemowej. Przywrócenie gospodarki rynkowej spowodowało likwidację poważnej części przemysłu i znacznej liczby miejsc pracy, a jednocześnie kraj był w sytuacji wyżu demograficznego z bardzo licznymi rocznikami młodzieży wchodzącej w wiek zdolności do pracy. Bezrobocie bez zwątpienia możemy uznać za zagrożenie rozwoju gospodarczo- społecznego, ponieważ uderza w osoby nim dotknięte i rodziny, pozbawiając je możliwości zarobkowych. Rozrastanie problemu skutkuje zepchnięciem osób bezrobotnych na margines życia, co w skali ogólnej wiąże się z rozchwianiem więzi społecznych.
ZJAWISKO POLARYZACJI SPOŁECZNEJ: Proces głębokiego rozwarstwiania się społeczeństwa w taki sposób, że tworzą się dwa przeciwstawne bieguny społeczne, np. biedni – bogaci. Skutki: zubożenie znacznej części społeczeństwa, wzrost liczby samobójstw, poczucie niesprawiedliwości społecznej prowadzące do licznych strajków i demonstracji
WYKLUCZENIE SPOŁECZNE: brak lub ograniczone możliwości uczestnictwa, wpływania i korzystania z podstawowych instytucji publicznych i rynków, które powinny być dostępne dla wszystkich, a szczególnie dla osób ubogich. Można wytypować pewne grupy ludzi mających największe problemy z osiągnięciem stanu bezpieczeństwa społecznego. Ze względu na pozycję zawodową i społeczną grupą najbardziej podatną na zagrożenia społeczne są osoby: które utraciły pracę bądź nie mają możliwości jej podjęcia. Według danych z Diagnozy Społecznej najwyższy odsetek ludności kraju jest zagrożony wykluczeniem fizycznym –14,4%, następnie strukturalnym –11,8% i normatywnym –3,3%. Wśród zagrożonych przeważają mężczyźni, osoby o niskim statusie wykształcenia, mieszkańcy miast do 10 tys. mieszkańców, samotne matki bądź ojcowie, rodziny wielodzietne, niepełnosprawni. Wykluczenie społeczne niesie za sobą zagrożenie związane z: powielaniem modelu i dziedziczeniem biedy, dziedziczeniem pewnych cech warunkujących pokoleniowy charakter wykluczenia.
PAŃSTWOWY DŁUG PUBLICZNY: Państwowy dług publiczny (PDP, zadłużenie sektora finansów publicznych po konsolidacji) na koniec II kwartału 2013 r. wyniósł 888.107,3 mln zł. W II kwartale 2013 r. wzrósł on o 18.170,9 mln zł, tj. o 2,1%. Natomiast od końca 2012 roku zwiększył się o 47.630,5 mln zł, tj. o 5,7%
ZAGROŻENIA DEMOGRAFICZNE: Polska w ślad za większością państw Unii Europejskiej weszła w fazę załamania demograficznego, która przynosi określone konsekwencje dla bezpieczeństwa społecznego ograniczenie podaży pracy, a co za tym idzie trudności w powiększaniu PKB, zagrożenie dla stabilności systemu finansów publicznych, czy wreszcie ograniczenie zdolności obronnych państwa.”
Demografowie przewidują, iż w latach 2000-2060, przy tak niskim wskaźniku dzietności, nastąpi stopniowy spadek ludności Polski z 38,7 mln do około 29,2 min – 32,0 mln obywateli.
Malejąca dzietność i wzrastająca długość życia powodują starzenie się społeczeństwa. Do 2030 roku - średni wiek mieszkańca Polski (obecnie wynosi on około 37 lat) wzrośnie do ponad 45 lat, z tendencją do dalszego wzrostu.Konsekwencje niskiego (ujemnego) przyrostu naturalnego:niedobór siły roboczej (lub jego wystąpienie w przyszłości);konieczność „sprowadzania” siły roboczej z zagranicy (zmiana struktury etnicznej, wyznaniowej kraju, możliwość konfliktów);wzrost obciążenia społeczeństwa kosztami opieki zdrowotnej i społecznej;brak funduszy na wypłacanie emerytur;możliwość podnoszenia podatków, wydłużenia wieku emerytalnego.
ROZWÓJ INFRASTRUKTURY TRANSPORTOWEJ: Jednym z czynników, które w największym stopniu ograniczają rozwój Polski jest słabo rozwinięta infrastruktura transportowa, która nie spełnia swojego zadania łączenia ośrodków miejskich i integrowania sąsiadujących w ich ramach obszarów. W zakresie infrastruktury drogowej w Polsce szczególnie istotnymi słabościami z punktu widzenia rozwoju miast są: niska jakość połączeń pomiędzy największymi miastami (brak infrastruktury drogowej szybkiego ruchu, niska jakość połączeń kolejowych), brak sieci dróg umożliwiających sprawne przejazdy w miastach i ich otoczeniu (brak obwodnic oraz krajowe i wojewódzkie drogi przebiegające przez centra miast). Liczba osób zmotoryzowanych szybko rośnie, co ma swoje konsekwencji dla natężenia ruchu na drogach, rozwoju infrastruktury czy środowiska naturalnego. Bez znacznych modernizacji, nowych połączeń w ramach transportu publicznego, nowych sieci dróg, a zwłaszcza obwodnic, dojazdy do miejsca pracy oraz podróże do miast z sąsiadujących terenów będą coraz bardziej uciążliwe.
BARIERYROZWOJU POLSKIEJ GOSPODARKI: Przez wzrost gospodarczy rozumiemy proces zwiększania zasobów dóbr i usług konsumpcyjnych, a w szczególności taki wzrost ilościowy, który zapewnia zwiększenie ilości dobór i usług konsumpcyjnych przypadających na mieszkańca danego kraju.
Procesy wzrostu i rozwoju gospodarczego są uwarunkowane społecznie, odbywają się w społeczeństwach o określonej strukturze, dysponujących instytucjami społecznymi, politycznymi, normami prawnymi, wzorcami zachowań itp. Oznacza to, że rozwój gospodarczy nie jest możliwy bez postępu społecznego, bez zmian w postawach jednostek i grup społecznych oraz w funkcjonowaniu urządzeń i instytucji społecznych. Ta jedność i wzajemne uwarunkowanie rozwoju gospodarczego i postępu społecznego znajduje wyraz w pojęciu rozwoju społeczno-gospodarczego.
W chwili obecnej w społeczeństwie Polskim możemy rozróżnić dwie główne nacje: bogatych i biednych. Aby rozwijać gospodarkę potrzebna jest jeszcze warstwa średnia, gdyż odsetek ludzi bogatych, którzy mogliby zainwestować znaczne sumy pieniędzy jest znikomy w porównaniu do ilości osób znajdujących się na najniższym szczeblu społeczeństwa.
Bariery wzrostu gospodarczego; bariera instytucjonalno – organizacyjna;bariera strukturalna;bariera siły roboczej;bariera surowcowa;bariera handlu zagranicznego;bariera konsumpcyjna;bariera ekologiczna;bariera technologiczna;bariera żywnościowa;
Aby ograniczyć bariery rozwoju polskiej gospodarki państwo powinno stosować różne formy pomocy rządowej np.: Finansową: zasiłki dla bezrobotnych i szkoleniowe, pożyczki, zasiłki rodzinne. Doradztwo-szkoleniową: kursy przekwalifikujące, poradnictwo zawodowe. Pośrednictwo pracy.
ZAGROŻENIA ENERGETYCZNE: Polskie prawo definiuje bezpieczeństwo energetyczne jako „stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska”
- Uzależnienie od Rosji: Rosja to dziś największy światowy producent gazu i drugi producent ropy. Po uruchomieniu największych zasobów gazu w strefie arktycznej (złoża Sztokmana na Morzu Barentsa), rola Rosji na światowym rynku paliw energetycznych jeszcze bardziej wzrośnie. Dziś ponad 50% potrzebnego nam gazu i przeszło 90% ropy importujemy z Rosji. Ten stopień uzależnienia uznano za niekorzystny dla naszej gospodarki, więc rząd postawił sobie za cel zmianę tej sytuacji chcąc szybko doprowadzić do dywersyfikacji w dostawach surowców energetycznych.
- Produkcja energii elektrycznej w Polsce w prawie 90 proc. niezmiennie od lat opiera się na węglu. To stanowi coraz większe zagrożenie dla gospodarki. Trwa gorąca dyskusja nad budową dwóch elektrowni na węgiel kamienny w Opolu, do której przymierza się Polska Grupa Energetyczna. Energia elektryczna z tych bloków miałaby służyć zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego Polski. Pod znakiem zapytania stoi jednak opłacalność tej inwestycji.
Polityczne i prawne umocowanie koncepcji zrównoważonego rozwoju w Polsce
Konwencja o Dostępie do Informacji, Udziale Społeczeństwa w Podejmowaniu Decyzji oraz Dostępie do Sprawiedliwości w Sprawach Dotyczących Środowiska. Podpisana została 25 czerwca 1998 w Aarhus, w Danii, podczas IV Paneuropejskiej Konferencji Ministrów Ochrony Środowiska. W państwach, które ratyfikowały konwencję (m.in. Polska), weszła ona w życie 30 października 2001.
ZR W KONSTYTUCJI RP
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
W Polsce koncepcja zrównoważonego rozwoju została uznana za zasadę konstytucyjną. Zgodnie z art. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. stwierdza, się, że Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolność i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.
Ponadto nawiązanie do koncepcji zrównoważonego rozwoju występuje w art. 74 w kontekście bezpieczeństwa ekologicznego oraz zasady sprawiedliwości pokoleniowej i ochrony środowiska:
Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.
Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.
Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.
Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska. Zapis ten zobowiązuje władze publiczne do prowadzenia polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne obecnym i przyszłym pokoleniom.
ZR W USTAWACH
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska – stwierdza, że ochrona środowiska powinna odbywać się zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju .
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. O planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym – przyjmuje rozwój zrównoważony za podstawę działań;
Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska;
Ustawa z dnia 12 maja 2000 r. O zasadach wspierania rozwoju regionalnego
Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. O zasadach prowadzenia polityki rozwoju.
Trwały i zrównoważony rozwój jest podstawowym celem polityki rozwoju. Politykę tę prowadzą:
• Rada Ministrów (w skali kraju),
• samorząd województwa (w skali województwa),
• samorząd powiatowy i gminny (w skali lokalnej).
Dokumenty strategiczne:
Strategia zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 roku.
Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015
Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013”
„Polska 2030. Wyzwania rozwojowe”
„Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016
Polityka klimatyczna Polski – Strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku2020”
Polityka energetyczna Polski do 2030 r.”
„Strategia zmian wzorców produkcji i konsumpcji na sprzyjające realizacji zasad trwałego, zrównoważonego rozwoju”
„Polityka transportowa Państwa na lata 2006-2025”
6. Strategia zrównoważonego rozwoju Polski do roku 2025