SBW wykład V
Imperium nowo asyryjskie.
Była to monarchia o charakterze uniwersalnym-chciała podporządkować sobie całe znane tereny. Była pierwszym imperium.
Imperium składa się z :
potęcjał etniczny,
ideologia,
elita imperialna,
I władca w okresie średnio-syrysjkim (okres ten trwał 1360-1328r. p. n. e.) Asur-ubalit prowadził korespondencję z faraonem egipskim.
Centralnym punktem ideologi był bóg Asur (czytaj Aszur)- wszystko było robione dla niego a władca był najwyższym kapłanem i w jego imieniu sprawował władzę.
Za rdzenny obszar Asyrii uważano ziemie między górami Zagros i Eufratem. Najeżdżano również Nainie (dzisiejsze Zakaukazie). Wyprawiano się też na zachód od górnego Eufratu. Władca władców , który rządził 1115-1077r. p. n. e. dotarł do morza śródziemnego.
Przez całe dzieje Babilonia i Asyria miały dość ciekawe stosunki międzynarodowe. Obie strony uważały, że pierwszeństwo należy się Babilonii (wyrastały z tego samego pnia kulturowego, a na terenach Babilonii było więcej sumeryjskich i akadyjskich miast oraz ośrodków kultu ). Władcy tych państw rywalizowali i walczyli o ziemie.
W 1230r. p. n. e. Tukulti-minurta (król asyryjski) zdobył Babilonię. Tukurti-minurta mógł być z pochodzenia Babilończykiem, ale doszedł do władzy w Asyrii.
Od XIV do XI w .p. n. e. Dzieje Asyrji to historia naprzemiennych słabości i wzmocnień tego państwa nie zmieniała się jednak ideologia państwowa.
Od Ada-mirari I (1307-1275 r. p. n. e. ) pojawiają się roczniki królewskie. Pisane były z punktu widzenia króla. W rocznikach tych pojawiały się po raz pierwszy wzmianki, że król jest przedstawicielem boga na ziemi. Roczniki nie zawierają opisów kolejnych lat, ale opisy zwycięskich wypraw wojennych ( oczywiście odpowiednio podkolorowanych). Prawdopodobnie formę tą zapożyczono od Hetytów, z tym że Hetyci mieli inny podział warstw tekstu. Możliwe też, że rocznik wyewoluował z listów królewskich pisanych od króla do boga. Roczniki te są dla nas najlepszym źródłem aż do upadku Asyrii w VII w. p. n. e.
Około 1050 r. p. n. e. Asur-benkala znów zaczął najeżdżać Zakaukazie i też dotarł do Morza Śródziemnego. Odebrał też hołdy od tamtejszych władców władców. Po jego śmierci miała zapanować wielka klęska głodu i chaos. W tym czasie granice Asyrii skurczyły się do rdzennych terenów. Asyria weszła w 100 lat kryzysu. Na jej ziemiach zaczynają powstawać niewielkie państwa Aramejczyków. Miasta Aramejczyków najczęściej nazywały się od słówka bit czyli "dom, ród", drugi człon to nazwa bóstwa lub założyciela.
Państewka Aramejskie były dość silne, ale w X w. Asyria odbudowała się i zaczęła wypędzać Aramejczyków. Asur-dan (panował w latach 934-912 r. p. n. e.)uznawany jest za odnowiciela Asyrii.
Sama Asyria była uboga w żyzne gleby i musiała sprowadzać większość surowców z zagranicy z tond liczne podboje tego państwa. Najprostszym sposobem wzmocnienia państwa była polityka imperialna. Z drugiej strony w X w. Asyria była jednym z wielu państewek regionu, ale większość państewek aramejskich była ze sobą skłócona, co ułatwiło Asyrii podboje (wchodziła w odpowiednie sojusze). Oprócz tego w II połowie X w. p. e. Panowali potomkowie władców średnio-asyryjskich i stale utrzymywał się tak kult imperium. Asur-dam II w X w. Podjął wyprawę do Anatoli i zwasalizował bit-zamali,a na północy podbija kat-muhu skąd czerpał bydło i skóry. Podbił też region dopływu Eufratu i co najważniejsze uderzył w kierunku doliny Haburu i wykorzystał tamtejsze lokalne konflikty. Asur-dam wkroczył też na tereny Babilonii. Wkraczając na tereny, które przed kryzysem wchodziły w skład Asyrii władcy pisali, że odzyskali dawne tereny Asyryjskie. Władców dotychczasowych nazywali zbuntowanymi przeciw broni boga Asura. Razem z królem podróżował ołtarz Asura. Każdy wasal stawał się sługą boga, a każdy zaanektowany teren płacił podatki na świątynie Asura.
Po Asur-danie II władcę objął Adad-mirairi II. Nowy władca podporządkował Hindanu i federacje aramejską - Lake(dawne tereny Marii)- wcześniej obszar ten był zależny od państw Aramejskich z Syrii. W czasie tych wypraw doszło też do wojen z Babilonią, która wspierał opozycję anty asyryjską. Asyria jednak zwyciężyła i zwasalizowała te tereny.
Asyryjczycy posiadali świetna armie złożoną z wojsk polowych i oblężniczych. Najpierw wygrywali walkę w polu potem zmuszali wroga do zamknięcia się w twierdzy, którą następnie zdobywano.
Wyprawy te były jednak dość drogie.
W tym okresie Asyria zaczęła przesiedlenia ludności podbitej do Asyrii (części tej ludności). Po pierwsze ludność ta musiała jako niewolnicy pracować na ziemiach króla( bo sowich mężczyzn kierowali do wojska). Z drugiej strony była to kara więc wysiedlano przywódców lokalny ludności. Dodatkowo wysiedlanie osłabiało etnicznie daną ludność. Czyniono tak i z wasalami i terenami anektowanymi (czasem jednak takie wyludnione prowincje były ciężarem a nie zyskiem).
Po Adad-mirar przez 6 lat żądził Tukurti-minurta, który podbijał głównie północ i dotarł aż do państwa frygijskiego ( biblijny Meszech). Zaatakował tez Babilonie i dotarł aż do rdzennej Babilonii, złupił ją i dotarł aż nad górny Habur. Przypisuje mu się też budowanie twierdz z magazynami wojskowymi wzdłuż dróg.
Po jego śmierci władzę objął Asur-nasir-apli. Dotarł on nad górny Eufrat. Jednak gównie podbijał zachodnie ziemie. Przekroczył rzekę Balich i tam stoczył wojnę z silny państwem Bit-adimi i zwasalizował je. Potem dotarł do Syrii i zwasalizował państwo Pattina. Później dotarł też do Morza Śródziemnego. Prawdopodobnie wyprawy do Syrii wniosły zmiany kulturowe. Władca ten przeniusł też stolicę z Asur do Kalhu i zbudował tam wielki pałac, który jest świadectwem piękna architektury asyryjskiej.
Był to władca bardzo okrutny opisywano wiele jego ofiar, którym za kare obcinano głowy itp.
Poprzez pałac władca asyryjski chciał zbudować swoja pozycje. Otwierając pałac zorganizował olbrzymi bankiet.
Jeśli chodzi o zażądanie imperium to granice prowincji pokrywały się z granicami podbitych państw a do administracji prowincjonalnej wciągano miejscowych arystokratów.
Jakiś czas później rządził Sal-manasa III na początku swojego panowania miał do czynienia z buntami w Syrii i na zachodzie swojego państwa. Wyprawił się więc na zachód i rozbił opozycje i na nowo podbija te ziemie. Fortyfikuje też część tamtejszych terenów.
853 p. n. e bitwa pod Karkal walczyła tam wielka koalicja anty asyryjska z Asyryjczykami- walczyły tam lokalne państwa Izrael niewielki oddział Egipski czy nawet Arabowie ( pierwsza wzmianka o Arabach). Koalicja miała około 60 tys. żołnierzy Asyria prawdopodobnie tyle samo. Według roczników Asyria wygrała, ale źródła pokazują, że państwa te przestały na kilkanaście lat płacić Asyryjczykom trybu.
Do 842r. p. n. e. jeszcze 3 wyprawy do Asyrii ale bezskuteczne. Dopiero później po 841r. p. n. e. Izrael i Damaszek rozpoczęły wojnę i tereny te podbija ( oprócz Damaszku) Asyria. Był to wielki sukces upamiętniony na słynnym CZARNYM OBELISKU( znajduje się w muzuemu archeologicznym w Poznaniu i przedstawia ukorzenie się władców lokalnych przed królem Asyrii) . Następnie Asyriia uderzyła na północ i podporządkowała dwa państewka post hetyckie(na Zakaukaziu). W trakcie tego wypadu władca obejrzał źródła Tygrysu.
Od czasów Ada-rirariego II zaczęto zbierać faunę i florę z najdalszych zakątków świata w jednym ogrodzie.
Kolejni władcy zaczęli podbijać plemiona Medyjskie, od których otrzymywał kontyngent koni( był to czas kiedy kawaleria zaczęła zastępować rydwany).
W latach 828-824 p. n. e. zaczęły się bunty miast rdzennej Asyrii. Prawdopodobnie było to spowodowane wzrostem znaczenia nowej arystokracji wywodzącej się z terenów podbitych.
Szamszi-arat V rządził do roku 815 p. n. e. a władze zyskał tylko dzięki Babilonii, która zdławiła bunty ( ale Asyria na na 6 była wasalem Babilonii) ale potem wyprawa odwetowa. Zostawił po sobie małoletniego syna, którego regentką (choć formalnie nie była regentką a osobą na
nr I )była jego matka Sammuramat (prawdopodobnie Semiriamida) Ada-dirari III jej syn podbił Damaszek.
Wraz z Ada-dirari III rozpoczyna się kolejny okres słabości do roku 745 r. p. n. e. w okresie tym najważniejszą postacią w państwie był Szamsi-ilu głównodowodzącego armii, który nazywał siebie sługa Asura itp. Człowiek ten wybudował sobie też miasto i pałac na Haburem (prawdopodobnie był arystokratą z nad Haburu). Nie sięgnął on jednak po władzę oficjalna bo prawdopodobnie zbuntowała by się rdzenna Asyria i inni Aramejczycy.
Za jego rządów był wiele buntów, utracono też ziemie w Syrii pojawił się tez nowy wróg państwo - Urartu. Imperium ogólnie zaczęło się rozpadać. Limmu ( listy religijne) wspominały też o zaćmieniu słońca - relgijna metafora słabości władzy, która nie podobała się Asurowi.
W 745r. p. n. r Asur-mirari został obalony przez kapłanów i elity rdzennie asyryjskie. Prawdopodobnie wcześniej zmarł Szamszi-irru szef armii królewskiej. Nowym władcą został syn lokalnego arystokraty. Pierwsze co zrobił nowy król to usunął funkcję szefa wojsk królewskich.