SZKOŁY JEZUICKIE
Jezuici (Towarzystwo Jezusowe) był to męski zakon założony w 1534 roku w Paryżu przez Ignacego Loyolę. Towarzystwo Jezusowe zostało założone w głównej mierze do walki z reformacją, by bronić i rozszerzać wiarę oraz naukę Kościoła rzymskokatolickiego, przede wszystkim przez publiczne nauczanie, Ćwiczenia duchowne, edukację i udzielanie sakramentów.
Działania zakonu skupiały się przede wszystkim na pracy oświatowej, czego wynikiem było powstanie sieci szkół średnich (tzw. kolegiów) i wyższych akademii. Propagowano zasadę nowej pobożności. Dla realizacji założonych celów, Jezuici korzystali z wielu nowatorskich rozwiązań (np. przekłady biblii na język narodowy, organizowali teatr szkolny itp.). Nauka w szkole - kolegium niższym - trwała 7 lat i obejmowała 5 następujących klas: gramatyka niższa, średnia, wyższa, humanitas - poetyka, retoryka (2 lata). Kolegia wyższe, oprócz wyżej wymienionych klas obejmowały 2 bądź 3 letni kurs filozoficzny. Zajęcia były prowadzone przez zakonników, którzy nie pobierali za to opłat. Każdy zakonnik musiał nauczać przez pewien okres czasu, do czego przygotowywały seminaria.
Funkcjonowanie szkół jezuickich w źródłach Stefana Wołoszyna jest przedstawione z punku widzenia Hugo Kołłątaja, początkowo podaje je krytyce. Do Polski szkoły Jezuickie sprowadził Stanisław Hozjusz w 1564 roku fundując im znane kolegia najpierw w Braniewie, potem Pułtusku, Wilnie, Jarosławiu, Poznaniu. Jezuici szybko dążyli do rozpowszechnienia swojej wiary naciskając przde wszystkim na królów polskich. Poprzez swoje pobożne praktyki starali się rządzić panującym lub jego ministrami. Tworzyli specjalne grupy opozycyjne. Gdy mieli problem z pozyskaniem wpływu lub gdy go stracili grozili dworowi aby ten wpływ otrzymać. Towarzystwo Jezusowe chciało rządzić wszystkim i wszystkimi, interesami religii, kraju, hierarchią kościoła, władzą świecką, naukami oraz dewotami. Odbywali misje zamorskie m.in. do Chin, Japonii, Indii aby zachęcać pogan do swojej wiary. Chcieli mieć również swoich posłów.. Podobne zarzuty Jezuitom formułował Jan Brożek. Zakon swoją wiarę kierował do każdej klasy społecznej, mógł z niej korzystać każdy człowiek nie zależnie od klasy społecznej. Jezuici do swoich przedmiotów duchownych wprowadzili missyje czyli misje ludowe, uczyli się języka ruskiego, litewskiego i łotewskiego. Na początku swojej działalności chcieli trafić do jak największej ilości ludzi. Prowadzili rekollekcyje, praktyki w nabożeństwie, do teologii przyłączyli polemikę z różnowiercami. Była jedną z głównych form działalności pierwszego pokolenia jezuitów polskich.. Za panowania Zygmunta III niektóre seminaria księży świeckich zostały powierzone jezuitom. W seminariach przygotowywano młodzież do powołania. Jezuici wkroczyli do szkół pospolitych ponieważ uważali że młodzież polska jest zepsuta i na gwałt potrzebuje naprawy poprzez podleganie spowiednikom i duchownym. W 1758 roku przejęli Szkołę Główną w Wilnie. Mieli w zamiarze podbić Główną Szkołę w Krakowie. Od roku 1632 jezuici, którzy byli popierani przez Zygmunta III toczyli walkę z Akademią Krakowską o wpływy szkolnictwa. Spór przyciągał uwagę sejmów oraz całej opinii publicznej a nawet Rzymu. Akademia Krakowska straciła znaczenie międzynarodowe, w XVIII wieku kryzys uczelni pogłębił się. W 1661 roku za zgodą Jana Kazimierza jezuici otworzyli kursy akademickie w kolegium Lwowskim. Żeby uzyskać jak najwięcej wpływów stopniowo zbliżali się do władców. Najpierw byli ich podwładnymi, pomocnikami.. Dążyli do rządzenia swoimi interesami na terenie dworu, chcieli być potrzebni całemu krajowi. Tak Kołłątaj ukazuje nam jak wyglądało szkolnictwo jezuickie za czasów Stefana Batorego i Zygmunta III. Towarzystwo jezuitów było dobrze przygotowane do opanowania do przekazywania swojej wiary. Żaden zakon nie dorównywał jezuitom. Potrafili sobie wybrać odpowiednią porę do działania oraz okoliczności. Szukali ludzi o słabym charakterze którzy przyjmą ich wiarę. Dla nich był dobry każdy sposób aby wzbogacić swoje kolegia.