Dymorfizm płciowy - jeden z rodzajów dymorfizmu przejawiający się różnicami w morfologii, fenotypie samicy i samca jednego gatunku (np. różnica w wielkości i kształcie ciała i/lub ubarwieniu). Dymorfizm płciowy o różnym natężeniu jest powszechny wśród zwierząt i wynika z różnego fizjologicznego przeznaczenia danych płci w procesie przedłużania gatunku.

Dymorfizm płciowy jest widoczny u wielu grup zwierząt. U ssaków wyraża się większymi rozmiarami samców oraz czasem obecnością dodatkowych cech, takich jak np. rogi tylko u jednej z płci. Dymorfizm jest też widoczny u ptaków (głównie różnice ubarwienia) oraz innych kręgowców. Można go jednak zauważyć także u pierwotniejszych zwierząt, takich jak np. nicienie. Przykładem może być glista ludzka, której samiec jest wyraźnie mniejszy, ma haczykowato zakończoną tylną część ciała i w przeciwieństwie do samicy, ma wspólne ujście otworu odbytowego i nasieniowodu.

Dymorfizm jest bardzo silny wśród niektórych grup owadów, szczególnie owadów społecznych.

U ludzi dymorfizm płciowy, nieznaczny w okresie niemowlęcym (zaraz po porodzie dla wymiarów ciała, łącznie z ciężarem wynosi ok. 2-3%), wyraźniejszy w wieku przedszkolnym i szkolnym, zaznacza się bardzo wyraźnie w okresie pokwitania, a u ludzi dorosłych wynosi do 8%. Składa się na to przede wszystkim wyższy wzrost u płci męskiej, a większy rozrost miednicy i bardziej skośne ustawienie panewek biodrowych u dziewcząt; większy rozrost pasa barkowego oraz dłuższe kończyny u chłopców, a rozrost gruczołów sutkowych i obfitsza tkanka tłuszczowa podskórna u dziewcząt (głównie na udach i biodrach), różnice w budowie czaszki i sprawności fizycznej:

typ skrajnie męski:

• większa czaszka

• czaszkę cechują wyraziste miejsca przyczepów mięśni,

• wydatniejsze łuki brwiowe,

• bardziej pochylone czoło,

• niższe oczodoły,

• bardziej na zewnątrz wywinięte kąty żuchwy,

• większa szczęka, żuchwa i zęby

• silna budowa górnych części ciała,

• silny kark, obręcz barkowa i klatka piersiowa,

• przeponowy tor oddychania,

• wąskie biodra,

• większa rozbieżność nóg w stawie kolanowym,

• mniejszy zakres ruchów w stawach,

• większe owłosienie ciała:

• występowanie włosów na górnej wardze, na brodzie,

• często na klatce piersiowej, podbrzuszu, przedramionach i goleniach, niekiedy również ramionach, udach, pośladkach, plecach,

• w owłosieniu głowy typowe kąty czołowe oraz schodzące na kark dwa boczne pasma włosów,

• tkanka tłuszczowa gromadzi się głównie wokół obręczy barkowej,

• większa wyobraźnia przestrzenna,

• zdolność kojarzenia oraz syntetyzowania,

• niska barwa głosu,

• szybsza przemiana materii,

• większa wydolność fizyczna;

typ skrajnie żeński:

• mniejsze rozmiary i mniejszy ciężar kości,

• mniejsza wysokość ciała,

• długi tułów w stosunku do kończyn,

• słabsza - delikatniejsza budowa szkieletu,

• mniejsza czaszka,

• brak zarostu twarzy,

• włosy i oczy nieco bardziej pigmentowane,

• obojczyk wygięty bardziej esowato,

• wąskie barki,

• pierwsze 2 żebra są nieco dłuższe,

• funkcje rozrodcze powodują bardziej beczkowaty kształt klatki piersiowej i wyżej położoną przeponę,

• serce położone bardziej poprzecznie,

• mniejsza krtań, wątroba, nerki, serce, płuca,

• piersiowy tor oddychania,

• wcięta talia,

• krótsza miednica, szersza, szerokie biodra,

• szerszy i krótszy pęcherz moczowy,

• trójkątna forma owłosienia wzgórka łonowego,

• tendencja do koślawości kończyn dolnych,

• zaokrąglone kształty,

• znaczniejsze otłuszczenie,

• tkanka tłuszczowa gromadzi się głównie wokół obręczy biodrowej,

• skóra cieńsza, bledsza,

• większy zakres ruchów w stawach,

• niżej położony środek ciężkości ciała,

• mniejsza siła mięśni,

• wyższe tętno,

• mniejsze zapotrzebowanie na pokarm,

• analityczny typ pamięci,

• dłuższa żywotność.

---