POCZĄTKI FILOZOFII

W STAROŻYTNEJ GRECJI

„Nic ponad miarę” to sentencja przypisywana prawodawcy ateńskiemu Solonowi. Był on uznawany był za jednego z „siedmiu mędrców”. Mądrości życiowe przekazywane przez nich sprowadzały się do zalecania umiaru i rozsądku.

Tales z Miletu (VII/VI wiek p.n.e.) uważany jest za pierwszego filozofa. On i jego następcy (zwani jońskimi filozofami przyrody) szukali odpowiedzi na następujące pytanie:

„z czego jest wszystko, co istnieje i z czego powstaje na początku oraz w co się rozpada na końcu”. Mówiąc inaczej: czym jest prasubstancja z której powstała cała otaczająca nas rzeczywistość i jednocześnie jaki jest jej podstawowy składnik. Jedno i drugie nazywali „arche”.

Według Talesa wszystko powstało z wody. Anaksymander, uczeń i następca Talesa uważał, że arche to apejron - substancja pozbawiona właściwości i nie postrzegalna zmysłowo. Jeszcze inaczej myślał Anaksymenes, dla którego tą substancją była woda.

Heraklit z Efezu uważał, że wszystko powstało z ognia. W zmienności widział najważniejszą cechę rzeczywistości. Stworzył też koncepcję logosu - rozumnego prawa natury przenikającego rzeczywistość i wyznaczającego bieg zdarzeń. Heraklitowi przypisywane są następujące sentencje:

„wszystko płynie”

„nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki”

„złymi świadkami są oczy i uszy dla ludzi mających dusze barbarzyńców”.

Parmenides i Zenon z Elei doszli do wniosków całkowicie zaprzeczających potocznym poglądom na świat. Parmenides analizował w następujący sposób pojęcie bytu: byt istnieje a niebyt nie istnieje. Wynikają stąd ważne wnioski: byt nie ma początku. Bo z czego miałby powstać: tylko z niebytu, a niebyt nie istnieje. Byt nie może przestać istnieć. Bo w co by się zamienił: tylko w niebyt, a przecież niebyt nie istnieje. Nie powstał, nie może zginąć, więc jest wieczny. Podobnie dowodzili, że byt jest niezmienny, nieruchomy i niepodzielny.

Zenon z Elei zasłynął natomiast jako twórca rozumowań, w których dowodził niemożliwości ruchu.

Poglądy Heraklita i Parmenidesa wydają się absolutnie sprzeczne. Jednak w systemie Platona dokonana zostanie ich synteza: otaczający nas świat zmysłowy podlega ciągłym przemianom, jednak nie jest to jedyny rodzaj bytu. Prawdziwy byt to świat niezmiennych i wiecznych idei - form.

Pitagoras z Samos był założycielem szkoły filozoficznej, która była jednocześnie towarzystwem naukowym i bractwem religijnym. Pitagorejczycy zajmowali się badaniami matematycznymi, dokonali wiele ważnych odkryć, a twierdzenie noszące imię Pitagorasa jest znane już w szkołach podstawowych. Liczba zajęła w ich rozważaniach miejsce arche. Jest ona podstawą wszystkich rzeczy. Natura podlega porządkowi, u którego podstawy leżą matematyczne prawidłowości.

Demokryt z Abdery był twórcą teorii atomistycznej. Wszelkie zjawiska tłumaczył konsekwentnie ruchem atomów. W jego materialistycznym systemie była z nich zbudowana nawet dusza. Podobnie tłumaczył zjawiska postrzegania zmysłowego: od przedmiotów odrywają się cząstki materialne, odbitki które dostają się do oka.

Rozważania Demokryta nie ograniczały się tylko do przyrody. Zajmował się także etyką. Najwyższym dobrem jest według niego zadowolenie, stan harmonii, ciszy i spokoju. Osiągamy je poprzez umiar, gdy w postępowaniem naszym kierujemy się rozumem. Demokryt zaliczany jest do pierwszego okresu filozofii starogreckiej. Był przede wszystkim badaczem natury rzeczywistości przyrodniczej, poszukiwaczem arche. Ale żył już w czasach sofistów i Sokratesa, którzy skierowali filozofię na nowe tory.

Wniosek: w pierwszym okresie filozofii przedmiotem badań była przede wszystkim rzeczywistość przyrodnicza. Myśliciele ci byli filozofami przyrody.

1

---