Ogólne cechy dziedziczenia dominującego sprzężonego z chromosomem X

Dominujący tor dziedziczenia chorób sprzężonych z chromosomem X należy do rzadkości i można go podejrzewać gdy:

• chory mężczyzna ma wyłącznie chore córki i wyłącznie zdrowych synów,

• chore kobiety heterozygoty przekazują cechę 50% swego potomstwa, niezależnie od płci,

• Ogólne cechy dziedziczenia dominującego sprzężonego z chromosomem X

• chore kobiety homozygoty przekazują cechę wszystkim swoim dzieciom,

• w potomstwie chorej kobiety (heterozygoty) i zdrowego mężczyzny 50% synów i 50% córek będzie chorych.

• Wrodzona hipoplazja skóry (Incontinentia pigmenti - zespół Blocha i Sulzbergera)

• Częstość 1: 75 000

• Locus genu - Xq 27-q28

• Chorują głównie dziewczęta

• Dla płodów męskich - zespół letalny

Wrodzona hipoplazja skóry

Objawy:

- dla płodów męskich - zespół letalny,

- po urodzeniu na skórze dziecka pojawiają się plamy rumieniowe, zawierające małe pęcherzyki,

- naturalny tatuaż skóry,

- zez,

- wady układu kostnego i serca,

- u 50% chorych - niedorozwój umysłowy, porażenia, napady drgawek,

• Zespół Retta

• Częstość :

• Europa 1: 15 000

• USA 1 : 20 000

• Locus genu - Xp 21.3

• Dla płci męskiej - letalny

Zespół Retta

Objawy:

- zaburzenia psychoruchowe - pojawiają się miedzy 6 a 18 miesiącem życia,

- głębokie upośledzenie umysłowe,

- zaburzenia neurologiczne (padaczka, spastyczność),

- liczne zaburzenia w rozwoju fizycznym,

• Zespół łamliwego chromosomu X

• (s. Zespół Martina-Bella, fragile X syndrom)

• Częstość:

• Mężczyźni - 1: 1250

• Kobiety - 1 : 2000

• Uszkodzenie funkcji genu FMR1 (Fragile X Mental Retardation)

• Locus genu - Xq 27.3 (37kb, 17 eksonów)

• Niestabilne sekwencje (CGG)_n

• Osoby zdrowe 6 - 52 powtórzeń CGG

• Nosiciele bezobjawowi 52 - 200

• Osoby chore 230 - 1500 (pełna mutacja)

• Zespół łamliwego chromosomuX

• Produkt genu FMR1 - białko FMRP - 64 aminokwasy, należy do białek wiążących RNA.

• Kobiety z pełna mutacją - upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim (20-30%) lub umiarkowanym (1-2%)

• Mężczyźni z pełną mutacją ciężki stopień upośledzenia (max. IQ = 31)

Zespół łamliwego chromosomu X

Objawy:

u noworodków i niemowląt płci męskiej:

- niska waga urodzeniowa,

- mały obwód głowy,

- zwiększona objętość jąder,

- duże małżowiny uszne,

- hipotonia mięśniowa,

u dzieci:

- autyzm, zaburzenia mowy,

- opóźnienie rozwoju psychoruchowego,

u dorosłego mężczyzny:

- deformacje twarzoczaszki (wydatne guzy czołowe, duże i odstające małżowiny uszne, duża żuchwa, wysokie podniebienie, hiperteloryzm),

- powiększenie jąder, bladoniebieskie tęczówki, zniekształcenia kręgosłupa, padaczka, encefalopatia,

Zespół łamliwego chromosomu X

Objawy

- u 1/3 kobiet z pełną mutacją genu FMR1 występują:

- zmiany w obrębie twarzoczaszki, upośledzenie umysłowe średniego stopnia ( IQ 24-41),

- spowolnienie ruchowe,

- trudności wymowy,

- problemy z koncentracją,

Ogólne cechy dziedziczenia recesywnego sprzężonego z chromosomem X

O recesywnym sposobie dziedziczenia chorób sprzężonych z chromosomem X mówimy wówczas gdy:

• choroba występuje znacznie częściej u mężczyzn (hemizygota) niż u kobiet,

• kobiety chorują tylko w układzie homozygotycznym dla zmutowanej pary alleli,

• u kobiet heterozygot (nosicielek zmutowanego genu) choroba nie występuje,

• chory mężczyzna nigdy nie przekazuje choroby (cechy) synom, a wszystkie córki chorego mężczyzny są nosicielkami zmutowanego genu,

• istnieje 50% prawdopodobieństwa, że heterozygotyczne kobiety przekażą zmutowany gen zarówno synom, jak i córkom.

• Dystrofia mięśniowa Duchenne'a (DMD)

• Częstość u chłopców - 1 : 3500

• Locus genu - Xp 21.2 (2,5 mln par zasad, 79 eksonów)

• Sekwencje niekodujące stanowią 99,4% genu.

• Brak dystrofiny w mięśniach, zgon w drugiej dekadzie życia.

• Dystrofina - białko strukturalne zlokalizowane po stronie cytoplazmatycznej błony komórkowej.

• Choroba ujawnia się przed 5 rokiem życia

Dystrofia mięśniowa typu Duchenne'a

• Objawy:

• symetryczny zanik mięśni obręczy miednicy i barkowej,

• postępująca utrata tkanki mięśniowej rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie i prowadzi zwykle do śmierci na skutek niedomagań oddechowych lub sercowych,

• „kaczy” chód,

• trudności przy wchodzeniu po schodach i wstawaniu z pozycji leżącej,

• przerost łydek,

• zwiększona aktywność w surowicy krwi kinazy kreatynowej, aldolazy i dehydrogenazy mleczanowej,

Dystrofia mięśniowa Beckera (BMD)

Częstość - 1 : 20 000

Nie jest letalna.

Mniejsza ilość dystrofiny (3-10%) lub zmieniona dystrofina w mięśniach.

DMD i BMD to są alleliczne formy tej samej choroby.

Dystrofia mięśniowa typu Beckera

Objawy:

- pojawiają się w drugiej dekadzie życia,

- zanik mięśni kończyn najpierw dolnych, a potem górnych,

- przebieg łagodniejszy, ale prowadzi do inwalidztwa,

Ślepota na barwy

• Choruje od 5 do 9% mężczyzn

• Locus genu - Xq 28

• Protanopia - ślepota na barwę czerwoną

• Deuteranopia - ślepota na barwę zieloną

• Tritanopia - ślepota na barwę niebieską

• Niedowidzenie barw:

- protanomalia

- deuteranomalia

- tritanomalia

• Gen odpowiedzialny za percepcję barwy niebieskiej znajduje się na chromosomie 7.

• Hemofilia A i hemofilia B

• Częstość występowania hemofilii A wynosi od 1 :10 000 do 1 : 20 000

• Locus genu Xq 28 (186 kb)

• Niedobór lub brak VII czynnika krzepnięcia krwi

• Częstość występowania hemofilii B (choroba Christmasa) wynosi 1 : 30 000

• Locus genu - Xq 27.1-q 27.2

• Brak czynnika IX krzepnięcia krwi

Hemofilia

Objawy:

- w ciężkiej postaci: samoistne wylewy dostawowe prowadzące do inwalidztwa (artropatia dostawowa)

- w umiarkowanej postaci: krwawienia występują po urazach, wylewy śródstawowe są mniej ciężkie i występują rzadziej,

- w postaci łagodnej wylewy występują tylko po znacznych urazach lub po operacjach,

- czas krzepnięcia krwi znacznie wydłużony,