TEMAT mojej prezentacji to : Romantyczna ,,choroba wieku” i jej późniejsze wcielenie - dekadentyzm. Omów na wybranych przykładach.
Romantyzm - to termin, którego używa się w dwóch znaczeniach: jako nazwy nurtu artystycznego i ideowego, który zdominował literaturę, filozofię i sztukę europejską w pierwszej połowie XIX wieku oraz jako określenia epoki. Romantyzm jako pojęcie literackie zaistniał pod koniec wieku XVIII i odnoszono je do twórczości autorów w tzw. okresie burzy i naporu.
Ulubionym tematem twórców romantycznych był bunt nieprzeciętnej, genialnej jednostki przeciwko światu i powszechnie uznawanym normom społecznym i obyczajowym. Romantyzm to nie tylko nazwa epoki, to również określenie prądu umysłowego, postawy życiowej, obyczajów, mody, jest to sposób wyrażania uczuć.
Według poetów romantyzmu to nie umysł jest najważniejszy. Doznania, wiara i uczucia są tym, co pozwala najlepiej poznać świat Dla przedstawicieli tej epoki najważniejsza jest miłość jako najsilniejsza i jednocześnie najbardziej dramatyczna z ludzkich namiętności. W literaturze pojawia się bohater przeżywający rozterki filozoficzne, emocjonalne i etyczne, zwane bólem świata. Postawę jego cechuje pesymizm, melancholia, osamotnienie. Bohater ten nie może zrealizować ideałów i własnej osobowości. Doznaje zawodu w miłości - popełnia samobójstwo.
Romantyczną wizję świata i człowieka ukazuje postawa nowego typu bohatera powstałego w literaturze. W kontaktach społecznych bohater ten jest buntownikiem, rycerzem walczącym o wolność narodu. Mimo to posiada wielką wrażliwość, która powoduje iż miotają nim gwałtowne uczucia. Jedną z cech bohatera romantycznego jest to, że cierpi na ,,chorobę wieku” , nie może zrealizować swoich życiowych planów. Staje się wędrowcem, życie wydaje mu się ciężarem nie do zniesienia.
Następstwem romantycznej choroby wieku jest dekadentyzm, który charakteryzuje się schyłkowością, poczuciem bierności, niemocy wobec nadchodzącego końca wieku. Dekadentem określano człowieka o schyłkowej postawie moralno-psychologicznej. Dla dekadentów człowiek był istotą słabą i kruchą, łatwo poddającą się chorobie, zniszczeniu i śmierci. Dekadentów fascynuje piękno, zło oraz śmierć, życie ich nudzi; marzenia, wyobraźnia sztuczność i deprawacja.
Można więc uznać, że z „romantycznej choroby wieku” zrodził się późniejszy dekadentyzm.
Chcąc udowodnić niniejszą tezę chciałbym przybliżyć postawy bohaterów takich jak: Werter, Kordian, jak również odnieść się do poezji K. P. Tetmajera.
Werter to tytułowy bohater powieści epistolarnej J.W. Goethego. Adresatem słów jest jego przyjaciel Wilhelm. Tekst ma formę listu, w którym Werter zwierza się Wilhelmowi. Prezentuje w nich swoją złożona osobowość, pragnienia i jednocześnie strach przed ich realizacją. W swoich wypowiedziach bohater dokonuje autoprezentacji - przedstawia stan swojej psychiki. Sercem jego targają sprzeczne uczucia: apatia, znudzenie i nawet zgnuśnienie. Brakuje mu sił do działania, czuje rozczarowanie do świata i literatury. Czuje się wyobcowany względem ludzi i przyrody. Jest to wyobcowanie z wyboru - bohater sam odsuwa się od świata. Pragnie zmian, marzy o znalezieniu jakiegoś celu w życiu , o nadziei. Jednocześnie boi się zniewolenia. Nie wie, co ma czynić. Werter zakochuje się nieszczęśliwie w Lottcie. Z czasem trwania jego nieszczęśliwej miłości powoli traci siły witalne. Uczucie, które powinno budować związki i przywoływać nadzieję odbiera mu chęć do życia.
Rozumienie świata, przebywanie na łonie natury, artystyczne zamiłowania- wszystko to, czym dotychczas żył, teraz nie jest w stanie skupić jego uwagi. Budzi się każdego dnia i nie odnajduje celu i sensu swojego istnienia, ma poczucie niespełnienia i pustki. Nieszczęśliwiec znajduje się w specyficznym stanie duchowym, który określa mianem niepokoju. Geothe w swym utworze przedstawia losy pierwszego romantycznego bohatera, ukazując klęskę jednostki w starciu z nieczułym światem, w którym talent i inteligencja nic nie znaczą wobec bariery pochodzenia.
Reasumując „ nasz biedny Werter” jest idealnym przykładem mężczyzny przeżywającego romantyczną chorobę wieku. Bohater ulega uczuciem i neguje rolę rozumu w poznawaniu rzeczywistości, jest nieszczęśliwy, rozdarty wewnętrznie, ma sprzeczne pragnienia, tęskni za ładem w życiu i w sobie samym.
Nieszczęśliwcy okresu romantyzmu są egocentryczni, nie potrafią zaakceptować świata, co najczęściej prowadzi ich do samozagłady, tutaj samobójstwa.
Od imienia bohatera powieści Goethego powstaje postawa zwana werteryczną.
Werteryzm objawia się w zachwycie naturą, w romantycznym sposobie wyrażania uczuć. Werteryzmem nazywamy pewien model zachowań: nadwrażliwość, niemożliwość oddzielenia świata realnego od świata marzeń. Jest to również wieczna izolacja i niezgoda ze światem i innymi ludźmi.
Innym utworem ukazującym rozpatrywany problem jest ,,Kordian”J. Słowackiego. Młodzieńczy idealizm, nadwrażliwość wyróżniają go z grona rówieśników. Ma zadatki na dużą indywidualność. Poznajemy Kordiana, gdy cierpi z powodu niechęci do życia, braku celu istnienia. Marzy o wielkim celu, problem tkwi w tym, że nie bardzo wie jak się do tego wziąć. Apatia, nuda w połączeniu z jaskółczym niepokojem serca świadczą o zmienności jego nastrojów, o bezskutecznym poszukiwaniu idei, potrzebie czegokolwiek, aby mieć poczucie sensu życia. Bohater to człowiek samotny. Jego męki pogłębia świadomość bycia nierozumianym To właśnie problemy filozoficzno - egzystencjalne stają się przyczyną samobójczej próby.
Rzeczywistość przynosi bohaterowi kolejne rozczarowania. Najważniejszą z wartości jest pieniądz, za który można kupić wszystko, nawet krzesło w londyńskim parku czy miejsce w parlamencie. Rozczarowania te budzą w Kordianie bunt przeciwko otaczającemu go światu. Symbolicznym ujęciem tego przełomu w postawie Kordiana jest monolog na górze Mont Blanc. Dochodzi do przemiany niedoszłego samobójcy w bojownika o sprawę narodową. Romantyczny indywidualizm Kordiana utkany jest z różnych składników: potrzeby zbawienia świata, upodobania do efektownych gestów. Scena improwizacji kończy się jednak ideą, która ma prowadzić Kordiana i całą Polskę. Idea ta - winkelriedyzm , staje się dla bohatera poszukiwaną ideą, celem duszy. Kordian to tak naprawdę niepoprawny marzyciel, niezbyt liczący się z rzeczywistością, więzień własnych wyobrażeń i urojeń, chciałby poświęcić się dla ludzkości, zdobyć się na czyn wielki, spektakularny, który przyniósłby mu chwałę. Zamiłowanie do pięknych gestów towarzyszy mu stale, determinacja, z jaką oddaje się sprawie narodowej graniczy z brawurą. Gotowość do umierania sugeruje brak rozwagi, niedojrzałość. Kordian to człowiek samotny.
Podobieństwo utworów polega na tym, że obaj bohaterowie są młodzi, wrażliwi, delikatni i skupieni na sobie. Obaj bohaterowie pragną zmian, szukają sensu życia, pragną przekroczyć własne granice, znaleźć cel, nadać sens własnemu życiu. Rozdarcie wewnętrzne wynikające ze sprzecznych uczuć, z jednej strony pcha ich do działania, a z drugiej napawa lękiem.
Obydwa utwory przedstawiają to samo zjawisko. Pod względem treści charakterystyczne są dla epoki, którą reprezentują. Geothe i Słowacki ukazują podobnych bohaterów - wrażliwych, młodych, podejmujących próby samobójcze. Werter i Kordian są typowymi przykładami romantycznej ,,choroby wieku”. I ta sama choroba w późniejszych latach dotyka epokę Młodej Polski, uwidacznia się jako prąd dekadencki.
Pojawienie się dekadentyzmu było wynikiem strachu przed końcem wieku. Ludzie oczekiwali ogromnej zmiany, może nawet końca ludzkości i Sądu Ostatecznego.
Dekadentyzm jest podstawą biernej, tragicznej zgody, pozbawionej elementu buntu.
Poza, gest - to jedyna manifestowana przez dekadenta forma aktywności. .
W poezji Tetmajera znajdujemy nie tylko pytania, które gnębią ludzi końca XIX wieku, nie tylko bolesny okrzyk „fin de siecle” i pesymistyczną filozofię Schopenhauera, lecz także w poezji tej znajdujemy lekarstwo, ulgę i ukojenie na bolączki ludzi tych czasów.
U Tetmajera sposobem na przezwyciężenie „choroby wieku” są motywy takie jak przyroda (pejzarze tatrzańskie), sztuka (ucieczka od tego świata) oraz miłość i śmierć.
Najbardziej wymownym utworem który świetnie oddaje atmosferę epoki jest właśnie - „Koniec wieku XIX” nazywany manifestem pokolenia. Jest to wiersz głęboko pesymistyczny, rysujący sylwetkę człowieka - dekadenty, który jest bezsilny wobec nieszczęść. Wiersz jest to pewnego rodzaju dialog: podmiot liryczny zadaje pytanie, a odpowiada człowiek końca XIX wieku. Poeta mówi tu o bezsilności człowieka wobec czasu, wobec końca wieku. K.P.Tetmajer stawia 10 pytań retorycznych , będących propozycjami , czy raczej możliwościami przyjęcia określonej postawy wobec życia. Wśród nich znajdują się - przekleństwo, ironia, przyjęcie idei, modlitwa, wzgarda, walka, rozpacz czy rezygnacja. Człowiek końca wieku jest rozczarowany przeszłością, a przyszłość jest dla niego wielką niewiadomą. Nie wierzy w rozumową możliwość poznania świata. Na końcu wiersza poeta pyta odbiorcę, jaka jest jego metoda na zło i.... nie otrzymuje odpowiedzi. Ten fragment potęguje nastrój bezsilności i kruchości ludzkiej woli. .
Następnym wierszem K.P.Tetmajera, który ukazuje dekadenckie postawy jest ,,Hymn do Nirewany”. Motyw Nirwany pojawia się u Tetmajera także w wielu innych wierszach. Całkowita niewiara w przyszłość oraz zniechęcenie uzasadniają więc tęsknotę do nirwany, pożądanie nicości, ucieczkę w niebyt, nieistnienie.
Wiersz utrzymany jest w tonie i poetyce religijnych hymnów. Zawiera apel do nirwany. Życie uznane zostaje za pasmo cierpienia i klęsk. Poeta rozczarowany jest ludzką podłością i małością. Pragnie tylko, aby jego dusza rozpłynęła się w Nirwanie.
Pełne goryczy wołanie do Nirwany przypomina Modlitwę „Ojcze nasz.
Podmiot liryczny czuje wstręt do rzeczywistości. Prowadzi to do skrajnego pesymizmu. Tylko stan nirwany oderwie go od zła i konieczności myślenia.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer w swych dekadenckich wierszach pokazuje człowieka końca XIX wieku, człowieka, który zwątpił w istnienie Boga, utracił wiarę w sens życia. Dominującym uczuciem pozostaje smutek, a jedynymi rzeczami, które można uczynić, są rezygnacja albo ucieczka w nirwanę. Dlatego w jego utworach dominuje nastrój pesymizmu i zwątpienia, wynikający z przekonania o kryzysie wszelkich wartości i zbliżającej się katastrofie.
Jak widać „romantyczna choroba wieku” jest bardzo widocznym zjawiskiem w poezji pod koniec XIX wieku. Pesymizm, poczucie alienacji, poszukiwanie sensu życia, niemożność odnalezienia się w zwykłym świecie pojawia się w wielu utworach tego okresu. „Choroba wieku” zarówno w Romantyźmie, jaki i Młodej Polsce dotyka ludzi młodych i wrażliwych, poszukujących idei, którzy cierpią z powodu braku sensu życia, dla których gest, poza to styl życia.
Romantyzm, Młoda Polska to najbardziej buntownicze epoki w XIX wieku. Okresy te porównać możemy do klamry spinającej całe stulecie - zaczynające się i kończące buntem. Górnolotne hasła romantyków, odrodziły się na nowo pod koniec wieku, przybierając formę dużo bardziej radykalną.
5