MODEL- określenie nieformalne, hipotetyczny scenariusz rozwoju systemu bezpieczeństwa
MODEL BEZPIECZEŃSTWA ZBIOROWEGO/UNIWERSALNEGO
Koncepcja odwołująca się do szerszej zbiorowości
Pierwsza próba: po I wojnie światowej: Liga Narodów, której kontynuatorką jest ONZ
Podstawa działania: pomoc pozostałych uczestników systemu zbiorowej samoobrony w razie zagrożenia
Słabość: brak sił zbrojnych zdolnych do egzekwowania postanowień
Efektywność spada wraz ze wzrostem liczby członków
3 podstawowe zasady:
zakaz użycia siły w stosunkach wzajemnych
pokojowe rozwiązywanie sporów
groźba podjęcia środków zbiorowych przeciw agresorowi
MODEL BEZPIECZEŃSTWA KOOPERATYWNEGO
Nacisk na współdziałanie państw , dążących do równoważenia swych interesów w skali międzynarodowej i zapewnienia sobie pokoju
Główne założenie: na świecie istnieją za duże powiązania gospodarczo- ekonomiczne by wojna mogła komukolwiek przynieść korzyści
Model posiada dwa założenia utopijne bądź też przyszłościowe:
A) zanik możliwości agresji
B) uznanie pokoju za dobro wspólne ludzkości
MODELE BEZPIECZEŃSTWA EUROPEJSKIEGO:
RÓŻNE OKRESY= RÓŻNE MODELE
Okres zimnej wojny: 1970 ROK A. TOWPIK- POLSKI AUTOR:
WSPÓLNOTA ATLANTYCKA (wspólnota interesów między państwami Europy i USA, jedność Europy przez konsolidację z NATO, integracja Europy w ramach Sojuszu, nadrzędna rola NATO w europejskim systemie bezpieczeństwa)
PARTNERSTWO ATLANTYCKIE (najpierw zjednoczenie Europy, potem partnerstwo z USA, zjednoczenie na zasadach ponadnarodowych, wspólny europ. Parlament i rząd, integracja spraw wojskowych- efekt planowany- Europejska Wspólnota Obronna)
EUROPA EUROPEJSKA (ograniczenie wpływów USA i ZSRR, własna polityka wobec mocarstw, model musiał prowadzić do osłabienia NATO)
-pierwszy wariant: integracja polityczna , gospodarcza i militarna. Ce.: Europa - niezależny biegun
-drugi wariant: Europa niezależnych państw od Atlantyku po Ural, Rosja i blok wschodni wchodzą w skład modelu, eliminacja bloków wojskowych
D) SYSTEM DWUBIEGUNOWY (uznanie istniejącego systemu za trwały i niezbędny element modelu, pierwszy biegun ZSRR, drugi USA)
Autor podsumowuje , iż żaden model w czystej postaci nie ma szans gdyż rozwój sytuacji bezpieczeństwa na kontynencie europejskim jest wielopłaszczyznowy i nieprzewidywalny dużej mierze.
Okres po zimnej wojnie: ADRIAN HYDE-PRICE:
EUROPA ATLANTYCKA: BEZPIECZEŃSTWO W OPARCIU O NATO
ZACHODNIOEUROPEJSKA WSPÓLNOTA OBRONNA
PANEUROPEJSKI SYSTEM NA BAZIE KBWE/OBWE
EUROPA PAŃSTW
System modeli bardzo zbliżony do poprzedniego, tyle, że z przyczyn oczywistych model 2-biegunowy, został zamieniony na system oparty na bazie KBWE/OBWE.
KRYTERIA EFEKTYWNOŚCI SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA:
Muszą obejmować całość zadań i założeń nowego systemu. Muszą dotyczyć spraw militarnych (rola sił militarnych, parametry jakościowe i ilościowe), struktur organizacyjnych, zobowiązań wzajemnych państw należących do systemu itd.
NOWATORSKIE PODEJŚCIE DO KWESTII (klasyczny system bezpieczeństwa zbiorowego nie odpowiada realiom, założenia spełnia formuła bezpieczeństwa kooperatywnego, droga do modelu kooperatywnego poprzez pewne struktury modelu zbiorowego, wspólną obronę)
NASTAWIENIE NA WSPÓŁDZIAŁANIE I KOMPROMIS ( usunięcie podziałów, antagonizmów, przeciwstawiania się jednych państw drugim; sprzyjanie integracji; nie wystarczy usunięcie czynnika ideologicznego; uruchomienie sprawnych mechanizmów godzenia sprzecznych interesów różnych państw)
KOMPLEKSOWY CHARAKTER (obejmują wiele wymiarów życia społeczno- politycznego i gospodarczego; koncepcja uwzględnia aspekty: polityczny, kulturowy, ekonomiczny, społeczny. gospodarczy )
ODEJŚCIE OD MYŚLENIA KATEGORIAMI WSCHÓD- ZACHÓD (zauważenie wspólnych interesów, to już nie są twory antagonistyczne, bipolarny podział jest konfliktogenny i dlatego nie powinien on zostać utrzymany)
INSTYTUCJONALIZACJA WSPÓŁZALEŻNOŚCI (przewidywalność współpracy; instytucje budują zaufanie, wywierają presję na aparat biurokratyczny; nie jest to postulat o tworzenie nowych instytucji- niech stare obejmą pod swoją jurysdykcję wszystkie dziedziny życia międzynarodowego; umniejszenie roli współpracy militarnej, docenienie współpracy gospodarczej, politycznej, kultur.)
ZRÓŻNICOWANIE I ELASTYCZNOŚĆ MIĘDZYNARODOWYCH STRUKTUR BEZPIECZEŃSTWA (ewolucja struktur istniejących; różnorodność zagrożeń- wyspecjalizowane struktury)
MIEJSCE SIŁY WOJSKOWEJ (nieofensywny charakter sił, stopniowe rozbrajanie ale do pewnego poziomu; poszerzenie i zacieśnianie wspólnoty militarnej; paneuropejski system struktur militarnych; zamiana potencjału z ofensywnego na obronny)
ROLA BRONI NUKLEARNEJ (specyficzny charakter- niepodzielność kontroli nad bronią nuklearną nawet w koncepcji systemu, dylemat czy należy już do dezaktualizowanej koncepcji bezpieczeństwa?)
ROLA WIELKICH MOCARSTW ( zasada consensusu, partnerstwa)
SPRAWNIE DZIAŁAJĄCE MECHANIZMY ANTYKRYZYSOWE
NOWELIZACJA PRZESTARZAŁYCH NORM (na przykład: zasada nieingerencji a immunitet dla władz represjonujących mniejszości)
ZAKRES TERYTORIALNY (nieograniczenie się do zakresu terytorialnego starego kontynentu)
KONTEKST GLOBALNY (funkcjonowanie systemu kooperacyjnego niesie pozytywne implikacje dla świata, powiązania instytucjonalne pośrednie i nie pośrednie ze strukturami globalnymi np. w ramach ONZ