Liberalizm
Powrót do myśli liberalnej nastąpił w końcu lat 70tych. Zaczęły się kształtować dwa nurty:
- demoliberalny- wolnościowe aspekty liberalizmu kulturowego i politycznego
- ekonomiczny- koncentrował uwagę na ekonomicznej spuściźnie tej doktryny.
Nurt demoliberalny:
1976r.- Komitet Obrony Robotników (od `77r. Komitet Samoobrony Społeczne „KOR”)- Jacek Kuroń, Jan Jozef Lipski, Antoni Macierewicz, Adam Michnik; domagali się rzeczywistej wolności przekonań, wolności słowa i informacji oraz wolności zrzeszeń, stowarzyszeń i zgromadzeń.
1977r. - Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCziO) - Leszek Moczulski, Andrzej Czuma, Wojciech Ziembiński, głosił podobne hasła. W obu brak było chęci powrotu do kapitalizmu, ale niektórzy działacze sądzili inaczej.
Janusz Korwin - Mikke: łączy idee klasycznego liberalizmu ekonomicznego z konserwatywnym systemem wartości ideologicznych i politycznych.
Stefan Kisielewski publicysta „Tygodnika Powszechnego” i „Kultury Paryskiej” jako poseł na sejm PRL sprzeciw wobec socjalistycznej gospodarki planowej, odrzucał monopol państwowej własności środków produkcji.
Nurt ekonomiczny:
Mirosław Dzielski: podjął próbę połączenia zasad liberalizmu ekonomicznego z zasadami etyki chrześcijańskiej. 1986r. Krakowskie Towarzystwo Przemysłowe- przezwyciężenie wrogości jaka dzieliła liberalizm i chrześcijaństwo; ważniejsza jest wolność ekonomiczna niż demokracja polityczna, ważna jest swoboda produkowania, podróżowania, samorząd regionalny i ochrona prawna; tworzenie i rozbudowa wszelkich form prywatnej przedsiębiorczości; opozycja zamiast zajmować się organizowaniem strajków powinna się skupić na tworzeniu sektora prywatnego i szerzeniu idei wolnego rynku w społeczeństwie.
1984r. w Warszawie Liberalno - Demokratyczna Partia „Niepodległość” - wolność najwyższym dobrem człowieka, obalenie rządów komunistycznych, zrzucenie wszelkich form zależności od ZSRR, opracowano program gospodarczy, który zakładał m. In. Uchylenie ustawodawstwa ograniczającego swobodę działalności gospodarczej, wprowadzenie wymienialności złotego, stworzenie rynku papierów wartościowych oraz zniesienie państwowego monopolu handlu zagranicznego, jednolitego systemu podatkowego, zakaz tworzenia monopoli związkowych; zagwarantowanie minimum socjalnego wszystkim obywatelom w szczególności grupom potencjalnie najsłabszym, wysoko oceniali konstytucję marcową z 1921r. Zgodnie z liberalną ideą maksymalnej decentralizacji i regionalizacji państwa LDP „N” przewidywał przyznanie szerokich kompetencji województwom (ziemiom), które miały posiadać własne Zgromadzenia Prowincjonalne (Sejmiki lub Ziemstwa). W III RP partia ta nie zdołała odegrać żadnej roli politycznej.
Gdańskie środowisko liberalne skupiło się wokół wydawanego pisma „Przegląd Polityczny”: Donald Tusk, Andrzej Zarębski, Jacek Kozłowski; w XII.1988r. zwołali w Gdańsku I Kongres Liberałów, w VI.1990r. powołano Kongres Liberalno - Demokratyczny. Jego trzon stanowiła opracowana przez Jana Szomburga i Janusza Lewandowskiego koncepcja masowej prywatyzacji, opartej na rozdawnictwie bonów majątkowych. Inne postulaty: wspieranie prywatnej przedsiębiorczości, uproszczenie przepisów celnych, przeprowadzenie reformy ubezpieczeń społecznych, program zmierzał do przeprowadzenia w Polsce „rewolucji liberalnej”
Równolegle z nurtem liberalnym w latach 80 tych rozwijała się orientacja demoliberalna, a w niej najważniejszą funkcję odegrała utworzona w 1990r. Unia Demokratyczna( Jacek Kuroń, Bronisław Geremek, Henryk Wujec); ślady opcji socjaldemokratycznej, chadeckiej, a nawet konserwatywnej ( Frakcja Prawicy Konserwatywnej Aleksandra Halla)
1994r. - Unia Wolności, uznano wolność człowieka za podst. wartość w życiu społecznym. Postulaty: trójpodział władz, konieczność stworzenia społeczeństwa obywatelskiego, neutralność światopoglądowa.
Polityczny wymiar- wolność, która oznacza brak przymusu. Unia Polityki Realnej- porządek społeczny, normy społeczno - kulturowe, prawo musi być jasne i stabilne, zrozumiałe dla wszystkich i powszechne szanowanie. Drugi nurt reprezentowany przez LDP „N”, UD (UW) odrzucił koncepcję separacji prawa od polityki. Zdaniem tych partii liberalne instytucje polityczne nie tylko stoją na straży praw i wolności obywateli, lecz także pomagają je uzasadnić i skutecznie rozwijać; wolność najwyższym dobrem człowieka, wolność jest niepodzielna, łączy się ona z odpowiedzialnością osobistą, społeczną i publiczną; zasada pomocniczości (subsydiaryzmu),której filarami miały być autonomia wspólnot lokalnych, rządy prawa i moralność publiczna.
Ekonomiczny wymiar - poparcie dla idei gospodarki prywatno - rynkowej. UPR: podmiot gospodarczy ma ponosić pełne ryzyko swoich działań. Prywatyzacja służy wzrostowi stabilizacji politycznej, obywatelskiej odpowiedzialności i jest jednym z fundamentów niezbędnych reform. UD, zakładała ład, którego przesłankami były:
państwo nie zajmuje się bezpośrednio działalnością gospodarczą
państwo tworzy powszechne reguły działalności gospodarczej opartej na poszanowaniu własności prywatnej, wolności gospodarczej i interesu publ.
każda jednostka ma zagwarantowane prawo do min świadczeń społecznych
państwo dąży do zapewnienia każdemu równego startu i gwarantuje powszechne i bezpłatne nauczanie na poziomie szkoły podst., średniej i wyższej.
Wymiar społeczno - kulturowy: „Pakt dla Polski” UD: państwo miało występować w potrójnej roli: organizatora systemu, reprezentanta „długofalowych interesów społeczeństwa polskiego jako całości” oraz wykonawcy niektórych decyzji podjętych w ramach wielostronnych przetargów.
Unia Wolności - 23.04.1994r. z połączenia Unii Demokratycznej i Kongresu Liberalno - Demokratycznego, podstawowa wartość to wolność człowieka jako dobro niezbywalne i niepodzielne, ustrój republikański państwa, trójpodział władzy, wolna i konkurencyjna gospodarka rynkowa oparta na własności prywatnej, wyposażona w mocny pieniądz; wyspecjalizowane, towarowe gospodarstwa. Należą (należeli) Bronisław Geremek, Jan Maria Rokita, Jan Król.