Minerały skał osadowych

Minerały wchodzące w skład skał osadowych są dwojakiego pochodzenia:

• Minerały allogeniczne powstałe poza środowiskiem tworzenia się skał osadowych. Dostają się one do środowiska osadowego w wyniku mechanicznego wietrzenia skał starszych niż dany osad i przetransportowania do zbiornika sedymentacyjnego

• Minerały autogeniczne powstałe w środowisku tworzenia się skał osadowych. Powstają one w wyniku bezpośredniego wytrącenia z roztworu, na skutek procesów biochemicznych, lub w wyniku późniejszych przemian diagenetycznych w obrębie złożonego osadu.

Minerałami allogenicznymi skał osadowych stają się te spośród minerałów skałotwórczych, które są najbardziej odporne na wietrzenie(zwł. chemiczne) oraz na niszczenie w czasie transportu. W przybliżeniu minerały można uszeregować w ciąg o rosnącej odporności na wietrzenie:

minerały solne (halit,sylwin itp.) siarczany (gips,anhydryt) kalcyt dolomit skaleniowce, oliwin amfibole, pirokseny serpentyn, epidot plagioklazy zasadowe, kwaśne ortoklaz biotyt kwarc, muskowit, serycyt apatyt, magnetyt granaty, cyrkon ,turmalin, rutyl, korund…

podział minerałów na grupy o odmiennej odporności na niszczenie podczas transportu:

bardzo nietrwałe: gips, anhydryt, skaleniowce, oliwin nietrwałe: plagioklazy zasadowe, pirokseny, amfibole, kalcyt, dolomit, syderyt, glaukonit, apatyt trwałe: plagioklazy kwaśne, ortoklaz, biotyt, granaty, epidoty, magnetyt bardzo trwałe: kwarc, muskowit, rutyl, turmalin, cyrkon

Wybrane minerały autogeniczne

Krzemionkowe- Odgrywają dużą rolę jako spoiwo skał okruchowych oraz jako składnik wielu skał chemicznych. Opal, Chalcedon. Skupienia naciekowe, zbite, konkrecje. Bezbarwny lub różnie zabarwiony. Brak łupliwości , przełam muszlowy, twardość ok.6. Różnią się połyskiem: 1.szklisty lub perłowy 2.słaby lub matowy. Opal jest stwardniałym żelem krzemionkowym zawierającym do 20% wagowych wody. Chalcedon jest skrytokrystaliczną odmianą kwarcu B, zawierający gęsto rozsiane, submikroskopowe inkluzje wody. Barwne odmiany: opalu to np. opal mleczny(biały); chalcedonu to np. onyks(czarny), chryzopraz(zielony), agat(koncentryczne, różnobarwne wstęgi)

Siarczanowe- Większe samodzielne nagromadzenia tworzą Gips(CaSO₄*2H₂O) i Anhydryt(CaSO₄).

Gips

Pokrój kryształów: kryształy dobrze wykształcone, nieraz znacznych rozmiarów, o pokroju tabliczkowym, a także włóknistym.
Barwa: gips może być bezbarwny, biały, szary, lub żółtawy. Przezroczyste, czyste odmiany gipsu nazywa się selenitem, zaś drobnokrystaliczne, zbite, o białej barwie - alabastrem.
Połysk: szklisty, jedwabisty, perłowy.
Rysa: biała.
Twardość: 2,0 - wzorcowa w skali Mohsa.
Łupliwość: doskonała. Gips tworzy czasem podwójne bliźniaki zwane od ich kształtu jaskółczymi ogonami.

Anhydryt

Pokrój kryształów: dobrze wykształcone kryształy występują rzadko.
Barwa: najczęściej bezbarwny, biały, szary z odcieniem niebieskim lub czerwonym.
Połysk: szklisty lub perłowy.
Rysa: biała.
Twardość: 3,0 - 3,5.
Łupliwość: dobra lub bardzo dobra.

Chlorkowe- Występują wyłącznie w złożach solnych. Są łatwo rozpuszczalne w wodzie. Najpospolitsze to Halit (NaCl); Sylwin (KCl)
Barwa: kryształy halitu są zazwyczaj bezbarwne i przezroczyste, znane są także formy zabarwione na żółto, niebiesko, czerwono i szaro, w zależności od chemicznych i mineralnych domieszek.
Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardość: 2.
Łupliwość: doskonała, kostkowa.
Inne cechy: charakterystyczny słony smak.

Barwa: kryształy sylwinu są zazwyczaj bezbarwne i przezroczyste, rzadziej białawe, czerwone lub szare, w zależności od chemicznych i mineralnych domieszek.
Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardość: 2,0.
Łupliwość: doskonała, kostkowa.
Inne cechy: charakterystyczny gorzki smak.

Węglanowe- To najważniejsze minerały autogeniczne skał osadowych: Kalcyt (CaCO₃); Dolomit(CaMg(CO₃)₂); Syderyt (FeCO₃) Pokrój kryształów: kryształy kalcytu dobrze wykształcone, nieraz znacznych rozmiarów, odznaczające się bogactwem postaci.
Barwa: najczęściej bezbarwny, biały, szary, brunatny lub rozmaicie zabarwiomy przez domieszki chemiczne i mineralne.
Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardość: 3,0 - wzorcowa w skali Mohsa.
Łupliwość: doskonała.
Inne właściwości: silnie burzy z 10% HCl.

Pokrój kryształów: kryształy dolomitu romboedryczne.
Barwa: biała, szara, żółtawa, brunatna aż do prawie czarnej, w zależności od domieszek.
Połysk: szklisty lub perłowy.
Rysa: biała.
Twardość: 3,5 - 4,0.
Łupliwość: doskonała.
Inne właściwości: burzy z 10% HCl po sproszkowaniu lub po podgrzaniu kwasu.

Pokrój kryształów: sylwin rzadko tworzy kryształy romboerdyczne, niewielkie.
Barwa: w stanie świeżym żółtawoszara, w stanie zwietrzałym - brunatna.
Połysk: szklisty lub perłowy.
Rysa: biaława.
Twardość: 3,5 - 4,5.
Łupliwość: doskonała.
Inne właściwości: po sproszkowaniu silnie burzy z kwasem solnym

Minerały iłowe- Występują wyłącznie w postaci polimineralnych, zbitych agregatów o ziemistym lub drobnołuseczkowym wyglądzie. Do najpospolitszych składników takich agregatów należą: kaolinit, montmorillonit i illit. Ważnym minerałem morskich skał osadowych jest glaukonit zbudowany głównie z minerałów wzbogaconych w żelazo.

Minerały iłowe tworzą bardzo drobne łuseczki o twardości 1-2. Białe albo zabarwione na różne kolory, najczęściej szarawe, niebieskawe, żółtawe, czerwonawe lub rdzawe. Rozcierają się w palcach, są tłuste i śliskie w dotyku. Glaukonit tworzy skupienia kuliste lub elipsoidalne o średnicy do 2mm. Barwa trawiastozielona do zielonawoczarnej. Połysk matowy lub tłusty. Twardość około 2.

Inne minerały autogeniczne: tlenki i wodorotlenki :- żelaza (limonit); glinu oraz minerały fosforanowe.

---